Текст книги "Həyat işığı"

RUS YAZIÇILARININ HEKAYƏLƏRİ

HƏYAT İŞIĞI

c i b k i t a b l a r ı / 3

İÇİNDƏKİLƏR

1. Fyodor Dostoyevski – Gülməli adamın yuxusu (Tərcümə: İlahə Ucaruh)......................................................7

2. İvan Turgenyev – Yalquzaq (Tərcümə: Nailə Muradəliyeva).....................................................................47

3. Lev Tolstoy – Üç sual (Tərcümə:

Nərmin Musayeva).............................................................67

4. Maksim Qorki – Dankonun qəlbi (Tərcümə: Novruz Bəylərzadə)..........................................................................79

5. Mixail Bulqakov – Mərhumun macəraları (Tərcümə: Səbinə Muradova, Cavid Cəfərov)..................................87

6.Vladimir Nabokov – Gənc şair (Tərcümə: Kənan Hacı).....................................................................................95

7. Sergey Dovlatov – Poplin köynək (Tərcümə: Azad Yaşar).................................................................................107

8. Viktor Pelevin – Nika (Tərcümə: Ramil Rahiboğlu)........................................................................129

9. Vladimir Sorokin – Geoloqlar (Tərcümə: Ramil

Rahiboğlu)...........................................................................159

10. Andrey Platonov – Həyat işığı (Tərcümə: Kənan Hacı).....................................................................................171

FYODOR DOSTOYEVSKİ

GÜLMƏLİ ADAMIN

YUXUSU

(Tərcümə: İlahə Ucaruh)

Mən gülməli adamam. İndi, mənə dəli deyirlər. Onlara hələ də gülməli görünməsəy-dim, dəli sayılmağım rütbəmin qalxması olar-dı. Amma daha heç acıqlanmıram, indi onla-rın hamısı mənə əzizdir, üstümə güləndə də nədənsə lap əziz gəlirlər. Onlara baxanda bu qədər kədərlənməsəydim, özüm də gülərdim, əlbəttə, özümə yox – onları sevdiyimdən gü-lərdim. Kədərimin səbəbi budur ki, mən hə-qiqəti bilirəm, onlar isə yox. Ooh, həqiqəti tək bilmək adama necə də çətindir! Amma onlar bunu başa düşməz. Yox, başa düşməz.

Əvvəllər isə, gülməli göründüyümə görə yaman sıxılırdım. Yox, gülməli görünmür-düm, elə gülməliydim ki, var. Mən həmişə gülməli olmuşam, bunu bəlkə də doğuldu-ğum gündən bilirəm. Ola bilsin, artıq yeddi yaşımda ikən gülməli olduğumu bilirdim. Sonra məktəbdə oxudum, daha sonra univer-sitetdə oxuduqca gülməli olduğumu daha çox aşkarlayırdım. Axırda bütün universitet elmi, elə bil ona görə mövcud idi ki, onun dərinlik-lərinə vardıqca gülməli olduğumu mənə daha çox anlatsın. Həyatda da belə idi. İldən-ilə gülməliliyim haqda fikrim hərtərəfli artıb möhkəmlənirdi. Mənə hamı və həmişə gülüb, amma onların heç biri bilmir və ağlına da gə-tirmirdi ki, dünyada gülməli olduğumu ən çox bilən adam varsa, o da elə özüməm. Bax, mənə ağır gələn də bu idi ki, bunu bilmirdilər, ancaq günah özümdə idi: hər zaman o qədər qürurlu olmuşam ki, bunu heç kimə açmaq is-təməmişəm. Bu məğrurluğum ilbəil artırdı, birdən kiminsə yanında da gülməli olduğumu təsadüfən boynuma alsaydım, məncə, onda oradaca, elə o axşam başımı tapança ilə dağı-dardım. Ooh, yeniyetməlik çağlarımda dözə bilməyib qəflətən yoldaşlarıma etiraf edə-cəyimdən necə də əzab çəkərdim. Gəncləşdik-cə bu dəhşətli xüsusiyyətim haqda getdikcə daha çox öyrənsəm də, nədənsə bir az sakit-ləşdim. Məhz nədənsə, iş orasındadır ki, bu-nun nədən belə olduğunu hələ indi də tapa bilməmişəm. Bəlkə də buna səbəb, məni son dərəcə üstələyib qəlbimə yığışan qorxunc bir kədər idi. Dünyanın hər yerində hər şeyin ey-ni olduğu fikri ağlımı sarmışdı. Çoxdan bunu hiss etmişdim, amma axırıncı il birdən-birə buna tamam əmin oldum. Dünyanın mövcud olub-olmamağının mənə fərq etmədiyini hiss etdim birdən. Bütün varlığımla ətrafımda heç nəyin olmadığını duymağa başladım. İlk əv-vəl mənə elə gəlirdi ki, bunun əvəzində əvvəl-lər çox şey olub, ancaq sonra başa düşdüm ki, heç o vaxtlar da heç nə olmayıb, ancaq elə gə-lib ki, guya nəsə var. Yavaş-yavaş yəqin etdim ki, heç vaxt da heç nə olmayacaq. Bundan sonra birdən-birə adamlara acıqlanmağımı yerə qoyub, demək olar, heç kəsə fikir vermə-dim. Doğrudan da bu, hətta lap boş şeylərdə özünü büruzə verirdi: məsələn, yolda adam-larla toqquşurdum. Fikirli olduğumdan yox: nə haqda düşünə bilərdim ki, o vaxt düşün-məyin daşını tamam atmışdım: heç nəyin fər-qi yoxu idi mənə. Öz suallarıma cavab axtar-sam yaxşı olardı, eh, onlar o qədər idi ki, am-ma heç birini də həll etmədim, mənə fərqi olmadığından suallar da yoxa çıxdı.

