Текст книги "Օգուտ Բժշկութեան"

Գիտացի՛ր, որ սիրտն տաք է եւ չոր եւ իւր տեղն ի կրծոց ի ներքեւն է եւ ի ձախ դիհն. եւ ինքն թագաւոր է անձինն, այնոր համար որ ինքն հոգուն տուն է եւ հիմն է առողջութեան, եւ բնական տաքութիւնն ի յինքն է տպաւորել Աստուած. եւ ինքն պինդ մսէ է գոյացել, եւ ինքն յամանի մէջ է ամուր որ չի վնասի։ Եւ իր ամանն այսպէս է, որ սիրտն ի յինքն չի հասնիր, եւ բոլոր պատեր է թոքն զինքն. եւ այսպէս որ մարդ ի ձեռն խնձոր մի առնու։ Եւ ձեւն սրտին որպէս փիճոյ ծառին հատին նման է, որ պարսիկն ճալղուզայ ասէ այս հատիս. եւ ինքն հանց բոլոր է՝ որպէս զինքն խառատն է տաշել, եւ մէկ ծայրն բարակ եւ մէկ ծայրն հաստ։

Այլ իմացի՛ր, որ սիրտն Բ ականջ ունի, մէկ ի յաջ դիհն եւ մէկ ի ձախն. եւ այն փորն որ ի յաջ դիհն է՝ Բ ճանապարհ ունի. Ա երկան է, այն է որ ի լերդէն արիւն կու գայ ի սիրտն, եւ Բ այն է, որ ի սրտէն ի թոքն կերակուր կուտայ։ Եւ այն փորն որ ի ձախ դին է՝ նա յինքն Բ ճանապարհ կայ. Ա վասն օդոյ է, որ զթոքն շարժէ եւ սիրտն հասցնէ եւ զինքն հովացնէ. եւ Բ այն է, որ այն երակն որ կու օդայ, ինքն հիմունք ամէն շիրիանուն եւ հիմն տաքութեան. եւ պայծառութիւն ամէն անդամոցն. եւ այս երակնէն է որ յիշեցի։ Եւ ի յայն զօդվածն որ ի լերդէն երակ մն երթայ՝ նա պիտի որ ի սրտէն երակ մն այլ երթայ. եւ այն զօդվածին որ շիրիանին երկնին վնաս հասնի՝ նա տաքութիւնն այն զօդվածէն կտրի, եւ այն զօդվածն ի գործուն մնայ եւ խափանի։

Բայց ի մօտոյ իմացի՛ր, որ պայծառութիւն եւ տաքութիւն ամէն անդամոցն այն մէկ քանի կաթ արիւնէն է որ ի սրտին մէջն է ստեղծել Աստուած. եւ յորժամ արիւնն ի հովութենէ եւ ի չորութենէ պաղի՝ նա պիտի որ մարդն մեռանի։ Եւ արարիչն Աստուած ի սիրտն Բ ականջ եւ Բ փոր ստեղծեց, եւ այն զօդվածն որ Աստուած ի մարդուն պիտեւան է ստեղծեր՝ նա զինքն Բ է ստեղծել, որպէս Բ աչք եւ Բ ականջ եւ Բ ձեռք եւ Բ ոտք, որ թէ մէկին վնաս հասնի՝ նա մէկն ի տեղն կենայ։ Եւ Քրիստոսի փառք։

Գիտցի՛ր, որ լերդին բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ իր բնական տեղիքն ի կրծոց ի ներքեւն է յաջ դիհն, եւ քիչ մն վար է ի կրծոցէն. եւ իր ձեւն որպէս Է աւուր լուսնի նման է, եւ ինքն կից է ի ստամոքն, եւ ստամոքն ի յիր փոսին մէջ է, որպէս որ մարդն ի ձեռն թուրինճ առնէ, եւ լեղին ի յինքն կախ է։

Եւ բժշկապետքն ասացել են, թէ լեղին որպէս կրակ է, եւ լերդն որպէս կասկարաք է, եւ ստամոքն որպէս պտուկ, եւ կերակուր եւ ըմպելիքն մտնու եւ եռայ։ Եւ զինչ որ ստամոքն գիճութիւն լինի՝ զամէնն լերդին երկնին ի յինքն քաշէ, որպէս որ ծառին մազմտուկն զջուրն ի գետնէն քաշէ։ Եւ յորժամ կերակուրն ի բարակ աղեստանն հասնի՝ նա լերդին երկնին ի մէջն զգիճութիւնն ի յինքն կու քաշէ, եւ զայն ամէն գիճութիւնն լերդն առնէ եւ արիւն այնէ, եւ զայն արիւնն ի յամէն անձն բաժանէ. եւ այնոր համար է որ ասացած է, թէ լերդն տանուտէր է անձինն։ Եւ ամէն զօդված երակ մն կայ ի լերդէն, որ արիւն կուղարկէ եւ ի ժիր զան զօդվածն թաժա կու պահէ եւ յուժով։ Եւ յորժամ այս երկուսին մէկն կապի՝ նա արիւն չերթայ անձն, եւ այն զօդուածն թոռմի եւ վատուժի եւ մնայ ի բանէ եւ դեղին լինի անձն։

