Текст книги "Тыын былдьаһыгар"

Саас кус саҕана үһүө буолан сылгыһыттар базаларыгар сытабыт. Атаһым Ньукулай биһикки кустуубут. Оттон Дьөгүөр күн аайы тайахтары көрдөөн ыта суох атынан хаамтарар. Күн аайы мэлийэн кэлэр, соччо саҥа-иҥэ суох, биһиги онно эрэ кыһаллыбаппыт. Уонча күн кустаан сөп буоларбытын бултаатыбыт. Дьиэлиир кэммит тиийэн кэллэ, кустаан кэлэн киэһэ эрдэ өртөөн ыыппыт аттарбытын тутан бэлэмнэннибит. Сарсыарда оҕонньорбут эрдэ турда, сирэйэ-хараҕа турбут, туттара-хаптара сыыдамсыйбыт. Мин Дьөгүөр сирэйин-хараҕын көрөөт, тута байанайдаах түүлү түһээбитин сэрэйдим. «Оҕонньор эмиэ маҥан бууттаах нуучча дьахтарын түһээтэҕэ» диэн испэр омнуолуу санаатым.

Сарсын, дьиҥэ, үлэм күнэ саҕаланар. Онон тардыллар, үлэбэр «борогууллуур» киһи буоллум.

Оҕонньор тото-хана аһаан, аа-дьуо туран оһоҕун аһатта, дьэ уонна сэрэйбитим курдук эттэ: «Күнүс Дабдарыга аһыахпыт, онон билигин бу үрүйэни өрө батан, хайаны уҥуордаан, ол сиргэ эбиэккэ тиийиэххит. Онон Дабдарыттан суолбутун көннөрүөхпүт, өтөхпүтүн быһыахпыт».

Испэр төһө да дьиэбэр ыксаатарбын, убай оҥостон ытыктыыр киһибэр тугу да утары эппэтим.

Үүтээҥҥэ наара ороҥҥо кэтэх тардыстан сытар Ньукулуйбар киирэн үҥүстүм, онуоха киһим холку бэйэлээхтик хардарда: «Убай эппитин кэннэ хайыахпытый, барар буоллахпыт».

Үүтээнтэн тахсыбыппыт оҕонньор аллаах атын хаамтаран лаһыгыратан ырааппыт. Биһиги аттарбытын тутан айгыстан, син өр бодьуустаһан ыҥыырдан, сарыы бэрэмэдэйбитигэр малбытын-салбытын хаалаан, кэмниэ кэнэҕэс дьэ аалбыт баһа хоҥунна. Ол баран иһэн «уонча хонукка таах халтайга хаамтара сырыттыбыт, тугу эрдэ бултаабакка сылдьыбытай, барар күҥҥэ дьэ буолан-хаалан турда» диэн испэр хомуруйан оҕонньору мөҕүттэбин. Дьэ оннук санаалаах-оноолоох эбиэккэ Дабдарыга тиийдибит. Киһибит эрдэ кэлэн чэйин оргутан бэлэм олорор эбит.

Дьөгүөр өл хабаат суолбутун ыйда: «Бу алыыны туораан, ол үрүйэни өрө батан, итинэн бара туруҥ. Мин ити үрүйэ баһын көрөн баран эһигини эккирэтиэм. Ол гынан баран, саа тыаһаатаҕына төннөөрүҥ».

Мин дьиэлээн иһэр буолан санаам көтөҕүлүннэ, ол иһин эттим: «Ньукулай, саа тыаһаатаҕына мин истибэппин. Саа тыаһаабатар ханнык, наһаа хараҥаҕа харбыаласпакка эрэ аартыкка киирбит киһи».

Ол кэпсэтэ истэхпитинэ, таас дьааҥылар чуумпуларын уйгуурдан, харабыын хатан тыаһа сатараата.

Мин өрө хаһыытыы түстүм: «Эн иһиттиҥ дуо? Мин истибэтим».

Ньукулайым наҕыл киһи, холку бэйэлээхтик: «Истэн. Кырдьаҕаспытын хаалларбат буоллахпыт», – диэн сөҥүдүйдэ. Тоҥ күөс быстыҥа аллаах аттарбытынан сиэллэрэн бытыгыратан кэллибит. Оҕонньорбут алыы кытыытыгар куулаҕа лөкөйү охторон, үрдүгэр эмиэ бэрт холкутук табахтыы олорор. Баай Байанайбытын аһатан, кыратык сынньанан баран, үөрэ-көтө кыылбытын астаатыбыт.

Дьааҥы уос номоҕор киирбит чулуу булчута дьэ итинник бултуур этэ. Түүлү-бити олус итэҕэйэрэ, онон сирдэтэн бултуура, ыта таймата суох, куска үөмэр курдук, тайахха үөмэн ытара. Сэрэх бөҕөлөөх айылҕа маанылаах оҕолоро харахтара, кулгаахтара бүөлэнэн, хайдах оннук чугаһаталларын сатаан санаабаппын.