Текст книги "Տնային փեսա"

Րաֆֆի
Տնային փեսա

Ա

Գարնան թարմ և փափուկ երեկոներից մինն էր: Արևի վերջին ճառագայթները դեռ ոսկեզօծում էին Կազբեկի ձյունապատ գագաթը: Ժամատներից լսելի էին լինում մեզմբարեպաշտական հնչումները զանգահարության: Հավլաբարի պառավ կնանիքը, ծածկված իրանց սպիտակ չարսավներով, շտապում էին աղոթելու:

Նույն ժամուն Դուրկալենց Շուշաը, թևքերր ծալած, կաբայի փեշքերը գոտկումը խրած, լվացքի լագանը ձեռին, դուրս եկավ յուր փոքրիկ տնակի դռանը, և նայելով յուր չորս կողմն, երբ տեսավ անցնող չկա, շուռ տվավ լագանն յուր դռան առջև և սապնախառն ջուրը սպիտակ պղպջակներով անհետացավ փոշիներով պատած գետնի մեջ:

Փողոցի մյուս ծայրից երևեցավ պառավ Մաքթաղը, ձեռին բռնած մի քանի հատ մոմ: նա յուր հետ բերում էր յուր ջուխտակ թոռնիկներն, որոնց ամեն մինը նույնպես բռնած ունեին մի՜մի հատ փոքրիկ մոմեր:

– Ու՞ր ես էդենց շտապով գնում, Մաքթաղ շան, – հարցրուց նրանից Շուշանը, լագանը դնելով գետին:

– Փեթխաինն իմ գնում, Շուշան ջան, օղորմած կենա, գնում, իմ համբուրելու, – պատասխանեց Մաքթաղը ջերմեռանդությամբ:

– Էրնե՜կ քիզ, Մաքթաղ, վուր վուխտ ունիս համբուրելու, ես կի՜ մեր սուրբ Մինասն էլ չիմ կանացի գնա:

Վերջին խոսքը չդուր եկավ Մաքթաղին, և նա զարմանալով հարցրուց. – Ի՞նչի, քա՜: Գանա կիրակնամուտ գիշերին էլ յի՞տ կու նընկնին ժամիցը:

– Է՞հ, ինչ անիմ, Մաքթաղ շան, խղճութինը դժա՜ր բան է, – հոգոց հանելով պատասխանեց Շուշանը: – Էսօր առուտեմեն կցած մատնիրս տրորվեցան շատ լվացք անելեմեն: Իմ Նատոն էլ ջիր չի պռծի ութո քսելը:

Լսելով Նատոյի անունը, մի նոր միտք ծագեց Մաքթաղի գլխում: Նա փոխեց յուր խոսքը:

– Լավ արիր, վուր միտս բերիր, ասա՜, թե քու աստուծը կու սիրիս, ո՞վ է էն ջհել տղեն, վուր չուստ՜չուստ ձիր տունն է գալիս:

Շուշանր փոքր՜ինչ շփոթվեցավ.

– Ղարիբ օքմին է, Մաքթաղ ջան, էնպես գալիս է էլի՜, խան լվացք է բերում, խան կարկատան է բերում, շատ գամ էլ գալիս է էնպես խոսելու:

– Ո՞վ է, վո՞ւր տղանցի է:

– Ղարաբաղցի է, Մաքթաղ ջան, մինծ մարթու վուրթի է՝ կի՜: Ինքն ասում է, վուր հերն էնդի մելիք է. շատ փուղ ունի, ասում է, բաղ, բաղչա, մուլքեր ունի, կոսե:

Այդ խոսքերը շարժեցին Մաքթաղի զարմացքը:

– Լա՜վ, – ասաց նա, – թե վուր Էդենց մարթու վուրթի է, բաս ինչի է մ իր քաղքամը պարապ թրև գալիս:

– Չիմ իմանում, Մաքթաղ ջան, իրան վուր հարցնում իս, ասում է միթոմ հորմեն խռովիլ է ու միր քաղաքն է Էկի: Հերը կի՜ հենց մի գլուխ գրում է՝ վուրթի ջան, հերի՜ք մնաս ղարիբ երկրումը, թո՜ղ արի՜, տուն ու տեղիդ տիրութին արա. ամա ինքն կի չէ գնում:

– Բաս էստեղ ի՞նչ պիտի շինի:

– Ասում է մաղազիա պիտիմ բաց անի, վուր լավ՜լավ ապրանքնիր ծախեմ:

– Իժում փող ունե՞:

– Հիմի չունե, ամա ասում է, էնքան կու մնամ, ինչկլի հերս մեռնի, իժում կեհամ, նրա մուլքերը կու ծախիմ փող կու շինիմ:

Մաքթաղի խոժոռ դեմքի ծալքերը շարժվեցան մի հեգնական ծիծաղով: – էդ լա՜վ բան է, Շուշան ջան, բաս դու աղոթք արա, վուր շուտ մեռնի:

– Վո՞ւնց թե աղոթք անիմ, – շփոթվելով հարցրուց Շուշանը:

