Текст книги "Doğma evin astanasında"

TÜRK DÜNYASI YAZARLARI

DOĞMA EVİN ASTANASINDA

cib kitabları silsiləsi – 5

(hekayələr)

İÇİNDƏKİLƏR

İmdat Avşar Türkiyə

Qarabağ qaçqınları

Rüqəyyə Kəbiri İran

Mavayıl

Zulfira Asılbekova Qırğızıstan

İntizar

Seyran Süleyman Özbəkistan

Doğma evin astanasında

İslam Beytullah Erdi Bolqarıstan

Xoşbəxtlik uğrunda

Davran Kuat Qazaxıstan

Buynuz daraq

Muttalip Beppayev Karaçay-Malkar

Qaçaq

İmdat Avşar

(Türkiyə)

Qarabağ qaçqınları

Türkcədən uyğunlaşdıran: Səhər

Budaqları dar bir küçəyə əyilmiş salxım söyüdün altında dayandım. “Müəllimlər Evi”-nin zalından hələ də tar səsi gəlirdi. Bu səs başqa səslərə hökm edib, hamısını bir-bir sil-mişdi küçədən. Bir az da uzaqlaşsam, bulvara çıxsam, sanki çox qədimlərdən, əsrlərin arxa-sından gələn bu təranə uğultular içində itəcək, bir-birinə söykənmiş yöndəmsiz binalara, əy-ri-üyrü yollara, döngələrə dəyib parçalanacaq-dı.

Kim bilir, hansı aşiq ürəyinin yanıq nəğ-mələrini tökmüşdü bu tara, hansı ürək alov-landırmışdı bu melodiyaları!?. Bir ürək yanğı-sıydı bu səs, minlərlə fəryaddı… Elə yanıq, elə içdən, ölgün, elə bezgin, dərdli ki… Dinlədik-cə məni özünə çəkir, nəhəng bir dalğa kimi udur və kimsəsiz bir sahilə sürükləyirdi. O sa-hildə yalnız bir səs, bir melodiya vardı bu tarın səsi.

Geri qayıtdım. Ruhumu oxşayan o sehrli səs ilıq bir külək kimi məni apardıqca güney küləyi dəymiş qar tək əriyirdim.

Pillələri iki-iki çıxıb, pilləkənin başında dayandım. Şah pərdədə titrəyən, çırpınan bir mizrab, hər məqamda ayrı bir kədərə batır; şur, segah, muğam… Salonun qapısına söy-kəndim, içəri girməyə çəkinirdim.

Kiminsə məlahətli səsi tellərin yanğısını, tellərdə böyüyüb çoxalan hüznü sözə tökmə-yə başladı: "Dost baaağıııııındaaa açılııııbdı güüüül, Güləəə sarıııılıbdı bülbül…" Tar o sözlərin hər bir hecasına uyğun səslənirdi.

Tar susdu. Salondan ucalan yüksək ritmli bir nağara səsi qarmonun incə, cəld səsinə qa-rışdı. O hüznlü səs isə coşğun bir sevgi nəğ-məsi oldu, bir çağırışa çevrildi: "Mehribanım, Mehribaaaan, gəl oynaaa, gül oynaaa. Gözəəəl oğlan, göözəl qıııız, çal-oyna…"

Sonra bütün səslər susdu. Bir anlığa sükut bürüdü salonu. Və giley dolu bir səs parçala-yıb dağıtdı o sükutu:

"Olmur, e! Olmur! Olmuuuur!" Ay Özgə! Sən neynirsən? Roluna hardan başlayırsan?.. Tamer, həmişə demirəm, niyə qızın qabağına çatanda qollarını aşağı salırsan? Budur, bax, belə etməlisən.”

