Текст книги "Մատյան ողբերգության"

ԲԱՆ Զ. ՎԵՐՍՏԻՆ ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ ԿՐԿԻՆ ՀԵԾՈՒԹԵԱՆ ՆՈՐԻՆ ՀՍԿՈՂԻ ԱՌ ՆՈՅՆ ԱՂԵՐՍ ՄԱՂԹԱՆԱՑ ԲԱՆԻ

Ի ԽՈՐՈՑ ՍՐՏԻՑ ԽԱՒՍՔ ԸՆԴ ԱՍՏՈՒԾՈՅ

Ա

 
Իսկ արդ, զի՞նչ բարւոք գոյ առ այս,
Եւ կամ ո՞ր աւգուտ ինձ առ սոյն՝
Զայս սահման ընթացից ձայնիս հեծութեան լքանել,
Եւ ոչ զամբարեալ շարաւ մահացու վիրիս
Խարանաւ բանիս արտաքս հերքել
Եւ կամ զծանրութիւն սրտիս մթերեալ ցաւոյս հոգեկան խիթոյս,
Իբր տաղտկացուցանողական հնարաւորութեամբ,
Մատնամուխ զզուանաւք փսխել։
 

Բ

 
Եւ քանզի ոչ գտայ արժանի պարծելոյ ի փառս ընդ սրբոցն դասս,
Որոց լի են բերանք նոցա ծաղու,
Եւ շրթունք իւրեանց՝ ցնծութեամբ,
Ըստ առակողին և սաղմոսողին,-
Ի կարգն երկրորդ դիմեցից՝
Զնմանիսն իմ յիշատակել համայն աստանաւր,
Թէպէտ առ իմում թերութեան բարուց անբարեաց՝
Եւ նոքա յաղթականք իցեն,
Իբր ապաշաւեալն, քան զանապաշխարն։
Տաւնելի եղև Մանասէ՝ առ իմոց պարտուցս առաւելութիւն,
Պատուեցաւ և փարիսեցին՝ առ դժնէիս ամբարշտութիւն,
Գովեցաւ անառակ որդին՝ առ անդարձիս ուխտազանցութիւն,
Յիշատակեցաւ կեղծաւորութիւն որդւոյն Ամասեայ՝
Առ անշնորհութիւն ապախտաւորիս,
Աւրհնաբանեալ եղև աւազակն, որ դատախազն է անհաւատից,
Պատուեցաւ և կինն պոռնիկ՝ սկզբնամայրն ապաշաւողաց։
 

Գ

 
Ոչ պակաս, քան զփարաւոն՝ զստեղծուած սրտիս իմ խստացուցի,
Ոչ թերի, քան զեբրայականին խուժանին կատաղութիւն՝
Ընդդէմ արարչիդ համբարձայ,
Ոչ նուազ, քան զաստուածամարտիցն՝ գտայ հանդէս
Եւ ոչ խորշեցայ ի յուրացութենէ ստեղծողիդ բնաւիցս։
Ըստ աւրինակի խռովութեան մրրկաց ծովու ծփեցայ,
Ոչ այնքան սարսեցի և պատկառեցի ի սաստկութենէ քումդ հրամանի,
Որքան ալիք ծովուն՝ յեզերացն։
Ընդ թիւս չափուց կշռութեան առ իմս գործոց՝
Եւ աւազոյն կոյտ սահմանեցաւ։
Պակասեաց անբաւիցն շիղջք՝ առ համբարս իմոց անաւրէնութեանց։
 