Գիտացի՛ր, որ փայծղանն բնութիւնն հով է եւ չոր, այն պատճառին համար, որ ինքն տուն է սավտային, եւ իր բնական տեղիքն ի ձախ կողին ներքեւն է. եւ իւր ձեւն երկան եւ տափակ է, որպէս եզան լեզու։ Բայց այն դիհն, որ ի ստամոքն կիպ է՝ նա քիչ մն փոս է։ Եւ Բ մեծ երակ ի փայծղէն ի ստամոքն ի կիպ է, որ Բ ձկան բերնի պէս, որ փոքր լինայ. եւ Ա բերանն այնոր համար է, որ զսավտան ի ստամոքէն քաշէ. եւ մէկալ բերանն այնոր համար է, որ զսավտան ի ստամոքին բերանն վաթէ. եւ յորժամ որ ստամոքն պարապ լինայ ի կերակրէ՝ նա այն սավտան բարք բերէ եւ կերակուր տայ ուտել եւ զկերակուրն մարսել տայ։ Եւ օգտութիւն փայծղան այն է, որ զարեան մրուրն ի յինքն քաշէ եւ զէտ զինք առնէ. եւ իր կերակուրն այն մրուր արիւնն է։ Որպէս փայծաղն թեթեւ եւ քնքուշ է եւ ցանցառ է՝ եւ թանձր խառնվածքն ի յինքն շուտ կու մտէ եւ ինքն շուտ կու քաշէ։

Գիտացի՛ր, որ թոքին բնութիւնն հով է եւ գէճ, եւ ինքն ի կրծոցն ի մէջն կախ է, հանց որ կրծոցն մէջն ի լիքն է. եւ ինքն Բ ձեւով շարժումն ունի, մէկ մէկի հակառակ. եւ բժշկապետքն մէկին հարաքաթի ինպիսատ ասեն եւ մէկալին հարաքաթի ինղիպաղ ասեն։ Բայց հարաքաթի ինպիսատն այնոր համար է, որ ի ժիր զհով օդն ի պուկն ի վայր քաշէ վասն տաքութեան համար, որ զբնական տաքութիւնն եւ զբոցն խաղեցնէ։ Եւ հարաքաթ ինղիպաղն այնոր համար է, որ ի թոքն տաք գոլորշն կու ժողվի եւ զսիրտն կու այրէ. նա այս շարժմունքն զայն տաք գոլորշն ի պկէն ի դուրս կու հանէ եւ ի բերնին եւ ի քթին ծակէն ի դուրս ելանէ։

Այլ գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զթոքն ի քնքուշ եւ ի ցանցառ մսէ ստեղծեր է այնոր համար, որ ինքն զէտ սարուած է՝ որ զօդն ի յինքն քաշէ եւ ի սիրտն տայ, զինչ որ յառաջն յիշեցի։ Եւ յորժամ օդն ի յանձն ժողովի եւ քիչ քիչ ի սիրտն հասնի՝ եւ զսրտին գոլորշն ի յինքն քաշէ. եւ այնոր համար է, որ յորժամ մարդն իրք մն պաշտէ եւ կամ կարդայ՝ նա չի կտրի ձայնն. եւ այլ յորժամ զգլուխն ի ջուրն մխէ՝ կարէ համբերել ատեն մն, եւ այլ թէ ի մէկ տեղ մն մուխ կամ փոշի լինայ՝ կարէ որ պահ մն զշունչն քաշէ։ Եւ թէ թոքին միսն ցանցառ եւ թեթեւ չէր՝ չէր կարել զայսպիսի գործ գործել եւ զշունչն չէր կարել կրկներ, բայց այրէր տաք գոլոշնին զսիրտն։

Եւ այլ օգտութիւն թոքին այն է, որ յորժամ զօդն ի յինքն կու քաշէ՝ նա լատիֆ կու առնէ եւ կու եփէ եւ յայնժամ ի սիրտն կու յուղարկէ։ Եւ իմացի՛ր, որ բնականութեան հոգուն կերակուրն օդն է եւ ուժեղացնէ զբնականութեան հոգին եւ կու զօրացնէ։ Եւ որպէս որ լերդն սարուած է, որ զարեան գիճութիւնն կերակրին կու մարսէ եւ արիւն դարձուցանէ եւ զամէն անձն կերակրէ՝ եւ նոյնպէս թոքն այլ սարուած մն է, որ զօդն եփէ եւ լատիֆ առնէ եւ կերակրէ զբնական հոգին եւ ի սրտէն երթայ ելնէ ի յըղեղն եւ կերակրէ զիմաստութեան հոգին. եւ այլ երթայ ի շիրիանին երկնին, հասնի ի լերդն, որ ինքն հոգի բնութեան անուանեն։ Եւ զայլ ծածուկ խորհուրդն միայն Աստուած գիտէ, եւ մեք որ այսչափ յիշեցաք՝ նա բժշկապետաց խօսքն է։