– Էլ ի՜նչ ասիլ կուզե, պիտի աստծուն աղաչանք անիս, վոուր մուրազիդ շուտ հասնիս…

Շուշանը ձևացրուց դժգոհության նշաններ: – Ի՞նչ մուրազ, ինչե՞ր ես խոսում, Մաքթաղ, – խոսեց նա երեսը շուռ տալով:

Գանա չիմ գիտի, վուր ուզում իս Նատոյիդ էն տղին տա, վուր տանու փ ե ս ա1 շինիս:

– Չէ՜, խաչը գիտենա:

Մաքթաղը շարունակեց յուր ճանապարհը, ասելով. – ինձ Ձիկլոինց Մաքթաղ կոսին: Մաքթա՜ղ, չի՞ ս գիտի վուր ծտերն ինձ համա խաբար ին բերում:

Շուշանը ոչինչ չպատասխանեց, մտավ տունը:

Բ

Մի նեղ բակ երկու փոքրիկ սենյակներով, շրջապատած տախտակամածով, ներկայացնում էր այն տնակն, ուր ներս մտավ Շուշանը: Ալդ բնակարանը նրան չէ պատկանում, այլ վարձած էր խիստ թեթև ամսականով:

Բակի մի անկյունում ուրագը ձեռին գործում էր մի հյուսն: Նա կամ տաշում էր, կամ մեխում էր և հարմարեցնում էր տախտակները: Նայելով նրա ձյունի պես սպիտակ մազերին՝ նրան կարելի էր համարել վաթսուն տարեկան ալևոր, բայց մարմնով նա տակավին առողջ էր, ժիր և գործունյա: Նրա երեսի խոշոր գծագրությունն՝ յուր տխուր արտահայտություններով` բոլորովին համապատասխանում էր յուր կոշտ արհեստին: – Նա դագաղ շինող էր:

Ուստա Գրիգորն – այդպես էր նրա անունը – Շուշանի ամուսինն էր: Նրա մոտ անհամբեր դեմքով կանգնած էր մի մշեցի համալ հսկայական հասակով և շտապեցնում էր շուտ վերջացնել դագաղը

Հավա՜ր, բաբո, թեզ արա՜, խըլսուն է, տասը քափեկս կկորի, – անդադար կրկնում էր մշեցին յուր հայրենական բարբառով:

– Հե՜յ, Թոմաս աղա, դու չմեռնեիր, մշեցին չէր կարող տանել քո տասը կոպեկը… – բացականչեց հյուսնը շարունակելով յուր գործը:

Աստված օղորմի անոր խոգուն, – ասաց համալը:

– Աստծու ողորմությունը թո՜ղ նապաստակի նման նրա գերեզմանի վրիցը թռչի, – կտրեց մշեցու խոսքն ուստա Գրիգորը:

– Ի՞նչու, աղեկ մարդ մը չէ՞ր Թոմաս աղան:

– Լավ էր նրանով, որ շուտ մեռավ: Աղվեսն էն ժամանակն է պետք գալիս, երբ որ սատկում է:

– Թոմաս աղան ասա՞նկ մարդ էր, – հւարցրուց մշեցին:

– Հա՜: Այս շաբաթ մի քանի այդպիսիների համար դագաղ շինելու բախտն ունեցա, մինն եկեղեցո գանձապետ էր, մինն` հացի փոդրտղչիկ, բայց մյուսը՝ վաշխառու: Ա՜խ, որքա՜ն ուրախ բանում է իմ ուրագն, երբ որ այդպիսիների համար դագաղ է շինում:

– Երբ մեռնողս ա՞ղեկ մարդ է:

– Այն ժամանակ ես ուրախ չեմ, ինչպես քանի օր առաջ շինեցի մի դագաղ վարժատան աշակերտի համար:

Ծերունի հյուսնի ուշադրությունը գրավեց տխուր երգի ձայնն, որ լսելի էր լինում փոքրիկ սենյակիս:

 
«Ես սրտումս դարդ ունեմ,
«Փշով պատած վարդ ունեմ,
«Մերի՜կ, մերի՜կ, քոռանաս,
«Ես ատելի մարդ ունեմ»:
 

Այդ նրա դստեր՝ Նատոյի ձայնն էր, որ նույն ժամուն ութո էր քաշում և երգում էր:

– Նատո՜, Նատո՜, – ձայն տվեց ծերունին:

– Ի՞նչ է, հայրիկ, – լսելի եղավ մի քնքուշ ձայն:

– Ե՜կ էստեղ:

Էս նիմուտին, հայրիկ, մի շաբիկ է մնացել ութոյելու:

Շուտով հայտնվեցավ սենյակի դռանը մի բարձրահասակ օրիորդ` թուխ աչքերով, սև մազերով, վարդ թշերով: Նա յուր հասակի այն տարիներումն էր, երբ կուսական գարունքը դեռ նոր սկսել էր ծաղկել յուր ջերմ՜մանկական թարմությամբ:

– Ե՜կ դագաղի խուփը մախմուրով պատե, զանջիրաները մեխե, ծաղիկները կպցրու: Դրանք քո գործն է, – ասաց աղջկան հայրը:

