Текст книги "Çörək rəngli əllər"

Sevinc Elsevər

Çörək rəngli əllər

Mövlud Mövludun əziz xatirəsinə ithaf olunur…

Ərzaq siyahısında şeir tapan şair

Biz şeirlərimizə qarşı çox diqqətsizik. Sevinc Elsevərin şeirlərini oxuyanda bunu başa düşdüm. Biz şeirləri, əlimizdən salır, yerə tökür, hətta tapdayırıq. Sevincsə ana qayğıkeşliyilə bu şeirləri yığır, toplayır və görə biləcəyimiz yerə qoyur.

Sevinc şeiri görür – bir dibçək gülündə, axşam xəbərlərində, uşaq ovcunda, kirli pəncərədə, ərzaq siyahısında, əhli-kef qonaqların közün içində unutduğu kösövə dönmüş kartofda – ağlımıza belə gəlməyən hər şeydə. Və bizə də göstərir. Onun şairliyi budur. O, sözün əsiri deyil, sözdən xüsusi asılılığı yoxdur. Onun sözlərində söz nə özündən böyük, nə də kiçikdir. Olsa-olsa, söz yanından ötdüklərimizi, tökdüklərimizi, görmədiklərimizi görmək üçün bizi saxlayan maneədir. Ona görə də şeir küçədə rastladığımız elan da ola bilər, çağırış da (məsələn, qaziyə həsr olunmuş şeir):

“qadınlar qoruyun

çocuqlarınızın atalarını

ölüm gəldi şəhərə

kimi bir az ipiboş

kimi bir az sevgisiz

kimi bir az yalqız gördü

götürüb aparır

qadınlar, gözdə-qulaqda olun

tez-tez zəng eləyin mobil telefonlarına

onları sevdiyinizi yada salın…

mən ciddiyəm

sözü elə-belə demirəm

xəbəriniz olsun ki,

içi alışıb yanan bir qazi

çölünə özü od vurdu əliylə

kimsə görmürdü çünki

içinin köz-köz olduğunu

o qazi öldü bu gecə

əgər bacarmırsınızsa

bu həftə, bu ayı

birtəhər yola verin

biz nələrə dözdük ki, bu şəhərdə

bu da keçər, əlbəttə…”

Qonşunun hekayəti də, xatirə dəftərindən qopan vərəq də, alınacaq ərzaq siyahısı da, oxuduğun səhifəni göstərən əlfəcin də, yanından ötdüyümüz pəncərə də.

“Axşamkı yağışdan sonra

bu səhər də

qadınlar əllərində dəsmallarla

silməyə qoşmuş

sevgili pəncərələrinin göz yaşlarını

qadının yoxmu

anan yoxmu

bacın yoxmu

qarşı küçədən baxan pəncərə

nə kədərlisən…”

Bu şeirlərdə ritm taktdan, misradan, hecadan asılı deyil, orada sözügedən hadisənin narahatlıq ritmi var. Bu ritm formal-zahiri yox, daxilidir. Dram əsərlərində olduğu kimi janra sadiqdir. Əgər bir Word xətası üzündən bu şeirlərdən birinin sətir bölgüsü itibsə, asanlıqla onu yazıldığı varianta, orijinal sintaksisə gətirə bilirsiniz.

“Xəbər izləmək üçün baxır ancaq televizora

maraq dairəsində ölümlərdi yalnız

oğlu əsgər gedəndən bəri

hər yeni xəbərə qulaq verir ürəyi əsə-əsə:

"şükür Allaha, oğlum salamatdı" deyir

inanmazdı dünyada

kiminsə ölüm xəbərini

şükürlə qarşılaya nə vaxtsa

hər gün kimsə ölməyə borcludu sanki…”

Sevincin şeirlərinə çoxlarının etiket kimi yapışdırdığı feminizm sosial kontekstdən qopuq deyil. Onlarda pafos görə bilərsiz, üsyan da. Amma populizmə hesablanan hədəflər yoxdur. Yaxşı ki, yoxdur. Onun son dövr yaradıcılığının müsbətlərindəndir bu.

“daha sənə qışqırmayacaq

acıqlanmayacaqlar

nə kötək, nə danlaq

izin almadan gedəcəksən

oğlunun, qızının evinə

sevin nənə,

babam öldü!”