Sonra da həqiqəti tapdım. Həqiqəti keçən noyabrda, özü də üç noyabrda tapdım, o vaxt-dan da hər bir anım yadımdadır. Çox tutqun, zülmət qaranlıq idi. Axşam saat on birdə evə qayıdırdım, dəqiq yadımdadır, fikirləşdim ki, görəsən, bundan da ürəksıxıcı qaranlıq olar-mı? Hətta fiziki cəhətdən. Yağış bütün gün ya-ğırdı, bu, ən soyuq və zülmətli yağışı idi, hətta vahiməli idi, yadımdadır, sanki adamlara qar-şı aşkar bir düşmənçiliklə yağırdı. Saat on bir-də yağış birdən-birə kəsdi, əvvəlki nəmişlik və soyuğu daha betər rütubət əvəzlədi. Hər şeydən də – hər küçədəki daşdan, hər görü-nən döngədən buğ qalxırdı. Birdən ağlıma gəldi ki, hər yanda qaz sönsəydi, bundan yax-şı olardı, axı qaz hər şeyi işıqlandırıb ürəyi sı-xır. O gün, demək olar ki, nahar etməmişdim, axşamdan da bir mühəndisgildə idim, mən-dən başqa ora iki səfeh qonaq da gəlmişdi. Elə hey susduğumdan, deyəsən, camaatı da bez-dirmişdim. Onlar nədənsə mübahisə edir, hət-ta birdən-birə özlərindən çıxırdılar da. Amma gördüm ki, onlara fərqi yoxdur, elə-belə qı-zışırlar. Elə birdən bunu onların üzünə dedim:

– “Cənablar, axı sizə fərqi yoxdur,” – dedim. Küsmədilər, eləcə gülüşdülər. Ona görə ki, tənəsiz-filansız dedim, sadəcə, mənə fərqi olmadığından dedim. Onlar da bunu gö-rəndə sevindilər.

Küçədə qazı düşünərkən göyə baxdım. Göy dəhşət tutqun idi, param-parça bulud-ların arasından da aydınca çox tünd ləkələr görünürdü. Bir qara buludun üstündə gözü-mə xırda ulduz dəydi. Diqqətlə ona baxdım. Səbəb bu idi ki, ulduz ağlıma bir fikir saldı: bu gecə özümü öldürməyi qət etdim. İntihar et-mək fikrinə hələ iki ay öncə gəlmişdim. Nə qədər kasıb olsam da, əla bir tapança alıb, elə həmin gün də içini doldurmuşdum. Amma üstündən iki ay keçsə də, o hələ də qutuda idi. Hər şeyə o qədər biganə olmuşdum ki, axırda biganə olmadığım heç olmasa bircə dəqiqə tapmaq istəyirdim. Niyə – heç özüm də bilmi-rəm. Beləliklə, bu iki ayda hər gecə evə qayı-darkən, özümü güllələyəcəyimi düşünürdüm. Elə hey o dəqiqələri gözləyirdim. Bu balaca ulduz isə, indi ağlıma fikir saldı, mən də qə-rara gəldim ki, məsələ hökmən elə bu gecə olacaq. Balaca ulduzun bunu ağlıma salma sə-bəbini isə bilmirəm.

