Текст книги "Son yeniçəri"

Amma “bizimkilər” də mənə digər əsgərlərdən fərqli davranırdılar. Düzdür, digərləri də pis davranmırdılar, lakin daha diqqətsiz və daha məsafəli idilər. Bizimkilərdə isə məni adam yerinə qoyduqlarına dair işarələr vardı. Məni görürdülər, baxışları məni keçib arxamdakı boşluğa dikilmir, varlığımı qəbul edirdi. Düz gözlərimin içinə ba-xırdılar. Deməli, bunlar bizimkilər idi. Neyləmək olardı? Yusifin dediyi kimi, otuzsəkkizinci camaat ortası.

Geniş bir yoldan aşağı düşdük, içində yenə divarlar, divarların içində isə möhkəm qapılarla mühafizə olunan taxta binaların ucaldığı ucsuz-bucaqsız meydana gəlib çatdıq. Bura çatanda, əgər başqa yerdə türk görməmiş ol-saydım, elə düşünərdim ki, bütün türklər yeniçəridir. Çünki hər yer yeniçərilərlə dolu idi.

Qəssab dükanlarının arası ilə keçib böyük qapıya tə-rəf addımladıq. Buranın gözətçiləri bizə Ağa qapısındakı gözətçilərdən daha səmimi davrandılar. Zarafatlaşaraq, qucaqlaşaraq, deyə-gülə, biz əsirlər də daxil olmaqla ha-mıya içəri girmək üçün icazə verdilər.

Yəqin ki, cəhənnəmə düşmüşdüm. Bunlar da yəqin ki, cəhənnəmin zəbaniləri idi.

Düz qarşımızda daha alçaq bir divar var idi, divar-dan o yana yenə qapılardan keçməklə getmək mümkün idi. Divardan o tərəfdə bir məscid və yüzlərlə irili-xırdalı bina görünürdü. Küncdə-bucaqda yeniçərilər oturmuşdu-lar. Qızğın söhbət edirdilər. Yeyib-içir, çubuq çəkir, danı-şırdılar. Binalardakı sıxlıq isə qətiyyən azalmırdı. İnsanlar içəri girib-çıxırdı. Hər yerdə Yusifin və digərlərinin qolla-rındakı işarələrdən daşıyan yeniçərilər gəzişirdi. Əksə-riyyəti silahsız idi, yalnız qurşaqlarına sancdıqları xən-cərlərinin dəstəyi görünürdü. Silahlı olanlar isə əksinə, tə-pədən-dırnağa kimi silahlı idilər və bir arabanın yükü qə-dər silah daşıyırdılar üstlərində.

Səhər-səhər içdiyim şorbadan sonra burda ilk dəfə nəsə yeyə bildim. Böyük sininin içində yemək gəldi. Biz əsirləri də unutmamışdılar. Ətli, düyülü bir yemək idi bu. Plova sevgim bax, beləcə başladı. Yusif onun üçün önəmli olduğu hiss olunan bir ritualı yerinə yetirdi: başındakı pa-pağının qabağına taxdığı iki taxta qaşıqdan birini çıxarıb mənə verdi, digərini isə özünə götürdü. Kürəyimə möh-kəm bir şapalaq ilişdirib:

− Bununla ye, – dedi.

Məni bir növ şərəfləndirdiyini anladım. Plovun ya-nında taxta qablarda açıq qırmızı rəngli içki gətirmişdilər. Adına şirə deyirdilər. Asan içilməsinə və xoş dadına al-danıb bir neçə qədəh içdim. Qısa müddət ərzində başım fırlanmağa başladı, kefləndim və bunun dərhal sərxoşluq verən içki olduğunu anlayıb dilimə də vurmadım. Çünki bunların yanında keflənməyim ziyanıma ola bilərdi. Ata-mın tez-tez mənə verdiyi nəsihətlərdən biri də bu idi.

Oğlum, Pyotr, inanmadığın insanların yanında nə sevincini, nə də kədərini bəlli et. Bundan ziyan çəkə bi-lərsən, – deyərdi həmişə atam.