Դ

 
Զի թէպէտ և յոյժ բազում են մանունքն,
Ի յափունս ջրոյն համահաւաքեալք,
Այլ ուրոյնք և առանձնականք ի ծննդոց աճելութենէ։
Իսկ մեղանք իմոց յանցանացս՝ անթիւք,
Զորս անհնար է առնուլ ի միտ.
Ոմն և ծնունդք իւր,
Ոմն և շառաւիղք իւր,
Ոմն և բիծք իւր,
Ոմն և արկածք իւր,
Ոմն և փուշք իւր,
Ոմն և արմատք իւր,
Ոմն և հաստուածք իւր,
Ոմն և պտուղք իւր,
Ոմն և նշխարք իւր,
Ոմն և ճիւղք իւր,
Ոմն և ոստք իւր,
Ոմն և արմկունք իւր,
Ոմն և ճիրանք իւր,
Ոմն և մատունք իւր,
Ոմն և խլրտմունք իւր,
Ոմն և զաւրութիւնք իւր,
Ոմն և ազդմունք իւր,
Ոմն և նշմարանք իւր,
Ոմն և տիպք իւր,
Ոմն և մնացուածք իւր,
Ոմն և ստուերք իւր,
Ոմն և մթութիւնք իւր,
Ոմն և յարձակմունք իւր,
Ոմն և հնարք իւր,
Ոմն և պատիրք իւր,
Ոմն և դիտմունք իւր,
Ոմն և դիմեցմունք իւր,
Ոմն և չափք իւր,
Ոմն և խորք իւր,
Ոմն և գարշութիւնք իւր,
Ոմն և կայծակունք իւր,
Ոմն և կիրք իւր,
Ոմն և մթերք իւր,
Ոմն և գանձք իւր,
Ոմն և ցնցուղք իւր,
Ոմն և աղբիւրք իւր,
Ոմն և գետք իւր,
Ոմն և շանթք իւր,
Ոմն և հրդեհմունք իւր,
Ոմն և պատկառանք իւր,
Ոմն և վիհք իւր,
Ոմն և անդունդք իւր,
Ոմն և բորբոքմունք իւր,
Ոմն և աղջութիւնք իւր,
Ոմն և ամպրոպք իւր,
Ոմն և կայլակք իւր,
Ոմն և հոսմունք իւր,
Ոմն և հեղեղք իւր,
Ոմն և սառնամանիք իւր,
Ոմն և դրունք իւր,
Ոմն և շաւիղք իւր,
Ոմն և ճանապարհք իւր,
Հնոցն և տապ իւր,
Հրատն և գոլորշիք իւր,
Հալոցն ճարպին և ճենճերմունք իւր,
Աւշինդրն և դառնութիւն իւր,
Կործանիչն և հնազանդեալք իւր,
Բռնաւորն և յելուզակք իւր,
Գոռոզն և սպառազէնք իւր,
Աւազակապետն և գումարտակք իւր,
Գազանն և կորիւնք իւր,
Խածանողն և ծակոտուածք իւր,
Ապականագործն և նմանիք իւր։
 

Ե

Արդ, այսոքիկ պետք են գլխաւորութեանց՝

Ապականողաց ոգւոց համայնից,

Դասեալք ընդ ինքեամբք նուաճութիւնք մասանց,

Իւրաքանչիւր ոք ի սոցանէ՝ բիւրք բիւրուց և հազարք հազարաց,

Իսկ զհամայնիցս թիւ նա միայն զաւրէ իմանալ,

Որ զառ ի մէնջ չէութիւնն գրեալ՝

Իբր զէութիւն գործոց տեսանէ։

Եւ արդ, եթէ ոք զանձն ոչ խաբեսցէ,

Եւ առ երեսս ոչ կերպարանեսցի,

Եւ կեղծաւորաբար ոչ անհաւատեսցէ,

Եւ մարդ զինքն ծանիցէ,

Եւ հասարակաց բնութեամբ վարեսցի,

Եւ երկրածին զանձն դիտեսցէ,

Եւ ի չափ իւրում կանոնին կացցէ,

Իմասցի, ծանիցէ զնախաթիւ մասունս արկածիցդ վերագրելոց,

Թէ ոչ ընդունայն ինչ գրեցի

Եւ կամ զբնաւ իսկութիւնն սահմանեցի,

Որ ի մերս բնութեան պտուտկի ազգի ազգի վրիպականութիւն,

Այլ ի բիւրուցն արգասեաց չարեաց չափ մի երևեցուցի,

Զի նոքաւք և զայլսն իմաստասիրեսջիք,

Թէպէտ և ոչ բովանդակապէս։

ԲԱՆ Է. ՎԵՐՍՏԻՆ ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ ԿՐԿԻՆ ՀԵԾՈՒԹԵԱՆ ՆՈՐԻՆ ՀՍԿՈՂԻ ԱՌ ՆՈՅՆ ԱՂԵՐՍ ՄԱՂԹԱՆԱՑ ԲԱՆԻ