Həə, göyə baxdığım vaxt birdən bu qız-cığaz dirsəyimdən yapışdı. Küçə artıq boşal-mış, demək olar ki, heç kəs yox idi. Uzaqda dayanan arabada bir faytonçu yatırdı. Qızın səkkiz yaşı olardı, başında kiçik yaylıq, əynin-də də don. Tamam islanmışdı, yadımda isə əsasən, onun cırıq yaş başmaqları qaldı, hələ indi də yadımdadır. Onlar xüsusi gözümə dəydi. O, qəfildən dirsəyimdən dartıb məni çağırmağa başladı. Ağlamırdı, amma qızdır-ma içində tir-tir titrədiyindən düzəməlli tələf-füz edə bilmədiyi sözləri qırıq-qırıq qışqırırdı. O, nəyəsə görə vahiməyə düşüb “anacan! ana-can!” deyib çığırırdı. Bir istədim üzümü ona tərəf çevirim, amma heç nə deməyib yoluma davam etdim, o isə arxamca qaçıb məni dartır, səsində də ürkək uşaqların dilindəki çarəsizlik duyulurdu. Bu səsi tanıyıram. Sözləri qırıq-qırıq desə də, anladım ki, haradasa anası ölür, ya da orada başlarına bir iş gəlib, o da kimisə anasına yardıma çağırmağa, nəyisə tapmağa cumub. Lakin onun dalınca getmədim, tər-sinə, birdən onu qovmaq istədim. Əvvəl, ona dedim qorodovoyu tapsın. Qızcığaz isə, bala-ca əllərini büküb hıçqıra-hıçqıra, tövşüyə-töv-şüyə hey böyrümcə qaçır, məni buraxmırdı. Bax, onda ayağımı yerə vurub üstünə çığır-dım. O, yalnız “cənab, cənab!” deyərək qışqır-dı, sonra da birdən-birə məndən əl çəkib cəld küçəni keçdi: yolda bir başqası görünmüşdü, yəqin məndən ona qaçdı.

Beşinci mərtəbəyə qalxdım. Kirayə evdə yaşayıram. Otağım kasıb, balaca, pəncərəm də çardaqlı, yarımdairəvidir. Mənim müşəmbə divanım, üstü kitablı masam, iki oturacağım və lap köhnə olsa da, rahat bir volter kürsüm var. Əyləşdim, şamı yandırıb fikirləşməyə başladım. Yanımdakı o biri otaqda, arakəsmə-nin dalında mərəkə davam edirdi – ayın üçündən davam edirdi. Orda istefaya çıxmış bir kapitan yaşayırdı, yanında da altı avara qonağı var idi. Onlar araq içib köhnə kartlarla ştoss oynayırdı. Keçən gecə aralarına dava düşmüşdü, bilirəm, iki nəfər saçyolmaya da qalxmışdı. Sahibə qadın şikayət etmək istəyir-di, amma kapitandan yaman qorxur. Bizdən başqa bu kirayə evlərdə alçaqboy, arıq bir hərbçi xanımı yaşayır, üç balaca uşağı burda xəstələnmişdi. Bu qadın da, uşaqları da kapitandan elə qorxur ki, bütün gecə əsir, xaç çevirirlər. Körpəsinin isə qorxudan tutması tutmuşdu. Bu kapitan, dəqiq bilirəm, hərdən Nevskidən keçənləri dayandırıb pul istəyir. Onu xidmətə götürmürlər, amma qəribə işdir (elə buna görə danışıram), kapitanın burda yaşadığı cəmi bir aydır, amma mənə heç bir dilxorçuluq yaratmayıb. Tanışlıqdan, əlbəttə, lap əvvəldən boyun qaçırdım, elə onun özü də ilk gündən mənimlə darıxdı, arakəsmədən nə qədər bağırışsalar da, neçə nəfər olsalar da, mənə heç vaxt fərq eləmirdi. Bütün gecə otu-ruram, inanın, o dərəcədə hamını unuduram ki, heç kəsi eşitmirəm. Axı, artıq bir ildir ki, gecələr səhərədək yatmıram, bütün gecə ma-sanın yanında kürsüdə boş-bekar otururam. Kitabı yalnız gündüz oxuyuram. Oturub heç nə də fikirləşmirəm, sadəcə beynimdə cürbə-cür düşüncələr fırlanır, mən də onları azadlığa buraxıram. Gecə şam tamamilə əriyir. Sakitcə masanın arxasına keçib tapançanı çıxartdım, qarşıma qoydum. Onu qoyarkən, yadımdadır, öz-özümdən “Eləmi?” – soruşdum, özümə qə-ti cavab da verdim ki, “Elə!”. Yəni özümü gül-lələyəcəyəm. Bilirdim ki, özümü dəqiq bu ge-cə öldürəcəyəm, amma masanın arxasında hə-lə nə qədər oturacağam – bunu bilmirdim. Əl-bəttə, özümü güllələyərdim də, bu qızcığaz ol-masaydı.