Günortadan sonra idi və biz hələ də zabitləri gözlə-yirdik. Onlar görünən kimi əsgərlər arasında hərəkət baş-ladı. Artıq hamı öz normal həyatına geri qayıdacaqdı, özünü bu böyük şəhərin bir küncündə itirəcəkdi. Bəs mən neyləyəcəkdim? Nələrlə qarşılacaqdım bu böyük şəhər-də? Bu, Yusifin haqqında danışdığı “evim” necə bir yer idi? Orda mənimlə necə davranacaqdılar? Yusif də, görə-sən, mənimlə gələcəkdi? Gəlməyəcəkdisə, Arif ağanın nə istədiyini necə başa düşəcəkdim? Elə bunları düşünür-düm ki, karvandakı yeniçərilər bir-biriləri ilə qucaqlaş-mağa başladılar. Vidalaşırdılar. Bəziləri yanlarında bir-iki əsir götürür, bəziləri də əsirlərini içəri, o həngamənin içi-nə aparırdılar. Düzü, heç onların yerində olmaq istəməz-dim.

Qəfil, Arif ağa Yusifə işarə verdi. Adının Mehmet ol-duğunu yolda öyrəndiyim “bizimkilər”dən biri və Yusif böyük sandığın qulpundan tutdular. Yusif mənə gözü ilə işarə edərək iki gözlü heybəni göstərdi. Mən də onun de-diyi heybəni çiynimə götürdüm. Artıq “evimizə” gedirdik.

Ətmeydanından bir az uzaqlaşandan sonra yoxuşla yuxarı qalxmağa başladıq. Arif ağa bizə nəfəs almağa im-kan vermək istəyirmiş kimi atını yavaş-yavaş sürürdü. Yoxuşu keçəndən sonra künc-bucağına yer-yer daşlar dö-şənən yola çıxdıq. Yolun iki tərəfində müxtəlif mağazalar ard-arda düzülmüşdü. Biz keçəndə sahibləri bir-bir dü-kanlarından çıxır və “xoş gəlmisiniz, Arif ağa!” – deyərək salam verirdilər. Arif ağa da sakitcə başını əyib sağ əlini ürəyinin üstünə qoyur və bu salamları alırdı.

Bir az getmişdik ki, üzümə vuran mehdən dənizə çox yaxın olduğumuzu anladım. Bir az aşağıda getdiyimiz yola paralel başqa yol da var idi və onun qurtaracağında-kı tikilinin kilsə olduğunu başa düşdüm.

− Aman, Həzrəti İsa! – dedim birdən, üstəlik, yüksək səslə, amma dərhal özümü yığışdırdım. Əvvəlcə keşişlər, indi isə kilsə… İnanım yəni? Bu, təxminən Beltsidə məsci-də rast gəlmək kimi bir şey idi. Budur, orda, kirəmit rəng-li divarları ilə tam qarşımda idi.

− Gör e, – dedim öz-özümə, – gör e!!!!

Ətrafında çoxlu binaların olduğu məscidi keçmişdik ki, bir dəstə uşaq başımıza yığışdı. Heç bilmədik hardan peyda oldular. Onlar da eynilə dükan sahibləri kimi qış-qırışırdılar.

Xoş gəldin, Arif ağa! – deyirdilər.

Arif ağa da dükan sahiblərini salamladığı şəkildə on-ları salamlayırdı. Uşaqlar arxamızca gəlir, yaratdığımız bu qəribə karvan dar dalanlardan keçirdi.

Sentyabrın ortasında olsaq da, hava olduqca isti idi. Və mən istidən tər-su içində qalmışdım. Uşaqlar diqqətlə məni süzür, haqqımda danışır, gülüşür və sonra təzədən başdan-ayağa məni süzürdülər. Bir müddət beləcə irəli-lədik, kiçik və köhnə bir məscidin yanından keçdik. Elə məscidi təzə keçmişdik ki, əlli-altmış nəfərlik qrupun bizə tərəf gəldiyini gördük. Bunlar yeniçəri deyildilər. Tacirlə-rə oxşayırdılar. Düz ortalarında eyni ilə bizim karvandakı dərvişlərə bənzəyən Bəktaşi dərvişi var idi. Aramızda on addımlıq məsafə qalanda Arif ağa da, izdiham da dayan-dı. Dərviş irəli addımladı və Arif ağanın atının yəhərin-dən tutdu. Eyni anda Arif ağa da atından ağır-ağır düşdü, əyilib dərvişin ovcundan öpdü, dərviş də onun əlindən öpdü. Arxasınca qucaqlaşmağa başladılar. Birdən bu izdi-hamın ortasında tək qaldım. Tanrı heç bir qulunu tək qoy-masın, nə olardı ki, biri də məni qucaqlayaydı?!

