Книга: Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях (зборнік) - Ян Баршчэўскі

И говорят, что это притчи без морали. Но что тут ещё пояснять, когда Беларусь что тогда, что и сейчас - обнищала и потеряла свои богатства. Была страной от моря для моря, где люди были хозяевами своей земли и судьбы. А теперь ходят все под кем-то. И да, раньше можно было быть крепостным и жить лушче и честнее, чем паны.

В школе читала как сказки. Сейчас же пронеслось все как страшилки с намеком. Страшен слегка конец в котором автор словами Завальни напоминает, что старики скоро уйдут а с ними и вае ценности и добродетели.

Кому-то может показаться излешней религиозная линия. Но как и в Испании и в Франции и везде - бог и религия пришли на замену бескорыстной добродетели только из любви к ближнего. Теперь люди хорошие из-за страха перед божбим гневом.

И слово было одно, что преследовало на протяжении всей книги. Забобоны. Не могу адекватно перевести на русский.

Книга конечно мастрид. Не только из-за белорусскости, но и из-за качественного интересного текста.

Вот так и для меня чтение рассказов Яна Борщевского есть искреннее проявление любви и уважения к родному краю, к Отчизне, к милой сердцу Белой Руси!

Падчас стварэння кнігі ў афіцыйных дакументах назву Беларусь выкарыстоўваць ужо забаранялася. Але менавіта Беларусь і беларусы для Я. Баршчэўскага — гэта адметныя, самадастатковыя з’явы ў Сусвеце, у цывілізацыі, для краю, які не меў дзяржаўнасці, над якім вісела пагроза поўнае асіміляцыі.

Рассказы-притчи этого сборника много-много раз напоминали мне, что при всей глобализации современного человечества, его истинной сущностью является самобытность и индивидуальность. А также то, что во все времена есть место и время для главных вопросов: кто я есть, чем я живу, в чем мое предназначение.

Есть в этом произведении главное: свой стиль, атмосфера, энергетика любви к родной земле и простым людям, что живут и работаю, любят и страдают.

Читайте и перечитывайте сказки, баллады, притчи. Читайте произведения давно минувших дней и особенно на родном языке. Они проясняют события сегодняшнего дня и намерения будущего…

Жизненная философия беларусов проявляется в рассказах персонажей достаточно ясно. Это любовь к родной земле. Желание жить просто, честно и иметь своим трудом всё необходимое. Осуждение всяческого стяжательства и погони за призрачной наживой. Транслируются консервативные христианские ценности. Сделки с совестью, глухота к близким людям счастья не принесут. Не надо его искать где-то, пытаться быстрей приблизить. Счастье само находит тех, кто щедр душой.

Исподволь видна и тема сохранения себя, обычаев, традиций и культуры. Ностальгия по прежним временам до смены государственности. Намёки на то, как в новой стране и эпохе постепенно деградирует и разрушается сложившийся некогда каноничный устой. Но при всём этом звучат призывы в любых условиях не опускать рук, не искать по миру лучшей доли, а здесь, на местах, продолжать усердно строить жизнь и приумножать блага. Только так и можно сохранить себя, сохранить всё лучшее.

Удивляет, как сквозь время эти темы по-прежнему не изжили себя. Они и сегодня ярко звучат в жизни Беларуси.

Ян Барщевский не раз признаётся в любви к родной земле, к культуре простых людей. Он дистанцируется от фальши салонной эстетики и роскоши. Старается выделить и сохранить традиции этих мест в то самое время, когда они, казалось, должны были совсем позабыться. Благодаря в том числе и его вкладу этого не произошло. Пусть и сегодня всё не так однозначно, однако основания для оптимизма по-прежнему есть.

Нізкі, худы, заўсёды бледны, вялізны нос, як дзюба драпежнай птушкі, густыя бровы, пагляд яго - як у чалавека ў роспачы ці вар'ята, апранахі яго - чорныя і нейкія дзіўныя, зусім не такія, як у нас носіць ксёндз ці пан; ніхто не ведаў, ці быў ён свецкі ці манах які, з панам размаўляў на нейкай незразумелай мове. Пасля адкрылася, што гэта чарнакніжнік, які вучыў пана рабіць золата і іншыя штукі ад нячысціка... Можа, гэта камусьці здалося; можа гэта справа злых духаў, а можа, проста фантазія народа беларускага, якому заўсёды мрояцца чары і духі ў размаітых постацях і ў кожнай з гэтых істотаў свой абавязак: духі водныя (вадзянік), зямныя (хляўнік, што мучыць жывёлу), хатнія (дамавік), вартаўнікі лясоў (лясун) і скарбаў (сатана, пракляты - ад заклінання скарбаў).

Па-першае, канешне, мова, на якой, шчыра кажучы, даволі мала напісана таго, што наогул хочацца прачытаць. Гэта такое маленькае ўласнае свята: чытаць па-беларуску.