Եւ այլ իմացի՛ր, որ յորժամ թոքն ցաւ դիպի՝ նա դժարութեամբ լինի իր փարատիլն վասն Գ պատճառի. Ա այն է, որ յուշ հասնի դեղին ուժն ի յինքն, եւ Բ այն է, որ ի ժիր ի շարժման է, Գ այն է, որ իր էութեան արիւնն պակաս է։ Եւ այդ բաւ է։

Կատարեցաւ պատմութիւնն թոքին կամօքն աստուծոյ. ամէն։

Գիտացի՛ր, որ լեղուին բնութիւնն տաք եւ չոր է. ինքն ի լերդն կիպ է, զինչպէս որ ի յառաջն յիշեցաք։ Եւ լեղին այլ Բ բերան ունի որպէս փայծեղն. եւ Ա բերանն այնոր համար է, որ ի լերդին փոս դիհէն զսաֆրան ի յինքն քաշէ, եւ մէկալ բերանն այնոր համար է, որ զսաֆրան ի ստամոքն վաթէ, եւ զօրութիւնն եւ զլեղութիւնն եւ զծանրութիւնն կերակրին ի ստամոքացն ի դուս հանէ, եւ մարդն ի ծանրութենէն արտաքս ելանելովն խալսի եւ թեթեւանայ։ Եւ օգտութիւնն լեղուին այն է, որ զսաֆրան ի յարենէ բաժնէ եւ յինքն քարշէ, որ սաֆրային սրութիւնն զարիւնն չայրէ եւ չաւիրէ զբնութիւնն։ Եւ փառք Աստուծոյ արարչին եւ անմահին բարձրելոյն, որ այսչափ օգտութիւն ի մարդն է տպաւորել։

Գիտացի՛ր, որ երիկամացն բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ իր բնական տեղիքն ի կռնակին մէջն է։ Եւ յաջ դիհու երիկամն լերդին մօտիկ է այնոր համար, որ ի վեր է քան զձախ երիկամն, բայց երկուքին այլ փոսութիւնն մէկ է եւ ի ամէն մէկ՝ մեծ-մեծ երակ մն կայ, մէջն փուճ. եւ այս երկնիս այլ Բ բաժին կու լինին, հանց որ երկին Ա ծարն ի շիրիանն կցի, եւ շիրիանն ի լերդն կցի, եւ մէկ ծարն ի բշտին վիզն կցի, որ է ջրին ճանապարհն, երիկամունքն։

Եւ բժշկապետքն ասացել են, թէ յորժամ որ սերմն ի յայս երկնուս ծարն գայ՝ նա ի լերդն կից արիւն է, եւ յորժամ որ ի յայն ծարն կցի որ ի բուշտն ի կիպ է՝ նա արիւնն ի սերմն դառնայ. եւ այսպէս է որ գոզին ճանապարհն այլ երիկամացն է։

Եւ գիտացի՛ր, որ թէ գոզելն արիւնի. նա ուժէն ի ճանապարհն իրք մնացել է՝ նա այն արիւնն ի գոզելուն ժամն բաժանի, եւ յայն ժամն որ զգոզն ի բուշտն կու ղրկէ՝ եւ երիկամացն ցաւն ի յայն պատճառէն կու լինի որ յիշեցի կամօքն աստուծոյ։

