Текст книги "Қазақ тілі"

52 тапсырма

Скажите о времени совершения обычного, привычного постоянного действия:

В 12:01 приходит поезд.

В 21:45 заканчивается спектакль.

В 09: 56 уходит автобус.

В 11:32 объявляется перерыв.

В 8 часов 37 минут начинается работа.

В 22 часа 42 минуты я засыпаю.

В 3:30 звенит звонок.

В 9:30 начинается собрание.

В 10 часов 12 минут приходит руководитель.

В половане второго я ухожу домой.

В четверть восьмого я просыпаюсь.

Без четверти шесть выходит первый трамвай.

53 тапсырма

Прочитайте глаголы вслух, вслушайтесь в звучание, произнесите несколько раз, запомните их значение:

айту – сказать

деу -сказать

басталу – начаться

басылу – ослабеть, утихнуть

бейнелеу – изобразить

босату – освободить

бөлу – разделить

бұйыру – приказать, велеть

бүктеу – сложить

дауласу – спорить, оспаривать

елеу – заметить, оценить, просеять

есту – услышать

жазылу – записаться

жақындау – приблизиться

жаурау – озябнуть, продрогнуть, сильно замерзнуть

жауу – идти (дождь, снег)

қайту – вернуться, умереть

қолдау – поддержать, поддерживать, покровительствовать, одобрять

қорғау – защищать

қуану -радоваться

шаттану – радоваться

шайнау – жевать

шегіну – отступать, пятиться

шөлдеу – хотеть пить

шулау – шуметь

шыдау – терпеть

іріктеу – отбирать, сортировать

54 тапсырма

Образовать форму переходного настоящего времени (ауыспалы осы шақ) данных глаголов: апару, асығу, әкелу, бағыну, бару, бату, беру, берілу, еру, ерегісу, еркелеу, жағыну, жазу, жағу, жалыну, жапсыру, жарасу, жету, жиналу, жұмсау, жүгіру, жүзу, жүктеу, жылжу, зеку, зырлау, келу, кету, көшіру, кіру, қайту, қарау, қатысу, қою, қуыру, құлау, міну, отыру, салу, тапсыру, тарату, төлеу, түсу, ұрысу, ұсыну, ұшу, үйрету, үлгеру, хабарлау, шақыру, шашу, шығу, ызылану, ымдау, ілу

Үлгі:

I. мен апарамын біз апарамыз

II. сен апарасың сендер апарасыңдар

Сіз апарасыз сіздер апарасыздар

III. ол апарады олар апарады

55 тапсырма

К данным глаголам в АОШ апару, асығу, әкелу, бағыну, бару, бату, беру, берілу, еру, ерегісу, еркелеу, жағыну, жазу, жағу, жалыну, жапсыру, жарасу, жету, жиналу, жұмсау, жүгіру, жүзу, жүктеу, жылжу, зеку, зырлау, келу, кету, көшіру, кіру, қайту, қарау, қатысу, қою, қуыру, құлау, міну, отыру, салу, тапсыру, тарату, төлеу, түсу, ұрысу, ұсыну, ұшу, үйрету, үлгеру, хабарлау, шақыру, шашу, шығу, ызылану, ымдау, ілу подобрать подходящие по смыслу существительные в Барыс септік (кімге? неге?)

Үлгі:

(кімге? неге?) жұмысқа апарамын

56 тапсырма

Из данных глаголов в АОШ выбрать те, что требуют от существительного Табыс септік

бастау, басу, бейнелеу, босату, бөлу, бұйыру, бүктеу, дауласу, елеу, есту, жазылу, жақындау, жаурау, қайталау, қолдау, қорғау, қуану, шаттану, шайнау, шегіну, шөлдеу, шулау, шыдау, іріктеу

Үлгі:

(кімді? нені?) бауырсақты апарамын

57 тапсырма

Оқыңыз, мағынасын түсініп есте сақтаңыз:

адасу– заблудиться, заблуждаться

айқайлау – кричать

айналу – вращаться, обойти вокруг

айырылу – расстаться, лишиться

айтқызу – заставить говорить

айтысу – дискутировать, спорить

алдану – обманываться, забавляться, возиться

алдыру – заказывать, стричь

алысу – бороться, обмениваться

амандасу – здороваться

аралау – ходить, бродить, распиливать)

армандау – мечтать

келісу – договариваться, соглашаться, обмениваться визитами

кептіру —сушить

киіну – одеваться

көрсету – показать, показывать

көңілдену – развеселиться, повеселеть

көріну – показываться, виднеться

күлу – смеяться

күлдіру – смешить

күлімдеу – улыбаться

қалу – остаться, оставаться, опаздывать

қалдыру – оставить

58 тапсырма

Окончаний каких падежей требуют от существительных данные глаголы в ауыспалы осы шақ? Составьте словосочетания с известными вам существительными.

