Текст книги "Egilin Saqası"

Inancları

Vikinq Dövrünün inancı çoxtanrılı idi. Baş tanrı Odin, qarışıq bir figurdur: Döyüşçülərin, şairlərin və zadəganların tanrısıdır. Mifologiyada iki tanrı sülaləsi vardır. Odin və Thorun mənsub olduğu iki qol. Digər yarımallahlar (tanrıçalar) qruplar şəklində qeyd olunur.

Döyüşçülərin silahları və atlarıyla birlikdə basdırıldıqları X əsr məzarları, ehtimal ki bu inancın qalığıdır. İnanca görə ölmüş döyüşçülar, Tanrıların qıyamet günü xaosa qarşı aparacaqları son savaşda (Ragnarök) onların yanında vuruşacaqlar. Ragnarök dövründə, tanrılar xaosa qarşı savaşacaqlar və öləcəklər. Bu savaşda dünya yox olacaq, lakin küllərindən yeni bir dünya doğacaqdır. Kosmos divlər tərəfindən təhdid edilməkdədir, lakin yenə də tanrılar divlərə bağlıdırlar; zira müdriklik və sənətkarlıq kimi tanrıların ehtiyac duyduğu özəllikləri vardır.

Skandinav dinində gündəlik yaşayışla din arasında kəskin ayrılıqlar yoxdur. Rituallar, xristiyanlığın tərsinə olaraq, keşişlər və ya özəl dini quruluşlar vasitəsiylə aparılmaz. Çiftçilər, ağalar, krallar kimi dünyəvi liderlər, eyni zamanda dini liderlərdir. İnsanlar və tanrılar arasındakı əlaqələr qarşılıqlılıq əsasına dayanır. Bu əlaqədə tanrıların yardımına qarşı, insanların "blôt'' (qurban vermə ayini) düzənlənir. Ayinlər payızda və yazda keçirilirdi.

Tarixçilik

İslandiya və Norveç tarix yazımı, gündəlik hadisələrə diqqət yetirməsiylə son dərəcə mənfəətçi təsiri bağışlayır. Bu adəti digər orta əsrlərə aid örnəklərindən ayıran, lap əvvəlindən yerli qaynaqlara istinad etməsidir.

Norveçdə olduğu kimi İslandiyada da yrli şeirlər və şifahi ənənə, tarixi bir qaynaq olaraq geniş ölçüdə istifadə edilmişdir.

Tarixi hadisələr XII əsrdən başlayaraq yazıya köçürülməyə başlamışdır və ilk örnəklər İslandiyaya yerləşmə dönəmindən bəhs edir.

İslandiyalılar politik özgüvənlərini diri tutmaq üçün, yazılı qaynaqlaraistinad edirlər və soylarını, qondarma belə olsa, soylu köklərə dayamaq istərlər.

İslandiyalılar üçün bu cür bir ideoloji sistem qurmanın önəmi, yad istilaçıların təhdidlərinə qarşı qorunmalarındadır. Skandinaviyada tarixçiliyin gəlişməsi, eyni qitədə olduğu kimi, klassik qaynaqlara dayansa da saqaların vətəni olan İslandiyanın orta əsrlərdə Latin təsiri çox güclü deyildir. Anqlosaksonlar və özəlliklə İrlandiyalılar, yazılı mətnlərin oxuma yazması olmayan kütlələrə çatması açısından Latincanın çox da gərəkli olmadığını kəşf etmişdilər. İslandiyalılar da İngilis ruhaniləri araçılığıyla bu cizgini mənimsədilər. Benedikt keşişləri İslandiyalı yerli qaynaqların üstünlüğünün gəlişməsinə qatqıda bulundular.

Şeir

Vikinq Dövrünün şeirləri iki ana janra ayrılır: Eddik və skaldik. Bu iki janr forma, məzmun və ifadə baxımından birbirindən olduqca fərqlidır.

Edda şeirləri ənənəvi, anonim və ictimai yayğınlıq göstərən bir janrdır. Uzaq keçmişdəki tanrıların və qəhrəmanların antik hekayələrindən, mifik bilgilərdən ibarətdir. Eddanın əsas qaynağı, İslandca bir əlyazması olan və təxminən 1270-ci ilə aid "Codex Regius"dur. Bu əlyazmada 11 ədəd mifoloji şeir və doqquz qəhrəmanlıq şeiri vardır. Günümüzdə İslandiyanın milli xəzinəsi sayılmaqdadır.