Գիտացի՛ր, որ ստամոքին բնական տեղիքն ի կրծոցն ի ներքեւն է. բայց վերի դիհն ստամոքին դէպի ձախ դիհն է, եւ վարի դիհն դէպի յաջ դիհն է. եւ սիրտն եւ լերդն եւ փայծեղն ի բոլորն է ստամոքին, որպէս որ լերդն յաջ դիհն է եւ փայծաղն ի ձախ դիհն է. եւ ի մէջ՝ կիպ միս կայ, եւ վերն նօսր միս կայ։ Եւ այս ամենս ի ստամոքին բոլորն այնոր համար է, որ տաքացնէ զստամոքն եւ կարենայ եփել զկերակուրն. եւ Բ պատճառն այն է, որ յորժամ շատ աշխատիս եւ շարժիս՝ նա ի տեղաց չի շարժի։ Եւ իր ձեւն որպէս դդումն է. որ այն դդումն Բ վիզ ունի, այնոր համար որ դդումն ի վերէն ի վայր Բ է կիսած. եւ Ա դիհն տափակ է եւ Ա դիհն գունդ է, ի փորուն դիհն է, եւ իր ձեւն որպէս զտանպուռայ է եւ Բ վիզ ունի, Ա ի վեր է եւ Ա ի վայր։ Եւ էութիւն ստամոքիին ցանցառ է այնոր համար, որ պիտեւան է իր զգայութիւնն եւ իմացութիւնն. եւ այն է իր զգայութիւնն եւ իմացութիւնն, եւ զկերակուր յուզելն, եւ աւելի այս իմացութիւն կուզէ քան ստամոքին բերանն. եւ այս ունի զքաղցելութեան ուժն։ Եւ մէջն կոկ չէ, որպէս զխաւուն է. եւ մէջն լան է, եւ վերն նեղ է, եւ այս այնոր համար է, որ մարդուն ստեղծուիլն լման եւ կատարեալ է, եւ յորժամ կերակուր ուտէ մարդն՝ նա ամէնն ի ստամոքն իջնու։ Եւ ստամոքին բերանն նեղ է եւ մէջն լան է այնոր համար, որ կերակուր շատ առնու եւ այլ պազի զօդվածոցն եւ անդամոցն զէն չառնէ։ Եւ արարիչն Աստուած ի ստամոքն Դ ուժ է ստեղծել, եւ բժշկապետքն մէկին ղուվաթի ճազիպայ ասեն, որ է քարշողութեան ուժն, եւ մէկալին որ Բ է՝ ղուվաթի մասիքա ասեն, որ է բռնողութեան ուժն, եւ յորժամ որ կերակուրն ի ստամոքն իջնու՝ նա բռնէ որ մարսէ եւ անհալ չի հանէ զկերակուրն ի ստամոքէն. եւ Գ-ին ասեն ղուվաթի հազիմայ, որ է եփողութեան ուժն եւ եփէ զկերակուրն ի ստամոքն, եւ յորժամ որ այս ուժն պակաս լինայ՝ նա կերակուրն ի ստամոքն անհալ մնայ եւ թթվի եւ քացվի. եւ Դ-ին ասեն ղուվաթի տայֆիայ, որ է այն ուժն, որ արտաքս հանէ զաւելուածն ի ստամոքէն. եւ յորժամ այս ուժն պակսի՝ նա յուշ ելանէ յավելվածն ի դուրս, նա ազգի ազգի ցաւեր ընծայի առ մարդն եւ վատուժի։ Եւ այն ստամոքին միջին խոշորութիւնն երթայ եւ կակղանայ. եւ պատճառն այն է, որ ի լերդէն գոլն պակաս գայ եւ հասն, եւ կամ լինի, եւ լերդն ցաւ հանդիպի։ Եւ ոմանք ասացել են, թէ այս արուեստաւորացն ուժերն ամենայն անձն եւ անդամքն կայ, որպէս որ գործն ի ստամոքն լինի՝ եւ մարսողութիւնն ի լերդն լինի, եւ քարշողութիւնն ի թոքն լինի, եւ արտաքս վարողութիւնն ի լեղին լինի, եւ բնութեան ուժն ի պավապն լինի, որ է դռնապանն։ Եւ պավապն այն տեղացն ասեն, որ զաքռն ի ստամոքէն ի յաղիքն կուղարկէ։

Գիտացի՛ր, որ յօրինվածքն եւ էութիւն աղէճորտերուն՝ որպէս զետ ստամոքն. եւ ամէն աղէճորտերն Զ են. եւ Գ վերինն է, բարակ է եւ նօսր, եւ Գ վարինն՝ թանձր եւ հաստ եւ լան է։ Եւ այն Գ վերին աղէցն որ բարակ են՝ նա առաջինն ասեն միայիսնայ շարիայիայ, որ է երկանութիւն ԺԲ մատ, ամէն մարդու իր մատօքն, թէ՛ մեծ է եւ թէ՛ փոքր է. եւ այլ պազի աղէստանն փատուտ են եւ ծուռ եւ ճուկ են. բայց այս աղիքն որ ԺԲ մատ են՝ ըղորդ է եւ ինքն ի ստամոքն կիպ է. եւ այն է՝ որ պավապ ասեն։ Եւ Բ աղէցն անունն սայիմ ասեն։ Այս աղէցն այնոր համար սայիմ ասեն, որ ի ժիր ինքն պարապ է եւ դատարկ ի կերակրէ եւ աւելվածոց. եւ այնոր համար դատարկ է այս աղիքս, որ կերակուրն շուտ անցնի յիրմէն եւ չի յեմել յինքն։ Եւ Գ-ին ամայ այիտի զաղ աասեն, եւ ինքն փաթութ-փաթութ է այնոր համար, որ կերակուրն ի յինքն շատ արգելի։ Եւ այլ Գ աղիքն որ հաստ են՝ մէկին ասեն ավար. եւ ինքն աղիք մն է հաստ, եւ Ա բերան ունի. եւ աղբն որ ի յայն տեղացն որ լցվի աղիքն եւ այլվի յայն տեղացն ելնէ, եւ ինքն որպէս քէսայ է։ Եւ Բ-ին ավյի ղուլին ասեն. եւ ինքն աղիք մն է հաստ եւ ամուր. եւ զկերպն զամենուն յիշած է։ Եւ Գ-ին ասեն ամայի մուստաղիմ, եւ ինքն աղիք մն է հաստ եւ ըղորդ. քան զամէնն լան եւ մեծ է. եւ մէկ ծարն ի նստոյտեղն ի կից է։