Qucaqlaşma səhnəsi bir müddət davam etdi, sonra nəhayət, başa çatdı. Çox da hündür olmayan bir divarla əhatələnmiş geniş bir bağın içində, ikimərtəbəli evin qar-şısında olduğumuzu indicə gördüm. Çöl qapısının ağzın-da başına ağ şal bağlamış yaşlı qadın dayanmışdı. İlk dəfə idi türk qadını görürdüm. Yəni üzünü. Qəfil, içəridə − qa-pının ağzında başqa bir qadının da dayandığını başa düş-düm. Qadının qucağında yorğana bükülmüş uşaq var idi. Arif ağa yaşlı qadına yaxınlaşdı, əlini öpdü və alnına qoy-du. Yaşlı qadın Arif ağanı qucaqlamışdı, ondan ayrılmaq istəmirdi, elə bil. Nəhayət, yaşlı qadın ağlaya-ağlaya qol-larını Arif ağanın boynundan açdı və evin qapısına tərəf getdilər. Yusiflə Mehmet hərəkətə gələn kimi mən də cəld tərpənib qapıdan bağçaya keçdim. Qapıdakı qadın Arif ağanın əlini öpdü, alnına apardı, üçü də evə keçdi. Mən çaşqın halda Yusiflə Mehmetə baxırdım. Onlar evə tərəf getdilər, mən də qorxa-qorxa arxalarınca addımladım. Bə-li, içəri girdik. Aman, Tanrım, inana bilmirdim. Tanrım, mən sənə neyləmişəm ki?

Sandığı qapıdan girən kimi içəri qoydular. Mən də heybəni yerə qoydum. Əllərini sinələrində saxlayıb, eləcə dayandılar. Mən də.

Dayanmışdıq. İçəridən sevinc dolu uşaq səsləri gəlir-di. Ağlamaq, gülmək səsləri bir-birinə qarışmışdı. Dayan-mışdıq, hələ nə qədər belə dayanacağımızı da bilmirdik. Yusif və Mehmet kimi davrandığıma, onların elədiklərini təkrarladığıma görə gözlərimi qaldırıb ətrafıma baxa bil-mir, ancaq gözucu nəzər salırdım. Geniş otaqda idik. Üçü də bağlı olan qapılar var idi. Yuxarı mərtəbəyə də bir pil-ləkən çıxırdı. Bir də aşağı düşən pilləkən var idi.

Eləcə dayanmışdıq.

Sonra yuxarı çıxan pilləkənin yanındakı qapı açıldı, Arif ağa otaqdan çıxıb Yusifə nəsə dedi və təzədən içəri girdi. Yusif dərhal solumuzdakı qapını açdı, Mehmetlə birlikdə sandığı ora apardılar. Mən də heybəni apardım. Pəncərənin yanında bir qarış taxtadan düzəldilmiş uzun döşəyin üstündə oturdular. Mən oturmaqdan qorxdum, elə-beləcə kənarda büzülüb qaldım.

İçəridən gələn səslər azala-azala bir müddət də da-vam elədi. Ailə artıq bir-birindən az da olsa doymuşdu. Qapı təzədən açılanda Arif ağa qucağında oğlan uşağı ilə oturduğumuz otağa gəldi. Üçümüz də dərhal ayağa dur-duq və yenə o əvvəlki vəziyyətdə dayandıq. Bizim necə dayanmağımız Arif ağanın heç vecinə də deyildi. Xoşbəxt idi. O qədər xoşbəxt idi ki, üç qızdan sonra doğulan oğ-lunu, hətta mənə də sevinə-sevinə göstərdi.