Şeirlərin yazıldığı metrik ölçü qədimdir və mif mövzuları və qəhrəmanlıq hekayələri çox güman Vikinq Dövründən də əvvəllərə getməkdədir. Bəzi şeirlərin dili digərlərinə görə daha qədimdir. Qəhrəmanlıq şeirlərindən biri olan və Gudrunun ikinci əri, Hun kralı Attiladan (mətndə Atli) bəhs edən "Atlakviöa" buna bir örnəkdir. Edda şeirlərindən fərqli olaraq skaldik şeirlər məkan və mövzu olaraq gerçək yaşama aiddir. Professional şairlər və skaldlar tərəfindən yazılmışdır.

Skaldik şeirin ən xarakterik özəlliklərindən biri məcazlardır. Bunlar əsasən miflərə və əfsanələrə dayanır. Adətən tapmaca kimi olan bu məcazi ifadələrə tez-tez müraciət olunur: Dəniz atı deyəndə gəmi, cücələrin yükü deyəndə göy nəzərdə tutulur və s. Bir şeiri anlamaq üçün öncəliklə məcazları anlamaq alazımdır.

Islandiya Saqa Türləri

Saqa, "segja" (söyləmək, danışmaq) kökündən gəlir. İslandiya saqaları isə orta əsrlər İslandiyasında 1150-ci ildən sonra Qədim Şimal diliylə yazıya alınmış, şeirlə nəsrin qarışığından ibarət hekayətlərdir. Bunların bir qismi, qaynağını bölgəsəl yerli ənənədən və Skandinav toplumunun keçmiş əfsanələrindən alır.

Egilin Saqasının da daxil olduğu İslendingasögur qolu, IX – XI əsrlər arasında var olduğuna inanılan hadisələrin və insanların canlı bir hekayətini təqdim edir. Erkən məskunlaşanların nəsil şəcərəsi, yerli hakimlər və ya cəmiyyətin önə çıxan adamları arasındakı qan davalarından da bəhs edən məşhur hadisələr, axınlar, gündəlik yaşam, inanışlar vs. haqqındakı bilgilər danışılır. Bu saqaların bəziləri şifahi ədəbiyyata daha çox bağlı ikən, Njals Saqa kimi yüksək ədəbi xüsusiyyətlər daşıyan bəziləri da yabancı qaynaqlardan, ən azından qismən, təsirlənmişdir.

Bu saqa qrupu özəlliklə üç ölçü ilə dəyərləndirilə bilər: Hadisələrin baş vermə zamanı, gerçəkləşdiyi yerlər və yazılış zamanı. Hadisələrin baş vermə zamanı hamısında üst-üstə düşməsə də, cərəyan edən zaman dilimi təqribən 870-1070-ci illər arasındadır. Mətnlərin yazıya köçürülməsi olduqca geniş bir zamana yayılır: XII əsrdən XV əsrin ortalarına qədər. Bəzi erkən saqaların bizə gəlib çatan əlyazmaları XVII əsrə aid olsa da bunların hal-hazırda itmiş olan daha erkən əlyazmaların kopyaları olduğu açıqdır. Bir çoxunda olaylar İslandiyada baş verir. Bununla yanaşı Qrenlandiya, Amerika, Britanya adaları, Konstantinopolis də hadisələrin gerçəkləşdiyi bölgələrdəndir. Bəzi görüşlərə görə realist üslub, İslandiya və Norveçdəki tanış bölgələrdən uzaqlaşdıqca pozulmaqdadır.

Egilin Saqası

Saqaların sehrli, möhtəşəm dünyasına girən adamın bir daha sehrdən çıxa bilməyəcəyini deyirlər. İslendingasögur (Ailə Saqaları) külliyatı içərisindən Egilin Saqası ən çox önə çıxanlardan biridir. Saqanın mərkəzində, təxminən 910-990cu illər arasında yaşamış tarixi bir şəxsiyyət olan Egil Skallagrimsson vardır. O yaxşı lider olmaqla bərabər macərapərəst biridir, döyüşçülüyü, dostlarına sədaqəti, fövqəladə öfkəli xarakteri ilə də fərqli birisidir. Egilin Saqası eyni zamanda bir neçə nəslin və güclü iradəli qurucuların da yarı əfsanəvi, yan tarixi hekayəsidir.