Այլ իմացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զայս աղեստանս ծուռ եւ տափակ է ստեղծել, որ կերակուրն ի յամէնուն մէջն կենայ եւ զուժն առնու եւ շուտ ելանէ ի յարտաքսն. եւ յամէն ժամ մարդուն կերակուրն ուտել չի պիտանայ։ Եւ վարի աղէցն հաստ լինալուն պատճառն այն է, որ աղբն այն աղէստանն արգելի եւ չի պիտենայ որ յամէն ժամ մարդն ի յարտաքս ելանէ. եւ թէ բարակ լինար՝ անճարակ էր, պիտէր որ ի դուրս ելանէր շուտ-շուտ, եւ մարդուն ամէն օր զէտ լուծման դեղի պէս գործ դնէր։ Եւ այս ամէն աղէցն ի վերի ծարն ի կրծոցն ի ներքեւն ի ստամոքն ի կից է։ Եւ ի յայս կարճաբանեմք, որ կարդացողքն չի նեղանան եւ յոգնին։ Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն։

Գիտացի՛ր, որ հալաբշտին բնական տեղիքն ի յաճուկին ներքեւն է, եւ ինքն որպէս շիշայ է եւ վիզ ունի. եւ վիզն բարակ եւ մէջն լան. եւ այնոր համար այսպէս է որ զգոզն շատ առնու, եւ ամէն ժամ մարդ ի գոզել չերթայ։ Եւ էութիւն բշտին պինտ է եւ ամուր է, այնոր համար, որ տաքութիւնն եւ սրութիւնն սաֆրային որ ի գոզն կու խառնի՝ նա զէն չի առնէ. եւ իր բերանն կտոր մի միս կայ։ Եւ այլ գիտացի՛ր, որ մէկ երակ ասկից ի յերիկամն կից է, եւ մէկ երակ այլ ի ծածուկ մարմինն կից է. եւ այն Ա կտոր միսն որ ի հալաբշտին բերանն է՝ նա Բ իրքն կու պահէ, եւ յորժամ որ այն մսին եւ այն երկին վատուժութիւն հանդիպի՝ նա մարդն ի տեղն գոզէ եւ անպակաս գոզն կաթկթէ։

Եւ ասկից ի վեր յիշենք զան զօդվածն որ ի մարդուն երեւելի դիհն է։ Եւ փառք արարչին, ամէն։

Գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զաչքն այնոր համար է ի փոս տեղ ստեղծեր, որ ամէն վնասէ ի զատ կենայ, եւ ինքն ի մեծ եւ պատուական զօդվածոցն է։ Եւ զճակտին ոսկորն քան զերեսինն անոր համար ի դուրս արաւ, որ ի պահապան լինի աչացն եւ անվնաս, եւ ահոկն ի վերէն իջնելու է աչացն՝ նա դարձուցանէ։ Եւ այլ զունքն պահապան արար աչացն, եւ յորժամ մարդն զաչքն խփէ՝ նա արտեւանունքն պահապան լինի աչացն, որ վնաս եւ փոշի եւ մուխ ի յինքն չի հասնի։