(не? қайда? қашан?) басталу, (нені? немен? қайда? қашан?) бейнелеу, (кімді? нені? қайда? қашан?) босату, (нені? неге?) бөлу, (кімге? қашан?) бұйыру, (нені?) бүктеу, (кіммен?) дауласу, (нені?) елеу, (нен»? ) есту, (неден? неге?) жазылу, (кімге? неге?) жақындау, (неден?) жаурау, (не?) жауу, (қайдан? неден?) қайту, (кімді? нені?) қолдау, (кімді? нені?) қорғау, (кімге? неге?) қуану, (неге? қашан?) шаттану, (нені?) шайнау, (қайда?) шегіну, (қашан?) шөлдеу, (қайда? қашан?) шулау, (імді№ нені?) шыдау, (нені?) іріктеу, (қайда? қашан?) адасу, (қайда? кімге?) айқайлау, (қайда? қашан?) айналу, (кімнен? неден?) айырылу, (кіме? неге?) айтқызу, (кіммен? қашан?) айтысу, (кімге? неге?) алдану, (нені? кімді?) алдыру, (кіммен? немен?) алысу, (кіммен? қашан? қайда?) амандасу, (нені? қашан? кіммен?) аралау, (нені? кімді?) армандау, (кіммен? немен?) келісу, (нені? қайа?) кептіру, (қайда? неде?) киіну, (кімге? нені?) көрсету, (кім? қашан? қайда?) көңілдену

үлгі:

(не? қайда? қашан?) басталу

басталады

(не?) концерт басталады

(не?) концерт (қайда?) Астанада басталады

(не?) концерт (қайда?) Астанада (қашан?) сағат жетіде басталады

59 тапсырма

Скажите о том, что обычное привычное действие в данное время не происходит.

В 12:01 поезд не приходит.

В 21:45 спектакль не заканчивается.

В 09: 56 автобус не уходит.

В 11:32 перерыв не объявляется.

В 8 часов 37 минут работа не начинается.

В 22 часа 42 минуты я не засыпаю.

В 3:30 звонок не звенит.

В 9:30 собрание не начинается.

В 10 часов 12 минут руководитель не приходит.

В половане второго я домой не ухожу.

В четверть восьмого я не просыпаюсь.

Без четверти шесть первый трамвай не выходит.

60 тапсырма

Предложения, образованные в предыдущем упражнении, преобразовать в вопросительные (сұраулы сөйлем).

Үлгі:

В 12:01 поезд не приходит. – Сағат он екіден бір минут кеткенде поезд келмей ме?

В 21:45 спектакль не заканчивается.

В 09: 56 автобус не уходит.

В 11:32 перерыв не объявляется.

В 8 часов 37 минут работа не начинается.

В 22 часа 42 минуты я не засыпаю.

В 3:30 звонок не звенит.

В 9:30 собрание не начинается.

В 10 часов 12 минут руководитель не приходит.

В половане второго я домой не ухожу.

В четверть восьмого я не просыпаюсь.

Без четверти шесть первый трамвай не выходит.

61 тапсырма

Спросите о времени события в предыдущем упр.

Үлгі:

В 12:01 поезд не приходит. – Сағат он екіден бір минут кеткенде поезд келмей ме? – Поезд қашан келеді? – Поезд сағат нешеде келеді?

62 тапсырма

Продолжите фразу:

10.00 – сағат тура онда (заканчивается занятие)

10.30 – сағат он жарымда (возвращаюсь домой)

10.29 – сағат оннан 29 минут кеткенде (начинается концерт)

10.35 – сағат он бірге 25 минут қалғанда (приезжает брат)

12—51 – сағат бірге тоғыз минут қалғанда (прибывает…

9 -38 – сағат онға 22 минут қалғанда (приходит…

В 18—58…

Сегізге 29 минут қалғанда…

Сағат бестен 28 минут кеткенде…

63 тапсырма

Қазақша айтыңыз:

В половине одиннадцатого мы возврпщаемся домой.

Самат уезжает в два часа.

В восемь часов начинается дождь.

Гости приезжают в час и уезжают без четверти три.

Я просыпаюсь в семь часов.

В восемнадцать минут седьмого заканчивается собрание.

64 тапсырма

Помните рецепт жаренной картошки? Давайте попробуем рассказать, как мы обычно жарим картошку. То есть глаголы наши будут стоять не в повелительном наклонении, а в переходном настоящем времени.