Beləcə bu qədim mətn XIX əsrin ikinci yarısı boyunca mütəxəssislərin diqqət mərkəzində olan ədəbi xüsusiyyətləri ilə yanaşı olaraq, dərin ictimai və tarixi mənzərə açar. İctimai yaddaşı mühafizə edən bu keyfiyyəti ilə, keçmişə bağlı ədəbi bir əsərdən daha çox, onun sənədli olaraq yenidən xatırlanmasıdır.

Egilin mətndə yad olunan ataları da özü kimi tarixi şəxsiyyətlərdir və anadan olduğu 31-ci bölümə qədər, yəni Saqanın təxminən dörddə biri qismində sadəcə onların macəralarından (Norveçdən məcburi köç və İslandiyada məskunlaşma) danışılır.Egil, İslandiyada doğulan ilk nəsildəndir. Onun xarakteri bir uşaq kimi təsvir edilir. Daha sonra ölkə xaricindəki macəraları danışılır. Qürbətdəki son macərasının ardınca öz kəndinə çəkilmiş yaşlı bir adam olaraq səhnəyə çıxır.

Ailəsinin mənafeyi təhlükəyə girəndə müdafiəyə keçmək iradəsinə hələ də sahibdir.

Egilin Saqası, digər Ailə Saqaları qrupuna aid mətnlərdən, hadisələrin çoxunun ölkə xaricində cərəyan etməsi ilə ayrılır. Saqada ölkələrararası və ölkə daxili hadisələr birbiri ilə əlaqəli olaraq danışılır. Norveçi öz hakimiyyəti altında birleşdirən Haraldrun yanında onun ardıcıllarından ətraflı şəkildə bəhs edilir. Tarixi hadisələrlə əlaqəli bölümlərdə, Egilin qəhrəmanlıq mövqeyi sadəcə içəridə deyil, ölkə xaricindəki hadisələrin danışılması yoluyla da möhkəmləndirilməkdədir.

Egilin Saqasının, Borga ilk yerləşən insan olan Egilin atası Skallagrimr və ailəsi haqqında nəsildən nəsilə ötürülən qədim şifahi ənənələrə dayandığı qəbul edilir. İslandiyalılann bu qənaətinə görə, ötürülən şifahi məlumatın əsasını bilavasitə Egilin şeirləri təşkil etmiş və yazıya köçürülənə qədərki təxminən 300 illik bir zaman boyunca rəvayətçilər tərəfindən mühafizə edilmişdir.

Bu ənaət, elmi dairələrdə sadəlövh bir görüş şəklində dəyərləndirilməkdə və dəstək görməməkdədir. Düzdür, bu şeirlərin IX-X əsrlərdən qalıb qalmadığı məsələsi tam olaraq mübahisəlidir, ancaq ən azından bəzilərinın o dönəmə aid olmadığı üzərində mütəxəssislər həmfikirdir. Bir çox şeirin saqa yazılmadan öncə var olmadığı düşünülür.

Egilin ataları Norveçli azad insan obrazına sahib idi. Babası Kveld-Ülfr kimi öndə gələn azad insanlarla və krallarla olan əlaqələrinin dəyişdiyini görmək istəmirdi. Onun kimilər üçün və güclü yerli bəylər üçün kralla olan əlaqələri şəxsi müstəvidə idi.

Sonuç olaraq Norveçin İslandiyaya açıq bir təhdid olduğu bu şəraitdə XIII əsrdəki bir çox saqa mətni kimi Egilin Saqası da keçmişdən bir vasitə olaraq yararlanmaqdadır və bəzi uzmanlara görə, çox güman, Norveç krallığının hakimiyyətini etnik qayğılarla həddən artıq qabartmıəşdır. Dolayısıyla keçmişin funksional bir materialı olaraq Egil ilə ailəsinin hekayəsi həm yenidir, həm də qədimdir və tarixiliyi ölçüsündə uydurmadır.