Այլ գիտացի՛ր, որ տէր Աստուած զաչքն Է տապաղայ է ստեղծեր եւ Գ գիճութիւն, եւ ամէն տապաղայ եւ ամէն գիճութիւն ցեղ մն է։ Եւ առաջի տապաղին ասեն մութահիմայ. եւ ինքն երեւելի է եւ զաչացն ամէն եզերքն բռնել է, եւ ինքն նօսր է եւ խիստ իսպիտակ է։ Եւ Բ տապաղին զարնիէ ասեն. այնոր համար է, որ այս տապաղան պինտ է, որպէս եղջուրի նման է եւ գունն սպիտակ է։ Եւ Գ տապաղին ասեն յանապի, այնոր համար, որ այս տապաղաս նման է խաղողի հատին, եւ ինքն քիչ մն ի դուրս է եկել եւ ի ներս չէ եկել եւ գունն ի սպիտակութիւն կու զարնէ։ Եւ Դ տապաղային ասեն անքապութի, այնոր համար, որ ինքն նման է սարթուստին եւ նօսր է եւ նա ցանցառ, եւ գունն խիստ իսպիտակ եւ պայծառ է։ Եւ Ե տապաղին ասեն շապաքայ, այն է որ նման է ինքն տղին երեսին քողին, եւ ինքն խիստ նօսր է եւ բարակ է։ Եւ Զ տապաղին ասեն սուլպիէ, եւ ինքն ամուր է քան զամէն տապաղային որ յիշած է։ Եւ Է տապաղին ասեն մաշիմայ։ Եւ ամէն մէկին զօրութիւն կայ աստուծով. ամէն։

Եւ զօրութիւն առաջի տապաղին այն է, որ զաչիչն եզերքն պատել է. բոլոր ի տեղն կենայ եւ չի ելնէ, եւ ի ժիր զաչքն պահէ աղէկ։

Եւ զօրութիւն Բ տապաղային այն է, որ զռուտուպաթի ճալիտին ի զարկուցն եւ ի վնասէ պահէ. եւ ինքն որպէս զծածկոց է։

Եւ զօրութիւն Գ տապաղային այն է, որ Բ-ում տապաղային կերակուր տայ. եւ զիր ամրութիւն ըռուտուպաթի ճալիտէն պահէ եւ ի ժիր զաչացն լոյսն պահէ, եւ յորժամ որ մարդն պայծառ եւ պսպղուն իրք տեսնէ՝ նա աչացն լոյսն չի ցրվի եւ ի ժիր ի տեղն կենայ։

Եւ զօրութիւն Դ տապաղային այն է, որ զերեք տապաղան կերակրէ եւ ըռուտուպաթի ճալիտին ի պնդութենէն եւ ի խոշորութենէն պահէ։

Եւ զօրութիւն Ե տապաղային այն է, որ զտեսութեան հոգուն ի ժիր պահապան լինի ի ըռուպաթի ճալիտուն եւ կերակրէ զռուպաթի զուզաճին իրմով։

Եւ զօրութիւն Զ տապաղային այն է, որ զռուտուպաթի ճալիտին ի շիրիեանին տաքութեան որ ի տապաղայի շապաքան է՝ նա պահէ եւ չի կալէ, որ իրենն շարժումն չայնէ։

Եւ զօրութիւն Է տապաղային այն է, որ ան վնասն եւ պնդութիւնն, որ աչիչն ի տանն ոսկորէն պինտ լինի՝ նա դարձուցանէ եւ զաչքն ի տեղն ամուր պահէ։

Եւ այլ գիտացի՛ր, որ այն Գ գիճութիւնն որ յիշեցի՝ յառաջի գիճութեան անունն պայիզէ ասեն, որ է ինքն իսպիտակ եւ գեճ որպէս հաւկիթի իսպիտակուց։ Եւ այլ Բ գիճութեան ասեն ճալիտէ, եւ ինքն յիստակ է որպէս պաղ։ Եւ Գ գիճութեան ասեն զուզաճի, եւ է ինքն յիստակ որպէս զապիկի հալած։ Եւ այս ըռտուպաթի ճալիտին աչացն ի մէջն է, որ է տեսութիւն աչացն, որպէս որ բոլորակին մէջն դնես կէտ մի, եւ ինքն յիստակ է եւ պայծառ եւ փայլուն, եւ զինչ որ տեսնու՝ շուտով իմանայ. եւ իր կերակուրն ի ըռուտապաթի զուզաճուն է, այնոր համար որ ինքն ճալիտուն յետեւն է, եւ ըռուտապաթի պայզին առջեւն է. եւ ճալիտուն ի ժիր ի կից լինին մէկ մէկի, եւ զօդին չորութիւնն ի յիրմէն ի զատ պահէ։ Եւ այլ գիտացի՛ր, որ այն Ե տապաղան որ ասացի՝ Գ տապաղան ի յառջեւն է, ի ըռուտուպաթի ճալիտուն եւ պայզուն, եւ աչացն սեւութիւն երեքին մէջն է. եւ այն ջեղն որ մէջն փուճ է որ ի յըղեղին առաջի փորոքէն է՝ ի յաչքն ի կից է մինչեւ ի ճալիտի գիճութիւն է եկել. եւ ի հուն աչացն պայծառութիւն եւ լոյսն. եւ այս ջղերս որ մէջն փուճ է, երբ մութն կու լինի՝ նա կու լաննայ, երբ լուս կու լինի՝ նա կու նեղնայ։

