Текст книги "Դանթեական առասպել"

Եղիշե Չարենց
Դանթեական առասպել

I

 
Մենք ճամփա ընկանք առավոտ ծեգին՝
Կապույտ երկնքի խորությամբ արբած։
Թարմ, թեթև էր մեր ճամփորդի հոգին՝
Ուրախ էինք մենք և մեր սիրտը – բաց։
Կանչում էր, կանչում ճամփան անմեկին
Ոլորապտույտ մեր առաջ փռված։
 
 
Եվ վերջին անգամ նայեցինք մենք ետ,
Ուր ոչինչ չկար մեզ համար դյութիչ.
Անցյալը կորել, ցնդել էր անհետ,
Որպես երազում արձակած մի ճիչ։
Ո՛չ մի տխրություն չէր ճախրում մեզ հետ՝
Կախարդել էր մեզ առավոտը ջինջ։
 
 
Պար էինք խաղում ու երգեր ասում,
Զենքերի փայլով հրճվում էինք մենք։
Կարծես մանկական կապույտ երազում՝
Ամեն ինչ այնպես ժպտում էր աննենգ։
Ո՛չ հրաժեշտի անորոշ հուզում,
Ո՛չ էլ մեռնելու կասկածանք կար նենգ։
 
 
Անսահման դաշտն էր փռված մեր առաջ։
Ոսկի հասկերով ողջունում էր մեզ
Աշխարհի հեռուն՝ բա՜ց, լայնատարա՜ծ,
Արևի շնչով լվացված կարծես։
Իսկ ճամփան, անծայր իրանը փռած,
Թավալվում էր մի հսկա օձի պես։
 
 
Թեթև քայլերով ու սրտով թեթև
Քայլում էինք մենք կայտառ ու ջահել։
Մեր հոգին ուներ թռիչքներ ու թև՝
Ո՞վ էր մեզ արդյոք այդպես հմայել…
Նայում էին մեզ լեռները պարթև՝
Կոչո՛ւմն է նրանց – հավիտյա՛ն նայել։
 
 
Ուշ իրիկուն էր, երբ մի գյուղ մտանք։
Վրաններն արդեն զարկըված էին,
Երբ նույնպես ուրախ, անհոգ, անվտանգ
Բոլորեց իսկույն մեր շուրջպարը հին.
Զնգացին նորից հազար երգ ու վանկ
Եվ վերջին անգամ պղպջաց գինին։
 
 
Լուսնյակը արդեն բարձրացել էր վեր
Եվ շուրջը փռել արծաթե մշուշ,
Երբ հոգնած մտանք վրանները մեր,
Խոտերի վրա պառկեցինք անուժ.
– Է՜, բարի գիշեր, անգի՛ն ընկերներ, —
Ու խոր քուն մտանք, քնեցինք անուշ։
 

II

 
Եվ ուրախ էինք այսպես – երեք օր։
Բայց հետո հանկարծ բացվեց մեր առաջ
Մի ավեր ուղի, ուր անհուն ու խոր
Մի տառապանքի խորշակ կար վառած։
Եվ կամաց-կամաց դարձավ վիրավոր
Մեր հոգին ջահել ու բազմաերազ։
 
 
Երկինքն էլ կարծես փոխվել էր արդեն։
Անձրևներ էին մեր գլխին տեղում։
Ավերված ուղին փռված էր մեր դեմ՝
Իր ծայրը թաղած մեգ-մառախուղում։
Եվ երկնքի պես մեր հոգին էլ թեն՝
Անձրևների տակ մրսում էր, դողում։
 
 
Ճամփի մոտ ընկած տեսանք մի դիակ։
Կանգնեցինք, մի պահ նայեցինք իրար։
Փտել էր արդեն անձրևների տակ.
Ի՞նչ ցեղից էր նա – այդ ո՞վ կիմանար։
Իր ապրած կյանքից ամեն հիշատակ
Սրբել էր, տարել անձրևը վարար։
 