Egilin xarakteri

Egilin Saqada çəkilən portreti, çox ehtimal ki özünü gerçəkdə olduğundan fərqli ifadə edir. Xarakteriylə həyatına dair təəssüratların uzun illərin içindən müxtəlif formalara bürünərək gəldiyini qəbul etməliyik; çünki Saqanı 124l-ci ildə ölən Snorri Sturluson yazıya köçürmüşdürsə, Egilin təxmin edilən ölüm tarixindən sonra araya təqribən 200 il kimi bir müddət girmişdir. Egilin gerçək hekayəsinin açıq ya da inandırıcı olmadığı məqamlarda yazan adamın başqa həyat hekayələrindən mətnə əlavələr etmiş ola biləcəyi nəzərə alınmalıdır.

Xarakterinə gelince … Egil, ani dəyişikliklər göstərən birisidir. Bəzən müdrik və dərrakəlidir, ortaq məqamlar axtarar, bəzən də əsəbindən dəliyə dönmüş kimi amansız bir qatilə çevrilər. Xristianlıqda təlqin edilən bir üzünə vuranda o biri üzünü çevir və ya qonşunu da özün kimi sev davranış tərzi

Egil Skallagrimssonla uyğunlaşacaq şeylər deyildir, ki zatən ölüncəyə qədər paqan qalmışdır. Bu xasiyyəti ilə dədə-babalarının Kveld-Ülfrun və Skallagrimrun genlərini daşıyır. O bir roman qəhrəmanının ehtiyac duyduğu, daha doğrusu bir roman qəhrəmanından gözlədiyimiz ziddiyyətlərə sahibdir. Dolayısıyla, oxuyacağınız mətn, öyülənlə söyülənin üz-üzə gəldiyi bir dastan və ya qəhrəmanın təsadüfən atdığı bir oxla ölkələrin yıxıldığı bir faciə deyildir. Egil, facianə bir Saqanın gənc yaşında can verən polad kimi qürurlu və şöhrətli qəhrəmanı kimi düşünülməməlidir.

Egil Skallagrimsson üçün bir fəlakət ötürücüsüdür deyilsə yerinə düşər. Egil, bir şair olaraq da paqan təbiətlidir. Daxil olduğu skaldik şeir ənənəsi, xarakteristik üslubu və məcazları (kenning) ilə paqan keçmişə söykənməkdədir. Xristianlıq ənənələri və kosmogonik anlayış, atası birbaşa baş tanrı Odin olan bu şeir üçün uyğunluq göstərməməkdədir.

Egil, uşaqlıq yaşlarından başlayaraq qeyri-adi qabiliyyəti olan birisidir. Şeir yazmağa üç yaşında başlayır. Atası Skallagrimr, qayınatası Yngvarın düzənlədiyi şölənə onlarla birlikdə gəlməsinə izn verməyincə Egil ata minib şölənin keçirildiyi yerə getmiş, Yngvar tərəfindən Məmnuniyyətlə qarşılanmış, bunun üzərinə onu comərdliyini və qonaqsevərliyini vəsf etdiyi bir şeir söylənmişdir. Daha sonra İngiltərənin şimalında hökm sürməyə başlamış böyük düşməni Qanlıbalta Eirikr üçün yazdığı tərif şeiri "Höfuölausn" fərqli bir mətndir.

Daha sonra onun altı yaşındakı ehtiraslı halını görürük. Bir top oyununda onu yenən Grimra ağacla hücum çəkən qəzəbli Egil, Grimr tərəfindən yerə yıxılır və bu, orada davanı izləyən uşaqların gülüşməsinə səbəb olur. Egil bir balta taparaq geri qayıdıb Grimru öldürür. Böyüyüb məhəllə davasına çevrilən savaşmada yeddi kişi daha ölür. Evə qayıdanda atası hadisədən məmnun deyildir, lakin anası oğlunun gerçək bir Vikinq olması səbəbiylə sevinclidir.

Yazar haqqında

Egilin Saqasının tək bir adam tərəfindən yazıldığı və bu adamın da Snorri Sturluson olduğu düşünülməkdədir. O, "Sonatorrek" və "Arinbjarnarkviôa" daxil olmala bir çox dəyərli şeirin də ehtimal olunan müəllifidir. Snorri, çağdaşları arasında, siyasətçiliklə bərabər tarixçi və skaldik şeirin üstadı bir şair olaraq da tanınmışdır.