Hələ də silahlarını və əbasını çıxarmamışdı. Mənə gülməli gəlirdi bu vəziyyət. Canavar kimi görünən bu adam və balaca yorğana bükülmüş oğlan uşağı… Lakin o, bütün bunları görmürdü. Heç vaxt tərk etmədiyi vüqarlı halını belə tərk etməyə hazır idi. Xoşbəxt idi. Bəlkə də, ye-ganə həyat mənbəyi olan bu uşağı mənə, Yusifə və Meh-metə göstərirdi.

Sonra dayandı, həmin o ciddi və vüqarlı halı təzədən qayıtdı. Belə dedi:

− Oğlum etiqadında, dinə və dövlətə xidmətdə həmi-şə sabitqədəm olacaq. Atasının üzünü ağ edəcək. Anadan yeniçəri kimi doğulub, yeniçəri kimi də yaşayacaq. Ona görə də adını Sabit qoyuram. Allah utandırmasın.

EVİM

İki il necə də tez keçib getmişdi. İndi öz-özümə fikir-ləşirəm ki, gör cavanlıq necə böyük nemət imiş. Cavanlı-ğın çətini-asanı olmur ki. Çətin dediyin işlər asan, asan dediyin işlər bir anda çətin olur.

Tanrı mənə əsarəti layiq bilmişdi, amma dərmanını da gəncliyimlə vermişdi. Güclü idim, tez öyrənirdim. On-lara sarı saçlarım və gömgöy gözlərimlə qəribə görünür-düm.

Bütün bağ-bağat mənə baxırdı. Hökmranlıq edirdim həyətə. Evin zirzəmisində qapısı bağçaya açılan balaca bir otaqda qalırdım. Səhər tezdən bağa çıxır, quyudan su çə-kir, evin giriş qapısının yanında olan böyük qablara tö-kürdüm. Qış olanda odun doğrayır, aşağı mərtəbədəki böyük sobanı qalayırdım. Ağacları budamaq, tut varsa tut, əncir varsa əncir yığmaq mənim işim idi.

İşlərim bununla da yekunlaşmırdı. Sabiti və qızları əyləndirmək, bağçada yelləncək düzəldib onları yellət-mək, cümə günü evdəki böyük xanımın – adı Zəhra idi – arxasınca bazara gedib aldıqlarını evə daşımaq… Bütün bunların hamısı mənim vəzifələrimidi. Qapıdan içəri gi-rən satıcılara fikir vermək, mis qabları qalaylatdırmaq, ev-dəki taxta əşyaların təmir edilməsi – hələ mən bunları saymıram. Həyətdə balaca yer düzəltmiş, tapdığım dül-gər alətlərini ora yığmışdım. Qısa müddət ərzində bu mə-sələni də həll eləmişdim. Sən demə, bu məsələdə də ba-carığım var imiş. Evdəkilər ən çox Beltsi formalı dolabları bəyənirdilər.

Ən mühim və bəlkə də, ən vacib vəzifəm Arif ağanın qonaqlarına xidmət etmək idi. Ən çox həyəcənlandığım vaxtlar da məhz bu anlar idi. İlk vaxtlar türkcə yaxşı bil-mədiyimə görə gələnlərin nə istədiklərini başa düşmür-düm. Amma sonra türkcə öyrəndikcə, gəlib-gedənləri ta-nımağa başladıqca, rahatlaşmış, xidmət barəsində də us-talaşmışdım. Qəhvələri köpüklü hazırlamaq, çubuqları tez-tez dəyişdirmək, yandırmaq mənim üçün elə də çətin deyildi. Türk dilində danışılanları yaxşı başa düşürdüm və söhbətin nədən getdiyini anlayırdım.

Arif ağa, əsasən, qonaqları ilə din və dövlət məsələ-ləri haqda danışırdı. Mən onun daha çox dini mövzularda danışmağını istəyirdim. Çünki bu cür söhbətlər edərkən Arif ağanın üzü, hərəkətləri çox mülayim olurdu. Üzündə təbəssüm yaranır, dərin düşüncələrə dalırdı. Dövlət işlə-rindən danışmağa başlayanda isə olduqca ciddi görkəm alırdı. Elə bil xəncərinin qəbzəsi ilə boynumun dalından vuran insan geri qayıdırdı.