 
Երկա՜ր կանգնեցինք։ Մի զինվոր – ընկեր
Դիակն հրելով, խնդաց խելագար։
Բայց չէ՞ որ նա՛ էլ կրել է զենքեր,
Եղել է մեզ պես կյանքի սիրահար։
Ես մտածեցի՝ գնում ենք մենք էլ
Այսպիսի դիակ դառնալու համար։
 
 
Եվ անցա առաջ։ Լեռներից անդին
Երևաց հանկարծ արեգակը հուր։
Եվ ես մոռացա այն այլանդակ դին,
Շնչեցի հողի թարմությունը խոր,
Եվ նորի՜ց իմ բաց ու լցված սրտին
Աշխարհը թվաց այնքան թա՜րմ ու նո՜ր։
 
 
Արևի ոսկի մատները իջան
Ու գուրգուրեցին հեռուները թաց։
Հավիտյան վազող ու միշտ ժրաջան՝
Խոտերի միջից առվակը խնդաց։
Եվ թեթև՜ նետած սլաքի նման
Դեմից մի թռչուն անցավ սրընթաց։
 
 
Ախ, այդ դաշտերի հեռո՜ւն ոսկեգույն,
Այդ երկինքների կապո՜ւյտը պայծառ…
Ամեն ինչ կարծես ասում էր հոգուն,
Որ այս աշխարհում քմահաճ ու չար՝
Չըպետք է, որ մարդն հեկեկա անքուն —
Աշխարհում մի օր ապրելու համար։
 
 
Եվ ես հարց տվի հանկարծ ինքս ինձ,
Թե ո՞ւր ենք գնում այսպես եռանդով։
Չէ՞ որ աշխարհում կա խոր մի կսկիծ,
Ամենքի համար կա մի վիշտ անթով —
Էլ ի՞նչ ենք ուզում վերցնել կյանքից
Ահաբեկիչի խելագար խանդով։
 
 
Ինչո՞ւ է երազն այս աշխարհավեր
Կախվել մեր գլխին այսպես կուրորեն։
 
 
Ինչո՞ւ են փռում այսքան ցավ, ավեր,
Հողմերը այս չար ե՞րբ պիտի լռեն։
Եվ ո՞վ է լարում այսպիսի դավեր —
Կյանքը դարձնում նզովյա՛լ գեհեն1։
 
 
Եվ մի՞թե մարդիկ այստեղ չե՞ն նայել
Երբեք հեռուներն այս լա՜վ աշխարհի,
Ուր արևը բյո՜ւր հրաշք է վառել,
Որ մարդու հոգին խանդավառ, բարի՝
Գգվի հիացքով երջանկավայել —
Ամե՛ն մի խոտի, ամե՛ն մի քարի։
 
 
Ախ, ո՜չ… Սատանա՛ն քրքջացել է այս
Ոսկի դաշտերի քնքշությանը խոր,
Փռել է կարմիր խորշակ ու երաշտ,
Վառել է ոսկի հասկերը բոլոր։ —
Սրտի կսկիծով ես անցա առաջ
Ու շուրջս նորից նայեցի մոլոր։ —
 
 
Եվ ահա – կրկին մի քանի դիակ։
Եվ այստեղ ահա – վարսեր կանացի։
Իսկ այստեղ, արնոտ վերմակների տակ —
Փտած փշրանքներ արնաներկ հացի։
Ո՞վ է հեռացել այստեղից – մենակ,
Քարացա՜ծ սրտով, լուռ, առա՛նց լացի…
 
 
Իսկ այստեղ ահա – մի ոսկրացած ձեռք։
Մարմինը չկա։ Ընկած է անձայն։
Քիչ հեռուն գտանք սրունքները մերկ,
Իսկ քիչ է՛լ այն կողմ – ատամներ ցիրցան։
Իսկ այնտեղ, ժայռի կատարին այն լերկ,
Մոռացել էին մի հին հրացան։
 
 
Սարսափած սրտով մենք անցանք առաջ,
Եվ մեր հայացքից արյուն էր կաթում։
 
 
Լուսնոտի նման բութ ու շվարած՝
Այլևս ոչինչ չէինք նկատում։
Մի ծանըր կսկիծ ուսերիս առած՝
Լուռ քայլում էինք արնաբույր տոթում։
 