Dolayısıyla onu Saqanın yazarı olaraq qəbul etsək, şeirləri də yazmış olması məntiqə yaxındır. Saqa, skald şeirinin bənzərsiz bir örnəyi olaraq ortaya çıxmaqdadır və bu durum, " Prose Edda"nın və içindəki uzun şeir "Hattatal"ın yazarı Snorri Sturlusonun Egilin Saqasının da yazarı olabiləcəyi yönündəki ümumi rəyi güçləndirməkdədir.

Düzdür, Qədim Şimal şeirinin önəmli avtoritelərindən Jön Helgason, heç bir skald yazarının Egilin iki oğlunun ölümüylə bağlı yaşadığı kədəri təqlid edə bilməyəcəyiini iddia etmişdir; lakin bilirik ki Snorri, ən sevdiyi oğlu Jön Murturun 1231-ci ildə Norveçdə ölümü haqqında dərindən sarsılmışdır. Bu olay Sturlunga Saqasında danışmışdır. 1229-cu ildə Jön, evlənmək istəmiş və babasından xərcləri tələb etmiş, Snorri isə onun istəyini yerinə yetirməmişdi. Oğlu Norveçə getməyə qərar verəndə İslandiyada qalması üçün ona istediklərini verməyə razı oldu, lakin o qərarını dəyişdirmədi və bir daha əsla geri dönə bilmədi.

Maraqlı olan bənzərlik budur ki, Saqanın 38-ci bölümündə Egilin atası Skallagrimr, oğlu Thörölfrun ölkə xaricinə getməməsini istəmiş, amma oğlu bunu rədd edərək ölkəni tərk etmiş və İngiltərədə savaşda ölmüşdür.

Sevilən övladın ölüm motivi Egilin Saqasında üç fərqli yerdə yenilənir: Kveld-Ülfrun oğlu böyük Thörölfr, Skallagrimrun oğlu kiçik Thörölfr, Egilin oğlu Bödvarr. Egil oğlu üçün uzun bir şeir yazmaqla özünü nə qədər təsəlli etdisə, bunun Snorri üçün də eyni şəkildə olduğu düşünülməlidir.

Saqanın Snorri Sturluson tərəfindən yazılıb yazılmadığına dair modern mübahisələr XIX əsrin ilk yarısına qədər davam edir. Bu məsələdəki çalışmaların keçən əsrdəki iki aparıcısı, 1933-cü il nəşrinin müəllifi Sigurôur Nordal və İsveçli alim Peter Hallbergdir. Hallbergin çalışması

İsveç dilində olmaqla yanaşı geniş bir İngiliscə müqəddimə də verilmişdir. Kitabda, Egilin Saqası ilə Snorrinin yazdığı dəqiq olaraq bilinən Heimskringlanın dil və üslub özəlliklərini qarşılaşdıraraq Egilin Saqasının da onun tərəfindən yazıldığı sonucuna varmışdır.

Ralph West, Hallbergin çalışmasını biraz daha irəli apararaq əsərdə başqalarının da müdaxalələri olduğunu iddia edir.

EGIL’IN SAGASI

1. Qoca Kveld-Ülfr və Oğulları

Ulfr adında bir adam vardı; Qorxusuz Ulfr`un qızı Hallbera`yla Bjafi`nin oğluydu.11
  Daha rahat oxunuş üçün qeyd. Qədim şimal dillərində sözün sonundakı `r` hərfindən sonra samit gələrsə (r hərfindən xaric) araya bir `u` hərfi qoyularaq tələffüz olunur. Ulfr>Ulfur, Thorolfr> Thorolofur.


[Закрыть] Halbera, Hrafnista`dan Cinsoylu Hallbjörn`ün bacısıydı. Hallbjörn isə Qanca Ketill`in atasıydı. Ulfr, heçkəsin gücü yetməycək qədər iri və güclü biriydi. Viking axınlarına hələ cananlıq illərində qoşulmuşdu. Yoldaşıysa gücü və cəsarətiylə ad çığarmış Berdlalı berserk Kari idi.22
  Bersek, orjinal mətində berserkr olaraq qeydə alınıb. Bu ad isə viking savaşçılarına verilirdi. Elə ki , onlar çox cəsur sərkərdələr olublar; hətta silahsız belə savaşmağa getdikləri rivayət olunur. Acıya dayanaqlı, özlərindən razı savaşçılardı Berseklər.