65 тапсырма

Напишите рецепт своего любимого блюда. Вам в помощь те же глаголы дайындау, жуу, тазалау, аршу, турау, ұсақтау, қосу, салу, араластыру, қою, пісіру, қуыру, бұқтыру и существительные су, ыдыс, пышақ, үстел, плита, кәстрөл, таба, қазан, пияз, картоп, сарымсақ, тұз, бұрыш, күріш, ожау, кәкпір, қамыр, нан, ет, балық, салат, сорпа (по желанию можете использовать другие необходимые для вашего блюда глаголы и существительные).

Для примера очень сокращенный рецепт казахской лапши (кеспе):

Мен ет (т.с.) пісіремін. Сорпаға (б.с.) тұз, бұрыш (т.с.) саламын. Сорпадан (ш.с.) етті (т.с.) аламын. Кеспе (т.с.) кесемін, сорпаға (б.с.) қайнатамын. Ожаумен (к.с.) тәрелкеге (б.с.) құйамын. Дастарқанға (б.с.) қоямын.

В казахском языке все (предметы, признаки предметов, действия) кому-то (чему-то) принадлежит.

66 тапсырма

Прочитать, понять и запомнить значение данных существительных:

қол – рука

шаш – волос

тіс – зубы

тырнақ – ногти

тамыр – кровеносный сосуд

сіңір – сухожилие

дауыс – голос

бас – голова

төбе – макушка

қарағұс – затылок

маңдай —лоб

көз – глаза

кірпік – ресницы

самай – висок

құлақ – ухо

мұрын – нос

танау – ноздри

ауыз – рот

ерін – губы

тіл – язык

тіс – зубы

тамақ – горло

таңдай – небо

иек – подбородок

майын —шея

иық – плечо

қол – рука

шынтақ – локоть

жұдырық – кулак

алақан – ладонь

саусақ – палец

бармақ – большой палец

шынашақ – мизинец

тырнақ – ноготь

кеуде – грудь

емшек – грудь (женская)

қолтық – подмышки

қабырға – ребро

іш – живот

жүрек – сердце

бауыр – печень

бүйрек – почки

арқа – спина

омыртқа – позвоночник

бел – поясница, талия

бүйір – бок

жамбас – бедро

аяқ -нога

тізе – колено

табан – стопа

өкше – пятка

67 тапсырма

Образовать притяжательную форму данных существительных:

қол, шаш, тырнақ, тамыр, сіңір, дауыс, бас, төбе, қарағұс, маңдай, көз, кірпік, самай, құлақ, мұрын, танау, ауыз, ерін, тіл, тіс, тамақ, таңдай, иек, мойын, иық, қол, шынтақ, жұдырық, алақан, саусақ, бармақ, шынашақ, тырнақ, кеуде, емшек, қолтық, қабарға, іш, жүрек, бауыр, бүйрек, арқа, омыртқа, бел, бүйір, жамбас, аяқ, тізе, табан, өкше, қызу (ыстық)

Үлгі:

I. менің жаным біздің жанымыз, жандарымыз

II. сенің жаның сендердің жандарың

Сіздің жаныңыз сіздердің жандарыңыз

III. оның жаны олардың жандары

Идем на прием к врачу

68 тапсырма

На приеме у врача нам понадобятся глаголы, запомните их:

ауыру —болеть

айналу – кружиться

солқылдау – пульсирующая боль

шаншу (жүрек) – колоть

көтерілу – подняться, подниматься (температура)

тарту (сіңір) – судороги

селкілдеу – трястись

жүрек айну – тошнить

сыздау – боль гнойной раны

кебу – сохнуть

іріңдеу – нарывать

ісу – отекать, опухать

ашу – жечь (рану жжет)

шаршау – уставать, устать

есеңгіреу, талу – терять сознание

69 тапсырма

От глаголов ауыру, айналу, солқылдау, шаншу (жүрек), көтерілу, тарту (сіңір), селкілдеу, жүрек айну, сыздау, кебу, іріңдеу, ісу, ашу образовать форму 3 лица переходного настоящего времени.

Үлгі:

ашу – ашиды

70 тапсырма

Составить словосочетания с существительными қол, шаш, тырнақ, тамыр, бас, төбе, қарағұс, маңдай, көз, самай, құлақ, мұрын, танау, ауыз, ерін, тіл, тіс, тамақ, таңдай, иек, мойын, иық, қол, шынтақ, жұдырық, алақан, саусақ, бармақ, шынашақ, кеуде, емшек, қолтық, қабарға, іш, жүрек, бауыр, бүйрек, арқа, омыртқа, бел, бүйір, жамбас, аяқ, тізе, табан, өкше, қызу (ыстық) в притяжательной форме и глаголами ауыру, айналу, солқылдау, шаншу (жүрек), көтерілу, тарту (сіңір), селкілдеу, жүрек айну, сыздау, кебу, іріңдеу, ісу, ашу в 3 лице переходного настоящего времени. Перевести.