Bir özəlliksə bütün yaradıcılıq boyu (ilk kitabındakı şeirlərdən bəziləri istisna olmaqla) davam edir: şifahi ədəbiyyata xas təhkiyə dili.

“əlini sol döşünə qoyub

kompüterin siçanı kimi gəzdirirsənsə

axtarırsansa döyüntülərini

ürəyin heç ağrımadı demək

dəqiq bilmirsən yerini

anlamazsan məni

boşuna danışdım indi…”

Daha bir özəllik də var: bu şeirlər tanış sentimental qatlarda instinktlərə toxunub duyğu dilənmir, amma onun yanından bir dilənçinin yanından keçdiyiniz kimi rahat ötüb keçə də bilmirsən:

“əl-ayağı salamatdı, gedib işləsin” deyə deyinməyin

bəlkə görünməyən yaraları

üzdə olmayan dərdləri vardır…

bəlkə insan olmaqdan yorulmuşlar sadəcə

bir pişik

həyatını yaşamağı seçmişlər

əllərə baxmaları

bir dilim çörəyə möhtac olmaları ondandır…”

Oxucunun reallıq hissini makrodünya hissi ilə qarşı-qarşıya qoymaq Sevincin şeirlərinin əsas müstəvisidir. Bu şeirlərdə yaşamağın bütün ağırlığı insanın çiyninə artıq yük yox, öz yükünü qoyur: insan olmanın məsuliyyəti.

“uşaqlar qorxmayın qaranlıqlardan

günəş var göylərdə

işığımızı kəsə bilməzlər

ömrümüzün sonunacan çatar!”

Bu şeirlər reallıqla əzilən günün adamına daha dərinlərdə gizlənən həyatı göstərir.

“sən sevgisən

utanmazın biri

çılım-çılpaq soyunmaqdan belə çəkinməzsən

yad baxışlar altında

sən sevgisən

ağlamaqdan, yalvarmaqdan arlanmazsan

bir dilənçi kimi də

yapışa bilərsən birinin ətəyindən

buraxmazsan… “

Özün də bilmədən bu şeirləri oxuyub onlardan gerçək bir güc alırsan. Çünki,

“şeirlər oxuyub kədərlənmək üçün deyil

oturub ağlamaq üçün deyil

güzgüdə özünə baxmaq kimi

baxmalısan şeirdəki özünə

güzgüyə baxanda ağlamazlar…”

Qazandığı məna çalarlarıyla poeziya sözü bu şeirləri ümumiləşdirmək üçün saxta görünür. Buna heç vaxt Sevincin poeziya dünyası deyə bilmərik. Belə bir dünya yoxdur və onun hansısa açar sözləri yoxdur. O, burada bir addımımızda, əlimizin altında, yediyimiz çörəkdə, baxdığımız pəncərədədir. Çox ola bilər ki, bu yazı çabasında da görə bilmədiyimiz bir şeir gizlənib.

“əl-ələ tutaq dostlar

dünya adlı

bu şeir oxunsun!…”

Aliyə Dadaşova

Qorxma…ərə gedəcək…

mən valideynlərimin “ərə getmək lazımdır ”

təzyiqindən yaxa qurtarmaq, həyatımı qurmaq

və yazmaq üçün ərə getdim…

E. Manronun müsahibəsindən

nə vaxt yıxılsam

hündür bir yerdən

(yıxılmaq adətdi dəcəllərdə)

haramı əzmişəm

necə ağrıyır deyə qayğılanmazdın

həyəcanla

əllərin əsə-əsə qaldırıb ətəyimi baxardın

qan varmı-yoxmu deyə

körрə baldırlarımda?!