[Закрыть] Ulfr və Kari, əldə ovucda nə varsa bir-birləriylə paylaşan iki möhkəm dostdu.

Savaşlara qatılmağı dayandırdıqlarında Kari, Berdla` dakı fermasına qayıtdı və varlıq içində yaşadı. Üç uşağı vardı: Quzu Eyvindr, Topuz Ölvir və qızı Salbjörg. Qızı gözəl, eyni zamanda nəcib ruhluydu. Ulfr helə bu qızla evləndi. Ardından Fermasına geri qayıtdı. Ulfr`un malı mülkü çoxdu. O da ataları kimi torpaq sahibi olaraq cəmiyyətdə nüfuz sahibi oldu.

Çalışqan biri olduğu deyilirdi. Səhər tezdən oyanıb ferma işçilərinə və mal-qaraya göz gəzdirirdi. Ondan ağıl istəyən insanlara ağıl verir, onlarla məsləhətləşirdi. O çox ağıllı bir insandı. Lakin, hər axşam evə qayıdarkən aqresif olar, heçkəs onunla danışmağa cürət etməzdi. Axşamları çox erkən yatardı. Deyildiyinə görə çox dəyişkən insandı. Bundan ötrü ona Kveld-Ulfr deyərlərdi.33
  Kveld-Ulfr : Gecə qurdu


[Закрыть]

Kveld-Ulfr və arvadının iki oğlu vardı. Böyük oğlunun adı Thorolfr, kiçik oğlunun adı Grimr idi. Bu iki oğlan böyüdüklərində ataları kimi əndamlı və güclü kişilər oldular. Thorollfr, bacaraqlı olduqları qədər yaraşaqlıydı da. Bu cəhətdən ana tərəfinə oxşamışdı; Gülərüz, əlaçıq biriydi. Ticarəti yaxşı bilirdi, hərkəsin sevgisini qazanmışdı. Grimr isə qaraşın və çirkindi. Görünüş olaraq da fikir olaraq da atasına oxşayırdı. O da güclü ticarətçiydi. Ağac və dəmir işlərində çox istedadlıydı. Qış aylarında tez-tez yanındakı işçilərlə birgə balıq tutmağa gedərdi.

Thorolfr iyirmi yaşı tamam olduğunda savaşlara qatılmağa hazır hala gəlmişdi. Kveld-Ulfr ona bir savaş gəmisi verdi. Berdlalı Kari`nin oğulları Eyvindr`la ölvir də bir başqa savaş gəmisi və çox sayda silahlı adamla ona qatılmağa qərar verdilər. Yayda dənizə açılıb və əldə etdikləri böyük qəniməti bölüşdülər.Bir çox yayı belə səfərlərə çıxıb, qışı atalarının yanında oturdular. Varlıqlı və şöhrətli bir ailə olaraq ad qazandılar. Kveld-Ulfr zamanlar yaşlanıb, əldən ayaqdan düşdü. Oğullarıysa tam bir kişi oldular.

2. Kambur Ölvir

Audbjörn o ərəfələr Firdafylki kralıydı. Bəylərindən birinin adı Hroaldr`dı. Bu Hroaldr`ın Thorir adında bir oğlu vardı. Bir digər bəy Çiroz Atli idi. Gaular`da yaşardı və Hallsteinn, Holmsteinn, Hersteinn adında üç oğluyla Alımlı Solveig adında bir qızı vardı. Bir payız vaxtı dini mərasim üçün Gaular1da çox sayıda insan toplanmışdı. Ölvir bu ərəfədə Solveig`i gördü və onla münasibət qurmağa çalışdı. Çox keçmədən də ona evlilik təklif etdi. Ancaq Atli qızını ona vermədi. Bundan sonra Ölvir bir çox eşq mahnısı bəstələdi. Solveig`i o qədər sevirdi ki savaşlara qatılmaqdan belə imtina etdi. Thorolfr və Quzu Eyvindr işlərinə onsuz dəvam etdilər.