II

Fikir verin: mənə heç nəyin fərqi olmasa da, ağrını ki, hiss edirdim. Bir adam məni vursaydı, ağrını hiss edərdim. Beləcə, mənəvi cəhətdən: ürəkağrıdan bir hadisə baş versəy-di, heç nəyə biganə olmadığım çağlarımdakı kimi narahat olardım. Yazığım da gəldi: kimə də eləməsəm, uşağa hökmən yardım edərdim axı. Onda qıza niyə kömək eləmədim? Ağlıma gələn bir fikrə görə: o qız məni dartıb çağı-randa, qəflətən qarşıma bir sual çıxmışdı, mənsə onu həll edə bilmirdim. Boş sual idi, amma hirsləndim. Ona görə hirsləndim ki, bu gecə öz-özümlə vidalaşacağıma qərar ver-mişəmsə, onda, deməli, başqa vaxta nisbətən indi mənə heç nəyin fərqi olmamalıdır. Bəs, mənə fərqi olduğunu və qıza yazığım gəldiyi-ni niyə hiss etdim? Yadımdadır, yaman yazı-ğım gəldi ona, hətta öz çətin və qəribə vəziy-yətimdə dözülməz bir ağrı yaşadım. Doğ-rusu, içimdəki ötəri duyğuları daha yaxşı dilə gətirə bilmirəm, amma o hiss evdə də, masa-nın arxasında oturanda davam edirdi, çoxdan belə acıqlı olmamışdım. Fikir fikrə qoşulurdu. Aydın olurdu ki, hələ ki, insanamsa, hələ sıfır deyiləmsə və sıfıra dönməmişəmsə, deməli, yaşayıram, beləliklə, öz hərəkətlərimə görə əzab, xəcalət çəkib, hirslənə bilərəm. Qoy ol-sun. Lakin özümü öldürəcəyəmsə, məsələn, iki saatdan sonra, onda qız nədir, utanmaq nə-dir? Mən sıfıra dönürəm, mütləq sıfıra. De-məli, bir azdan tamamilə yoxa çıxacağımın, heç nəyin də, daha mövcud olmayacağının dərki, nə qızcığaza qarşı mərhəmət hissinə, nə də etdiyim əclaflıqdan sonrakı xəcalət hissinə təsir etməmişdimi, görəsən? Axı, mən elə bu səbəbdən ayağımı yerə döyüb, bədbəxt uşağın üstünə vəhşi səslə bağırdım: “yəni, nəinki ya-zığım gəlmir, zalımlıq da eləsəm, elə indi edə-rəm, çünki iki saatdan sonra hər şey sönəcək”. İnanırsınızmı, buna görə qışqırdım? İndi, de-mək olar, buna əminəm, indi həyatın, dünya-nın sanki tək məndən asılı olduğunu aydınca görürəm. Hətta belə deyək, dünya indi, elə bil tək məndən ötrü yaradılıbmış: özümü öldü-rüm – dünya da olmayacaq, hər halda mənim üçün. Hələ onu demirəm ki, bəlkə həqiqətən də məndən sonra heç kim, heç nə olmayacaq və yalnız mənim şüuruma mənsub bir şey ki-mi, bir kabus tək bütün aləm də yoxa çıxacaq, sönəcək, çünki bəlkə də bütün bu dünya və bütün bu insanlar tək elə mən özüməm. Ya-dımdadır, oturub düşünərkən, ard-arda yı-ğışan bütün bu yeni sualları tamam bir tərəfə qoyub, lap yenisini uydururdum. Məsələn, birdən ağlıma qəribə fikir gəldi ki, görəsən, əvvəllər Ayda və yaxud Marsda yaşasaydım nə olardı, qorxulu yuxularda yalnız təsəvvür edilə bilən həyasız və şərəfsiz iş görsəydim orada, ona