– Է՜հ, հողեմ նրա գլուխը, ծաղիկներ էլ պիտի կպցնեմ, – պատասխանեց Նատոն դժգոհությամբ:

– Այդպես են պատվիրած, որդի:

– Հայրիկ, այն ժամանակ տուր ինձ վարդեր շարեմ, երբ ջեհելի համար է դագաղը:

– Այդ փառքը հարուստներին է, որդի, նրանք մեզ նման աղքատներից խլած փողերով իրանց դագաղն են զարգարում…

– Կրո՜ղը տանե նրանց, ի՞նչու են էդպես անում:

– Որ էն կինքումը սատանաները հոտ քաշեն:

– Ով գիտի, ուրախանում կլինեն սատանաներն, երբ որ էդ ծաղիկները կտեսնեն. էնպես չէ՞, հայրիկ, – հարցրուց Նատոն ինքն ևս մի առանձին ուրախությամբ նայելով նրանց շքեղության վրա:

– էդ բոլորը կէրեն դժոխքումը, – պատասխանեց հայրը:

– Վա՜յ, կէրե՞ն… – կրկնեց Նատոն սարսափելով:

– Բա՜ս, էրում են երբ որ դագաղը հ ա ր ա մ փողով է շինվում, – վերջացրեց ծերունին:

– Երբ որ հ ա լ ա լ փողով է շինվում, էն ժամանակ ի՞նչ են անում:

– Սուս կա՜ց, Նատո, շատ բան որ սորվես, շուտ կպառվես, – ասաց նրան հայրը, շարունակելով յուր գործը:

Նատոն լռեց և, առնելով մի փոքրիկ մուրճ, սկսեց օգնել յուբ հորը:

Գ

Օրը կիրակի էր: Արեգակի ճառագայթներն ուրախ ժպիտով խաղում էին Շուշանի տան կոտրատված ապակիների հետ: Վաղորդյան զեփյուռը ծավալվում էր փափուկ և հովասուն թարմությամբ:

Մանկահասակ աղջիկները, զարդարված տոնական հագուստով, որը կանգնած էր իրանց դռան շեմքի վրա՝ գաղտուկ նայում էր փողոցում անցուդարձ անողներին, ժպտում էր և թաքցնում էր յուր գլուխն, երբ որ մի տղամարդ էր գալիս: Որը դեռ չէր հեռացել հայելուց, կոկում էր յուր դեմքը և դարդարում էր իրան: Ոմանք՝ հավաքելով իրանց կտուրների վրա, կամ նեղ բակերի մեջ` մի խումբ մեծ և փոքր աղջիկներ, դայիրա և դիպիլիպիտոն էին ածում, տաշի խփում և հերթով պար էին գալիս: Ամեն տեղ տիրում էր ուրախություն, լսելի էին լինում ծիծաղ և հանաքներ: Իսկ Նատոն միայնակ և լուռ նստած էր յուր փոքրիկ սենյակում, նրա տխրամած դեմքը չէր ցույց տալիս ոչինչ ուրախություն:

Նույն միջոցին ժամիցը ետ դարձավ նրա մայրը, Շուշանը, և տալով աղջկան մի պատառ նշխարք, ասաց.

– Վա՜, աղջի, ջեր շուրերդ չե՞ս հագի:

– Է՜հ, ինչի համար հագնեմ… – պատասխանեց օրիորդն երեսը շրջելով:

– Դու էլի լացել ես, աչքերդ կարմրել են:

– Չեմ լաց էլի, գլուխս է ցավում:

– Հիմա էլ աչքերումդ արտասուք կա, ինչու՞ ես ինձ խաբում:

– Չեմ գիտում… – պատասխանեց օրիորդը տխրությամբ:

– էլի իծանիրդ մո՞տ ին էլի:

Նատոն ոչինչ չպատասխանեց և կամենում էր սենյակից դուրս գնալ:

– Արի՜ չարսավս ա՜ռ, – կանչեց նրա մայրը:

Նատոն առեց չարսավը, ծալեց մի կողմ դրեց և սկսավ մոր համար թեյ ածել: Շուշանը նստած էր փոքրիկ տախտի վրա լուսամուտի հանդեպ:

– Ջումշուդ՜բեկը Էսօր չէ՞ եկել, – հարցրուց նա: Այդպես կոչվում էր նրանց ղարաբաղցի փեսացուի անունըէ Իսկ Նատոն, փոխանակ ուղղակի պատասխանելու, հարցրուց. – Դեդի, ինչ կլի ե՞փ Էդ տղեն մեր տուն պիտի գա ու գնա:

– Հուղե՜մ քու տուտուց գլուխը, – պատասխանեց Շուշանը հեգնական ժպիտով. – միթոմ դու ուրախ չե՜ս, վուր նա գալիս ու գնում է…

– Ի՞նչ ունիմ ուրախանալու… հարևաններն ինչ ասիս ինձ վրա ին ասում… ամենի բերնի՜ մաստաքն ես իմ դառի…

– Նրանց աչքն էլ տրաքի՜, – բարկանալով պատասխանեց Շուշանը:

Այդ խոսակցությանը վրա հասավ ուստա Գրիգորը: – Լավ ես ասում, ա՜ կնիկ, ախար բանը բանի նման չէ, է , հարևաններն ի՞նչ մեղք ունեն, որ բամբասում են…

Շուշանն ավելի բարկանալով կտրեց ամուսնի խոսքը.

