Текст книги "Mustafa Kamal Atatürk"

Əlimizdə Monastır Hərbi Liseyində “paqon nömrəsi” 7348 olan¹⁴⁰ Mustafa Kamalın ilk ilə aid tələbəlik həyatı haqqında rəsmi sənəd yoxdur. Lakin onun ikinci sinifdə olduğu 1897–1898-ci təlim-tədris ili ilə üçüncü sinifdə oxuduğu 1898–1899-cu təlim-tədris ilinə aid “Nömrə dəftərləri” əlimizdədir. Bu dəftərlərə görə, Mustafa Kamalın liseyin ikinci-üçüncü sinif dərsləri və müvəffəqiyyət və-ziyyəti belədir: Mustafa Kamal ikinci sinifdə 52 yoldaşı arasından ümumilikdə 283 xal alaraq üçüncü sırada üçüncü sinfə keçib. Əsasən, müvəffəqiyyət sıralamasında ikinci olaraq görülən Rəcəb Fəhri (Qa-yalar) ilə toplam qiymətləri eynidir. Bu ilin “Nömrə dəftəri”nə görə, “kimya dərsindən tam xalı” cəmi 285, “kimya dərsinin əsasları” ümumilikdə 138-dir. Mustafa Kamalın ikinci sinifdə oxuduğu dərslər, aldığı qiymətlər bu şəkildədir: triqonometriya (45), həndəsə (45), ümumi tarix (45), katiblik (44), fransız dili (44), rəsm (20), xəritə işi (20), gimnastika (20). Mustafa Kamal bu sinfin sonunda ümumilikdə 283 xal toplayaraq üçüncü olub¹⁴¹.

Bu sinifdə öyrədilən cəmi səkkiz dərs var. Beş dərsin tam xalı 45, digər üç dərsin tam qiyməti 20-dir. Belə görünür ki, Mustafa Kamal altı dərsdən tam qiymət alıb. Eyni sinfin müvəffəqiyyətə görə sıralanmasında Əhməd Tevfik (Selanik) 284 xalla birinci, Rəcəb Fahri (Qayalar) 283 xalla ikincidir. İlk onluğa girən digər tələbələr və ümumi qiymətlər belədir: 3. Mustafa Kamal (Selanik) – (283) 4. Abdülqədir (Yanya) – (280); 5. Həsən Avni (Körpülü) – (279); 6. Əli Şevkət (Üsküp) – (279); 7. İsmail Haqqı (Körpülü) – (273); 9. Bəkir Hıfzı (Ohri) – (271); 10. Əbdürrəhman (Selanik) – (266)¹⁴².

Mustafa Kamalın üçüncü sinifdə oxuduğu dərslər və aldığı qiy-mətlər bu şəkildədir: Makina (45), Kosmoqrafiya (45), Ümumi tarix (45), Osmanlı tarixi (45), Katiblik (45), Məntiq (45), Əqidə (akaid, eti-qad) (45), Fransız dili (45), Rəsm (20), Xəritə işi (20), Gimnastika (20)¹⁴³.

Mustafa Kamal 54 nəfərdən ibarət üçüncü sinifdə ümumilikdə 420 tam qiymət alaraq Monastır Liseyini xalı özüylə eyni xal yığan Əhməd Tevfikin (Selanik)¹⁴⁴ ardınca ikinci olaraq bitirib.

Bu ilin “Nömrə Dəftəri”nə görə, “kimya” dərsindən tam qiyməti ümumilikdə 420, “kimya dərsinin əsasları” 198 xaldır. Bu sinifdə keçilən 11 fənn var. Bunların səkkizinin tam xalı 20-dir. Bu vəziyyətə görə, Mustafa Kamal bütün dərslərdən tam qiymət alıb. İlk onluqda digər tələbələrin qiymətləri və müvəffəqiyyət sıralması bu şəkildədir: 3. Rəcəb Fəxri (Qayalar) – (419); 4. Əli Şevkət (Üsküp)– (419); 5. Ömər Əbdülqədir (Yanya) – (417); 6. Həsən Avni (Körpülü) – (417); 7. İsmail Haqqı (Körpülü) – (413); 8. Abdül-baki (Üsküp) – (410); 9. Əbdürrəhman (Selanik) – (394); 10. Ömər Naci (Der-Aliyyə) – (394)¹⁴⁵.

Mustafa Kamal sonradan xatirələrində Monastır liseyindəki dərs vəziyyəti ilə əlaqədar bunları söyləyib: “Liseydəykən inadla çalışırdım. Sinifdə birinci, ikinci olmaq üçün hamımızda şiddətli canatma vardı. Nəhayət, liseyi bitirdim”¹⁴⁶.

Osmanlı Dövlətinin Makedoniya və Balkanlarda ilk hərəkətli fi-limlərini çəkən Manaki qardaşlarından biri Milton Manakinin xatirələri həqiqət kimi qəbul edilsə, Mustafa Kamal məzuniyyət mərasimində adı ikinci oxunanda etiraz edib: “Monastırda Hərbi Akademiyanı bitirən tələbələrin şəkillərini çəkəndə onların arasında Mustafa Kamal da vardı. Atatürk o dəqiqə diqqətimi çəkdi. Akademiyada ən yaxşı tələbə olsa da, adının birinci deyil, ikinci oxumasına etiraz etdi”¹⁴⁷.

1898-cı ilin dekabrının ortalarından 1899-cu i