Үлгі:

I. менің басым ауырады

II. сенің басың ауырады

Сіздің басыңыз ауырады

III. оның басы ауырады

I. біздің басымыз ауырады

II. сендердің бастарың ауырады

Сіздердің бастарыңыз ауырады

III. олардың бастары ауырады

Как спросить? Как образовать вопросительное предложение?

71 тапсырма

От данных глаголов образовать вопросительную форму переходного настоящего времени 3 лица в единственном и множественном числе ауыру, айналу, солқылдау, шаншу (жүрек), көтерілу, тарту (сіңір), селкілдеу, жүрек айну, сыздау, кебу, іріңдеу, ісу, ашу

Үлгі:

ашу – ашиды – аши ма?

72 тапсырма

Словосочетания 70 упражнения преобразовать в вопросительные

Үлгі:

I. менің басым ауыра ма?

II. сенің басың ауыра ма?

Сіздің басыңыз ауыра ма?

III. оның басы ауыра ма?

I. біздің басымыз ауыра ма?

II. сендердің бастарың ауыра ма?

Сіздердің бастарыңыз ауыра ма?

III. олардың бастары ауыра ма?

73 тапсырма

Составьте диалог с врачом.

Үлгі:

– Сіздің қай жеріңіз ауырады? – Что у Вас болит?

– Менің аяғым ауырады. – У меня нога болит.

Сіздің аяғыңыз қашан ауырады? – Менің аяғым түнде (ночью) ауырады.

74 тапсырма

Образовать отрицательную форму переходного настоящего аремени глаголов ауыру, айналу, солқылдау, шаншу (жүрек), көтерілу, тарту (сіңір), селкілдеу, жүрек айну, сыздау, кебу, іріңдеу, ісу, ашу

75 тапсырма

Образовать словосочетания с отрицательными глаголами в переходном настоящем времени.

Үлгі:

I. менің басым ауыр-ма-й-ды

II. сенің басың ауыр-ма-й-ды

Сіздің басыңыз ауыр-ма-й-ды

III. оның басы ауыр-ма-й-ды

I. біздің басымыз ауыр-ма-й-ды

II. сендердің бастарың ауыр-ма-й-ды

Сіздердің бастарыңыз ауыр-ма-й-ды

III. олардың бастары ауыр-ма-й-ды

76 тапсырма

Продолжите диалог с врачом. Теперь вы можете использовать отрицательную форму переходного настоящего времени.

Үлгі:

– Сіздің аяғыңыз ауыра ма? – У Вас нога болит?

– Жоқ, менің аяғым ауырмайды. – Нет, нога у меня не болит.

– Қолыңыз ше? – А рука?

– Қолым да ауырмайды. – И рука не болит.

77 тапсырма

От уже знакомых по другим заданиям глаголов тұру, ояну, киіну, отыру, журу, бару, болу, қайту, түсіну, жазу, оқу, ойлау, қарау, көру, тыңдау, есту, алаңдау, аяу образовать отрицательные формы переходного настоящего времени (ауыспалы осы шақтың болымсыз түрі) в 1 лице ед. ч.

Үлгі:

келу-келемін – келмеймін

кету-кетемін-кетпеймін

78 тапсырма

Образуйте разговорные варианты данных глаголов тұру, ояну, киіну, отыру, журу, бару, болу, қайту, түсіну, жазу, оқу, ойлау, қарау, көру, тыңдау, есту, алаңдау, аяу в 1 лице отрицательного переходного настоящего времени:

тұру, ояну, киіну, отыру, журу, бару, болу, қайту, түсіну, жазу, оқу, ойлау, қарау, көру, тыңдау, есту, алаңдау, аяу

Үлгі:

келу-келемін – келмеймін – келмейм

кету-кетемін-кетпеймін – кетпейм

79 тапсырма

Образовать разговорный вариант глаголов в 3 лице переходного настоящего времени (ауыспалы осы шақ): айту, деу, басталу, басылу, бейнелеу, босату, бөлу, бұйыру, бүктеу, дауласу, елеу, есту, жазылу, жақындау, жаурау, жауу, қайту, қолдау, қорғау, қуану, шаттану, шайнау, шегіну, шөлдеу, шулау, шыдау, іріктеу

Үлгі:

айту – айтады – айтат —айтпайды – айтпайт

деу – дейді – дейт– демейді-демейт

Какая форма прошедшего времени чаще всего используется в казахском языке? Насколько она удобна в применении?