– Ա՜ մարդ, էդ քու խելքի բանր չէ՜, ծիտը ձլիվ մե դափասիս մեջն իմ ձգել, հիմի դուն ուզում իս թռցնի՞ …

– Դուն, դեդի, – մեջ մտավ նատոն արտասուքը սրբելով, – դուն իմ բողազը պիտիս դուս կտրի վունց որ տեհնում եմ…

Օրիորդը էլ չսպասեց պատասխանի, սենյակից դուրս եկավ:

– Իմ հոգին գիտենա, դրուստ է ասում Նատոն, – ասաց ուստա Գրիգորն աղջկա դուրս գնալուց հետո: – Ջեր չնշնած տղին ախար վո՞ւնց կուլի տուն թողնել, գանա էդ քաղաքի նամուսը ձլիվ գնացե՞լ է:

– Լավ ես ասում, Գրիգոր, – կտրեց Շուշանն ամուսնի խոսքն. – ես էլ գիտեմ, վուր էդենց է, ամա անիծվի՜ հիմիկվա ադաթը… Ի՞նչ անեմ, վո՞ւր ջուրը նընկնեմ… Աղջիկս հասիլ է, մոտ տասնութը տարեկան է դառի, հիմա մարդու տալու վախտն է: Մենք երկուսս էլ աղքատ մարդիք ենք. դու ձլիվ կարում ես քու ուրագով միը օրական հացր դադել: Ես էլ, տեհնումիս ինչպես չարչարվում իմ ջեր էս ամսվա տան քրեհը չիմ կարացի տար: Տանտերն ամեն օր գլուխս տանում է, փուղ է ուզում: Դե՜, արի դու փուղ ու բաժինք բե՜ր, վուր աղջիկդ իրա ուզած մարդին տաս: Վո՞ւր տեղից պիտի բերես: Ու առանց փուղ ու բաժինքի էլ, դու գիտես, վուր մեր քաղքումն աղջիկ չին ուզում: Անիծվի՜ էդենց ադաթը… Հիմա ծլիվ մե խամ օքմին իս գթի, ղարիբ աղա է, էստեղի ադաթը չէ իմանում. ասում է, Նատոն սիրուն է, ես առանց փուղի էլ կու պսակվիմ: Հիմա դուն ինձ ասա՜, ա՜ մարդ, կուլի՞ վուր էդ թավուր տղին մեր ձեռնեմեն թոզ տանք:

Շուշանի այդ երկար մոնոլոգը դարձյալ չկարողացավ հանգսաացնել նրա ամուսնին և նա պատասխանեց.

– Էդ ամենը դրուստ ես ասում, Շուշան, ամա դուն էն ասա՜, թե կնկան ի՜նչով պիտի պահե. դուն մեկ մուքթա փեսա ես գթի, վուրի ջիբերը գլխիցը ավելի դատարկ է:

– Ի՞նչ է ասում, քա՜, ախար փուղավոր մարթու վուրթի է, հորես հերը կու մեռնի ու դովլաթն իրան կու մնա, – ասաց Շուշանն ինքնաբավական հուսով:

– Բալքա շուտ չմեռավ:

– Չմեռավ մինք կու պահենք, տանու՜փեսա կշինենք:

– էդ լավ է՜… – հեգնորեն պատասխանեց ուստա Գրիգորը: – Թե վուր վատ ըլի ինձանից պահանջի, – ասաց կինը, – դուն գործ չունիս:

– Ես չնշնված տղին իմ տուն չեմ թողնի:

– Իմ ուզածն էլ էդի է գալի, է՛, ախար, ա՛ մարդ, դուն չես թողնում, վուր էս բանը գլուխ բերեմ:

– Ես էդ գործեմեն իմ ձեռնձրը լվացի, ես կնկտերանց բազառին խառնվելու գլուխ չունիմ, – ասաց ուստա Գրիգորը և տնից դուրս գնաց, մոտեցավ մի խումբ մարդիկների, որոնք մի պատի ստորոտը նստած, արևի շվաքի դեմ, զրից էին անում:

Դ

Իսկ Նատոն, դուրս գալով սենյակից, երկար գլուխը ձեռքին հենած, խորին տխրության մեջ, նստած էր իրանց բակի ցածրիկ պատի հովանվո ներքև մի տախտակի վրա, երբ ներս մտավ նրանց դրացի Քեթոյի աղջիկը՝ Նինուցին:

– Ի՞նչ կու տաս, վուր ասիմ, թե ո՜ւմ վրա էիր փիքը անում, – ծիծաղելով ասաց Նինուցին և նստեց Նատոյի մոտ:

– Է՜հ, Նինուցի, էրնե՜կ քիզ, վուր դարդ չունես ու Էդպես կանացիլ իս ծիծաղել, – խոսեց Նատոն գլուխը բարձրացնելով:

– Ե՞ս դարդ չունեմ… դո՜ւն չի՜ս պիտի ունենա, դո ՜ւն…

– Ի՞նչի:

– Նրա համար, վուր Գիգոլին քիզ սիրում է:

– Ի՜նչ անիմ, վուր սիրում է… – կրկնեց Նատոն սառնությամբ:

– Էլ ի՞նչ պիտիս անի, սարսաղ, մե Էնթավուր սիրուն, ջեհիլ տղեն վուր աղջկան սիրում ըլի, նա էլ դա՞րդ կունենա…

– Բա՜ս չի՜ ունենա…

– Է՜հ, հուզե՜մ քու տուտուց գլուխը… ինքն էլ չի գիըի ի՜նչ է խոսում, – պատասխանեց Նինուցին ք ո ք ո լ ա տալով Նատոյի երեսին:

Նատոն րոպեական մտածությունից հետո պատասխանեց յուր ընկերուհուն. – Դուն փո՜ւղ ասա, փո՜ւղ, անխի՜լք, հիմա միր սիրելն ո՞վ է հարցնում…: Հազար կուզե աղջիկը սիրե, հազար կուզե տղեն սիրե, ո՞վ է այնումը գցում: Նրանք էնենց կու մաշվին, էնենց կա մեռեին ու իրանց սերն էնենց գերեզմանը կտանին, ու զովրը փուղավորին է մնում…

– Անիծվի՜ էդենց ադաթը, – պատասխանեց Նինուցին դեմքը խոժոռելով:

Նատոն ոչինչ չպատասխանեց, նրա գունատ դեմքի վրա արտահայտվում էր սրտի բոլոր հուզմունքը:

– Ամա դուն էն ասա՜, Նաըո ջան, Գիգոլին խոմ փուղ չէ ուզում, – հարցրուց Նինուցին՝ ցավակցելով յուր ընկերուհուն:

– Գիգոլուն ո՞վ է մտիկ անում, – պատասխանեց նատոն տխրությամբ, – խոսքը հորն ու մորն է:

– Տղեն վուր ուզում է, քա ջան, հերն ու մերն ի՞նչ դավի ունին:

– Փուղի դավի ու նին, իմացա՞ր:

Երկու ընկերուհիների մեջ կրկին տիրեց լռությունը: Նրանցից ամեն մինը մտածում էր յուր վիճակի վրա: Երկուսն էլ պսակվելոա աղջիկներ էին, երկուսն էլ փող չունեին: (Ցավալի՜ դրություն, երբ ամուսնական շղթան դարբնվում է արծաթի օղակներով…):

– Էն ղարաբաղցի տղեն ի՜նչ է ուզում, – ընդհատեց Նինուցին լռությունը:

– Է՜հ, թաղեմ նրա գլուխն էլ… – պատասխանեց Նատոն առանձին զզվանքով:

– Ո՞վ է նա:

– Ի՞նչ գիտեմ: Կապ կտրածի մեկն, ո՜վ է:

– Ասում են, դեդիդ ուզում է քեզ էն տղին տա:

– Ուզում է:

– Իժում դուն ի՞նչ ես ասում:

– Ես ի՞նչ պիտիմ ասի…

– Կգնա ՞ս, էլի՜: Գիգոլուն պիտիս թողնի , էլի՜ :

– Մունջ կա՜՜ց, թե աստուծ կսիրես, Նինուցի, դարդերս մի թազացրու:

Նինուցին տեսնելով նատոյի աչքերի արտասուքը, լռեց: Մի քանի րոպե նրանք տխուր կերպով նայում էին միմյանց վրա:

– Լավ, աստված օղորմած է, մի լաց ըլի, – բռնեց Նատոյի ձեռքից Նինուցին. – դե՜, վիր կաց գնանք միր հարևան Սաբեդինց տունը, էնտեղ աղջիկները հավաքվիլ ին, պար ին գալիս:

– է՜հ, ի՜նչ պար գալու սիրտ ունիմ… – ասաց Նատոն ետ քաշվելով:

– Աղջի, գժվի՞լ իս. էս կիրակի օրը վուչ շորերդ իս հագի, վուչ գլուխդ իս սանդրի. ով գիտե, երեսդ էլ չիս լվացի, – ծիծաղելով առաջ տարավ Նինուցին:

– Թո՜ղ տուր, թե աստված կսիրես:

Բայց նինուցին չէր դադարում նրան քարշ տալով դեպի Սաբեդինց տունը, երբ սենյակից լսելի եղավ Շուշանի ձայնն, որ կանչում էր նրան: Նատոն իսկույն թողեց յուր ընկերուհին և վազեց դեպի մայրը: «Խե՜ղճ նատո», ասաց Նինուցին և գնաց Սաբեդինց տունը պար գալու:

Ե

Նինուցին Նատոյի միակ ընկերուհին էր, որի հետ նրանք շատ անգամ մասլահաթներ էին անում, թափում էին իրանց սրտի դարդերը և մխիթարում էին մեկ՜մեկու: Այդ երկու աղջիկներն ոչինչ գաղտնիք չունեին միմյանցից:

Նույն ավուր երեկոյան պահուն Նինուցին կանգնած էր իրանց տանիքի վրա, որ կից էր Շուշանենց կտուրին և նայում էր դեպի փողոցը: Նա անցավ Շուշանենց կտուրը, տեսավ Նատոյին իրանց թակումն, երբ ջրով սրսկում էր նա յուր ծաղիկները:

– Նատո, Նատո, – ձայն տվեց նա:

Նատոն վեր նայեց, տեսավ Նինուցին էր: – Ի՞նչ է, – հարցրուց օրիորդը:

– Դեդևդ տա՞նն է:

– Տանը չէ :

– Ապա ո՞վ կա ձիր տանը:

– Ոչ ով չկա:

– Էստի արի՜ , բանիմ ասում:

– Ի՞նչ իս ասում, էնտղանցեն ասա՜ , էլի :

– Էստղանց չիմ կանա ասի, դե վիր արի: Նատոն բարձրացավ յուր ընկերոլհու մոտ:

Արեգակի վերջալույսը դեռ խաղում էր եկեղեցիների խաչազարդ գմբեթների հետ: Շրջակա տների կտուրները կանաչին էին տալիս նոր բուսած խոտով: Կտուրների վրա տեղ՜տեղ արածում էին փոքրիկ ուլեր և այծեր, և նրանց մոտ մի քանի ընտանիք, դուրս գալով իրանց խեղդված տնակներից նստած կանաչ խոտերի վրա, խմում էին երեկոյան թեյը և զվարճանում էին հիանալի տեսարանով:

Նատոն նայեց դեպի յուր չորս կողմը: – Տե՜ս, Նինուցի, ի՜նչ սիրուն կանաչիլ ին կտուրները, կոսես թե, մախմուռով ըլին ծածկված:

– Հա՜, Նատո, – պատասխանեց ընկերուհին խորին համակրրությւսմբ. – միր կտուրներին էլ միր սեյրանգահն է, ուրիշները ֆայտոնով Մուշտեիդ ին գնում, ու էնտեղ քեփ ին անում, մենք էլ միր կտուրների խոտերովն ինք ուրախանում:

– Մտիկ արա՜, Նինուցի, ձեռքով ցույց տվեց Նատոն, – հորեն ղազախեցի Բարբարեն, մհտին էլ իր աղջիկը չայ է շինում. էն էլ էրևնեցու հարսն է՝ նրանց մոտը նստած չայի վրա մեձրած Կուլին. էն էլ խաշապան Սհակի կնիկը. Կատոն, էն էլ խաբարբզանն, ով գիտե ինչի՜ր կուլի խոսում…

– է՜հ, նրա լեզուն էլ կտրվի՜, – ասաց Նինուցին յուր քոքլան դեպի Կատոն ուղղելով: – Ի՞նչու ես էլի էդպես տխուր, – դարձավ նա դեպի Նատոն, ուղիղ նրա երեսին նայելով:

Ես էլ չիմ գիտում… – պատասխանեց Նատոն ավելի տրտմությամբ:

– Կուզի՞ս ուրախացնիմ քիզ, – հարցրուց հինուցին ժպտելով:

– Ինչո՞վ:

Նինուցին մոտեցավ, նատոյի ականջին փսփսաց մի խոսք:

– Ղո՞ւրթ իս ասում, ղո՞ւրթ իս ասում, չէ՜, խաբում կուլիս,Նինուցի, – անհամբերությամբ հարցրուց Նատոն, պինդ գրկելովյուր ընկերուհին:

Ժպիտ, ուրախություն, հրճվանք, այդ բոլորը կարելի էր նույն րոպեին կարդալ Նատոյի գեղեցիկ դեմքի վրա…

– Դրո՞ւստ իս ասում, Նինուցի ջան, – կրկնեց Նատոն դարձյալ փաթաթվելով նրա վզին:

– Քու արևը գիտենա, վուր դրուստ իմ ասում, – պաաասխանեց Նինուցին. դե՜, գնանք:

Երկու օրիորդները, ձեռք՜ձեռքի տված, ուրախ՜ուրախ իջան Նինուցենց տունը:

Նինուցին ներս տարավ Նատոյին մի սենյակ, ուր միայնակ նստած էր մի պատանի: Նա հագած ուներ մեխակի մահուդից կաբա, կապույտ գլասից արխալուղ, կապած ուներ արծաթի մինա արած քամար և վզին փաթաթել էր բաղդադի աղլուխ: Պատանու սևորակ աչքերը, կամարած հոնքեր, մախմուռ թշերը, սև գանգրահեր մազերը` տալիս էին նրա դեմքին վայելչագեղ կերպարանք: Նա նստած էր սեղանի մոտ, որի վրա դրած էր գույնզգույն ծաղիկներից հյուսած գեղեցիկ փունջ:

– Էդ ի՞նչ սիրուն թայգուլ է, Գիգոլի ջան, – ասաց Նատոն, և ժպտելով մոտեցավ պատանուն. վեր առավ փունջը:

– Հավանում ե՞ս, Նատո ջան, – նույնպես Ժպտելով հարցրուց պատանին:

– Շատ սիրուն է, – խոսեց Նատոն, և ձեռքը Գիգոլու ուսին դնելով, նազելի կերպով նայում,էր նրա երեսին: – էդ ու՞մ համար բերի:

Երիտասարդը կարմրեց: Իսկ ՆիՆուցին նրա փոխարեն պատասխանեց.