Ի ԽՈՐՈՑ ՍՐՏԻՑ ԽԱՒՍՔ ԸՆԴ ԱՍՏՈՒԾՈՅ

Ա

 
Եւ զի մի՛ զփրկութեանն վստահութիւն իսպառ կտրեցից
Եւ, ապազէն եղեալ, մատնեցայց այսքանեաց աներևութից ընդդիմամարտից,
Որք ոչ այլ ինչ են, քան թէ թշնամիք ընտանիք՝
Ինքնածին բուսեալք, զոր վերագրեալքդ սահմանեցին՝
Զորքանութիւն պատկերին ձևոյ եդեալ ահարկուս,-
Ցուցից առ սմին բազմաբոյլ բռնութեան մարտակցացդ՝
Զաւրեղ ախոյեանս աստուածականս,
Ամենայաղթողս և անպարտելիս,
Թէ և կսկծելիս կիրս
Եւ դժուարակութ պտուղս ծառոց անհասանելեաց
Եւ անկոխ ճանապարհաց երկք և տաժանմունք։
Քանզի զայն ամենայն գունդս չարութեան բանսարկուին զաւրաց
Սակաւ մի արտաւսր կաթուածոց աչաց,
Իբր զճճիս զեռունս բազմոտանիս խղխայթից երկրի տկար խլրտմանց՝
Անկեալ ի վերայ ծորումն ձիթոյ
Կամ դոյզն դեղ ինչ սատակչական, ցամաքեցուցանէ.
Եւ դոյզն մի հառաչումն սրտի հեծութեան, ելեալ ի հոգւոյ,
Իբր շնչումն հարաւային ջերմութեան, խառնեալ յարևու,
Զսառնամանեաց սաստկութիւն հալէ.
Քանզի ըստ միումդ նմանութեան հեշտածինք են,
Եւ ըստ միւսումդ դիմադրութեան՝ դիւրամեռք։
 

Բ

 
Այլ ես ոչ երբէք կասեցից դատել
Զդատապարտեալս բանից կսկծմամբ,
Պարսաւել զպարտաւորեալս՝
Իբր զվնասակար անփրկանաւոր անհամոզելի,
Վասն զի զոմանս սատակեալ ի յիմոց նեղչացն՝
Ոմանց զաւրութիւն տամ կենդանանալ՝ առ հոգւոյս կորուստ։
Տունկս դառնոստեան,
Որ զգարշութիւն անառակ վարուց ծաղկեցի,
Բարունակս ապականաբեր և մահողկուզեան,
Որ զկորստեան գինին երկնեցի,
Քանանու զաւակս և ոչ Յուդայ,
Ըստ ասից մեծին Դանիելի,
Որդիս գեհենին և ոչ արքայութեանն,
Ժառանգս դժոխոց և ոչ փառացն փափագելեաց,
Նիւթս տանջանացն և ոչ հանգստեան։
Ապերախտս առ երախտաւորդ,
Ապաշնորհս առ բազմապարգևդ,
Միշտ մեղուցեալս առ երկայնամիտդ,
Դառնացուցիչս քաղցրութեան բարերարիդ,
Ծառայս չար և վատ,
Ըստ տէրունեան յանդիմանութեանն,
Իմաստունս զչարիս գործել,
Ըստ Եսայեայ նախասացութեանն։
Ժիրս առ ժանտագործութիւն զազրութեանն,
Փոյթս առ ի բարկացուցանել զՏէրն,
Մշտաշարժս առ գիւտս սատանայականս,
Հանապազորդեան, վիշտս ստացողին,
Թոյլս առ բարեացն թռիչս,
Ծոյլս առ երանութիւն ընտանութեանն,
Դանդաղս առ դիտմունս խոստացելոցն,
Անարիս առ կարիս պիտանեացն և աւգտակարացն,
Պաշտաւնեայս տիրադրուժ և երախտամոռաց։
 