80 тапсырма

Прочитать, понять и запомнить значение данных глаголов:

дайында (у) – готовить

құыр (у) – жарить

пісір (у) – варить, печь

қос (у) – добавить, добавлять

құй (ю) – налить, наливать

сүрт (у) – вытирать

тазала (у) – чистить

толтыр (у) – наполнить

тура (у) – нарезать

ұсақта (у) – измельчить, покрошить

араластыр (у) – размешать, перемешать

үг (у) – натереть, измельчить

төг (у) – вылить, разлить

өлше (у) – мерить, взвешивать

бұқтыр (у) – тушить

ашыт (у) – заквасить

кептір (у) – сушить

ыста (у) – коптить

тұзда (у) – солить

жу (у) – мыть

81 тапсырма

От глаголов дайындау, құыру, пісіру, қосу, құю, жуу, сүрту, тазалау, толтыру, турау, ұсақтау, араластыру, үгу, төгу, өлшеу, бұқтыру, ашыту, кептіру, ыстау, тұздау образовать форму жедел өткен шақ, проспрягать.

Үлгі:

I. мен турадым біз турадық

II. сен турадың сендер турадыңдар

Сіз турадыңыз сіздер турадыңыздар

III. ол турады олар турады

82 тапсырма

С глаголами дайындау, құыру, пісіру, қосу, құю, жуу, сүрту, тазалау, толтыру, турау, ұсақтау, араластыру, үгу, төгу, өлшеу, бұқтыру, ашыту, кептіру, ыстау, тұздау и существительными ет, балық, көкөніс, пияз, сарымсақ, сәбіз, қызылша, картоп, жеміс, жидек, жұмыртқа, ұн, сүт, кілегей, қаймақ, ірімшік, сүзбе, қант, тұз, бұрыш, кеспе, сорпа, тұздық, қуырдақ, палау, самса, салат, борщ, пицца, суши, роллы рассказать о том, как вы приготовили вчера ваше любимое блюдо на ужин. В какой временной форме будут стоять ваши глаголы? Какие септік жалғау получат существительные?

Үлгі:

Мен пиязді, қиярды, қызанақты жудым. Пиязді аршыдым. Пиязді, қиярды,

қызанақты турадым. Ыдысқа салдым, тұз қостым, араластырдым. Май

құйдым. Дастарқанға қойдым.

Как пользоваться существительными, когда они имеют одновременно окончания принадлежности и падежные окончания?

Родственные отношения

83 тапсырма

Жаңа зат есімдерді оқып, мағынасын есіңізде сақтаңыз.

әке – отец

ана – мать

шеше – мать

ата – дед, дедушка

апа – бабушка

әже – бабушка

аға – брат

іні – братишка для мужчины

қарындас – сестренка для мужчины

апай, әпке – сестра

сіңлі – сестренка для женщины

қыз – девочка, дочка

ұл – мальчик, сын

бала – ребенок, мальчик

әйел – женщина, жена

немере – внук, внучка от сына

жиен – внук, внучка от дочери; племянник от сестры

күйеу – муж

нағашы – братья матери, родственники по материнскоц линии

қайын аға – брат мужа

қайын іні – братишка мужа, шурин

қайын апа – сестра мужа, жены

қайын сіңлі – сестренка мужа, золовка

балдыз – братишка, сестренка жены

абысын – жены братьев мужа

бөле – кузен, дети сестер друг другу кузены

күйеу бала – зять

құда – сват

құдағи – сватья, жены братьев мужа

құдаша – сестра, сестренка свата или сватьи

ене – свекровь, тёща

жеңге – жена старшего родственника

келін – невестка, сноха

84 тапсырма

К существительным әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін добавить притяжательные окончания 1 лица.

Үлгі:

дос – досым

көрші – көршім

85 тапсырма

Просклонять существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін с притяжательными окончаниями 1 лица.

Үлгі:

А.с. досым, көршім

І.с. досымның, көршімнің

Б.с. досыма, көршіме

Т.с. досымды, көршімді

Ж.с. досымда, көршімде

Ш.с. досымнан, көршімнен

К.с. досыммен, көршіммен

86 тапсырма

К существительным әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін добавить притяжательные окончания 2 лица.

Үлгі:

дос – досың

көрші – көршің

87 тапсырма

Просклонять существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін притяжательными окончаниями 2 лица.