Qapını yavaşca açıb, ayaqlarımın ucunda içəri girdim. Salondakı gənclər bütün diqqə-tiylə şikayətlənən o adamı dinləyirdilər. Bəstə-boy bir kişiydi… Səsi elə amiranə idi ki, bir-dən "sən nə gəzirsən burada, çıx çölə!" – desə, heç etiraz etmədən sivişib aradan çıxacaqdım. Salondakı o hüzn, o yanğı, coşğu, dəvət… sehrli bir pərdənin arxasında qalmışdı. Salon-dakıların hamısı, özünü didib-parçalayan o adamı dinləyirdi. Başıpapaqlı, beli xəncərli, dəri çəkmələri diz qapaqlarına qədər çıxan ca-vanlar, rəngarəng ipək şallar içində gözləri sürməli, ceyran kimi gənc qızlar… hamısı bu adamı dövrəyə almışdı.

Çalğıçılar da qulaq kəsilmişdi. Qarmonçu ayaq üstə, qarmonu da boynundan asılı idi. Nağaraçı nağarasını qucağında tutub gözlə-yirdi. Tar onların yanındakı kürsünün üstün-də idi. Gövdəsi sədəf işləməli bu tar bir az əv-vəlki səslərin sahibiydi. Qəribə, məlul, qəmli-qəmli yatırdı kürsünün üstündə, bir uzaq di-yarda, qürbətdə idi sanki.

Deməli, bu balacaboy adam çalırdı bu ta-rı. İndi isə gah qızlara səslənib min bir işvəylə nazlanır, gah da kişilərə sarı sərt və cəld hərə-kətlərlə alıcı quşlar kimi fırlanır, qanadlanır, süzürdü. Bu yaşda adam işini elə şövqlə gö-rürdü ki…

Əynindəki uzun, az qala palto kimi görü-nən pencəyinin qollarını biləklərindən geriyə doğru qatlasa da, pencəyin qolları yenə də uzun idi. Qollarını aşağı endirəndə birdən əl-ləri itir, bu uzun pencək onun kiçik qollarını udurdu. Sağ yanağında dərin yara izləri var-dı. Bəlkə buna görə azacıq uzanmış ağ saq-qallını kəsməmişdi. Sağ gözü digər gözündən çox iri görünürdü, sanki bir az çölə doğru çıx-mış kimiydi. Ağ saçları geriyə daranmışdı və tez-tez qolunu çirmələyib bir əlini alınına apa-rır, saçlarını arxaya doğru tumarlayırdı. Uca-dan danışanda ağzının sol yanında qızıl bir diş parlayırdı. Bu qızıl diş az qala qaralmış, seyrək, toxunsan düşəcəkmiş kimi dayanan digər dişlərin arasında çox qəribə görünürdü. Üzündəki dərin qırışlar bu adamın dünyanı neçə ildir addımladığından xəbər verirdi.

Tarzən hər kəsi xəbərdar edib, neyləmək lazım olduğunu bir-bir izah etdi:

Oldu? Bir daha başdan, dedi yüksək səslə.

Oturuşumu dəyişdirdim, özümü yığışdır-dım. Sanki mənə də nəsə tapşırmışdı bu adam. Sanki mən də nəsə edəcəkdim…

Gənc qızları, cavanları yenidən səhnəyə düzdü. Sürətlə gəlib tarı əlinə aldı və oturdu. Sağa-sola bir daha baxdı, birdən gözlərini mə-nə dikdi, baxışlarını üstümdə gəzdirdi bir müddət. Yuvasından atılmış iri gözündə na-məlum bir fəlakətin izləri vardı. İçim titrədi. Çölə doğru atılacaqmış kimi dayanan gözü boş və mənasız baxırdı, o gözünün görmədi-yini hiss etdim. Yaxından baxanda üzündəki yara izlərinin çox dərin olduğunu anladım.

Tarzən dönüb nağaraçıya başıyla işarə et-di və tarı sinəsinə basdı. Tara elə sarılmışdı ki… bu adamla bu tar arasında sanki sirli bir doğmalıq, ilahi bir eşq, bir bağlılıq vardı.

Hər kəs hazır idi, hətta mən də… nağara "düm tək, düm tək" deyə bir səs çıxardı, adamın kiçik əlləri tarın tellərində gəzməyə başladı. Qarmonun səsi çox dərindən gəlirdi. Yenə o ağır, hüznlü parçanı ifa etməyə başla-dılar.