Па-другое, ёсць нешта чароўнае ў тым, што аўтар з берагоў Фінскае затокі, на якіх я зараз жыву, узгадвае дзяцінства і пакінутую радзіму, якую я таксама колькі год таму пакінула. Нейкая містычнасць агульнасці ніяк не магла мяне не крануць. Здаецца, ніколі сэнтыментальнай не была і асаблівай прыхільнасці менавіта да роднае прыроды не адчувала. А тут не тое каб да слёз, але неяк асабліва добра ўяўляеш сабе таго аўтара і ягоныя мары аб гаях ды палетках.

Па-трэцяе, казкі. Чуеце, людзі, я вельмі люблю добрыя казкі. Мабыць толькі ў мяне нейкі свой погляд на тое, якія казкі добрыя, але паслухаць ці пачытаць не адмоўлюся, бо ніколі ня ведаеш, адкуль на цябе выскачыць сапраўды добрая казка, якую самой будзе цікава некалі камусці распавесці. Шчыра кажучы, ня ўсе казкі ў Баршчэўскага апынуліся добрымі згодна маяго светапогляда. Але ж іх было дастаткова, каб знайсці колькі самых-самых, якія ўжо зараз хочацца перачытаць: "Ваўкалак", "Плачка", "Валасы, якія крычаць на галаве", "Стогадовы стары і чорны госць", "Чараўнік ад прыроды і кот Варгін". Як зараз прынята казаць, "чапляе".

Гэта ўсё маё ўласнае, што менавіта мяне кранула, і таму суб'ектыўнае на ўсе сто адсоткаў. Каго другога, можа, кране што іншае, не бяруся прадказваць.

Што датычыцца асноўнага, якое праз два радкі на трэці, дык тут мне было вельмі няёмка. З аднаго боку, "хто працуе, таму і Бог дапамагае" - вельмі добрая, шчырая максіма, як і ўсе астатнія, пра павагу да продкаў і звычаяў, пра міласэрнасць і дабрачыннасць, працавітасць і сціпласць. У пасляслоўі нават было:

Чытаючы творы Я. Баршчэўскага, мы спасцігаем сваю гісторыю, спасцігаем светапогляд беларуса першае паловы ХІХ стагоддзя, спасцігаем саміх сябе, бо пісьменнік дастаткова поўна адлюстраваў космас беларуса, філасофію ды светапоглядную сістэму народа.

Mein Gott, ў сэнсе, барані мяне божа ад такой светапогляднае сістэмы! Амаль ўсё жыццё я шчыра верыла ў першую чаргу ў веды, а ў другую - у чалавечую прагнасць да новага. Таму гэтае "жыві, як продкі жылі, ніколі з роднага палетку не з'язджай, і будзе табе шчасце і спакойная старасць сярод дзяцей і ўнукаў" мне поперак горла. Калі б усе так разважалі, дык чалавецтва да сённяшняга дню жыло бы на дрэвах. Таму мне, як тыповаму "памяркоўнаму і талерантнаму" беларусу, хоць і прыемна чытаць тыя вытокі народнай мудрасці, але ж, як чалавеку сучаснаму, хутчэй больш цікава глядзець на іх з гістарычнае перспектывы, паважаючы, але не рамантызуючы. Мабыць, камусці і сёння гэтыя парады больш чым у тэму.

Напрыканцы кніжкі я зазірнула ў пасляслоўе, і вось тут мне сапраўды стала страшна. Бо мяне з галавой накрыла тыповымі "пакутамі беларускага народа" і "на руках у іх кроў, а на нагах - лапці". Тут табе і падзел Рэчы Паспалітай, і шчаслівае мінулае, і дыктат суседзяў. І ўсё гэта, аказваецца, зашыфравана ў тых самых добрых казках, якія я так уважліва і амаль што з захапленнем чытала, трасучыся на верхняй паліцы пад перастук колаў цягніка па дарозе з Піцера ў Мінск, а потым і назад. Барані мяне божа ад гэтых сімвалаў і шыфраў. Я лепей буду з тых, для каго казкі застаюцца казкамі, народнаю мудрасцю, гістарычнай, але фантастычнай рэчаіснасцю.

Фантастыка Я. Баршчэўскага хоць і нараджалася на аснове рэальнасці, але большасць чытачоў, аддзеленая ад падзеяў некалькімі дзесяткамі гадоў, не заўважала аніякае сувязі між імі. Фантастыка Я. Баршчэўскага была для іх ці то наследаваннем рамантычнае фантастыкі Гофмана, ці то перакладам на польскую мову беларускай народнай творчасці.

Вось я лепш буду з гэтых, апошніх. Не таму, што мне тэма тых пакутаў беларускага народу не блізкая (хоць і сапраўды не блізкая, шчыра кажучы), і не таму, што незалежнасць Беларусі і самабытнасць беларускае культуры для мяне пустыя гукі (не пустыя зусім, гэта як раз тэма даволі балючая). А таму што я шчыра веру, што калі б мы не пхалі настойліва ў кожны радок тыя пакуты і тую незалежнасць, быў бы час займацца менавіта літаратурай і культурай і - чуеце, людзі? - рухацца наперад замест таго, каб ўвесь час уздыхаць па страчаным мінулым і міфічным залатым веку.

Так што няхай жыве "Шляхціц Завальня" без перакладаў і тлумачэнняў!