Եւ յորժամ որ այս ջղերս կու լաննայ՝ նա բնաւ ամենեւին աչքն չի տեսնուր. եւ շատ մարդիք կայ, որ աչքն լանցեր է եւ տափկցել է, իսկի չի տեսնար։ Եւ բժշկապետքն այս ցաւուս ինթիշար ասեն. եւ արարիչն Աստուած իսկի մարդուս զայս ցաւս չի տայ։

Եւ գլխուն կերպն եւ ըղեղան կերպն եւ իր ծածկոցնին եւ զայն երկու ջեղն, որ մէջն փուճ է, որ տաճիկն յասապի մուճավալ ասէ, եւ զլուսն այն լնելուն զճանապարհն որ ի յաչքն կու մտէ, եւ զգործն փարտանուն եւ գիճութեներուն – եւ զայս ամէնն հաւասար ի կերպ պիտի բերեմ եւ ցուցանեմ, որ կարդացողին եւ ուսանողին հեշտ լինի։ Եւ զիս զանպիտան եւ զանարժան ծառայս յիշեցէ՛ք ի տէր, եւ Աստուած յիշէ զձեզ ի միւս անգամ գալուստն. ամէն։

ՀԱՐՑ։ Զի՞նչ է որ տղայն զմերձն աղէկ տեսնու եւ ծերն զհեռին։

ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ։ Երկու լուսոյ երակն որ ասացաք ի յըղեղէն գայ ի յաչքն դատարկ եւ անարիւն. այս Բ երակս թէ տաք է եւ չոր՝ նա մարդն ի մօտն աղէկ տեսնու եւ ի հեռուն վատ, որպէս տղայն։ Եւ թէ այս երակս գէճ է եւ հով՝ ի հեռուն աղէկ տեսնու եւ ի մօտն վատ, որպէս ծերն։ Եւ թէ այս Բ երակս կալուի՝ մարդն կուրանայ։

Գիտացի՛ր, որ ձեւն ակնջացն այսպէս որ արարիչն Աստուած այնոր համար է ստեղծել, որ լսէ զամէն ձայն եւ հասկանայ շուտով։ Եւ ինքն որպէս նաւի ելքան է, եւ ծակն ականջացն ոլոր-ոլոր է, զէտ քեղիկոն. եւ Աստուած իր ողորմութենէն այնոր համար զայն հանց է արեր, որ վատ հողմն եւ կամ հող ի յինքն չի մտնու։ Եւ ականջացն ջուրն այնոր համար է լեղի, որ իսկի անասուն եւ սողուն ի յինքն չի մտէ. եւ այն լեղի ջուրն սպանող է եւ ի մէկ ժամն կու սպանէ։

Գիտացի՛ր, որ քիթն երեսին շնորհքն է. եւ առանց քթին երեսն շնորհք չունի. եւ քթին մէջն Բ բաժին է։ Եւ գիտացի՛ր, որ այն ոսկորն զէտ քամոց է, որ յառաջն յիշեցի զինքն, եւ ի յինքն Գ ծակ կայ. եւ յառաջին այն է, որ շնչին ճանապարհն է, եւ Բ այն է, որ զաղէկ եւ զվատ հոտն կարէ իմանալ, եւ Գ այն է, որ ծակովն կու իմանայ, եւ այն է որ զաւելվածն ի յըղեղէն որ կու իջնու՝ եւ ի յայն ծակէն ի դուրս կու ելնէ եւ ըղեղն կու յստկի։

Գիտացի՛ր, որ շրթունքն դուռն է բերնին, եւ ակռան ընկերող է լեզվին. եւ ի զրուցելուն ժամն այն մարդն որ պռկունք չունենայ՝ նա զխօսքն աղէկ չի կարել զրուցել, թէ զրուցէ՝ նա մարդ աղէկ չի կարէ հասկնալ։ Եւ արարիչն Աստուած զինքն ի քնքուշ ի կակուղ մսէ է ստեղծեր այնոր համար, որ մարդն զխօսքն կարենայ խօսիլ, եւ գիճութիւն յօրինեց ի յինքն, որ ի ժիր գէճ կենայ։