İpək geyimli qızlar səhnənin ortasında bir başqa qızı dövrəyə almışdılar. Kişilər də onla-rın ətrafında idi. Musiqi başlayan kimi qızlar duru bir suda, qamışların arasında nazlanan sonalar kimi sanki sürüşərək kənara çəkildi-lər. Ortada incə, zərif, boylu-buxunlu bir qız qaldı. Birdən cəld hərəkətlərlə səhnəyə çıxan cavan oğlan o qızın ətrafında fırlanmağa baş-ladı. Yalvarırmış kimi hərəkətlər edən cavan bir şahin kimi qollarını iki yana salıb qızın ət-rafında pərəstişkarlıq edirdi. Elə bil, qız mavi ipəklər içində bir göy qumru, bir göyərçin idi. Qız elə nazlanırdı ki, kişi rəqqas ətrafına baxıb əllərini iki yana açır, bir çarə axtarır, hərdən-bir əllərini yuxarı qaldırıb Tanrıya yalvarırdı. Qız başından sallanan tülün bir kənarı ilə ağı-zını bağladı, əliylə oğlana "get" işarəsi etdi. Oğlan qızdan uzaqlaşdı, xəyali bir güzgüyə baxıb “bəzəndi”, “saçını-başını düzəltdi” və çevik hərəkətlərlə yenidən qızın ətrafında fır-lanmağa başladı. Qız duvağını açdı, güldü. O an tarın hüznlü səsi itdi, nağaranın ritmi sü-rətləndi, qarmon coşdu. O kiçik adamın səsi də, ifası kimi cazibədardı: "Mehribanım, Meh-ribaaaan, gəl oynaaaa, çal oyna. Gözəəəl oğ-lan, göözəl qıııız, çal oyna…"

Səhnədə bir toy başladı. Oğlan nazlanan qızın əlindən tutdu, digər rəqqasələrin alqış-ları arasında səhnənin dörd bir tərəfini dolan-dılar. Sanki birlikdə toya gələnləri salamlayır-dılar. Gənc qızlar, oğlanlar, səhnənin dörd ya-nından rəngarəng bir sel olub axdılar, axdılar, axdılar…

Tarı buraxdı bəstəboy adam. Səhnəyə gəl-di.

Bəsdi, yaxşıdı, dedi, yaxşıdı, bax be-lə ey!

Gənclər çölə çıxarkən uzun boylu, qəşəng geyinmiş bir nəfər girdi içəri. Cibindən üç də-nə “onluq” çıxardı, çalğıçılara payladı. Tarzən boynunu büküb:

Uşaq xəstədi, dedi, dərman alıb apa-racağam, iki lirə də ver. Gələn həftə əskik ve-rərsən.

Mənə deyilən budu, dedi, adam. Başqa pul vermədi…

***

Səhəri gün tezdən qapımızın zəngi çalın-dı. Xanım mətbəxdən qışqırdı:

Qapıya baaax!

Qalxdım, tələsik qapını açdım. Yaşlı bir qadın idi, yanında da on yaşlarında bir qız uşağı… Qız anasıydımı, nənəsiydimi, qadı-nın ətəyindən möhkəmcə yapışmışdı. Mən qa-pını açanda üzünü qadının ətəyində gizlətdi. Uzun bir hörüyü var idi, hörüyünün ucunda da solğun, rəngi bilinməyən bir lent… Qadın nəmli gözlərini qaçırdı məndən. Gözlərində anlaşılmaz bir narahatlıq vardı. Yelpiyinin ucunu əliylə gözlərinə apardı. İncə, əsmər, zə-if əlini uzatdı, boğuq bir səslə:

Oğul, dedi, oğul, Qarabağ qaçqını-yıq, yəqin “o, oğul, bir kömək edərsənmi” de-yəcəkdi… Dedimi, mən eşitmədim, yoxsa de-yəmi bilmədi?..

