Книга: Інфанта і аднарог - Сяргей Балахонаў

Такім чынам, перад намі правінцыйная школа (нават калі яна сталічная - усё адно правінцыйная) і галоўны герой - настаўнік блізу трыццатніка. Насуперак статыстыцы, у школе вытрыманы гендарны баланс настаўнікаў і настаўніцаў - прынамсі названых нам па імёнах. І ўсе, далібог усе жанчыны, незалежна ад узросту і сямейнага становішча, маюць адзіную мэту ў жыцці - спакусіць галоўнага героя. Яны труцца аб яго рознымі часткамі цела, завабліваюць двуадназначнымі рэплікамі, вымаўленымі на перапынках, але зусім, зусім не дзіцячай лексікай, падстройваюць сітуацыі... Аднак герой западае толькі на сваіх вучаніц. Тыпу - ён чалавек-адзінарог, якога вабяць толькі юныя цнатліўкі. Пры гэтым у "цнатлівак" ё хлапцы, што не перашкаджае герою абіраць іх па нейкім загадкавым прынцыпе - адну за год. Наколькі я хваробна не выношу тэмаў гвалту і педафіліі, я проста прагнула, каб урэшце герой апынуўся спакушальнікам, нягоднікам, а найлепш - маньякам. Гэта хоць троху ажывіла б тэкст.

Але ж ні халеры... "Аднарог" ні мычыць, ні целіцца. Насамрэч выпускніцы пераважна маюць 16-17 гадкоў. Але аўтар трусліва дадаў ім гадкоў, каб хаця не трапіць пад адпаведны артыкул - і герой стаў яшчэ больш ніякім. Гэта вам не хваробны дэкадэнцкі Гумберт, гэта ніякае шэрае чмо... Вось ён западае на дзеўку, уецца, ловіць перад урокамі і ў перапынках, усміхаецца, дакранаецца да рукі, піша эсэмэскі, спачатку нявінныя, потым наўпрост з прызнаннем у каханні і ўпэўненым сцверджаннем, як яны ажэняцца пасля школы. Як дзяўчаці рэагаваць на заляцанні дарослага мужыка, ад якога яна яшчэ і залежыць? Спачатку крыху ганарыцца. Потым выкручваецца. Выціскае з сябе ўсмешкі. Уступае ў жартоўнае ліставанне. Мякка асаджвае. Спрабуе зліцца, але не так гэта проста. Тут і дарослая цётка не заўсёды дасць рады. А мужык як мае быць - ные, чапляецца, ные, маніпулюе, ные, цісне, ные, выдае самазабойцу, ные, а потым ные не спыняючыся. І вось гэты мільярд літараў - ні пра што. Нудоцкае ныццё мужыка: яна напісала, яна не напісала, яна паглядзела - яна не паглядзела. І гэта НЕ рамантычна, НЕ кранальна, гэта мільярд нудоцкіх літараў, з паўторамі і пустаслоўем.

А да гэтага дадаюцца: падрабязныя школьныя засяданні (буэ-э-э), падрабязная падрыхтоўка фэйспалмавых мерапрыемстваў для птушачкі (буэ-э-э), падрабязныя нудоцкія дыялогі са школьнікамі з разборам "а хто гэта выкалаў ляльцы вочкі?" (буэ-э-э). Ну рэальна - гэта дзіка чытаць. Вось так тупа ты іх прапясочыў - і мацёрыя адзінаццацікласнікі прасякліся і пакаяліся?! Мяне некалькі разоў ледзь не званітавала ад пустаслоўя і кандовасці. (Я нават паглядзела, ці можна ў ШВ не дачытаць кнігу - і пашкадавала страціць паўбала.)