Bu iki il ərzində elə bu söhbətlərə görəArif ağa məni şillələmişdi. Bir dəfə söhbət əsnasında ayaq üstə dayan-mışdım və özümdən asılı olmadan öskürdüm. Arif ağa qəzəblə mənə baxdı və:

− Sarı, – dedi, – tez bura gəl.

Yanına getdim, əyildim:

− Buyur, ağam, – dedim. Və deməyimə də peşman ol-dum. Sifətimə dəyən şillədən az qala yerə yıxılacaqdım. Məni ən çox sarsıdan isə beş nəfərin yanında vurulmağım idi. Sanki daha çox vurmaq istəyirdi, amma nəyə görəsə bir şillədən sonra insafa gəldi və eyni səs tonu ilə:

− İndi isə keç yerinə! – deyə əmr etdi.

İkinci dəfə vuranda isə haqlı idi, amma mən qayda-ların məhz belə olduğunu bilmirdim axı. Arif ağa qonaq-ları yola salanda onların ayaqqabılarını hazırlamış, qapı-nın ağzına düzmüşdüm. Ayaqqabıların burnu qapıya tə-rəf baxırdı. Qəfil sifətimə dəyən şillə ilə yerimdə tullan-dım. Mat-mat baxdım və nə baş verdiyini anlamağa ça-lışdım.

− Ayaqqabıları çevir, – dedi.

Mən də ayaqqabıların yönünü yan tərəfə çevirdim. O isə qışqırmaqda davam edirdi:

− Elə yox, axmaq, ayaqqabının burunları mənə bax-malıdır.

Axı mən hardan biləydim ki, ayaqqabıların burnu-nun qapıya tərəf qoyulması qonağın istənilməməsinə işa-rə edir.

Ən çox diqqətimi çəkən, ən çox gəlməyini istədiyim və həsrətlə gözlədiyim qonaq az-az gələnlərdən idi: Əh-məd baba.

Əhməd babanı iki şeyə görə sevirdim. Birincisi, o gə-ləndə Arif ağa çox sevinirdi. Həddindən artıq mülayim olurdu. İkincisi, Əhməd baba və yanındakı dərvişlər bu evə gəlib mənim kimi kölə ilə danışan nadir insanlardan idilər. Halımı-əhvalımı soruşur, əvvəlki həyatımla ma-raqlanır, hətta bəzi məsələlərdə fikrimi öyrənirdilər. Mən onların gələcəyi günü gözləyir və ən çox da onların söh-bətlərinə maraqla qulaq asırdım. Bəlkə bunun bir səbəbi də söhbətlərinin həmişə ahəngli olması və əvvəl-axır gəlib musiqidə dayanması idi. Mehmet dərviş zənburla çalıb oxumağa başlayanda mən artıq göz yaşlarımı tuta bilmir-dim. Bəzən ağlayırdım, bu zaman onlar da mənə qoşulub ağlamağa başlayırdılar. Yaxşı, mənim ağlamaq üçün xeyli səbəbim var idi, bəs Arif ağa niyə ağlayırdı?

Evimizi və yaşadığım məhəlləni artıq tanıyırdım. İs-tanbulu isə demək olar ki, tanımırdım. Bir-iki dəfə Unqa-panına, bir-iki dəfə isə Ətmeydanındakı o qorxunc hərbi düşərgəyə getmişdim. Hamısında da Arif ağa ilə birlikdə.

Arif ağa küçəyə heç vaxt tək çıxmırdı. Ən az iki əs-gərlə gəzir, bəzən mənimlə bir yerdə dörd nəfər olurdu yanında. Bu çoxluqdan istifadə edib əksər hallarda göz-dən itir, ətrafıma göz gəzdirirdim. Amma çölə çox tək çıx-mırdım. Qorxurdum. Kölə və kafir olduğumu hamı bilir-di. Arif ağanın köləsi olmağım məni qoruyur, mənə az da olsa toxunulmazlıq duyğusu bəxş edirdi. Amma eyni za-manda da mən onlardan aşağı idim. Bunu isə heç vaxt unutmurdum.