Bu sözlər dediyi də, demədiyi də, bir bı-çaq kimi batdı ürəyimə. Qanım içimə axdı…

İçəri gəlsəydin, xala, dedim, gəl, so-yuqdu, uşaq da qızınar bir az…

Yox, balam, dedi, çox sağ ol, gedək…

İncə, zəif, əsmər əlini yumub, binanın ya-rıqaranlığında bir kölgə kimi geriyə döndü qadın. Qız da ətəyə bağlıymış kimi, qadının sovrulan balağıyla birlikdə dönüb getdi. Qızın üzünü görə bilmədim. Bir bəhanəylə gözlərini görmək istədim, qapıdan sallanıb, arxasınca ümidsizcəsinə çağırdım.

Kiçik qız, adın nədi sənin?

Qız çevrilib baxmadı, qadının ətəyinə bir az da qısıldı. Qadın bir neçə pillə aşağıdan səsləndi, səsi mənə qədər güclə çatdı və soyuq divarlara çırpılıb çilikləndi:

Pünhanə, balam, Pünhanə…

Günlər, gecələr boyu o qızı düşündüm, uzun gecələri danışdım o qızla:

"Pünhanə! Gözlərin nə rəngdi sənin? Bəs əllərin, əllərin?… O kiçik ayaqlarınlamı qaç-dın güllələrin, bombaların qarşısından? O ki-çik addımlarınlamı aşdın dağları? Üşümədin-mi Pünhanə? Üşümədinmi? Üzün niyə uşaq üzü deyil, nə üçün bu qədər yanıb Pünhanə? Bombaların, güllələrin səsini eşitdimi qulaq-ların? Bəs gözlərin, gözlərin nə rəng idi Pün-hanə? Axan qanı gördümü o gözlərin? Qanlar sıçradımı evinizin divarlarına? Divarların di-bində ağlayıb qaldınmı heç? Bir ceyran kimi qorxudan böyümüş gözlərinlə qan içən kaftar-lara baxdınmı? Onda neçə yaşında idin, Pün-hanə? Məktəbə gedirdinmi? Bəs qələmin, dəf-tərin, boyaların? Oyun oynayarkənmi, tək ayağının üstündə səkərkənmi düşdü bomba-lar? Yoldaşların, öldümü, Pünhanə? Qanamı batdı oyuncaqların? “

Heç bir gecə, heç bir suala cavab vermədi o qız, heç baxmadı üzümə, heç görmədim gözlərini…

Gecə sulu bir qar səpələyirdi. Pəncərədən çölə baxırdım. Göy guruldayır, şimşəklər ça-xırdı dalbadal. Bəlkə şimşək deyildi, bəlkə ye-nə uzaq şəhərlərə, kəndlərə bombalar yağırdı. Ətraf gah işıqlanır, gah zülmət bir qaranlığa qərq olurdu. O bir anlıq işıqda, işıqlarla bir-likdə bir qız uşağı gəlib dayandı qarşımda. Uzun bir hörüyü vardı bu qızın, hörüyünün ucunda da solğun, rəngi bilinməyən bir lent. Şüşəyə yaxınlaşdıqca itirdi üzü. O uzaq şə-hərlərdən qaçmışdı yəqin ki. İslanmışdı, pəri-şan, yorğun, qorxaq və ürkəkdi… Elə bil əlimi uzatsam, qızın əllərini tutacaqdım. Amma əl-lərimi uzadanda, əllərim boşluqdan asılı qa-lırdı. Əlimi tutmurdu, əlləri yox idi bu qızın. Qaşları, gözləri, ağzı, burnu, yanaqları yox idi… Bir hörük və bir lentdən ibarət idi bu qız. Lent qana batmışdı, qıpqırmızı idi. Qızın üzündə bir işıq parlayırdı, ağ bir işıq. Və o hö-rük də, o lent də əriyir, itirdi bu işığın içində.