 
Իրիկնամուտին մենք մի գյուղ մտանք։
Անունն էր միայն, իսկ ինքը չկար։
Այլանդակ գուղձեր, դևի ապարանք։
Մնացինք՝ հանգիստ առնելու համար։
Եվ գիշերն ամբողջ պատմեցին նրանք
Զրույցներ զազիր ու խայտանկար…
 

III

 
Եվ նորից՝ կանուխ, առավոտ ծեգին,
Մենք ճամփա ընկանք անխոնջ ու համառ
Այս անգամ արդեն լեռնոտ էր ուղին,
Բայց տրտունջ չկար մեր հոգու համար։
Նախատում էինք տրտնջացողին,
Դեպի նա դառնում անողոք ու չար։
 
 
Ես չեմ մոռանա մեր վերելքը թեք
Թափարիզ լեռան ծերպերով անտես։
Այնքան գեղեցիկ չի՛ եղել երբեք
Տոկացող կամքի մաքառումը վես։
Թվում էր, թե հին ասպետներ ենք մենք
Եվ վեր է մղում սուրբ ցնորքը մեզ։ —
 
 
Սառած ծերպերով գնում էինք մենք՝
Ե՛վ զենք, և՛ զրահ ուսերիս առած։
Իսկ ձյունոտ ուղին խաբող էր ու նենգ՝
Սայթաքում էինք, բայց անցնում առաջ։
Վագրերի նման ճկուն էինք մենք՝
Հայացքներս լուրթ գագաթին հառած։
 
 
Վերելքը ծանր էր և ուղին-ավեր։
Եվ այնտեղ չկար ո՛չ մարդ, ո՛չ թռչուն։
Եվ շարա՜ն-շարա՜ն բարձրանում էր վեր
Մեր բեռնավորված ընկերների չուն։
Իսկ ձյունն անընդհատ լարում էր դավեր՝
Ոտքերիս կպած մեզ վա՛ր էր կանչում։
 
 
Կեսօր էր արդեն, երբ հսկա լեռան
Ձյունապատ ու ցուրտ գագաթը հասանք։
Կանգնեցինք ճերմակ գագաթի վրա,
Ուր ո՛չ արարած, ո՛չ բույս կար, ո՛չ կյանք։
Եվ կրծքերը մեր ահից թունդ առան՝
Անհո՜ւն զգացինք, որ ապրում ենք, կա՜նք։
 
 
Հպարտ հայացքով նայում էի ես
Եվ խմում էի անսահման հեռուն։
Բարձրության վրա անհո՜ւն է այնպես
Մարդկային հոգին աշխարհը սիրում։
Անբառ հրճվանքով զգում էի ես,
Որ կյանքն է իմ մեջ ցնծում ու եռում։
 
 
Եվ՝ խորասուզված կույս հեռուների
Անսահման ու խոր անգունության մեջ —
Ես հոգուս խորքում խոստանում էի
Լինել վեհասիրտ, ու հպարտ, ու մեծ —
Երբ հեռվից հանկարծ մի զինվոր ընկեր —
Դողդոջուն ձայնով ինձ իր մոտ կանչեց։
 
 
Մոտեցա… և քար կտրած մնացի։ —
Սառույցի վրա ընկած էր մի կին,
Որ առանց խոսքի ու առանց լացի
Մեռնում էր՝ անմիտ մի ժպիտ դեմքին։
Դողդոջ մատներով փշրանքը հացի
Սեղմել էր ամուր, որպես գանձ անգին։
 
 
Աչքերը թարթեց նա վերջին անգամ,
Եվ գոհ ժպտալով՝ ժպտադեմ հանգավ։
Սարսափելի էր այս ամենն այնքան,
Որ մեր շրթերից ո՛չ մի բառ չընկավ։
 