Үлгі:

А.с. досың, көршің

І.с. досыңның, көршіңнің

Б.с. досыңа, көршіңе

Т.с. досыңды, көршіңді

Ж.с. досыңда, көршіңде

Ш.с. досыңнан, көршіңнен

К.с. досыңмен, көршіңмен

88 тапсырма

К существительным әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін добавить уважительные притяжательные окончания 2 лица.

Үлгі:

дос – досыңыз

көрші – көршіңіз

89 тапсырма

Просклонять существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін с уважительными притяжательными окончаниями 2 лица.

Үлгі:

А.с. досыңыз, көршіңіз

І.с. досыңыздың, көршіңіздің

Б.с. досыңызға, көршіңізге

Т.с. досыңызды, көршіңізді

Ж.с. досыңызда, көршіңізде

Ш.с. досыңыздан, көршіңізден

К.с. досыңызбен, көршіңізбен

90 тапсырма

К существительным әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін добавить притяжательные окончания 3 лица.

Үлгі:

дос – оның досы

көрші – олардың көршісі

91 тапсырма

Просклонять существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін с притяжательными окончаними 3 лица.

Үлгі:

А.с. досы, көршісі

І.с. досының, көршісінің

Б.с. досына, көршісіне

Т.с. досын, көршісін

Ж.с. досында, көршісінде

Ш.с. досынан, көршісінен

К.с. досымен, көршісімен

92 тапсырма

Қазақша айтыңыз.

Номер машины мужа сестры брата друга моего сына.

Обложка книги дочери соседа моего знакомого.

На крыше одного из многоэтажных домов центра города.

Как охарактеризовать своих родных и близких?

93 тапсырма

Сын есімдерді оқыңыз, мағынасын түсініңіз, есте сақтаңыз:

адал – честный

ажарлы – пригожий, миловидный, красивый,

ажарсыз – некрасивый

азғын – уродливый

айрықша – особенный

айтулы – известный

ақсары – белолицый, блондин

аласа – низкорослый

арық – худой

ашуланшақ – вспыльчивый

ашушаң – злой

әдемі – красивый

әділетті – честный, справедливый

әлсіз – слабый

бағалы —ценный

бай – богатый

байсалды – спокойный, уравновешенный

бақытты – счастливый

балтаңдай – сладкоголосый

батыл – смелый

беделді – авторитетный

бейтаныс – незнакомый

белгілі – известный

белгісіз – неизвестный

биік– высокий

бүкір – сутулый

білімді – образованный

білімсіз – необразованный

ғашық – влюбленный

дөрекі – грубый

дүлей – свирепый

егде – пожилой

еңбекқор – трудолюбивый

ерекше – особенный

ересек – взрослый

еріншек – ленивый

жақсы – хороший

жалқау – ленивый

жалтақ – боязливый, нерешительный

жаман – плохой

жарлы – бедный

жас – молодой

жауапты – ответственный

жеңілтек – легкомысленный (человек)

жетік – компетентный, сведущий, осведомленный

жомарт – щедрый

жуан – толстый

жүдеу – худой, тощий

жігерлі – энергичный, настойчивый, инициативный, неутомимый

кәрі – старый (человек)

кедей – бедный

көңілді – веселый

көңілсіз – невеселый

көңілсіз – невеселый, грустный

көңілшек – сердобольный, мягкосердечный, уступчивый

күншіл – завистливый

күшті – сильный

кішіпейіл – скромный

қайырымды – добрый

қара торы – брюнет

қарапайым – простой, обычный

қаһарлы – гневный, яростный

қорқақ – трусливый

құрметті – почетный, уважаемый

мақтаншақ – хвастливый, хвастун

мейірімді – добрый, милосердный

момын – кроткий

мырза – щедрый, господин

өкпелегіш, өкпешіл – обидчивый

пысық – шустрый, живой, подвижный, деловой, практичный

сабырлы – спокойный

сараң – жадный

семіз – жирный

сенімді – надежный

сұлу – красивый

сүйкімді – симпатичный

сымбатты – статный, стройный

таныс – знакомый

тәжірибелі – опытный

тәртіпті – дисциплинированный

тентек – непослушный, избалованный

тоқмейілді – человек, довольствующий тем, что имеет

толық – полный

тынымсыз – беспокойный

ұқыпсыз – небрежный, несобранный, неаккуратный

ұқыпты – аккуратный

шыдамды – терпеливый

шыншыл – правдивый искренний

94 тапсырма

К существительным әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін с притяжательными окончаниями 1 лица подобрать подходящие по смыслу прилагательные адал, ажарсыз, арық, ашушаң, әдемі, әділетті, әлсіз, бай, батыл, байсалды, бақытты, бейтаныс, беделді, белгілі, белгісіз, білімді, білімсіз, дүлей, еңбекқор, ерекше, еріншек, жақсы, жалқау, жалтақ, жаман, жарлы, жас, жауапты, жетік, көңілді, көңілсіз, күшті, қайырымды, қорқақ, құрметті, момын, мырза, сабырлы, сараң, сенімді, таныс, тәжірибелі, тәртіпті, толық, тынымсыз, шыншыл.