Сюжэт? Няма сюжэту. Герой ходзіць у школу, заліпае за кампом, ну, і часам невытлумачальна правальваецца ў нейкую іншую рэальнасць, то ў казку, то ў Сталінградскую бітву. Тыпу ўвесь свет - кампутарная імітацыя, а герой нейкім чынам мог бы нешта з ёй зрабіць, але не робіць. І да яго прыходзілі спецслужбы з прапановай... ад якой ён лёгка адмовіўся. Яму пагражаюць за нешта незразумелае, яго збіваюць, але і спецслужбе на яго пляваць, і яму на спецслужбы. Літаральна на апошняй старонцы ён некуды едзе і знаходзіць нейкі артэфакт. І ўсё. Канец. Няма тлумачэння, фабулы, інтрыгі, канцоўка абарваная так, што я нават адкрыла іншы варыянт тэксту, каб пераканацца, што сапраўды гэта канец, а не ў мяне недаспампаваная кніга. У іншасветах, куды правальваецца герой, адбываецца поўны абсурд (які далёка, далёка не дацягвае да мастакоў слова і маралі Пеперштэйна з Ануфрыевым) - у героя страляюць, а ён сцякае мёдам, а не крывёю, няма правілаў, няма абгрунтавання падзеяў, няма мэты, да якой рухаецца тэкст. Ваніты - гэта не тэкст, а ваніты.

Напэўна, неблагі рэйтынг кнігі тлумачыцца тым, што чытачам падабаецца моўная гульня аўтара. У тэксце многа каламбураў і алюзій. Занадта многа, па-снабісцку, самазакахана многа. Я дык аддаю перавагу балансу і пляценне слоў як самамэту дрэнна ўспрымаю. Напачатку было цікава сачыць за ўсімі гэтымі "Ганна Чарнушка праліла алей" і "сказаў Міколка-паравоз Анне Карэнінай". Але вельмі хутка высветлілася, што сказаць аўтару ёсць як, але няма чаго. Збыткоўнасць, збыткоўнасць, збыткоўнасць. Замест таго каб напісаць "я пайшоў туды", аўтар піша "я пайшоў туды", потым тое самае з пакручастай метафарай, потым яшчэ раз тое самае з гульнёй-адсылкай на назву вядомага твора. А што ён хацеў сказаць? А нічога. Фразу можна прыбраць без шкоды для тэксту. Аўтару проста падабаецца гук уласнага голасу. Шкада, што я не знайшла раман "Імя грушы" - за яго Балахонаў атрымаў прэмію. Цяпер я яго дакладна чытаць не буду. "Інфанта і аднарог" таксама прэтэндавала на нейкую ўзнагароду, але гэта сведчыць выключна супраць прэміі, а не за тэкст.

Перевод на русский...

Здесь...

Со мной такое впервой. От этой книги я чуть не бросила читать вообще, даже с аудиокниг перешла на музыку. Такой нудноты мне не попадалось еще никогда. Кто там в моем личном хейтерском рейтинге? Благословенный Пинчон - ты таки мастер слова. И сюжета. И саспенса. И морали.

Итак, перед нами провинциальная школа (даже если она столичная - все равно провинциальная) и главный герой - учитель около тридцатника. Вопреки статистике, в школе выдержан гендерный баланс учителей и учительниц - по крайней мере названных нам по именам. И все, ей-богу все женщины, независимо от возраста и семейного положения, имеют единственную цель в жизни - соблазнить главного героя. Они трутся о него различными частями тела, заманивают двуоднозначными репликами, произнесенными на переменах, но совсем не детской лексикой, подстраивают ситуации... Однако герой западает только на своих учениц. Типа - он человек-единорог, которого привлекают только невинные юницы. При этом у "юниц" есть парни, что не мешает герою выбирать их по каким-то загадочным принципам - одну за год. Насколько я болезненно не люблю тем насилия и педофилии, я просто желала, чтобы в конце концов герой оказался соблазнителем, негодяем, а лучше - маньяком. Это хоть немного оживило бы текст.