Գ

 
Վա՜յ անձինս մեղաւորի,
Զի զԱրարիչն իմ բարկացուցի,
Վա՜յ որդւոյս կորստեան,
Որ զկենդանութեանն ձիր մոռացայ,
Վա՜յ պարտապանիս անհամար բիւրուց քանքարաց,
Որ ոչ գոյ հատուցանել,
Վա՜յ բեռնակրիս ծանրութեան մեղաց դժնէից,
Որ ոչ ունիմ դառնալ առ հանգստարանն,
Վա՜յ վնասակարիս տէրունեան պարտուցն,
Որ չիք յանդիման լինել հզաւրին։
Վա՜յ եղեգնախռիւ կիզանողականս նիւթոյ,
Որ տոչորելոց եմ ի գեհենին,
Վա՜յ ինձ առ այս յիշատակ,
Զի զնետս բարկութեանն Աստուծոյ այրեցելովք են գործեալ,
Վա՜յ յիմարութեանս,
Որ ոչ մտառեցի զծածկեցելոցն հանդէս,
Վա՜յ ամբարշտիս,
Զի միշտ անդադար ոստայնս չարեաց կկեցի։
Վա՜յ զմարմինս պարարողի՝ կերակուր որդանցն անմահից,
Կտտողացն թունաւորաց զիա՞րդ համբերեցից,
Վա՜յ ինձ առ արբումն մահուն բաժակի,
Ո՞րպէս զյաւիտենականն տուժեցայց,
Վա՜յ ինձ առ ելս անարժան հոգւոյս յեղկելի մարմնոյս,
Ի՞բր դատաւորին յանդիմանեցայց։
Վա՜յ ինձ առ նուազութիւն իւղոյն լապտերաց,
Զի անարծարծելի է աղաւտանալն,
Վա՜յ ինձ առ ճեպ տագնապի ահին պակուցման,
Յորժամ առագաստին մուտն փակեսցի,
Վա՜յ ինձ առ ձայնին ահաւորութիւն
Դողացուցչաց և սարսափելեացն բանից՝
Երկնաւոր թագաւորին վճռաւն կնքելոյ,
Թէ՝ Ոչ գիտեմ զքեզ։
 

ԲԱՆ Ը. ՎԵՐՍՏԻՆ ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ ԿՐԿԻՆ ՀԵԾՈՒԹԵԱՆ ՆՈՐԻՆ ՀՍԿՈՂԻ ԱՌ ՆՈՅՆ ԱՂԵՐՍ ՄԱՂԹԱՆԱՑ ԲԱՆԻ

Ի ԽՈՐՈՑ ՍՐՏԻՑ ԽԱՒՍՔ ԸՆԴ ԱՍՏՈՒԾՈՅ

Ա

 
Եւ արդ, զի՞նչ գործեսցես, անձն իմ կորուսեալ,
Կամ ո՞ւր թաքիցես, կամ զիա՞րդ ապրեսցիս,
Կամ ո՞րպէս ելցես ի մեղացդ բանտէ,
Քանզի բազում են պարտիքդ, և անթիւ՝ հատուցմունքն,
Սաստիկ կշտամբանքն, և անվախճան՝ նախատինքն,
Անողորմ են հրեշտակքն, և անկաշառ՝ դատաւորն,
Հզաւր՝ ատեանն, և անաչառ՝ բեմն,
Քստմնելի՝ սպառնալիքն, և անողորմ՝ հատուցմունքն,
Ահարկու՝ հրամանն, և մերկապարանոց՝ յանդիմանութիւնն,
Հրեղէն են գետքն, և անանցանելի՝ վտակքն,
Թանձրամած՝ խաւարն, և արտաքոյ այցելութեան՝ մառախուղն,
Ապականութեան է գուբն, և մշտնջենաւոր՝ տագնապն,
Ամենագրաւ է տարտարոսն, և անզերծ՝ սառնամանիքն։
Եւ արդ, արդարև քեզ են գանձեալ դառինքս այսոքիկ
Դժնդակք և տաժանելի աւթևանք անըմբերելեացդ պատուհասից,
Ո՛վ անարժան անձն իմ մեղաւոր, չարագործ, պոռնիկ,
Բազմաբիծ և սահման անդաստանի բնաւին անմաքրութեան։
Ահա զարդիւնս գործոց ձեռաց քոց ժառանգեսցես,
Թիւրեալդ ի յուղղութեանց և զառածեալդ ի մաքրութեանց,
Տարագրեալդ յարդարութեանց և ի կարգաց պարկեշտութեանց,
Ունայնդ ի լիութեանց հոգեպարգև հարստութեանց,
Նախանձարկու բարերարին և ամենակալ թագաւորին։
 