Үлгі:

бауырым (қандай?) сабырлы

бауырым (қандай?) тынымсыз

95 тапсырма

С существительными әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене во 2 лице притяжательной формы подобрать подходящие по смыслу прилагательные адал, ажарсыз, арық, ашушаң, әдемі, әділетті, әлсіз, бай, батыл, байсалды, бақытты, бейтаныс, беделді, белгілі, белгісіз, білімді, білімсіз, дүлей, еңбекқор, ерекше, еріншек, жақсы, жалқау, жалтақ, жаман, жарлы, жас, жауапты, жетік, көңілді, көңілсіз, күшті, қайырымды, қорқақ, құрметті, момын, мырза, сабырлы, сараң, сенімді, таныс, тәжірибелі, тәртіпті, толық, тынымсыз, шыншыл, образовать с этими словосочетаниями вопросительные предложения.

Үлгі:

бауырым сабырлы – бауырың сабырлы – Сенің бауырың сабырлы ма?

96 тапсырма

Образовать множественное число существительных әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене.

Үлгі:

құдаша – құдашалар

97 тапсырма

Существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене проспрягать во множественном числе притяжательной формы.

Үлгі:

I. менің бауырларым

II. сенің бауырларың

Сіздің бауырларыңыз

III. оның бауырлары

I. біздің бауырларымыз

II. сендердің бауырларың

Сіздердің бауырларыңыз

III. олардың бауырлары

98 тапсырма

Просклонять существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін по падежам в единственном числе притяжательной формы.

Үлгі:

А.с. бауырым

І.с. бауырымның

Б.с. бауырыма

Т.с. бауырымды

Ж.с. бауырымда

Ш.с. бауырымнан

К.с. бауырыммен

99 тапсырма

Просклонять существительные әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін жеңге, келін по падежам во множественном числе притяжательной формы.

Үлгі:

А.с. бауырларым

І.с. бауырларымның

Б.с. бауырларыма

Т.с. бауырларымды

Ж.с. бауырларымда

Ш.с. бауырларымнан

К.с. бауырларыммен

100 тапсырма

С существительными әке, ана, шеше, ата, апа, әже, аға, іні, қарындас, апай, әпке, сіңлі, қыз, ұл, бала, әйел, немере, жиен, күйеу, нағашы, қайын аға, қайын іні, қайын апа, қайын сіңлі, балдыз, абысын, бөле, күйеу бала, құда, құдағи, құдаша, ене, жеңге, келін с притяжательными окончаниями в Табыс септік и глаголами көру, бағу, сыйлау, құрметтеу, қадірлеу, жақсы көру, сағыну, тәрбиелеу, аяу, жек көру в Жедел өткен шақ (очевидное прошедшее время) образовать словосочетания.

I. мен (кімді? нені?) бауырымды (не істедім?) оқыттым

II. сен (кімді? нені?) бауырыңды (не істедің?) оқыттың

Сіз (кімді? нені?) бауырыңызды (не істедіңіз?) оқыттыңыз

III. ол (кімді? нені?) бауырын (не істеді?) оқытты

I. біз (кімді? нені?) бауырымызда (не істедік?) оқыттық

II. сендер (кімді? нені?) бауырларыңды (не істедіңдер?) оқыттыңдар

сіздер (кімді? нені?) бауырларыңызды (не істедіңіздер?) оқыттыңыздар

III. олар (кімді? нені?) бауырларын (не істеді?) оқытты

Могут ли прилагательные (сын есім) быть отрицательными?