Но ни холеры... "Единорог" ни мычит, ни телится. На самом деле выпускницы в основном имеют 16-17 лет. Но автор трусливо добавил им годков, чтоб хотя бы не попасть под соответствующую статью - и герой стал еще более никаким. Это вам не болезненный декадентский Гумберт, это никакое серое чмо... Вот он западает на девицу, вьется, ловит перед уроками и в перерывах, улыбается, касается руки, пишет эсэмэски, сначала невинные, потом прямо с признанием в любви и уверенным утверждением , как они женятся после школы (автор - трус, правда? ничего, что вышло бы за рамки и сделало бы текст хоть немного острым). Как девчушке реагировать на ухаживания взрослого мужика, от которого она еще и зависит? Сначала немного гордиться. Потом выкручивается. Выдавливает из себя улыбки. Вступает в шуточную переписку. Мягко осаживает. Пытается слиться, но не так это просто. Тут и взрослая тетка не всегда справится. А мужик как обычно - ноет, цепляется, ноет, манипулирует, ноет, давит, ноет, играет в самоубийцу (пишет двузначные эсэмэс - то есть жестоко манипулирует), ноет, а потом ноет не останавливаясь. И вот этот миллиард букв - ни о чем. Нуднейшее нытье мужика: она написала, она не написала, она посмотрела - она ​​не посмотрела. И это НЕ романтично, НЕ трогательно, это миллиард нуднейших букв, с повторами и пустословием.

А к этому добавляются: подробные школьные заседания (буэ-э-э), подробная подготовка фэйспалмовых мероприятий для галочки (буэ-э-э), подробные нуднейшие диалоги со школьниками с разбором "а кто это выколол кукле глазки?" (буэ-э-э). Ну реально - эти канцелярские диалоги дико читать. Вот так тупо ты их пропесочил - и матерые одиннадцатиклассники прониклись и покаялись?! Меня несколько раз чуть не стошнило от пустословия и кондовости. (Я даже посмотрела, можно ли в ШВ не дочитать книгу - и пожалела потерять полбалла.)

Сюжет? Нет сюжета. Герой ходит в школу, залипает за компом, ну, и иногда необъяснимо проваливается в какую-то другую реальность, то в сказку, то в Сталинградскую битву. Типа весь мир - компьютерная имитация, а герой каким-то образом мог бы что-то с ней сделать, но не делает. И к нему приходили спецслужбы с предложением... от которой он легко отказался. Ему угрожают за что-то непонятное, его избивают, но и спецслужбе на него плевать, и ему на спецслужбы. Буквально на последней странице он куда-то едет и находит какой-то артефакт. И все. Конец. Нет объяснения, фабулы, интриги, концовка оборвана так, что я даже открыла другой вариант текста, чтобы убедиться, что действительно это конец, а не у меня недоскаченная книга. В потустороннем мире, куда проваливается герой, происходит полный абсурд (который далеко, далеко не дотягивает до мастеров слова и морали Пепперштейна с Ануфриевым) - в героя стреляют, а он истекает медом, а не кровью, нет правил, нет обоснования событий, нет цели, к которой движется текст. Тошнота - это не текст, а тошнота.

Наверное, неплохой рейтинг книги объясняется тем, что читателям нравится языковая игра автора. В тексте много каламбуров и аллюзий. Слишком много, по-снобистски, самовлюбленно много. Я-то предпочитаю баланс и плетение слов как самоцель плохо воспринимаю. В начале было интересно следить за всеми этими "Анна Чернушка пролила масло" и "сказал Миколка-паровоз Анне Карениной" (Анна Чернушка и Миколка-паровоз - хрестоматийные персонажи беларусской классики). Но очень скоро выяснилось, что сказать автору есть как, но нет чего. Лишнее, лишнее, лишнее. Вместо того чтобы написать "я пошел туда", автор пишет "я пошел туда", потом то же самое с извилистой метафорой, потом еще раз то же самое с игрой-отсылкой на название известного произведения. А что он хотел сказать? А ничего. Можно было просто опустить фразу, она ничего не значит для текста. Автору просто нравится звук собственного голоса. Жаль, что я не нашла роман "Имя груши" - за него Балахонов получил премию. Теперь я его читать точно не буду. "Инфанта и единорог" также претендовала на какую-то награду, но это свидетельствует исключительно против премии, а не за текст.