Բ

 
Եւ քանզի կառուցեր քեզ անել արգելան և անփախչելի որոգայթ՝
Խոստովանեալդ քեզէն զանբժշկականդ քո վէր
Եւ զանաւրինակդ քո հարուած,
Վկայելով զանձինդ պարտական մահու զանբուժելիդ բեկութիւն,
Ո՛չ չարդ ի բարեաց,
Ո՛վ դառնութիւնդ ի քաղցրութեանց,
Ո՛վ խաւարդ ի լուսազարմից,
Ո՛վ կապտեալդ ի պճնելոց,
Ո՛վ դսրովեալդ ի գովելոց,
Ո՛վ ամբարիշտդ ի բարեպաշտից,
Ո՛վ շնչականդ ի բանականաց,
Ո՛վ անմիտդ ի մտաւորաց,
Ո՛վ անհանճարդ յիմաստնոց,
Ո՛վ անմաքուրդ յընտրելոց,
Ո՛վ մահացուդ ի կենդանեաց,
Ո՛վ խոհերականդ ի սրբոց,
Ո՛վ արբշիռդ ի պարկեշտից,
Ո՛վ կեղծաւորդ յարդարոց,
Ո՛վ անպիտանդ ի պիտանեաց,
Ո՛վ անարգդ ի փառաւորաց,
Ո՛վ նուազդ յառաւելութեանց,
Ո՛վ գերիդ ի գերագունից,
Ո՛վ նուաստագոյնդ ի վեհից,
Ո՛վ աղքատդ յընչեղաց,
Ո՛վ անարժանդ ի փրկութեանց,
Ո՛վ տնանկդ ի բարձրութեանց
Եւ ի հոգևոր հարստութեանց
Եւ հատուածեալդ յաւրհնելոց։
 

ԲԱՆ Թ. ՎԵՐՍՏԻՆ ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ ԿՐԿԻՆ ՀԵԾՈՒԹԵԱՆ ՆՈՐԻՆ ՀՍԿՈՂԻ ԱՌ ՆՈՅՆ ԱՂԵՐՍ ՄԱՂԹԱՆԱՑ ԲԱՆԻ

Ի ԽՈՐՈՑ ՍՐՏԻՑ ԽԱՒՍՔ ԸՆԴ ԱՍՏՈՒԾՈՅ

Ա

 
Եւ արդ, զի՞նչ արժանաւոր ըստ քեզ բամբասանս շարագրեցից
Ի կտակ մաղթանաց մատենի այսր ողբերգութեան,
Ո՛վ անձն իմ թշուառ, ամենապատկառ
Եւ առ պատասխանիս բանից անբարբառ,
Անպիտան Աստուծոյ և սրբոցն մասնակցութեան։
Զի եթէ զլիճ մի ծովուց ի յորակութիւն դեղոյ յեղյեղեցից,
Եւ զդաշտս ասպարիսաւք բազմաւք սահմանեալ՝
Ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից,
Եւ զպուրակս յոգունց անտառաց շամբից եղեգանց
Ի հատուածս գոյութեան գրչաց կազմեցից,
Եւ ո՛չ զթիւ մի ի բարդելոցն անաւրէնութեանց
Զաւրեցից ընդ գրով սահմանի գրաւել.
Նա զի թէ զմայրս Լիբանանու ի մի լուծ կշռոց զաւդեցից,
Եւ կամ զլեառն Արարատեան
Ի կէտ ամբարձման նժարի միոյ
Արդարութեան միջնորդ կացուցից,
Ո՛չ հաւասարէ այնր հարթութեան համազուգակցել։
 