Եւ այլ իմացի՛ր, որ լեզուն այլ ի կակուղ եւ ի քնքուշ մսէ է այնոր համար, որ կարենայ շարժիլ եւ խօսիլ։ Եւ լեզուն ակռային ընկեր է, եւ յորժամ կերակուր ուտէ՝ զկերակուրն ի ներքեւ ակռային բերէ. եւ թէ լեզուն չի լինար՝ նա կերակուրն չէր ի շարժիլ ի բերանն։ Եւ լեզվին ներքեւն երկնի կայ որպէս շիրիանի. եւ ի ժիր այս երկնին ծարերն գիճութիւն պալղամին ի բերանն կու ժողվէր. եւ այս երկնուն ծարերուն բժշկապետքն սաքի պաթուլ լուապ ասեն. եւ ստեղծման պատճառն այս Բ երկին այն է, որ Բ պատճառ կայ. եւ Ա այն է, որ ի ժիր լեզուն գէճ կենայ, եւ թէ չոր լինի լեզուն՝ դժարութեամբ խօսի. եւ Բ այն է, որ մարդն զչոր կերակուրն եւ զչոր հացն եւ զոր ինչ որ ծամէ չոր՝ նա այնէ եւ հեշտութեամբ կլնու. եւ թէ չոր լինի՝ նա դժարութեամբ կլնու։ Եւ փառք Աստուծոյ եւ անմահին. ամէն։

Գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած քանի ցեղ է օգտութիւն եւ զօրութիւն ի ձեռքն եդիր, եւ ազգի ազգի արուեստնի եւ աղէկ բաներ եւ սպրկիկ եւ գրագիրութիւն եւ ծաղկագործութիւն, եւ ամէն իրք որ փչվի եւ աղէկ ձայն ածէ, եւ գուսնութիւն եւ զինչ որ սոցին նման է։ Եւ Ե զգայութեան Ա այն է որ ի ձեռքն, զծանրութիւն եւ զթեթեւութիւն, զմանր եւ զխոշորն ձեռօքն կու իմանայ։ Եւ մարդուն ձեռքն որպէս զձագուն թեւն է եւ սարված է յինքն. եւ վաստակի, եւ զչարն որ ի յանձն գայ՝ նա ձեռօքն խափանէ, թէ բիր լինի եւ թէ զարկ. եւ ճշմարիտ ասպարն անձինն ձեռքն է. եւ ձեռացն զօրութիւն շատ է։ Եւ ես անչաք որ ասացի՝ նա ուսնողին եւ ուսցնողին հեշտ լինի եւ աղէկ հասկնայ զխօսքն. ամէն։

Գիտացի՛ր, որ ծծերուն միսն թոյլ եւ վատուժ միս է, եւ կայ ի յինքն շիրիանին երկնուն շատ երկնի. եւ կայ յինքն մէկ մէկի կից։ Եւ զօրութիւն ծծին այն է, որ զտղան կերակրէ, եւ պատճառն այն է, որ տղին կերակուրն ի մօրն ի փորն յավելված արիւնն է. եւ սրտին տաքութիւնն զայն յաւելուած արիւնն ի յերկնուն ի մէջն կու եփէ, կու տանի ի յայն ճանփան, որ բնութիւն ծծին զինքն կու եփէ եւ իսպիտակ կու առնէ եւ ի յիր գուն կու դարձուցանէ։ Որպէս որ տղին կերակուրն ի մօրն ի փորն յաւելուած արիւնն՝ եւ կաթն այլ ի յաւելուած արիւնէն է, որ ի յարգանդէն ի ճանապարհն ծծին գայ։ Եւ յորժամ յաւելուած արիւնն եփի պատեղվորի՝ նա կաթնկեր տղին զէն առնէ։ Եւ թէ ձախ ծիծն թոշմի պատեղվոր կնկանն՝ գուշակէ, որ տղան աղջիկ է, եւ թէ աջ ծիծն թոշմի՝ գուշակէ որ կտրիճ տղայ ձգէ։

Գիտացի՛ր, որ ձվերն տուն է սերման, եւ ինքն կակուղ եւ իսպիտակ եւ ի ցանցառ մսէ է ստեղծած, եւ ի յամէն մէկէն Ա երակ ի յերիկամունքն կից է. եւ այն քնքուշ արիւն երիկամացն ի յայն երակնովն ի ձուն կից է. եւ քիչ մն ալ կայ ի յինքն ի շիրիանուն երկնուն ի կից. եւ այն արիւնն, որ երիկամացն ի ձուերն իջնու եւ կիսաեփ լինի այն երակնին, եւ յորժամ որ ի ձուն իջնու՝ լման եփի եւ թանծրանայ եւ կից յիրար եւ իսպիտակ լինի, եւ նոյնպէս յաւելուած արիւնն որ ի ծիծն երթայ, եւ արիւնն դառնայ ի կաթ։ Եւ բարակ եւ յերկան ճանապարհ մն կայ ի ձուէն ի ծածուկ մարմինն ի կից, եւ ինքն ճանփայ է սերմին, որ ի ծածուկ մարմինն գայ։ Եւ յորժամ սերմն ի ձուն եփի՝ եւ ժողովի եւ կենայ, եւ յայն ժամն որ պիտեւան լինայ՝ ի ծածուկ մարմնին ի ծարէն ի դուրս գայ։