3. Gözəl saçlı Haraldr hakimiyyətinin başlaması

Esmer Haraldr`ın oğlu Haraldr, atasının dəvamçısı oldu. Norveç`in tək kralı olanadək saçını kəsdirməməyə və daramamağa and içmişdi. Bundan ötrü ona qarışıq saçlı Haraldr deyirdilər. Başqa bir hekayədə uzunca anlatıldığı qədəriylə üzrə qonşu krallarla savaşdı və onlara boyun əydirdi. Upplönd`ün hakimiyyətini əlinə keçirib şimala, Thrandheimr üzərinə yürüyüş etdi. Hakimiyyəti ələ keçirincəyə qədər Trandheimr`da bir çox savaş açdı. Daha sonra Naumudalr`a , bu bölgənin qardaş kralları Herlaugr və Hrollaugr`unüzərinə yeriməyə qərar verdi. Lakin Haraldr`ın gəldiyi eşidilincə Herlaugr, on iki adamıyla birlikdə üç il əvvəl inşasına başladıqları məzar təpəsinə girdi və təpə üzərlərinə bağlandı. Hrollaugr`sa krallığı Haraldr`a verdi və ondan asılı bir krallıq oldu. Başqa deyişlə onun bəylərbəyi oldu. Beləliklə Haraldr, Naumudalr və Halogaland üzərində hakimiyyətini qurub oralara öz adamlarını yerləşdirdi. Daha sonra ordusu ilə cənuba, Maeri və Raumsdalr`a getdi. Lakin Huthjofr`un oğlu Əyriqıç Sölvi qaçmışdı. Kral Arnvidr`a çatan Sölvi bu sözlərlə yardım istədi: “Bu bəla qapımıza gəldi və sizin də qapınıza gəlməyə az qalıb. Çünki, Haraldr yaxın zamanda burada olacaq. Şimal Maeri`də və Raumsdalr`da hərkəsə əsarət və əzab gətirdi. Səndə bizim yaşadığımız dilemmaya məruz qalacaq, pulunu, dövlətini və gücünü qorumaq üçün kömək istəyə biləcəyin adamlar axtaracaqsan. Mən bacardığım qədər bu zülmə və ədalətsizliyə qarşı durmağa çalışacağam. Digər seçimi seçsən, Naumudalr xalqı kimi edib azadlığını itirib, Haraldr`ın köləsi olacaqsan. Mənim atam qocalığını başqa bir kralın əmri altında keçirməyib, şərəfiylə öldü. Zənnimcə, sən də digər xarakter sahibi insanlarda eynən atam kimi davrancaqsız....”

Bu təsirləndirici danışıqdan sonra Arnvidr ordusunu toplamağa və torpağını müdafiə etməyə qərar verdi. Sölvi ilə ittifaq qurdular. Gəlib kömək etməsi üçün Firdafylki kralı Audbjörn`ə də bir xəbər göndərdi. Audbjörn razı oldu və hökm etdiyi torpaqlardakı bəyliklərin özünü seçmələrini şərtiylə bir savaş çağırışı etdi.

Lakin Kralın elçisi Kveld-Ulfr`a çatıb, onun bütün adamlarıyla birgə krala qoşulmalı olduğu məktubu gətirdiyi zaman Kveld-Ulfr bu cavabı verdi:

“Kral öz torpaqlarını qorumaq məcburiyyətində qalsaydı və təcavüz Firdafylki`yə qarşı olsaydı, onunla birgə öz doğma torpaqlarımızı qorumaq boynumun borcu olardı. Ancaq şimaldakı Maeri`yə getmək və onların torpaqlarını müdaviə etmək mənim vəzifəm deyil. Kveld-Ulfr`un bu kükrəməsiərəfəsində evində oturacağını və nə savaçşı toplayacağını nə də Haraldr`la savaşacağını deyə bilərsən. Çünki Heraldr`ın talehinin bizimkindən daha yaxşı olduğunu və olacağını hiss edirəm.”

Elçi krala yanına qayıtdı və nəticəni ona bildirdi. Kveld-Ulfr`sa fermasında qaldı.