Раман атрымаўся настолькі цікавым, глыбокім і незвычайным, што захапіў з першых жа старонак. Але калі быў прачытаны апошні сказ цяжка было ўявіць, як пісаць гэту рэцэнзію. І таму мы вырашылі напісаць сваю анатацыю да твора, каб чытач разумеў, з чым яму прыйдзецца сутыкнуцца.

Галоўны герой рамана — настаўнік гісторыі Эрнест Скіргайлавіч Баластоўскі. Перад пачаткам новага навучальнага года яму ў класнае кіраўніцтва даюць 11 клас. І хаця ён спрабуе адмовіцца ад такой пашаны, нічога ў яго не атрымоўваецца. І вось ён ужо павінен знаходзіць агульныя інтарэсы са сваімі вучнямі, змагацца з іх турботамі, а часам і рабіцца дыктатарам, каб супрацьстаяць іх хітрыкам.

Калі б спыніць далейшы аповед пра сюжэт рамана, чытач мог бы падумаць, што перад ім “беларускі адказ” “Педагагічнай паэме” Макаранка. Аднак наша кароткая анатацыя на гэтым не сканчаецца.

У мінулым годзе галоўны герой быў закаханы ў адну са сваіх вучаніц, якая быццам бы нават адказвала яму ўзаемнасцю. Але пасля сканчэння школы кінула яго. І вось, у новым навучальным годзе ён зноў закахаўся ў вучаніцу с падначаленага яму класа – Алісу Селязнёву. І тая быццам бы адказвае на яго пачуцці, але ж проста любіць яго, а не кахае. Да таго ж каляжанкі настаўніка гісторыі маюць на яго свае планы.

Цяпер чытач уцяміць, што ў кнізе ёсць яшчэ і рамантычная лінія кахання настаўніка да сваёй вучаніцы. Але працягнем нашу анатацыю далей.

Тым часам нешта адбываецца з самім настаўнікам. Ён пачынае выпадаць з гэтай рэальнасці і атрымоўваецца ў іншых – то ў казцы, то ў Сталінградзе часоў Вялікай Айчыннай вайны. А хуткім чынам мы разумеем, што за ім наглядаюць вытворцы нашай рэчаіснасці і хочуць яму памяшаць. Таму што ён можа хакнуць існуючую рэальнасць.

Вось цяпер чытач напэўна зусім заблытаўся. Але сваю анатацыю мы падсумуем наступным абзацам.

І ўсе гэтыя падзеі звязаныя паміж сабой – і школа, і каханне, і творцы нашай рэальнасці.

Насамрэч, асобныя главы кнігі можна падзяліць па тэматыцы. У адной больш увагі надаецца каханню, у іншай – педагагіяным справам, у трэцяй – фантастычным з’явам. Але Балахонаў змог вельмі добра звязаць іх паміж сабой. Каб лепш ацаніць увесь раман, раскажам пра кожны яго элемент па-асобку.

Педагагічная паэма па-беларуску З гэтага пачынаецца твор. І адразу здаецца, што мы будзем чытаць гісторыю настаўніка, які змагаецца з вучнямі. Адзначым, што аўтар даволі добра паказаў усе турботы, з якімі сутыкаюцца беларускія педагогі. Тут і пазакласная работа, і арганізацыя суботніка, і паход на стадыён, і арганізацыя конкурсаў, і класныя часы і шмат чаго іншага. А тут яшчэ і свае вучні, якія час ад часу ўтвараюць нейкія неспадзяванасці для свайго класнага кіраўніка.

Педагагічная частка твора настолькі моцная, што нават калі б прыбраць усё астатняе, раман атрымаўся б вельмі добрым. Бо дзе яшчэ ёсць магчымасць прачытаць пра будні беларускай школы? Пра гэта амаль ніхто не піша ў мастацкай літаратуры.

Складанае каханне

Рамантычная лінія атрымалася вельмі цікавай. Вось толькі паводзіны галоўных герояў выглядаюць вельмі нерэалістычнымі. Галоўны герой Баластоўскі кахае сваю вучаніцу і нават не намагаецца схаваць свае пачуцці – піша ёй СМС, раўнуе, амаль не б’ецца з яе хлапцом. Насамрэч, калі б такое сапраўды тварылася ў беларускай школе, настаўніка чакала б звальненне.