Sonra əsmər, zəif bir əl uzandı şüşəyə. O əl uzandı, uzandı, şüşəni deşib gözlərimin önünə qədər gəldi. Həmin qadının əli idi və bu əsmər, zəif əllərdən qan axmağa başladı. Sonra bu əlin arxasında bir qadın silueti mey-dana çıxdı… Qaranlığın içində qara bir kölgə kimi dayanan qadının da üzü yox idi, amma səsini eşidirdim. Səsi bir fəryad idi:

"Oğul" dedi, "oğul, Qarabağ qaçqınıyıq… ”Oğul, bir kömək et deməliydi, yəqin, demə-di!"

***

Gecəni yata bilmədim, səhər erkəndən qalxdım. İşə gedəndə binanın ağsaqqalı Kəl-bayı kəsdi yolumu.

Müəllim, binanın qapıçısı çıxıb gedib, daha gəlməyəcək, cavan bir xidmətçi tapmı-şam, indi gəlməlidi. Sən danış onunla, binanın idarəçisi sənsən də müəllim, xəbərin yoxdu? Dünən mən yandırmışam qazanı…"

Yaxşı, gəlsin Kəlbayı, dedim gəlsin baxarıq…

Binanı guya Kəlbayı ilə mən idarə edir-dik. Mən hesab işlərinə baxardım, o da odun, kömür, təmir işlərinə… Hər ay bir hay-həşir qopurdu bizim binada. Gah lift işləmir, su kə-silir, elektrik xətləri yanır, gah da yanacaq do-nur, kanalizasiya tutulur, qapıçı pulu ödən-mirdi…

Təməli xarabdı bu binanın dedi Kəl-bayı, bu saqqalımdan utanıram, yoxsa bun-ların hamısını verəsən qılıncın qabağına…

Az qaldı, bu qışı da ötürək, ilk işim baş-qa bir yerə köçmək olacaq.

Biz Kəlbayı ilə danışanda incə, çəlimsiz bir gənc yaxınlaşdı.

Sabahınız xeyir.

Xidmətçi gəldi, müəllim, budu xidmət-çi, dedi Kəlbayı.

Gələn on beş-on altı yaşlarında bir cavan idi. Səhər tezdən gəlib dirənmişdi qapıya. Tez tez əsnəyir, gözlərindən yuxu axırdı. Mən çaşqın – çaşqın uşağı süzürdüm və elə bil ağır kömür torbalarını öz kürəyimdə hiss edirdim. Böyük vedrələrlə qazanxanadan kül çıxarır-mış kimi dizlərim bükülürdü. Yıxılıb qalırdım zirzəminin qaranlıq pillələrində. Qazanı yan-dırarkən boğulurdum tüstüdən, danlayırdılar məni, hirslənirdilər, söyürdülər…

Dünyanın hər üzünü görmüş qoca Sal-man dayı dözə bilməmişdi bu binanın əziy-yətinə, çıxıb getmişdi… Üstəlik, hər iş gəlirdi Salman dayının əlindən. Elektriki, suyu, qa-zanı özü təmir edərdi… Bu çəlimsiz uşaq, hələ yeniyetmə bir cavan nə edəcəkdi? Hələ ana uşağıydı axı?.. Soyuq səhərləri necə oyana-caqdı erkəndən, necə qalayacaqdı qazanı, o ağır vedrələri necə qaldıracaqdı? Necə?..

Əlacsız qalıb soruşdum:

Sən… sən, öhdəsindən gələ bilərsənmi, çətindir axı…

Uşaqdan əvvəl Kəlbayı cavab verdi:

Hə, cavan xidmətçidi də, müəllim, niyə bacarmasın? Mən bunun yaşında olsam, daşı əzib un eləyərəm.

– Hələ çox gəncdi, Kəlbayı, hələ uş…

– Bacararam, abi, bundan qabaq başqa bi-nalarda da işləmişəm.

“Olmaz” deyə, geri qaytara bilmədim uşağı. Zirzəmiyə endik. Hər tərəf his, rütubət, kömür qoxusu, nəm qoxusu… Küncdə qapı-çıların qa