Բ

 
Ծառս ամբարձուղէշ, ստուարաստեղն,
Տերևալից՝ ունայն ի պտղոց,
Նմանակից յաւէտ հարազատ այնր թզենւոյ,
Զոր Տէրն գաւսացոյց։
Քանզի սաղարթաւք վարսից,
Այս է՝ արտաքին դիմաւք բարեշուք կերպից,
Իբր պսակաւ իմիք պաճուճեալ,
Բացականացն գոս բաղձալի,
Իսկ եթէ մերձեսցի տնկողն խուզել զխնդրելին,
Գտցէ զքեզ ունայն ի բարեաց
Եւ գարշելի ի գեղեցկութեանց՝
Ծաղր տեսողաց և նշաւակութիւնք նախատողաց։
Զի եթէ ապաժաման յանզգոյշ ժամուն
Հերապանծ տունկն պտղակորոյս, անկենդան,
Որ դոյզն պատկեր է անպատրաստից,
Եկն ընդ անիծիւք,-
Եւ կամ երկիր, ոռոգեալ ցաւղով,
Եւ ոչ բազմապատիկ զաւանդս արգասեաց
Երկրագործութեան տածողացն մատուցանէ՝
Լքեալ մոռանի,-
Իսկ դու, ո՛վ անձն իմ եղկելի,
Սահման բանաւոր և տունկ կենդանի,
Եւ ոչ ի ժամու իւրում պտղաւոր,
Ի՞բր ոչ զնոյնն կրեսցես պատիժ նախնում առակիդ։
Վասն զի զհամայնն ընկալար ի քեզ անպակաս յառաւելութեանց,
Սկզբնաւորեալ ի մարդն առաջին
Եւ մինչև ի սպառումն ծննդոց նորին,
Զբերս գործոց նանրութեանց և զգիւտս նորոգս՝
Ատելիս և անախորժելիս հաստողին զքեզ՝ Աստուծոյ։
 

Գ

 
Եւ վասն զի եդի զքեզ նպատակ
Հանդէպ երեսաց տեսութեան մտացս,
Անձն իմ անպիտան,
Վիմաւք ձգելոց արձանաց բանից,
Իբր զանընտել գազան վայրենի,
Անողորմաբար զքեզ քարկոծել։
Որ թէպէտ և ոչ պատահիմ անուանիլ արդար,
Սակայն յառաջնումն պատասխանւոջ,
Իբր ընդ ոսոխի ումեմն,
Ընդ անձին յաւժարամիտ կամաւք ոգորիմ,
Ըստ իմաստութեանն բանի,-
Եւ զյոյզք մտաց խորհրդոցս գաղտնեաց,
Իբր զգլխաւորեալ յանգաւորութիւն չարութեան գործոց,
Խոստովանեալ՝ քեզ տարածեցից, Աստուած իմ և Տէր։
Զի որով չափով չափեցից զանձինս ստգտանք՝
Ի քոցդ աննուազ գթութեանցդ այսրէն չափեցայց,
Ընկալեալ զշնորհդ յաճախագոյնս ընդ մեծագունիցս պարտեաց.
Եւ որքան վիրացն հարուածք անբժշկականք և անհնարաւորք ճարակեսցին,
Այնքանեաւք չափովք կրկին առ սմին
Եւ իմաստք արուեստից բարձրեալ բժշկիդ
Բարեհռչակեալ՝ լուսաւորեսցին,
Եւ ի պարտուցն առաւելութիւն՝
Նոյնքան փոխատուիդ առատատրութիւն
Բարեբանեալ՝ միշտ պսակեսցի,
Ըստ խնկաւորդ քում առակի։
 

Դ

 
Զի քո է փրկութիւն,
Եւ ի քէն է քաւութիւն,
Եւ աջով քո՝ նորոգութիւն,
Եւ մատամբ քո՝ զաւրեղութիւն,
Եւ ի հրամանաց քոց՝ արդարութիւն,
Եւ յողորմութեանց քոց՝ ազատութիւն,
Եւ յերեսաց քոց՝ լուսաւորութիւն,
Եւ ի դիմաց քոց՝ զուարճութիւն,
Եւ հոգւովդ քո՝ բարութիւն,
Եւ աւծմամբ իւղոյ քո՝ սփոփութիւն,
Եւ ցաւղով շնորհի քոյ՝ զուարթութիւն։
Եւ դու տաս մխիթարութիւն,
Եւ մոռացուցանես զվհատութիւն,
Եւ բառնաս զխաւար վշտաց,
Եւ զհեծութիւն ողբոց ի ծաղր փոխես։
Եւ քեզ վայել է աւրհնութիւն գովութեամբ հանդերձ՝
Յերկինս և յազգս հարցն և ի ծնունդս նոցա
Եւ յաւիտենից յաւիտեանս։
Ամէն։