 
Բայց ճչում էր մեր սրտերում կարկամ
Մի անհուն կսկիծ, ամեհի մի ցավ։
 
 
Մենք լուռ փորեցինք սառցի կուրծքը ծեր
Եվ անալելու1 թաղեցինք նրան։
Դողդոջուն, սառած, չոր ձեռքերը մեր
Նույն ձյունն անհամբույր դիզեցին վրան։
Եվ ճամփա ընկանք, որպես մեռելներ,
Թաղելով այնտեղ և մեր խիղճն ունայն։
 
 
Ու քայլում էինք, հոգնած ու մռայլ,
Այդ ճամփաների հետքերով ավեր։
Եվ մեր թափորի ընթացքն համրաքայլ
Չար, մահաշշուկ բարձրանում էր վեր։
Եվ մեր համր հոգին ծանր էր, որպես քար,
Եվ չէինք կարող այլևս ցավել։
 
 
Մենք չէինք կարող խղճալ ոչ ոքի.
Սարսափն էր նստել մեր հոգիներում։
Զգում էինք, որ – մի մութ թշնամի
Նենգ, դարան մտած, պահվել է հեռուն։
Զգում էինք, որ – չար ոսո՛խ կա մի,
Որ վերք է տալիս ու մահ է բերում։
 
 
Եվ սուրբ էր թվում ճամփան ահավոր,
Այդ ճամփան խելառ, քմահաճ բախտի։
Եվ քայլում էինք մենք հանդիսավոր,
Ինչպես մի վսեմ սրբազան ուխտի։
Եվ վերջին անգամ երդվում էինք, որ
Էլ ո՛չ ոք իր այս ուխտը չխախտի։
 
 
Եվ՝ ծանրաբեռնված քարավաններով՝
Դառնում էր մեկը ճամփաներից ետ։
Ի՛նչ էր հավաքել, ինչո՞ւ, ո՞ւմ գնով —
 
 
Մութ էր մեզ համար, անմիտ, անհեթեթ։
Բարեկամ էր նա… բայց մե՛ր արյունով
«Բարեկամ» դարձած մի գիշեր մեզ հետ…
 
 
Եվ թշնամի էր մեզ ամեն մի քար.
Եվ ամեն մի իր լարում էր դավեր։
Եվ անցնում էինք մենք հանդիսաքայլ
Այն ճամփաների հետքերով ավեր,
Ուր ո՛չ մի էակ այլևս չկար,
Ուր չէ՛ր կարող մարդ խղճալ ու ցավել…
 

IV

 
Եվ ահա մի օր մենք մտանք մի գյուղ,
Որ գտնվում էր ծովակի ափին։
Հրդեհված էր նա։ Այստեղ ու այնտեղ
Մի քանի տներ դեռ մխում էին։
Իսկ ծովի կապույտ ջրերը հնչեղ
Դեռ երգում էին իրենց երգը հին։
 
 
Կարկաչուն, հնչուն մանուկների պես,
Դեմքերին ժպիտ ու փրփուր փռած՝
Ալիքներն, անհոգ ու ժպտուն այնպես,
Վետվետում էին ու թռչում առաջ։
Անուշ ճիչերով պատմում էին մեզ
Հազար մանկական զրույց ու երազ։
 
 
Իսկ ավեր դարձած գյուղակն ալևոր,
Ծեր, խորհրդավոր, որպես մեռած հայր,
Ննջում էր անվերջ իր սև նինջը խոր,
Մեռելաստանի իր նինջը մռայլ։
Եվ չէ՛ր հասկանում այդ ժիր, բախտավոր,
Չար ալիքների զրույցները չար։
 
 
Իսկ այգիների շուրջպարը կանաչ
Ձգվում էր անծա՜յր ու անծա՜յր հեռու։
Բնությունը, գիրգ ստինքները բաց,
 
 
Ցոփ կնոջ նման հեթանոս, հլու —
Պատրաստ էր ամե՛ն անցորդի առաջ
Իր աշնանային տռփանքը տալու։
 
 
Երկու ընկերով ներս մտանք այգին
Եվ տեսանք մեր դեմ – խա

...

конец ознакомительного фрагмента