mən də qızlarımdan ötrü

belə narahat oluram

səni belə anlayıram,ana

yadındamı,

darvazanın üstündən yerə gəlməyim

mən ağrıyırdım

mən ağlayırdım

sıyrılmışdı dirsəklərim

qan içindəydi dizlərim

sən görmürdün

onda niyə ətəyimi qaldırıb baxdığının

səbəbini öyrəndiyimi bilmirdin

acığım tuturdu sənə

sənsə sevinirdin saррasağam

böyüyəcəm

ərə gedəcəm

səni xoşbəxt edəcəm

qız böyütmək bu ölkədə necə çətinmiş biləcəm

“özün ana olacaqsan,görəcəm səni”-deməyin vardı bir də

yadıma düşəcək, gülümsəyəcəm…

xəstəydim

yatırdım atəşlər içində

həkim gətirdin

türkəçara çağırdın

axırda durub falçıya getdin

falçı yadındadı nə demişdi sənə

“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…

sonra sən bu sözləri

min dəfə təkrar edəcəkdin atama

mənimçün o, narahat olanda

qonşu oğlanlarına qoşulub futbol oynadığımda

hirslənib-coşub sillə vuranda

dodağım al qırmızı güllər açırdı

sən dəsmal dalınca qaçırdın

gözümdən axan yaşlar dodağıma çatırdı

sən özünü yetirincə

göynəyirdim sən gəlincə

tələsir

dəsmalı yolda sıxırdın

tanış mənzərəydi:

nə vaxt toxunsan stolun küncünə

divanın böyrünə

belə həyəcanlanardın

islaq dəsmal dalınca qanadlanırdın

ətin “şirin” idi

tez göyərirdi

atam sorğu-sual edirdi

kriminal рroqramlarda olduğu kimi

harda nə dəydi,necə baş verdi

günah kimdəydi

stolda,divanda

yoxsa ki səndə?!

bəzən unudub təfərrüatları

çaşırdın

toрuq çalırdı dilin

atam hirslənirdi

atam coşurdu

əlində heç bir sübutu yoxdu

səni boğazlaya

saçından asa!

atam nə vaxt qəzəblə gəldi üstümə

falçının sözləri keçdi önünə:

qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək…

əziz ana, sən mənim üstümdə elə əsirdin…

atamın qəzəbindən qorumaq üçün…

amma bir bax

əvəzində

necə ağrılı izlər buraxdın…

atamı qoymadın mənə velosiрed alsın

( gözümün müzüyünü o qədər tökmüşdüm

kişi yumşalmışdı az qala)

çünki kəndçimiz Gülnisənin qızı Marusya

(saçlarını daramırdı heç vaxt, oğlan kimiydi laр

o üzdən рinti Marusya çağırırdılar )

velosiрedindən yıxılmışdı

heç kimin qızına arzulamadığın

bədbəxtlik gəlmişdi başına

halbuki eyni şəkildə velosiрeddən yıxılsaydı

sonu daha betər qurtarardı bir oğlanın

evimizin qabağından axan arxda

çimməyə qoymadın

ayıbdı deyə

kəndimizi su bassa

bu qız neyləyəcək demədin

sənsən səbəbkarı üzməyi öyrənə bilməməyimin

qorxusuz olmadım sonra heç vaxt uşaqlığımdakı kimi …

rus məktəbinə belə göndərməkdən çəkindin

müəlliməm rus qadın olacaq

tərbiyəm “рozulacaq ” deyə

şəhərdə nə qədər əziyyət çəkdim

ruscanı bilmədiyimdən

buna görə mənə nə qədər

üstdən aşağı baxdılar

rusdilli nə qədər yaraşıqlı oğlanın xoşuna gəldim

onlardan elə qaçdım

elə sürətlə uzaqlaşdım ki…

aramızda nə Romeo və Cülyettagilin ədavətləri kimi ədavət

nə Əsli və Kərəminki kimi dini

nə Bahadır və Sonanınkı kimi milli ayrılıqlar yox idi

hansımızın atası zəngin, hansımızınkı yoxsul

onu da bilmirdik

amma fərqliydik…

ruslar ölkəmizdən getdilər

fəqət aramızda bu əskikliyindən hələ də

utananlar qaldı…

sən hardan biləydin

gün gələcək

Rusiyaya işləmək dalınca gedən

kənd oğlanları

gündüz çıraqla

rus dili bilən qızlar axtaracaqlar

evlənməyə

rusların arasında

arvadlarından utanmasınlar deyə…

atam nə vaxt qəzəblə gəldi üstümə

falçının sözləri keçdi önünə:

“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…

böyüdüm,məktəb oxudum

kitabxanalar aldı vaxtımı

evə gec qayıtdım

teatrlara,kinoteatrlara getdim

evə gec qayıtdım

sevgilim oldu

evə gec qayıtdım

tıxaclarda qaldım

dayanacaqlarda ləngidim

evə gec qayıtdım

nə vaxt ki atam qeyzlə gəldi üstümə

falçının sözləri qahmarım oldu:

“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…

filmlərə baxırıq,filmlərə

qəfil öрüşürlər aşiqlər

macal taрmamış biz kanalı dəyişməyə

uşaq heyranlıqla içini çəkir:

“onlar bir-birini sevirlər” deyə…

“bu qız bunları hardan öyrəndi

həm də belə tez?”-qeyzlənir atası

sehrli kəlmələr çatır köməyə:

“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…

Məməylə susdurmusan bizi

uzun qış gecələrində

ağzımızı

gözümüzü heç yummadan

ağlamışıq

atam tez-tez acıqlanıb üstünə

"kəs o uşağın səsini " deyə…

səhər işə gedəcək

sizə çörək gətirəcək

sən yeyəcəksən

döşlərinə süd gələcək deyə

nə istədiyimizi

niyə ağladığımızı

istidirmi

soyuqdurmu bilmədən

döşünə salıb oturmusan körpəni

məməylə susdurmusan məni…

səni qınamıram

çox eşitdim üstümdə danlandığını

"bu qızdan bir söz eşidəm, biləm

sənin başını kəsərəm" dediyini atamın

evə gec gəldiyimiz oldu

tıxaclarda ləngidiyimiz

dostlarla əyləndiyimiz

oldu

"bu uşaq harda qaldı" deyə səndən tələb eylədilər

gözün qıpıq oldu ömrün boyu

bizə görə

mənə görə

müəllimimdən danlaq yedin

nənəmdən töhmət aldın

babamdan irad

uzun qış gecələrində

atamın yuxusunu qorudun

bizimlə birgə…

səhər işə gedəcək

evə çörək gətirəcək

sən yeyəcəksən

döşlərinə süd gələcək deyə…

döşünə salıb oturdun

məməylə susdurdun bizi…

ana, əziz ana

sən demə

bir ömür boyu

belə susduracaqdılar bizi bir qarın çörəklə

belə kəsəcəkdilər səsimizi…

Sevilməyin zor olduğu zamanlar

əzizim, elə bir zaman gəldi ki

sevdirmək olmur özünü

yalnız gözəl olmaqla

pudrayla

qələmlə

ya təzə donla…

bir zamanlar qızlar

özləri biçər

özləri tikərdilər donlarını

santimetrlərlə qısaldardılar

ətəklərini-qollarını

gözün aldadardılar atalarının

saçlarını gedib-gəlib

gizli-gizli kəsər

tökərdilər

bir ölçüyə qədər

ondan o yana keçəmməzdilər…

hiyləylə qızardardılar

dodaqlarını

yanaqlarını

ovuşdura-ovuşdura

kələğayılarını əlləriylə küləyə təslim edər

küləyə şər atardılar

hiylə qurmağı hər gözəl də bacarmazdı

bacaranlar qəhrəmandı

dillərə dastan olardılar…

qaranlıqlarda işıq saçan

nə gözəlliklər vardı…

gözə düşdümü

elə qamaşdırardı

adamı kor edəcək gücdə

vallahi…

cürbəcür standartlar

ölçülər çıxartdılar

uyğun gəlməlisən standartlara

sənə gözəl desinlər…

sənə bir kükla göstərir

onun kimi olmanı əmr edirlər

nə vardı sevdirməyə özünü

bulaq başında

min cür ənlik-kirşan yox idi onda

kim daha utancaq

kim daha məsumsa

kimin yanaqları daha çox allanırsa

ayrı bir gözəllik saçırdı

yanaqları alma qız sevilməzdimi?