görə də orada söyülüb rüsvay ol-saydım, sonra da yerə qayıdıb başqa planetdə etdiklərimi idrak etsəydim, bundan da əlavə, oraya artıq bir də heç vaxt qayıtmayacağımı bilsəydim, Yerdən Aya baxanda mənə fərqi olardı, ya yox? O hərəkətə görə xəcalət çəkərdim, yoxsa yox? Suallar mənasız və artıq idi, çünki tapança gözümün qabağında idi, mən də bütün varlığımla bilirdim ki, bu müt-ləq olacaq, amma suallar məni qızışdırır, mən də cinlənirdim. İndi, sanki nəyisə əvvəlcədən həll etməmiş ölə bilməzdim. Bir sözlə, bu qızcığaz məni xilas etdi, çünki suallarla atəşi gecikdirdim. Bu arada kapitanın da otağı sa-kitləşməkdə idi: onlar kart oynamaqlarını biti-rib yatmağa hazırlaşır, hələlik isə mırtlana-mırtlana, ərinə-ərinə söyüşmələrini başa vu-rurdular. Bax elə burada, (məndən çıxmayan iş) birdən masanın arxasında, özümdən xəbər-siz kürsüdə yuxuya getdim. Məlumdur, yu-xular çox qəribə olur: bəzən bir şeyi zərgər də-qiqliyi ilə, olduqca aydın görürsən, bəzən də sanki məkan və zamanın üstündən tullanır-san. Deyəsən, yuxuları zəka yox – istək, baş yox – ürək yönləndirir, amma bununla belə ağlım hərdən elə hoqqalar çıxarır, gəl gö-rəsən! Bəzən yuxuda elə şeylər baş verir ki, lap mat qalırsan. Misal üçün, qardaşım beş il bundan öncə rəhmətə gedib. Hərdən onu yu-xuda görürəm: o işlərimdə iştirak edir, başı-mız nəyəsə qarışır, bununla bərabər, onun öl-düyünü və basdırıldığını bütün yuxu boyu bi-lirəm, unutmuram. Onda o, ölü olsa da bu-rada, yanımda mənimlə birgə çalışmağına ni-yə təəccüblənmirəm? Ağlım niyə bunlara yol verir? Ancaq daha bəsdir. Keçirəm yuxuma. Hə, bu yuxunu onda gördüm, üç noyabrdakı yuxumu! Onlar, indi bunun, sadəcə yuxu ol-duğunu deyib, mənə sataşırlar. Bu yuxu mənə həqiqəti açıbsa, onun yuxu olub-olmamasının nə fərqi var axı? Bir dəfə həqiqəti görüb tanıdınsa, bilirsən ki, yuxu və ya gerçəklikdə nə olur-olsun, bu həqiqətdir və bundan baş-qası yoxdur. Yuxudursa – qoy yuxu olsun, an-caq siz tərifini göyə çıxartdığınız bu həyatı, mən intiharla söndürmək istəyirdim, yuxum isə, mənim yuxum – ah, o mənə yeni, böyük, təzələnmiş, güclü həyat xəbərini verdi!

III

Dinləyin.

Demişdim, yuxuya birdən-birə getdim, elə bil həmin o materiyalar haqda yuxuda da düşünürdüm. Birdən yuxuda gördüm ki, ta-pançanı götürüb oturduğum yerdəcə düz ürə-yimə tuşlayıram, başıma yox – ürəyimə. Axı, mən əvvəldən gülləni hökmən başımdan vur-mağı düşünmüşdüm, özü də sağ gicgahım-dan. Tapançanı döşümə dirəyib sonra bir ya iki saniyə gözlədim, birdən şamım da, masam və divar da qarşımda tərpənib yırğalanmağa başladı. Dərhal çaxmağı basdım.