4. Haraldr və Audbjörn arasındakı savaş

Kral Audbjörn ordusuyla şimala, Maeri`yə yürüş etdi. Orada Kral Arnvidr və əyriqıç Sölvi ilə görüşdükləri zaman çox güclü bir ordu halına gəldilər. Kral heraldr da şimaldan öz ordusuyla gəlirdi. İki ordu Sölsklel`də qarşı-qarşıya gəldi. Qanlı bir savaç baş verdi və hər iki tərəfdə də böyük itkilər verdi. Maeri orduları tərəfində iki Kral, Arnvidr və Audbjörn öldü. Sölviysə qaçdı və sonrasında böyük bir savaşçı olub Kral Kral Haraldr`ın torpaqlarına işğalçı yürüşlər etdi. `Əyriqıç` ləqəbi almasıda helə bu savaşdan sonrasında ona verilib. Haraldr tərəfindəysə iki bəy öldü: Asgautr və Asbjörn. Bəylərdən Hakon`un iki oğlu Grjotgardr və Herlaugr`la birlikdə bir çox igid sərgərdə də öldü. Savaşın nəticəsində Haraldr, Cənubi Maeriyi işğal etdi. Audbjörnün qardaşı Vemundr, Firdafylkinin müstəqilliyini ələ aldı və oranın kralı oldu. Bunlar bir payız fəslində baş verib. Kral, bəyi Rögnvaldr`ı şimali və cənubi Maeri ilə Raumsdalr bölgələrinin başına keçirərək, böyük ordusuyla Thrandheimr`a qayıtdı.

Eyni payızda Atli`ninoğulları, Topuz Ölvir`ə öz evində saldırdılar. Niyətləri onu öldürmək idi. Baş edilməyəcək qədər güclüydülər. Bu səbəbdən Ölvir canını xilas etmək üçün qaçdı. Şimala Maeiri`yə getdi. Orada Haraldr`ı tapıb, ona tabe oldu və Thrandheimr`a getdi. Çox yaxşı iki dost oldular. Ölvir kralın yanında uzun müddət qaldı və onun Skaldı44
  Skald: şair....təkcə təxəyül ilə yazılmır, real hadisələri də əks elətdirir. Bu tip şeirlər, peşəkar şairlər, yəni skaldlar tərədindən yazılır.


[Закрыть] oldu.

Eyni ilin qışında Rögnvaldr, Eidsjör üzərindən cənuba, Firdafylki`yə getdi. Kral, Vemundr`un fəaliyyətləri haqqında cəsuslar vasitəsiylə məlumat toplandıqdan sonra bir gecə Vemundr`un bir şölənə qatıldığı Naustdalur`a gəlib şölənin keçirildiyi evə çevrələyərək, kralı doxsan adamaıyla birgə yandırdı. İkisi birgə şimala, Maeri`yə getdilər. Rögnvaldr, Vemundr`un gəmisiniə və bütün daşınması mümkün mallarına əl qonulmuşdu. Berdlalı Kari daha sonra şimala, Thrandheimr` – dakı Kral Haraldr`ın yanına getdi və onun adamı oldu.

Ertəsi bahar Kral Haraldr, donanmasıyla birgə şimala tərəf keçdi. Firdafylki və Fjalir`ə baş əydirdiktən sonra idarəyə öz adamlarını yerləşdirdi. Firdafylki başına Hroaldr`ı qoydu. Kral Haraldr yeni yerlərin müstəqilliyini ələ keçdirdiktən sonra, Torpaq sahibləriylə görüşdü. Onların iki şansı vardı: Ya ona tabe olacaqlar, ya da başqa ölkədən sürgün ediləcəklər. Əgər ikisindən birini seçməsələr, savaşıb əllərini, qollarını itirmək təhlükəsiylə yaşayacaqdılar. Haraldr, ələ keçirdiyi torpaqlarda, əkindən tutmuş, balıqçılığa qeder hər şey üzərində haqqı olduğunu iddia edirdi. Bütün torpaq sahibləri onun icarəçisi halına gəlirdi. Balıqçılar və meşədə işləyənlər də ona vergi verməyə məcbur idilər. Lakin , bir çox insan onun bu zorakılıqlarından qaçaraq başqa ölkələrə getdi. Beləliklə yerləşimə açılmamış uzaqlardakı geniş torpaqlar müstəmləkə edildi. Bu torpaqlar şərq tərəfdə Jamtalandve Helsingjaland, qərb tərəfində Sudreyjar, İrlandadaki dublin, İskoçyadaki Katanes və Shetland`dır. İslandiya bu ərəfədə kəşf olundu.