101 тапсырма

Попробуйте образовать прилагательные с отрицательным признаком

от данных адал, ажарлы, азғын, айрықша, айтулы, ақсары, аласа, арық, ашуланшақ, ашушаң, әдемі, әділетті, әлсіз бағалы, бай, байсалды, бақытты, балтаңдай, батыл, беделді, бейтаныс, белгілі, белгісіз, биік, бүкір, білімді, білімсіз, ғашық, дөрекі, дүлей, егде, еңбекқор, ерекше, ересек, еріншек, жақсы, жалқау, жалтақ, жаман, жарлы, жас, жауапты, жеңілтек, жетік, жомарт, жуан, жүдеу, жігерлі, кәрі, кедей, көңілді, көңілсіз, көңілшек, күншіл, күшті, кішіпейіл, қайырымды, қара, торықарапайым, қаһарлы, қорқақ, құрметті, мақтаншақ, мейірімді, момын, мырза, өкпелегіш, өкпешіл, пысық, сабырлы, сараң, семіз, сенімді, сұлу, сүйкімді, сымбатты, таныс, тәжірибелі, тәртіпті, тентек, тоқмейілді, толық, тынымсыз, ұқыпсыз, ұқыпты, шыдамды, шыншыл

үлгі:

адал – адал емес

ажарлы – ажарсыз

102 тапсырма

У каких из данных прилагательных есть антонимы?

адал, ажарлы, азғын, айрықша, айтулы, ақсары, аласа, арық, ашуланшақ, ашушаң, әдемі, әділетті, әлсіз бағалы, бай, байсалды, бақытты, балтаңдай, батыл, беделді, бейтаныс, белгілі, белгісіз, биік, бүкір, білімді, білімсіз, ғашық, дөрекі, дүлей, егде, еңбекқор, ерекше, ересек, еріншек, жақсы, жалқау, жалтақ, жаман, жарлы, жас, жауапты, жеңілтек, жетік, жомарт, жуан, жүдеу, жігерлі, кәрі, кедей, көңілді, көңілсіз, көңілшек, күншіл, күшті, кішіпейіл, қайырымды, қара, торықарапайым, қаһарлы, қорқақ, құрметті, мақтаншақ, мейірімді, момын, мырза, өкпелегіш, өкпешіл, пысық, сабырлы, сараң, семіз, сенімді, сұлу, сүйкімді, сымбатты, таныс, тәжірибелі, тәртіпті, тентек, тоқмейілді, толық, тынымсыз, ұқыпсыз, ұқыпты, шыдамды, шыншыл

Үлгі:

шыншыл – өтірікші (правдивый – лжец)

Порядок присоединения аффиксов к корню:

Есть форма настоящего времени, обозначающая беспрерывное действие, долгий процесс. Как она образуется?

103 тапсырма

Образовать простую форму настоящего времени с суффиксами —уда/-уде от глаголов кездесу, қатынасу, сөйлесу, жүздесу, келісу, қыдыру, көмектесу, бару, алу, айту, болу, келу, проспрягать

104 тапсырма

Прочитать глаголы, запомнить их значение:

әзірле (у) – готовить

біт (у) – заканчиваться

дамыт (у) – развивать

есепте (у) – считать

жырла (у) – воспевать

зертте (у) – изучать

кеңес (у) – советоваться

марапатта (у) – награждать

ойлан (у) – задуматься, обдумывать

өзгерт (у) – изменять, изменить

пайдалан (у) – пользоваться

рахаттан (у) – наслаждаться

өткіз (у) – проводить

ретте (у) – упорядочить

тамашала (у) – любоваться

ұйымдастыр (у) – организовать

шұғылдан (у) – заниматься

105 тапсырма

Образовать отрицательную форму настоящего времени на —уда/ -уде данных глаголов:

әзірлеу, біту, дамыту, есептеу, жырлау, зерттеу, кеңесу, марапаттау, ойлану, өзгерту, пайдалану, рахаттану, өткізу, реттеу, тамашалау, ұйымдастыру, шұғылдану

үлгі:

айту – айтуда-айтпауда

Көсемше

106 тапсырма

Мына етістіктерді дауыстап оқыңыз, мағынасын түсініңіз, есте сақтаңыз:

апар (у) – отнести, отвезти

асық (асығу) – торопиться

әкел (у) – принести

бағыну (у) – подчиниться

бар (у) – пойти, поехать

бат (у) – погрузиться, утонуть

бер (у) – дать, отдать

беріл (у) – посвятить себя, отдаться

ер (у) – последовать за…

ерегіс (у) – разозлиться, затаить злобу

еркеле (у) – ждать от старшего особенно ласкового, участливого

отношения к себе

жағын (у) – подлизываться, льстить, угодничать

жаз (у) – писать

жақ (жағу) – намазывать (на что-то), угодить (кому-либо)

жалын (у) – умолять, взмолиться

жапсыр (у) – прилепить

жарас (у) – подходить, соответствовать, быть к лицу

жет (у) – добраться, доехать, долететь

жинал (у) – собираться

жұмса (у) – отправить с поручением

жүгір (у) – бежать

жүз (у) – плыть