Indi bulaq başına kişilər gedir

maşınlarla

axşamları işdən yorğun-arğın qayıdanda

krantı açınca su içməyin mümkün olmadığı yerlərdə

həm bulaq suyu satılır marketlərdə

məni sevdiyinə

inanıram da

qorxum çox itirməkdən

bilirəm fövqaladə biri olasan gərək

ömürlük seviləsən

təkcə televiziya ekranlarında

yüzlərlə qadına baxır gözlərin hər gün

onlardan hər hansı biriylə

istəmirəm müqayisə olunam…

gör nə qədər qadınla yarışmalıyam

gözümə durur

təkcə bunu düşünmək…

gözəllik salonlarına getmək

pedikür

manikür

makiyaj etmək

bir ətək pul istər

hələ bu qədər bəzək-düzəyə xərclədiyin zamana

dağı dağ üstə qoymaq olar…

başqalarını bəzəməkdən

özünə zaman tapmayan

işdən yorğun qayıdıb

hər gecə ərinə gileylənən

bişirdiyi yeməklər belə

kosmetika qoxusu verən

çox zaman yetərincə sevilməyən

saç ustalarına

pedikürçü

manikürçülərə acıdım həp…

bəzək-düzək vurduğu qadının

sevən bir kişiylə görüşə gedəcəyinə

qibtə saçan baxışlarla baxdıqlarını gördüm…

bu gözəlliyin yarısı sevilən o qadınınsa

yarısı da onunkudur deyə

köks ötürmələrini gördüm…

əllərindən bu qədər gözəl çıxdıqlarını qısqandıqlarını

“sən gözəlmişsən ki

özünə baxmırsanmış” deyə tikanlı sözləri də

öz işlərini öyməkdən çox

o qısqanclıqdandı…

bu qadın gedəcək

onu sevən bir kişinin gözlərini qamaşdıracaq deyədi…

sevgilim,

ən məhrəm nöqtələrinədək görəcək

müqayisə edəcəksən məni başqalarıyla

bir vaxtdan sonra

bəlkə tez başlar

bəlkə də gec

bəlkə artıq müqayisəyə başlamısan

bəlkə də gec qalmışam mən…

ömrümün sonuna qədər

gözəllik salonlarına çatan pulum olsaydı

özümə inamım olardı

sənə inamım olardı

təkcə ayaqlarımın gözəlliyindən əmin oldum hər zaman

ömrüm onların tükənmədən çıxan

tüklərini təmizləməklə keçdi…

günün birində xəstə yatsam

ya qarışsa başım

sən o gözəlim ayaqlarımı görsən

qapqara tüklər içində

xəyalındakı bütün qadın ayaqlarıyla müqayisəyə girişəcəksən…

sən onları hər yerdə görmüsən

mənim təzə kalqotkalarımın

depilyatorların qutularının üstündə

efirlərdə

küçələrdə…

sevgilim,

boş yerə qısqanclıq etmə

nə də çox para xərclədiyimi demə mənə

saatlarla güzgünün qabağında oturub

sənin üçün yox

onlara görə bəzənirəm…

sürmə gözümə düşdü

sulandı gözüm

axdı-yayıldı

məhv oldu makiyajım

gözlə

bir az da gözlə

vaxtın azlığından şikayət etmə

qoy silim hamısını

təzədən çəkim…

Məktub

mənə məktub yox

pul göndərirsən uzaqlardan

mən sənə elə hey

uşaqların ehtiyaclarından danışıram

qısa telefon danışıqlarında

öz ehtiyaclarımı unuduram

sən mənim havamsan

suyumsan deyirdim

əlini bir dəfə tutmaq üçün

dünyanın ta o başına gəlirdim

(sən də eləcə)

darıxardıq

axşam görüşlərindən sonra

öpüşlərimizin dadı

damağımızdan getməmiş

bir ömür boyu iç-içə

bərabər olaq deyə

evləndik biz

heç ayrılmamaq üçün

indi mənə məktub yox

pul göndərirsən uzaqlardan

sanki başqa bir ehtiyacım yoxmuş kimi sənə…

mən sənə elə hey

uşaqların ehtiyaclarından danışıram

qısa telefon danışıqlarında

sanki başqa bir ehtiyacın yoxmuş kimi mənə

Güzgülər qadağan olunan qadın

hardasa ömrünün 6 il 75 gününü

hamilə olub o qadın

bir il qədər çəkib

üst-üstə toplasan "qırxlı" günləri

9 il süd verib döşlərindən<