Hərdən yuxuda hündürlükdən yıxılırsı-nız, ətinizi kəsir, ya da sizi döyürlər, amma heç vaxt ağrı hiss etmirsiniz, həqiqətən, çar-payıda zədə almamısınızsa: onda ağrıdan oya-nırsınız. Mənim də yuxumda belə oldu: ağrını hiss etmədim, ancaq mənə elə gəldi ki, atəşim içimi yerindən oynatdı, hər şey də birdən sön-dü, hər tərəfimi dəhşət qaranlıq bürüdü. Elə bil lal-kor oldum, bir bərk şeyin üstündə uzanmışam, gözüm heç nə görmür, kiçik bir hərəkət belə edə bilmirəm. Ətrafımda gedib-gəlirlər, qışqırırlar, kapitan bağırır, sahibə ci-yildəyir, sonra ara birdən sovuşur və artıq – budur – məni örtülü tabutda aparırlar. Tabu-tun yırğalanmağını da hiss edirəm, o haqda düşünürəm, bu vaxt öldüyümə qəfildən təəc-cüblənirəm, öldüyümü bilirəm, buna şübhə də etmirəm, heç nə görmür və tərpənmirəm, amma bununla belə hər şeyi duyur və dü-şünürəm. Lakin tezliklə bununla razılaşıb, yu-xuda adət edildiyi kimi həqiqəti dinməzcə qə-bul edirəm.

Budur, indi məni yerə basdırırlar. Hamı gedir, tək qalıram, tamam tək. Tərpənmirəm. Qəbirdə necə basdırılacağımı əvvəllər təsəv-vür edəndə qəbri həmişə rütubət və soyuqla bağlayırdım. İndi də hiss etdim ki, üşüyürəm, əsasən də ayaq barmaqlarımın ucu donur, am-ma başqa heç nə hiss etmədim.

Uzanmışdım, qəribədir ki, ölünün heç nə gözləməyə lüzum olmadığını mübahisəsiz qə-bul edib, heç nə gözləmirdim. Amma nəmiş-lik idi. Nə qədər vaxt keçdiyini – bir saat, bir neçə gün, yoxsa daha çox – bilmirəm. Birdən tabutun qapağından örtülü sol gözümə bir su damcısı düşdü, bir dəqiqədən sonra onun da-lınca ikincisi, daha bir dəqiqədən sonra üçün-cüsü və sair və ilaxır, hər dəqiqədən bir. Qəf-lətən, ürəyimdə dərin hiddət alışdı və bu hid-dətimdə fiziki bir ağrı duydum: “Bu mənim yaramdı, – fikirləşdim, – bu atəşdi, orda da güllə…” Damcı isə elə hər dəqiqə örtülü gö-zümə damırdı. Birdən, hərəkətsiz olduğum-dan səslə yox, bütün varlığımla başıma gələn bütün bunların Hökmdarını çağırdım: “Kim olursan ol, gerçəkdən də varsansa və olan-lardan daha ağıllı bir şey varsa, onun burda da olmasına izin ver. Yox, gələcək varlığımın eybəcərliyi və yöndəmsizliyi ilə səfeh intiha-rımdan qisas alırsansa, onda bil ki, mənə veri-lən bu işgəncə heç vaxt və heç cür, lap milyon il davam etsə də, nifrətimə bərabər ola bilmə-yəcək!..”

Çağırıb susdum. Dərin sükut bir dəqiqə davam etdi, hətta yeni damcı da düşdü, amma bilirdim, sonsuz dərəcədə bilir və inanırdım ki, indi mütləq hər şey dəyişiləcək. Budur, bir-dən-birə qəbrim aralanır. Daha doğrusu, onun qazılıb açılmasını bilmirəm, amma bir qara naməlum məxluq məni götürüb, fəzaya qal-dırır. Birdən, gözlərim görməyə başlayır. Ge-cədən xeyli keçmişdi, heç zaman, heç vaxt da belə qaranlıq görməmişdim! Artıq yerdən çox uzaqlarda idik. Məni aparan varlıqdan heç nə soruşmur, gözləyib fəxr edirdim. Özümü qorxmamağıma inandırırdım, qorxmadığıma da heyrətlənirdim. Yadımda deyil, nə qədər uçduq, təsəvvür də edə bilmirəm: hər şey yuxudakı kimi məkan-zaman, varlıq-şüur qa-nunlarından adlayıb, yalnız ürəyin arzuladığı nöqtələrdəki kimi baş verirdi. Yadımdadır, qaranlıqda bir kiçik ulduz gördüm. “Bu Siri-usdur?” – heç bir sual vermək istəməsəm də özümü saxlaya bilməyib soruşdum. “Yox, bu, sən evinə qayıdarkən buludların arasında gör-düyün ulduzdur,” – məni aparan cavab verdi. Bilirdim ki, o, bir növ insanabənzərdir. Qəri-bə işdir, bu məxluqdan xoşum gəlmirdi, hətta ona dərin nifrət bəsləyirdim. Gülləni düz ürə-yimə vurmağımın səbəbi, mütləq bir yoxluq həsrəti idi. İndi isə, bir canlının, əlbəttə, insan yox, amma mövcud olan bir məxluqun əlində-yəm. “Elə çıxır ki, qəbirdən sonra da həyat var!” – adətən yuxuda keçirilən yüngül təəc-cüb hissiylə fikirləşdim, qəlbimin mahiyyəti isə bütün dərinliyiylə mənimləydi: “Bir də ol-maq lazımsa, – düşündüm, – yenə də kiminsə dəfedilməz idarəsi ilə yaşamalıyamsa, məni yenildib alçaltmalarını istəmirəm!” “Bilirsən ki, səndən qorxuram, ona görə də mənə nifrət edirsən,” – alçaldıcı sualdan özümü saxlaya biləyib, birdən yol yoldaşıma bunu etiraf edib ürəyimdə aşağılanma sancısı keçirdim. O, su-alıma cavab vermədi, amma duydum ki, heç kəs mənə nifrət etmir, gülmür, hətta yazıqları da gəlmir, yolumuzun da naməlum, sirli və tək mənə aid məqsədi var. Ürəyimdəki qorxu artırdı. Bilinməz bir bilgi səssizcə, lakin əzab-la, susqun yoldaşımdan mənə ötürülür, sanki içimə yayılırdı. Tutqun və əsrarəngiz fəzada uçurduq. Tanış bürclər artıq çoxdan gözümə dəymirdi. Göyün dərinliklərində şölələri yal-nız min və milyon illərdən sonra yerə gəlib ça-tan ulduzların olmasını bilirdim. Bəlkə, bu fəzaları da uçub keçmişdik. Müdhiş və haldan düşmüş ürəyimdə nəyisə kədərlə gözləyir-dim. Qəflətən bir tanış və olduqca çağırıcı bir hiss məni silkələdi: birdən günəşimizi gör-düm. Bilirdim, bu bizim yerimizi yaradan gü-nəş ola bilməz, günəşimizdən hədsiz uzaqda-yıq, ancaq bunun bizim günəşin təkrarı və ox-şarı olduğunu nədənsə bütün varlığımla anla-dım. Qəlbimdə şövqlə bir şirin, çağırıcı duyğu coşdu: məni də yaratmış bir işığın doğma gü-cü ürəyimi diriltdi və həyatı, keçmişdəki hə-yatı, qəbrimdən sonra ilk dəfə duydum.

– Lakin bu günəşdirsə, bu tamamilə bizim günəşdəndirsə, – qışqırdım, – bəs Yer hanı? – Yoldaşım da qaranlıqdakı zümrüd işığı saçan balaca ulduza işarə elədi. Düz ona sarı uçur-duq.

– Kainatda belə təkrarlar mümkündürmü, təbiətin qanunu, doğrudanmı beləymiş?.. Ora-da da yerdirsə, görəsən, o da bizim yer ki-mi… tamamilə bədbəxt, yazıq, lakin əziz və həmişə seviləndir? Görəsən, bu Yer də bizim Yer kimi ən nankor övladlarında da özünə məşəqqətli sevgi yaradan Yerdirmi?.. – tərk et-diyim əvvəlki