– Ո՜ւմ համա պիտի ըլի, քի համա բերած կուլի, էլի՜: Նատոն սկսեց ծիծաղել:

– Նատո, դո՞ւն լավ իս, թե է՞ս, – հարցրուց պատանին, ցույց տալով փունջը:

– Օրիորդն ոչինչ չպատասխանեց, և նրա թշերն յուր ձեռքի վարդերի գույնը ստացան:

– Ի՞նչի ձեն չիս հանում, – հարցրուց Գիգոլին, բռնելով օրիորդի ձեռքից:

– Դուն իս լավը, դո՜ւն, – պատասխանեց Նատոն յուր ձեռքի ծաղիկներով հեզիկ շփելով պատանու երեսին:

– Չէ՜, դո՜ւն իս լավը, դո՜ւն իս սիրուն, Նատո ջան, – կրկնեց Գիգոլին և կամենում էր գրկել նրան, բայց օրիորդը ետ քաշվեցավ, երբ Նինուցին մեջ մտավ:

– Ի՞նչ իք կռվում, – երկուսդ էլ լավն իք, – ասաց նա. – ամա վունց քու հերը, Գիգոլի, Նատոյին քեզ համա կուզե, վունց էլ Նատոյի մերը փուղ ունե, վուր նրան քիզ տա:

– Գժվի՞լ իս, Նինուցի՜, ինչի՞ր իս խոսում, – դարձավ պատանին դեպի Նինուցին շփոթվելով:

– Ես դրուստն իմ ասում, – ավելացրեց Նինուցին և պատմեց բոլորն, ինչ որ լսել էր ղարաբաղցի փեսացուի մասին:

– Ղո՞ւրթ ,է ասում, – դարձավ նա դեպի Նատոն:

– Հա՜, Գիգոլի, ինձ նրան ին տալի, – պատասխանեց Նատոն տխրությամբ:

– Ես կու մեռնիմ ու չեմ թողնի, վուր էդ բանը գլուխ գա, – խոսեց պատանին մի փոքր վրդովվելով:

Նրանք մնացին միայնակ:

Նատոն տխուր նստած էր Գիգոլու մոտ, երբ պատանին դարձավ դեպի նա. – Մի՜ դարդ անի, հոգի ջան, դու իմն իս, ե՜ս քոնն, ոչ ով չի կանա միզ մեկմեկուց բաժնել.: Այդ խոսքերին հաջորդեց մի ջերմ գրկախառնություն և երկուսի էլ երիտասարդական շրթունքները միախառնվեցան միմյանց հետ…:

Զ

Անցան մի քանի շաբաթներ, անցան մի քանի ամիսներ: Աշունքն էր: Տեղափոխիկ թռչունները խմբովին դիմում էին դես/ի օտար աշխարհ: Ծիծեռնակը բաժանվում էր յուր բույնից: Ծառերի դալկացած տերևները դեղնում էին: Նրանց հետ և սիրուն Նատոյի վարդագույն թշերը գունատված, խամրած` օրըստօրե կորցնում էին իրանց քնքուշ կուսական թարմությունը:

Մութ գիշեր էր: Սառը քամին անախորժ կերպով փչում էր Շուշանենց տան կոտրատած ապակիներից. սենյակում բավականին ցուրտ էր: Միայնակ և տխուր նստած էր Նատոն ճրագի մոտ, կարում էր յուր կարը: Նրա մայրր խոհանոցում պատրաստում էր ընթրիք: Ուստա Գրիգորն յուր արհեստանոցում (որ բաղկանում էր ներքնատան մի նեղ սենյակից) գործում էր:

Նույն ժամուն խավար փողոցի միջով աննկատելի կերւղով գնում էր մի մարդ: Նա հասավ Շուշանենց տանը և վագրի արագությամբ թռավ ցածրիկ տախտակապատից: Նա իսկույն կանգնեց սենյակի դռանն, երբ նրա ականջներին հասան այդ մելոդական հնչումները`

 
«Արի՜, իմ սիրեկան,
«Դարդիս ճար արա՜,
«Քո սիրո խանջարեմեն,
«Ջիգարս – փարա, փարա»:
 

«Նա ինձ սիրում է՜, ասաց եկվորը և ավելի մոտեցավ դռանը: Հնչեց կախարդիչ երգի երկրորդ տունը:

 
«Ես քեզի չեմ մոռանա, «Քանի որ սաղ եմ,
«Քո սիրո զանջիրեմեն
«Մինչև մահ դու սաղ եմ»:
 

«Նա ինձ սիրում է… – կրկնեց երիտասարդը և զմայլած ներս վազեց: – Նատո ջան, իմ սիրեկան, – կոչեց նա և օրիորդին պինդ ճնշեց յուր կուրծքի վրա:

Եկվորը Ջումշուդ՜բեկն էր: Նա իսկույն սոսկաց, երբ յար աչքերը հանգիպեցան Նատոյի վշտալի, միևնույն ժամանակ զայրացած աչքերին:

– Նատո ջան, – կրկնեց երիտասարդը, թողնելով նրան յուր գրկից» – դարդ մի՜ արա, հիմա դու բախտավոր ես: Ես հիմա հարուստ եմ, քեզ միշտ ոսկու, արծաթի, բրիլիանտի, ատլասի ու մախմուրի մեջ կպահեմ:

Օրիորդը գլուխը քարշ ձգեց, ոչինչ չպատասխանեց. նրա դեմքն ընդունեց ավելի տխուր արտահայտություն:

– Ինչու չես խոսում, Նատո ջան, մի ձեն հանի, քո հոգուն մատաղ, – շուտ՜շուտ կրկնում էր երիտասարդը:

– Քո բրիլիանտներն ինձ պետք չե՜ն… – ասաց օրիորդը և արտասուքը թրջեց նրա աչքերը:

Երիտասարդը վշտանալով թողեց նրան, երբ ներս մտավ Շուշանը: Նա դարձավ դեպի մայրն, ասելով.

– Դեդի ջան, ես հիմա բախտավոր եմ, էսօր փոշտից նամակ ստացա, հայրս վախճանվել է և ի՜նչքան ապրանք, մուլք,փող է թողել, գիտե՞ս – մին էս օթախով լիքը:

– էդ լա՜վ խաբար է, – ուրախանալով կոչեց Շուշանը:

– Բա՜ս վատ խաբար է, – պատասխանեց երիտասարդը նույնպես ուրախությամբ: – Հայրս ղարավուլ էր նստած յուր խազինի վրա, բայց հիմա նրա դռները բաց էլան ինձ համար:

– Փա՜ռք աստծու, փառք իրա մեծ զորութինին, – բացականչեց Շուշանը խորին ջերմեռանդությամբ:

– Հիմա Նատոյիս բախտն էլ բաց էլավ:

Շուշանը նստեց թախտի վրա: Ջումշուդ՜բեկը տեղավորվեցավ նրա մոտ:

– Գիտե՞ս ինչ կա, դեդի ջան, ես պետք է շուտ գնամ, – շարունակեց երիտասարդը:

– Ո՞ւր, – զարհուրելով հարցրուց Շուշանը:

– Ղարաբաղ: Գնամ, որ հորս թողած կայքերին տիրությունանեմ:

Վերջին խոսքը ձգեց Շուշանին մտատանջության մեջ: – Վո՜ւյ, քոռանամ ես, – ասաց նա շվարած կերպով, – էդ վունց կուլի, մուր դուն գնաս առանց պսակվելու:

– Հիմա ի՞նչով կարող եմ պսակվել, որ էստեղ փող չունեմ:

Շուշանը խորին կասկածանաց մեջ ընկավ, գուցե յուր փեսացուն հայրենիքը գնալուց հետո կրկին չվերադառնա, այդ պատճառով մտածում էր վաղօրոք կապելնրա վիճակը յուր ղստեր հետ:

– Վուրթի, – ասաց նա ծանր կերպով, – ինչ կլի ե՞փ իմ Նատոյի աչքը պիտիս քու ճամփին պահի. էդպես բան չի՜ ըլի, պսակվի , իժում աստված բարի ճանապարհ տա, ուր ուզում իս գնա:

– Հիմա ձեռքումս փող չունիմ, որ հարսանիք անեմ, ի՞նչպես պսակվեմ, – հարցրուց երիտասարդը:

– Ասում իս, վուր ձեռիդ փուղ չունի՞ս, բան չկա, ես մի քանի թուման պարտք կանեմ, կու մխսիմ ու քու լայաղ հարսանիք կոնիմ:

Ջումշուդ՜բեկի նպատակն էլ հենց ալդ էր, թեև նա խորամանկությամբ պատճառում էր յուր գնալն, որպեսզի որքան կարելի է շտապեցնե հարսանիքը:

– Շատ լավ, դեդի չան, ես քո խոսքը չեմ կոտրի, ինչպես ասում ես, էնպես կանեմ, բայց դու էլ շտապիր, որ ինձ շատ չուշացնես այստեղ:

Շուշանն ուրախացավ, գրկեց յուր փեսացուն:

– Զումշուդ ջան, ես էգուցեվետ կու տեսնեմ հարսանիքիթադարեքը:

Նատոն, որ հեռու կանգնած լսում էր այգ խոսքերը, դուրս գնաց սենյակից խորին հուսահատությամբ: Նա նստեց բակի խավարումն յուր սովորական տախտակի վրա, երկար լաց էր լինում և ա՜խ ու վախ քաշում, երբ ճրագը ձեռին յուր արհեստանոցից դուրս եկավ նրա հայրը: Նա իմացավ յուր դստեր դարդը, բռնեց նրա ձեռքից: – Գնանք, Նատո շան, էստեղ մի՜ նստի, ցուրտ է, կմրսես, – ասաց նա, ներս տանելով նրան սենյակը: