Текст книги "Тургай. Сайрар чак"

Нишләп мин куян йөрәк?

Көтүнең әле яңарак чыккан көннәре иде. Исламнарның сыеры кайтмый калды. Берәр җирдә яшь үлән утлап йөридер, кайтып керер, дип көтсәләр дә, сыер күренмәде. Ул көнне әтисе дә эшкә ерак урманга җибәрелгән иде. Кояш баеганда, әнисе – бер якка, Ислам икенче якка сыерны эзләргә чыгып йөгерделәр. Ислам велосипедта Бормалы буйларын, тау башларын, Сабантуй урыннарын әйләнеп кайтты. Сыерны таба алмадылар.

– Галимҗан абыеңнан сораган идем, ферма көтүенә бер мал да кушылмаган. Әйләнмә күл артында сыерлар калучан икән, – диде әнисе. – Әллә, улым, әйләнеп кайтасыңмы?

Ислам шундук болын ягына элдерде.

Әйләнмә күлгә якынлашканда, өч сыер күренде. Исламның эченә җылы йөгерде: әһә, кайтып киләләр! Әмма ул сыерларның берсе дә аларныкы булып чыкмады. Әрәмә эчендә тагын булырга тиеш, дип уйлап, ул күлнең тар гына кипкән урыныннан әрәмә эченә кереп китте. Сукмаклар төрле якка аерылды, Ислам, әле уңга, әле сул якка китеп, сыерны кычкырып чакырды, ләкин тавыш-тын ишетелмәде. Бервакыт ул үзенең кап-караңгы әрәмә эчендә торып калганын күрде. Күк йөзен калын болытлар каплаганга, күзгә төртсәң берни күренмәслек иде. Ислам кире борылды. Ләкин сукмак аны күл ярына алып килде. Болынга чыга торган урын бу яктарактыр, дип, Ислам тар сукмак буйлап уңга атлады. Ул инде, велосипедыннан төшеп, аны тотып бара иде. Ике яктан агачлар битләрен, беләкләрен сыдырып калалар. Ләкин бу юлы да ул күл ярына килеп терәлде. Шунда күңелен «Адаштым!» дигән шом телеп алды. Ислам адашканлыгын аңлады. Әйтерсең лә аны ниндидер күренмәс кармавычлары белән, шушы ботаклары белән бер явыз ерткыч китереп кысты. Ул кайсы яктан кергәнен бөтенләй чамалый алмас хәлгә килде. Еш-еш сулаудан авызы кипте, тәненә тир бәреп чыкты. Агачлар арасында нинди бушрак урын чамаласа, велосипеды белән ул шунда ташланды. Әмма кая гына атласа да, чыгу юлы юк, бары тик күл суына килеп төртелде. Бу Әйләнмә күл әрәмәсендә төнлә түгел, көндез дә кешеләрнең адашып йөргәнен, бердәнбер чыгу юлын таба алмыйча азапланганнарын аның ишеткәне бар иде. Хәзер үзе шул хәлгә төшкәч, ул нишләргә белмәде. Әллә ничә мәртәбә велосипеды белән бергә чәнечкеле гөлҗимеш, кара каен төпләренә абынып егылды. Тез башларын, терсәкләрен авырттырып бетерде. Исламның тамагына нәрсәдер тыгылды, күзеннән яшь акты, ә авызыннан нишләптер тавышы чыкмады. Инде атларлык хәле дә калмады. Ул ашыгудан туктады, кая барганын үзе дә белмәстән, чайкала-чайкала атлады да атлады. Курку аның зиһенен томалады, үзенең монда ни өчен килгәнен дә аңламый башлады. Әйтерсең лә ул әрәмәдә йөрми, коточкыч төш күреп бастырыла һәм бу куркынычтан берничек тә котыла алмый иде. Кайчакта аның зиһене беразга гына ачылгандай була. Андый вакытларда йөрәге, күкрәгеннән чыгардай булып, дөп-дөп тибә, күңелен ниндидер үкенүле шом били. Бәргәләнеп йөри торгач, ниһаять, ачыграк урынга килеп чыкты. Алдындагы күкләргә ашкан юан агачлар Исламга авылның кайсы якта икәнен чамаларга мөмкинлек бирделәр. Ул сул якка киткән сукмак буйлап чайкала-чайкала атлады, һәм сиземләве дөрес булып чыкты. Төн караңгы булса да, коры җиргә килеп терәлгән күлнең башындагы су әз генә ялтырап күренде. Исламга көч кергән кебек булды. Ул, велосипедын тоткан килеш, әлеге тар урыннан үтте дә, аңа атланып, кайту ягына кузгалды. Авыл ягында күренгән бәләкәй генә яктылык аңа оҗмахның үзедер кебек тоелды. Шул яктылыкка якынлашкан саен, куркуы кими барды, гәүдәсе калтыраудан туктады. Ислам капкадан сөйрәлеп диярлек керде. Ишегалдында гөлт итеп ут янып тора иде. Бакча почмагыннан болдырга таба борылганда, өйдәгеләр бөтенесе аның каршына йөгерешеп чыкты. Әтисе дә яңа гына урманнан кайткан, сыерны да тапканнар. Исламны эзләмәгән җирләре калмаган.

– Улым, кайларда йөрдең? – дип елап, әнисе аны кочаклап алды.

– Сыерны эзләдем, – диде Ислам тонык тавыш белән.

Тавышының үзенекенә охшамавына ул хәйран калды. Күрәсең, куркудан тәмам тыны кысылган иде.

– И улым, бөтен җирең тырмалып, сыдырылып беткән бит, – диде әбисе, аның беләкләрен сыпырып, йөзенә карап. – Битләреңдә дә канаган урыннарың күп.

– Әйдә, улым, юындырам, – диде әнисе. – Аннан ашарсың да йокларсың.

– Син аны кайдан эзләдең соң? – дип сорады әтисе.

– Әйләнмә күл әрәмәсеннән миңа каршы өч сыер чыккан иде, – дип аңлатты Ислам. – Безнең сыер да шунда калгандыр, дип, әрәмәгә кереп киттем.

– Болай булгач аңлашылды, – диде әтисе. – Керүен кердең, ә чыгу юлын тапмадың. Шулаймы?

– Әйе…

Шушы хәлдән соң Ислам тынычлыгын җуйды. Адашуының сәбәбен бары тик үзенең куркуыннан гына дип күрде. Мин башкалардан ким, нишләп мин шулкадәр куркам икән дигән уйлар аны туктаусыз бимазалады. Элек курыккан чакларын берәм-берәм исенә төшерде. Хәзер ул – бишенче класска укырга барасы малай, мондый курку белән ничек яшәмәк кирәк, дип, үз-үзен битәрләде. Әмма күпме битәрләсә дә, куркуын җиңә алмады. Үзен сынау өчен юри генә караңгы кичләрдә тыкрыктан Бормалы буена төште, әмма озак тора алмады. Шул шомлы тойгы, кабаландырып, аны өйгә кайтарды. Исламның башына бер нәрсә һич тә сыймый: нишләп соң караңгыда ялгыз калуга аның эченә курку керә, әллә нинди шикчел-куркыныч уйлар уйлата? Кайда соң ул куркытучы зат? Югыйсә бернинди җен-пәри дә, албасты да юклыгын ул ап-ачык белеп тора. Шул ук көндезге елга буе, көндезге басу, көндезге тау. Көндезгедән артык берни дә юк. Ул шулай икәнлеген белеп тора. Алайса, нишләп курка соң? Урамда ул инде үзен кичләрен йөрергә күнектерде. Бик караңгы урамнардан да шикләнебрәк булса да үтә. Ә менә зират тирәсенә килсә, тәмам коты алына. Әллә ничә мәртәбә, үзенең куркуын җиңмәкче булып, караңгыда зиратка барып карады. Барыбер куркуын җиңә алмады. Ике мәртәбә Акбай белән барган иде, зиратның эченә кермәсә дә, аны әйләнеп чыкты. Тик Акбай белән бит ул! Беркөн зират янына баргач, ул капкасыннан да кергән иде, бер кабер артында әллә нәрсә селкенеп куйды. Ул, йөгереп, ничек өйләренә кайтып җиткәнен дә сизмәде. Тыны-көне бетеп, коты алынып, капкага килеп җитсә, бабасы басып тора. Ислам аны кочаклап алды да кинәт кычкырып елап җибәрде.

– Улым, ни булды, ник елыйсың? – дип гаҗәпләнде бабасы, аны кочаклап.

Ислам башта аңлата алмады, үксүен тыялмады. Аннары, бераз тынычлангач:

– Бабай, мин нишләп куян йөрәк икән? – диде.

Бабасы Исламны иңбашыннан сөйде:

– Син куян йөрәк түгел, балакаем, бик батыр егет, – диде ул, аны юатып.

– Юк, юк, бабай, мин куркак!

– Нәрсәдән куркасың?

– Караңгыдан куркам! – диде Ислам.

Ләкин бабасы аның ни әйткәнен аңлый алмады:

– Нинди караңгыдан?

Ислам барысын да сөйләп бирде. Менә хәзер зираттан коты алынып чабып кайтуын да сөйләде.

– Борчылма, улым, – диде бабасы. – Бәләкәй чакта без дә курка идек. Үзеңне җиңәргә өйрәнергә кирәк. Мин сиңа бернәрсә өйрәтәм. Син бер мәче баласын күкрәгеңә кысып бар анда. Курыкмаячаксың. Зиратта мәетләр, аларның өрәкләре чыгып йөри дигән нәрсәләр – барысы да әкият. Куркакларны куркыту өчен шаян кешеләр уйлап чыгарган аларны. Син бит үзең дә бик шаян малай. Теләсәң, коточкыч нәрсәләр уйлап чыгара аласың. Зираттагы агачларда ябалаклар күп булучан. Алар төнлә бала елаган тавышка кадәр чыгаралар. Моны син күңелеңә беркетеп куй. Һәрбер кош, вак-төяк җәнлекләр тавышыннан куркырга кирәкми.

Икенче көнне Исламны бабасы үзе озатып калды. Кая барганын өйдәгеләргә әйтмәскә сөйләштеләр.

– Мин сине бакчадагы утыргычта көтеп торырмын, – диде бабасы.

Мәче баласы мыекларын, юеш борынын аның муенына терәде, төшәм дип тыпырчынмады, кайчакта гына ишетелер-ишетелмәс тавыш белән «мияу» дип куйды. Менә алар зиратка килеп җиттеләр. Исламның йөрәге кызу-кызу тибә башласа да, ул кире борылу уен читкә куды. Капкадан кергәндә, болыт астыннан ай килеп чыкты. Зираттагы агачларның, рәшәткә, чардуганнарның күләгәләре зәңгәрсу ай нурында шомлы төскә керделәр… «Уһу» дип ябалак кычкырды, аңа тагын ят кош тавышы кушылды. Бөтенесе гайре табигый, тавышларның каян килгәне күренмәгәч шикләндерә иде. Ниндидер олы кошның һавада канат җилпегәне ишетелде, ул, баш очыннан үтеп, әллә агачлар арасына кереп югалды, әллә каберләр өстендәге чардуганнар арасына төште. Исламга якын гына үлән арасындагы иске яфраклар кыштырдады, ниндидер озынча түгәрәк шәүлә акрын гына читкә шуышты. Әллә керпе идеме, башка җәнлекме – аерырлык түгел иде. Айны тагын болыт каплады. Ул, мәче баласын ныграк кысып, акрын гына эчкәрәк атлады… Зиратның аргы башына кадәр барып, кире борылды. Әмма арттан кемдер килеп тотар дигән шиге барыбер күңелен бимазалаудан туктамады, йөрәге дөп-дөп типте. Шулай да ул, адымнарын кызулата барып, зираттан чыгып, өйләренә әйбәт кенә кайтып җитте.

– Ничек, улым, кердеңме зиратка? – дип каршылады бабасы, бакчадан чыгып.

– Кердем, бабай, мәче баласы олы иптәш икән, – диде Ислам, бүгенге батырлыгында аның да өлеше барлыгын яшермичә.

Ислам, ул көнне йокларга яткач, уйга батты. Ул зур эш эшләгәнен аңлады. Күпме вакытлар тырышып, беренче мәртәбә теләгенә иреште бит. Куян йөрәк түгел икән ул! Курку дигән шомны бары тик үзеңнән читкә куарга, аңа бөтенләй игътибар итмәскә кирәк икән! Курку тыштан түгел, үзеңнең эчеңнән чыга икән ләбаса! Эчтә тагын ниләр яшеренеп ятадыр? Гел көлеп кенә йөреп булмый икән бит әле бу дөньяда. Бүгенге батырлыгының беренче адым гына икәнен, алда әле олырак нәрсәләрне җиңәсе булачагын да уйлады Ислам…

Доллар тешләде

Ислам, уянгач, шактый вакыт уйланып ятты. Яткан килеш кенә елмаеп кояшка кул болгады. Тәрәзә каршындагы алмагачының яфраклары җилдә селкенә, аларның шәүләләре аның өстендәге одеялда, диванда, идәндә шул ук хәрәкәтләрне кабатлыйлар. Нидер уйлап табарга кирәк. Әмма башына юньле уй килми торды. Ул, киенеп, кече якка чыкканда, барысы да табында ашап утыра иде. Ислам, елмаеп, честь бирде:

– Туган көнегез белән котлыйм!

– Нинди туган көн ул, улым? – дип сорады әтисе.

– Йокыдан торганда, мин үземне туган кебек сизәм, – диде Ислам. – Йоклаганда, без булмыйбыз бит. Уянгач, яңадан туасың.

– Син бик дөрес әйтәсең, улым, – дип өстәде бабасы. – Бу инде җир йөзендәге кешеләрнең уртак туган көне була. Ә бит күпләр төнлә йоклаган җирләрендә мәңгегә уянмыйча да калалар.

Бабасының бу сүзләре Исламга дәрт кертеп җибәрде:

– Мин көн саен сезне шулай котласам ачуланмассызмы соң?

– Ачуланмыйбыз, бик әйбәт булыр, – дип елмаештылар табындагылар.

Ислам Акбайга, бозауга, кошларга бирәсе ризыкларын алып, ишегалдына чыкты, аларга ашарга салганда, һәрберсенә «Туган көнең белән!» дип елмайды, әллә нинди шатлыклы көй белән «Туган көнегез белән! Туган көнегез белән!» дип ишегалдын сикергәләп әйләнде. Ашаганнан соң, Фаилдән алып торган китабын илтергә дип урамга чыкты. Табигатьне саклау турындагы бу китап әтисенеке булганга, Фаил аны пычрата, ерта күрмә дип, кат-кат кисәтте. Шуңа күрә Ислам китапны газета белән тышлап кына укыды. Тулысынча укып чыгарга көче генә җитмәде: аңларга да авыр, китап бик калын да иде. Аны култыгына кыстырып, Ислам, тырт-тырт сикергәләп, урамның әле бер, әле икенче ягына чыкты. Юлны сузарга, озаграк барырга теләгәндә, гел шулай итә ул. Сикергәләгәндә, үзенең хәрәкәтләренә туры китереп, такмакларын да тезде:

 
Бар иде, ди, юк иде, ди,
Ач иде, ди, тук иде, ди.
Яланбаш иде, ди,
Ялангач иде, ди.
Китте, ди, чокырның эче белән,
Тәмәкенең көче белән.
Чатан аягы белән,
Култык таягы белән,
Барган урманга, төягән чытырман,
Йөк башына менеп утырган.
Киткән чабып,
Калган авып.
Аты артта,
Үзе алда, ди,
Әле дә булса анда, ди.
 

Очраган кешеләргә Ислам, такмагын бүлеп, сәлам бирә, үзенең кыланмышыннан аларның елмайганын-көлгәнен күргәч, тагын рәхәтләнеп сикергәли-сикергәли атлавын дәвам итә. Ул такмакларыннан «Кәрия-Зәкәрия, коммая»га күчеп барганда, капкаларыннан Лилия килеп чыкты.

– Нәрсә иртүк җырлап йөрисең? – диде ул.

– Җырлыйм шул, мин бит Тургай.

– Алайса, сиңа җырларга көч бирим әле, – Лилия көлә-көлә җырлап куйды:

 
Сайра син, Тургай,
Шауласын тугай.
Шаулап үсәр
Кырларда бодай.
 

– Рәхмәт, сайрармын, – диде Ислам. – Мин сине туган көнең белән котлыйм!

– Минем туган көн март аенда. Оныткансың, Ислам.

– Онытмадым. Анысы синең олы туган көнең. Йокыдан торгач, көн саен бәләкәй туган көн була.

– Анысын каян алдың?

– Үзем уйлап таптым. Кызык бит инде көн саен туган көн белән котлау. Ишегалдына чыккач, кояшны да котладым. Ул елмаеп җавап бирде.

Лилия, аңа түбәнсетүле караш ташлап, үзенең ышанмавын белдерде:

– Бирер инде!

– Бирде шул! Менә иртәгә уянгач, ишегалдыгызга чык та «Исәнме, Кояш!» дип кара әле. Ничек елмайганын үзең күрерсең.

– Берәр нәрсә эндәшер, әйеме? – диде ул, һаман Исламнан көлеп.

– Эндәште дә.

– Ни диде?

– Лилиягә шушы турыда әйт, диде.

– Алдакчы!

– Алдакчы да алдакчы! – диде Ислам, үпкәләгәндәге кебегрәк итеп. – Тапкансыз бер сүз. Сез бит кояшны гына түгел, үсемлекләрнең дәшкәнен дә ишетмисез. Ник ишетмәгәнегезне әйтимме?

– Әйт әле, әйт, – диде Лилия, кызыксынуын яшермичә.

– Ышанмыйсыз – шуңа ишетмисез. Ышанган кеше генә ишетә.

Лилияне ышандыра алмаса да, Ислам аның өйләренә елмая-елмая кереп китүеннән канәгать иде.

Ул юлын дәвам итте. Капканы ачып бер атлауга, ишегалдындагы соры бүре төсле бурзай, өреп, аңа ташланды. Әхтәм абый машинасының капотын ачып нәрсәдер актарынып маташа иде. Ул, шундук башын калкытып:

– Доллар, нельзя! – дип кычкырды.

Эт шып туктады. Исламның эченә курку төште. Ул эт авылда инде берничә кешене тешләгән иде. Шуңа күрә ул да, атларга куркып, урынында тора бирде.

– Доллар, ко мне! – дип кычкырды Әхтәм абый.

Эт әкрен генә аның янына килеп утырды.

– Әйдә, үт, үт, Фаил өйдә. Курыкма, тими ул, – диде Әхтәм абый, этнең каршына арты белән басып.

Ислам әкрен генә аларның болдырына таба атлады. Шулвакыт Доллар, кинәт ыргылып, өч сикерүдә аның янына килеп җитте һәм ботыннан тешләп тә алды. Ислам авыртудан кычкырып җибәрде. Китабы кулыннан төшеп китте, тышлары ачылып, аны төргән газета да ертылган иде. Әхтәм абый:

– Ах, сволочь! – дип атылып килде һәм этне, муенындагы каешыннан эләктереп, бикләп куя торган рәшәткәле оясына кертеп җибәрде. Ислам куркудан калтырый һәм үкереп елый иде. Әхтәм абый аның янына йөгереп килде:

– Каяле, карыйк, – дип җиргә чүгәләде.

Ислам, шунда гына башын иеп, эт тешләгән урынга карады. Аның чалбары ертылган, шул урыннан кан чыккан иде. Әхтәм сикереп торды да өйләренә йөгереп кереп китте. Бинт алып чыгып, чалбар өстеннән генә урап куйды.

– Әйдә, тизрәк медпунктка киттек, – диде ул, Исламны җитәкләп, машинасына алып килде.

Капканы ачып, Исламны машинасына утыртты да выжылдап ишегалдыннан чыгып китте. Медпунктта Нәсимә апа, аны урындыкка утыртып, чалбарын салдырып алды, эт тешләгән урынны мамык-марля белән чистарта башлады. Ул кагылган саен, Ислам сискәнеп кычкырып җибәрде.

– Син монда карап торма, үскәнем, читкә кара, – диде Нәсимә апа.

Исламга, башын читкә боргач, чыннан да, җиңелрәк булып китте. Шулай да берничә мәртәбә өттереп-яндырып алганда ул, сискәнеп, аягын сикертеп, ыңгырашып куйды. Ниһаять, ул аның ботын кысып бәйләп куйды. Аннары ике укол ясады.

– Менә булды, молодец, сабыр егет икәнсең, – дип, Нәсимә апа аның башыннан сыйпады. – Хәзер кайтып, тыныч кына ятып тор. Борчылма, берни дә булмас. Ярасы тирән түгел, ике теше генә эләккән. Мин тагын үзем хәлеңне белеп торырмын.

Әхтәм абыйсы, аны машинага утыртып, Исламнар турына туктады.

– Үзең төшә аласыңмы? – дип сорады ул Исламнан.

– Төшә алам да, китабым сезнең ишегалдында калды бит. Мин сезгә барыйм әле башта.

Әхтәм абыйсы белән тагын аларга кайттылар. Эт рәшәткә эчендә буыла-буыла өрә башлады, читлекнең әле бер почмагына, әле икенче почмагына ташланды, ал аяклары белән рәшәткәгә басып, ярсып өрде. Ислам, ишегалдында яткан китапны алып, өйгә кереп китте.

Китапның балчыкка буялганын күргәч, Фаилнең чырае бозылды:

– Нишләп пычраттың?!

– Кулымнан төшеп китте бит, Доллар тешләде дә. – Ислам, балагын күтәреп, бинт белән бәйләнгән урынны күрсәтте.

– Әнәче! – диде Фаил. – Ничә әйттем инде әтигә, шул этне чыгарма, дип.

– Ярар, мин кайтам инде, – диде Ислам. – Миңа Нәсимә апа ятыбрак торырга кушты.

Исламны Фаил озатып калды. Ул, бераз гына аксап, урам буйлап атлады. Сораган бер кешегә эт тешләгәнен әйтте. Өйгә кергәч, әнисе:

– Нишләдең, улым? Йөзең ап-ак булган бит! – диде.

Эт тешләгәнен сөйләп биргәндә, әбисе белән бабасы да аның янында ах-ух килеп бөтерелделәр. Әнисе аңа яшелчә ашы бүлеп бирде, алдына ит белән сыр куйды. Өчәүләп янәшәсенә утырып, аны кыстый-кыстый ашаткач, диванга яткырдылар, ял итәргә куштылар. Күп тә үтмәде, әтисенең тракторы туктаган тавыш ишетелде. Ул төшке ашка кайткан иде. Килеп керү белән:

– Хакмы Әхтәмнең эте тешләве? – дип сорады.

– Әйе, – дип куйды Ислам.

– Аш бүлимме? – дип сорады әнисе.

Әтисе «кирәкми» дигән мәгънәдә кул селтәде дә җилләнеп чыгып китте, гараж ишеген ачып, машинасын чыгарганы ишетелде, аннары кабат өйгә кереп, Исламга:

– Әйдә, барып кайтабыз, – диде.

– Кая барасыз? – диде әнисе, хафаланып. Аның күзләре нәрсәдер сизенүдән куркып зурайганнар иде.

Әтисе кырыс кына:

– Сиңа кирәк түгел, – диде.

Ислам әтисенә ияреп чыгып китте. Алар машинада урам буйлап бик кызу элдерделәр һәм Фаилләр турына килеп туктадылар. Машина шулкадәр кызу килде, ул коры җирдән күпмедер ара шуып барды. Әтисе Исламга чыгарга кушты, үзе, машинадан ике көпшәле мылтыгын алып, капканы тибеп кенә ачты да ишегалдына керде. Әхтәм абый һаман да машинасы янында нидер эшли иде. Әтисе кызу-кызу адымнар белән Әхтәм каршына килде һәм, аңа сугарга теләгәндәй, мылтыгын болгый-болгый:

– Син бу этләреңнән кеше талатудан туктыйсыңмы, юкмы?! – дип кычкырды.

Әхтәм тураеп басты да, күкрәген киереп, тамак төбе белән генә:

– Тукта әле, син башта ситуацияне ачыкла! – дип, акрын гына сүз башлаган иде, әтисе дөртләп кабынып китте:

– Күрсәтермен мин сиңа ситуация! Кара әле, сүзен тапкан бит, ситуация, имеш! Нишләп синең этең минем малайны тешләде? Шуңа җавап бир.

Бу вакытта ишегалдына өлкәннәрдән биш-алты кеше, шулай ук малай-шалай җыелып өлгергән иде инде.

– Аның минем сүздән чыкканы юк иде. Әллә ни булды бит.

– Әгәр баланың бугазын тешләп өзгән булса? Ул чакта мин этеңне генә түгел, үзеңне дә атып үтергән булыр идем. Мин сине тыңламый торган ул этеңнән коткарам хәзер.

Әтисе мылтыгын кулында селкеп куйды:

– Кайсы этең тешләде? Әйт, арттагысымы, рәшәткә эчендәгесеме?

– Син мылтыгыңа үрелергә ашыкма әле, – диде Әхтәм. – Монда бит әле мин хуҗа.

Аның сүзләрен бөтенләй ишетмәгәндәй, әтисе Исламга иелде:

– Кайсы тешләде, улым? Күрсәт әле.

Исламның куркудан йөрәге урыныннан күчкән кебек булды. Ул беркадәр вакыт сүзен әйтә алмыйча калтыранып торды.

– Әйт, кайсысы? – диде әтисе ачу белән.

Ислам бармагы белән рәшәткәгә таба күрсәтте:

– Доллар исемлесе.

– Аңлашылды, – диде әтисе һәм, мылтыгын тоткан килеш, читлеккә таба атлады.

Ләкин Әхтәм аның каршына төште:

– Син аны ата алмыйсың, кишка тонка! – диде ул.

Аның да йөзе куркыныч төскә кергән, күзләре атылып чыгардай булып зурайган иде. Капкадан Галимҗан абыйсының кереп килгәне дә күзгә чалынды.

– Менә хәзер күрерсең, – диде әтисе, Әхтәмне этеп җибәреп.

– Мылтык миндә дә бар, берәү түгел, икәү, – диде Әхтәм, тагын аның каршысына чыгып. – Син бу этнең паспортлы икәнен, регистрацияләнгәнен белмисең. Әгәр бәясен әйтсәм, ишегалдыннан үзең үк борылып чыгып китәрсең. Мине закон саклый.

– Алай икән! – диде әтисе, ярсыганнан-ярсый барып. – Сине закон саклый, имеш. Ә халыкны эттән кем саклый? Закон ул синең өчен генә язылмаган. Менә мин халыкны яклап, синең этеңнән коткарам да инде.

Әтисе әкрен генә мылтыгын күтәрә башлады.

– Әти!

– Нәрсә?! – дип кычкырды әтисе.

– Мин үртәдем аны…

– Кемне? – диде әтисе.

– Этне, – диде калтыранып Ислам.

– Ах, юньсез малай! – Әтисе, якасыннан алып, Исламны дер селкетә башлады.

Шулчак Галимҗан абыйсы, килеп, әтисенең кулын тотты.

– Тынычлан, Әмирҗан, – диде ул, аңа йомшак кына итеп.

– Ә сиңа ни калган?! – диде әтисе, җикереп.

– Мылтык белән шаярма син. Әйдә, кайтыйк. Закон барыбер синең якта булмаячак.

Әтисе аңа шактый вакыт сүзсез карап торды. Ул инде кулларын, Галимҗан абыйсы килеп тоту белән, Исламның якасыннан ычкындырган иде. Читкә борылып төкереп куйды да тагын Әхтәм янына китте.

– Әхтәм, белеп тор, авыл халкы исеменнән соңгы мәртәбә кисәтәм, этең тагын берәр кешене тешләсә, ике этеңне дә атып үтерәм. Аңладыңмы?

Әхтәм бер сүз дә дәшмичә, кызарынып бүртенгән хәлдә басып торды. Әтисе белән Галимҗан абыйсы, Исламны җитәкләп, кызулап, ишегалдыннан чыгып киттеләр.

Кайтып, ишегалдына кергәч, Ислам әтисен җиңеннән тартып туктатты:

– Әтием… мин синең өчен шундый курыктым… – диде ул ишетелер-ишетелмәс тавыш белән. – Мин этне үртәмәдем…

Әтисе аның каршына тезләнде һәм кысып кочаклады. Аның күзләреннән яшь ага иде.

– Улым… акыллым минем. Их…

Әтисе аны тагын да ныграк кысты. Аның үксүдән дерелдәгән иңбашларына Ислам ике кулын салды. Әмир яңагын улының иңбашына куйды, аның кечкенә йөрәгенең ярсып-ярсып тибүен ишетте, аның җиңел, юка гәүдәсен күкрәгенә ныграк кысты…