Rastlaşdığım bir təfərrüat mənim bu kompleksimi aş-mağıma az da olsa, kömək etdi. Əli Fakih və Hacı Həmzə məhəllələrinin arasında bir neçə xristian məhəlləsi yerlə-şirdi. Onlar arasında ermənilər məzhəb baxımından fərqli olsalar da, yunanlarla eyni idik. Bunu keşişlərin geyimin-dən, xaçların formasından və ibadət günlərindən bilirdim. Düzdür, dinlə bağlı elə də çox şey bilmirdim, amma ol-sun, bildiklərim nəyisə başa düşməyimə kömək edirdi. Artıq müqəddəslərimizin adının belə ortaq olduğunu bi-lirdim. Buna görə də nəsə məni tez-tez zəng səslərini eşit-diyim yunan kilsəsinə tərəf çəkib aparırdı.

Vişlovda kilsəyə atam kimi mən də, ancaq anam məc-bur etdiyi üçün gedirdim. Anam hər bazar mən kilsədən qayıdana kimi xüsusi yeməklər hazırlayırdı. Burda isə məni heç kim məcbur etmirdi, əksinə, özüm istəyirdim. Hətta Arif ağanın qorxusu belə bu istəyin qarşısında da-yana bilmirdi.

Nəhayət, bir şənbə günü axşam tərəfi bütün cəsarəti-mi toplayıb Arif ağaya yaxınlaşdım. Nə ola bilərdi? Ən yaxşı halda, məni üçüncü dəfə şillələyəcəkdi. Olsun. Üçüncü şilləni də düşünmüş və öz-özümə təlqin etməyə başlamışdım. Üstəlik, otaqda ikimiz idik. Yəni məni, ən azından, başqalarının yanında vurmayacaqdı. Nəsə de-mək istədiyimi anlayan Arif ağa məni çox gözlətmədi:

− Nə olub, Sarı? – deyə soruşdu. – Danış görüm.

− İcazə istəyirəm, ağam.

− Nə icazəsi? – deyə maraqla soruşdu.

− Sabah kilsəyə gedəcəyəm.

Vəssalam… Üçüncü dəfə şilləni hardan tutuzduraca-ğını düşünürdüm artıq. Və boynumu ona görə əymək is-təyirdim. Amma Arif ağa məni vurmadı. Bir müddət dü-şündü, sonra da çoxbilmiş adamların insanı şübhələndi-rən ədası ilə gülümsədi:

− Əlbəttə, Sarı, – dedi, – Allah hərəyə bir din verib. Sənin də dinin budur.

Sonra pul kisəsindən iyirmi qəpik çıxartdı:

Bunu da nəzir verərsən, – dedi, – səhər tezdən get, yaxşı?

Görəsən, məni vursaydı, dahamı yaxşı olardı? Allah şahiddir ki, bunun cavabını hələ də bilmirəm.

Səhər tezdən ən təmiz paltarlarımı geyinib kilsəyə tə-rəf getməyə başladım. İlk dəfə orda yanımda atamı, ana-mı axtardım. Kilsəyə gedirdim, onlar isə yanımda yox idi-lər. Ətrafda bir nəfər də olsun ora – kilsəyə gedən görün-mürdü. Qapısı ağzında gözləyən qızlar, oğlanlar yox idi. Ətir eyni idi, onsuz da əgər ətir eyni olmasaydı, çoxdan fikrimdən daşınmışdım. Məhz bu ətir sayəsində mən öl-kələr aşır, son iki ili yaşamamış kimi qəbul edir, Vişlovu, uşaqlığımı xatırlayırdım. Gözlərimi bağlasaydım, ya da kilsədəki dindarlar gözlərini bağlasaydılar, elə bilərdim ki, uşaqlığıma geri qayıtmışam. Amma yox. Gözlərim açıq idi. Kilsədəkilər də gözlərini yummamışdılar. Hamı mənə qəribə-qəribə baxır, “bu türk köləsinin burda nə işi var?” – deyə düşünürdü.

İlahi, mən burdayam. Sənin hüzurundayam. Və ya-dam bu yerlərdə. Qəribəm. Əllərimdən tutub məni ayağa qaldıracaq