Што тычыцца Алісы, то ёй хоць і не падабаюцца заляцанні свайго класнага кіраўніка, але яна заўсёды яго падбадзёрвае да іх. То піша двухсэнсоўныя СМС, то гаворыць з нейкімі намёкамі. А потым і зусім можа некалькі тыдняў пазбягаць яго, каб зноў пачалося ўсё спачатку.

Іншая справа – настаўніцы са школы. Такое адчуванне, што 90% жаночага калектыву школы маюць нейкія псіхічныя захворванні па сэксуальнай частцы. Яны гатовы амаль згвалтаваць нашага галоўнага героя. І дзіўна ў гэтай сітуацыі не тое, што Баластоўскі абыякавы нават да прапановы “толькі сэксу”, але тое, што яго каляжанкі працягваюць дамагацца ўвагі Баластоўскага нават пасля таго, як ён іх адкрыта абражае.

Недахопаў хапае, але, калі ўсе іх прыняць, мы бачым вельмі кранальную гісторыю пра безадказнае каханне настаўніка да вучаніцы. І чым гэтая гісторыя завершыцца невядома да самай апошняй старонкі.

Вялікія праграмісты

Галоўная ідэя фантастычнай частцы кнігі заключаецца ў тым, што ўвесь наш сусвет стварылі нейкія звышмагутныя праграмісты. А Баластоўскі можа прарвацца з віртуальнасці ў сапраўдную рэальнасць, ці іншыя віртуальныя рэальнасці. Што ён часам і робіць.

Аповеды пра прыгоды галоўнага героя ў альтэрнатыўных рэальнасцях вельмі розныя. Ён то ў казку пападае, то ў гісторыю, то наогул скача з адной магчымай рэальнасці ў іншую. Але чытаць пра гэта вельмі цікава. І асабліва чакаць – куды ж ён праваліцца наступным разам.

А ёсць жа яшчэ і асабістае жыццё героя, з яго думкамі і турботамі. Тым больш што і сам ён пісьменнік.

Лексіка твора, нягледзячы на такія разнастайныя тэмы, якія ў ім узнімаюцца, вельмі добрая. Раман чытаецца хутка і лёгка. Хаця ў дакор аўтару можна сказаць, што ў творы шмат вершаў і тэкстаў вядомых песен, хапае ненарматыўнай лексікі і жартаў ніжэй пояса. Але нават гэтыя элементы добра ўпісаліся ў кантэкст.

Таксама хочацца выказаць пашану аўтару за тое, што ён амаль не закрануў ні адну з мэйнстрымавых тэм у беларускай літаратуры. У творы няма палітыкі, няма разваг над моўным пытаннем, ці абмеркаванняў беларускай мінуўшчыны. Больш справядліва сказаць – усе гэтыя тэмы прысутнічаюць, але не ў большай ступені, чым яны сапраўды хвалююць беларускую грамадскасць.

Як ужо адзначалі, усе 3 састаўныя часткі моцна звязаныя паміж сабой. І нават чым скончыцца кожная з іх застаецца невядомым да самых апошніх старонак.

Што тычыцца фінала кнігі, то гэта асобная гісторыя. У любой кнізе, яшчэ не прачытаўшы апошнюю старонку, ў галаве чытача ёсць некалькі варыянтаў магчымага канчатку гісторыі. І, на жаль, у 90 адсотках выпадкаў чытач загадзя ведае чым усё скончыцца. Толькі сапраўдныя майстры пяра могуць трымаць напружанне да апошняга. Так атрымалася і з раманам Балахонава.

Сам раман пасля сябе пакінуў такую колькасць пытанняў, што вельмі хочацца пісаць Балахонаву, каб ён не марудзіў з працягам. Але працяга не будзе. Гісторыя Баластоўскага і Алісы скончана назаўсёды. А на ўсе пытанні чытач павінен адказаць сам.