Текст книги "Ընկ. Բ. Փանջունի տարագրության մեջ"

[ԺԶ]

Բայց թեպէտ և նոքա աստուածական աւրինաց ոչ հաւատան, մեք յուղղորդ պատասխանւոյ զմեր ընտանիս մի զրկեսցուք։

Այնչափ ինչ չար ի գազանացն բնութեամբ ոչ գոյր, մինչև ածեալ զնորարարսն առ նորաստեղծն՝ նմա նոցա անուանս հրամայէր դնել. և եթե մաւտ ոչ գային, զիա՞րդ 217v միոյ միոյ ըստ իւրաքանչիւր ազգաց անուանս յաւրինէր. ապա եթե մաւտ գային, և ընտելութիւն ընդ մարդոյն ունեին, յայտ է՝ թե ոչ չարք եին, և ոչ մարդոյն վնասակարք. այլ յետ անցանելոյ մարդոյն զԱստուծոյ պատուիրանաւն՝ տուան նմա զարհուրեցուցիչք, առ ի չհպարտանալոյ հողեղինին՝ որ ի հողոյ եղև, և ի հող դառնալոց էր։

Եւ առաջնոց չվնասակարութեան գազանացն մարդոյ այժմու համբոյրս և ընտելութիւնս վկայեն։

Զի ոմն զգայլոյ ռկորիւնսք սնու[69]ցանէ, և իբրև զշան կորիւնս՝ առ ընտելութեան ընդ անձն անկանին։

Եւ միւսոյն զառիւծու կորիւն սնուցեալ՝ ածէ ի համբոյր և ի քծինս, մինչև պատել զսնուցանելեաւն. և եթե այլ ոք ի նա հուպ գայցէ, չմոռացեալ զբարս գազանութեանն՝ ի վերայ յարձակի. և նորա սաստեալ գազանին իբրև շան, ցածուցանէ յանսաստ գազանութենէն։

Եւ այլոյ զարջոյ ռթոժիւնսք սնուցեալ՝ կաքաւիչս ուսուցանէ, և նմանեցուցեալ բարուց մար218rդկան՝ զգազանաբարոյն ցածուցանէ։

Եւ այլոց զկապիկս անապատականս ըմբռնեալս՝ հտպիտս և ընչապտուկս և ամենաչար ուսուցանեն։

Եւ այլոց զքարբս ռիգակերսք կալեալ՝ թովչութեամբք յընտելութիւն մարդկան ածեն, ջրեցուցեալ զթոյնսն սպանողս։

Արդ եթե չար ինչ եին գազանքն բնութեամբ, չէր հնար վնասակարացն ընդ իւրեանց վնասակարին ընտելութիւն ունել։

71 Եւ թե զխորշակս և զսառամանիս ի [70] վնասակարութեանն ի չարէ արարչէ կարծիցեն, գիտասցեն. եթե ոչ ձիւն և սառամանիք պնդեին զլերինս, արմատք խոտոց ոչ պարարեին. և եթե ոչ տաւթ ջեռուցանէր զանդաստանս, պտուղք ոչ հասանեին։

[ԺԷ]

Եւ եթե զախտս և զհիւանդութիւնս և զմահս տարաժամս, և զբնաւ զմահ իսկ ի չարէ ինչ արարչէ իմանայցեն։

73 Եթե աստուածական աւրինաց հաւատային՝ անդստին յաւրինացն առնեաք պատասխանի։

Բայց որովհետև ի չարէ արարչէ դնեն զայսպիսի անհարթութիւնս, հա218vրցցուք և մեք ցնոսա. բարեացն արարիչ և չարեաց՝ ո՞ քան զո՞ հարուստ իցեն։

Եթե ասիցեն՝ եթե բարեացն արարիչ հարուստ է, ստեն։ Զի եթե հարուստ ոք էր նա քան զչարեացն արարիչ, ոչ տայր նմա զվնասակարութիւնսն յիւր ի բարի արարածսն արկանել։ Նա և տեղի ևս չէր պարտ տալ նմա յիւրումն վայրսն։ Զի եթե կարող ոք ինչ [71] էր, նախ իւր տեղիս զատ ի նմանէ առնէր, և ապա արարածս՝ զինչ և կարող էր առնել։

74 Արդ զայն ասասցեն. կարո՞ղ էր զնա մերժել բարին յիւրոց ի բարիոք արարածոցն, եթե չէր կարող։

75 Եթե ասիցեն՝ եթե կարող էր, լուիցեն։ Եթե կարող էր մերժել զչարն և ոչ մերժեաց, ինքն է պատճառ վնասուն։

Եւ եթե ոչ էր կարող մերժելոյ զչարն, գտանի՝ զի հարստագոյն քան զնա էր չարն, որ բռնաբար նեղէ և ապականէ զբարիոք արարածս նորա։

Դարձեալ և այն ևս սուտ է, զոր ասենն, թե ի վախճանի յաղթե նմա բարին. զի որ յառաջնումն չկարաց յաղթել, յայտ է՝ 219r թե և ի վախճանի չկարէ յաղթել։

76 Այլ մեք զցաւոց և զմահուան բազում ինչ պատճառս ունիմք ճշմարիտ բանիւ ի մէջ բերել։

77 Նախ այն իսկ՝ զի յորժամ մարդն զԱստուծոյ պատուիրանաւն անց, ապա եղև ընդ ցաւովք և ընդ մահուամբ։ Քանզի ցկինն ասաց՝ թե [72] ցաւովք և տրտմութեամբ որդիս ծնջիր. և ցայրն՝ թե աշխատութեամբ և քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո, մինչև լիցի քեզ դարձ անդրէն յերկիր՝ ուստի առար. զի հող եիր, և ի հող դարձջիր։ Որով յայտ է, զի թեպէտ և բնութիւն մարդոյ՝ քանզի մարմնապատ է՝ ընդ ցաւովք և ընդ մահուամբ կարծէր, այլ թե կացեալ էր ի պատուիրանին՝ պահէր զնա կենդանարարն կենդանի. որ յոչնչէն կարող եղև զշունչ մարդոյն առնել, և պահէ միշտ կենդանի և անմահ, նոյն և զմարմինն՝ զոր յերկրէ ստեղծ՝ կարող էր պահել կենդանի։

[ԺԸ]

Այլ իբրև զայս լսեն թշնամիք ճշմարտութեանն, ազգի ազգի զինուք վառին ընդ219vդէմ ստուգութեանն։

Զի կէսքն ասեն՝ թե չէր մարթ մարմնաւորի անմահ կալ։

Եւ այլքն ասեն, վասն զի ոչ տևէր մարմինն ընդ շնչոյն յերկար ժամանակս կեալ, հարկ է անտևականին մեռանել։

79 [73] Այլ զառաջինսն յանդիմանեն Եղիա և Ենոք, որ ցայժմ կենդանի են. և զայլսն՝ հասարակաց համաւրէնն յարութիւն։ Զի եթե այժմ վասն զի անտևական են մարմինք՝ յայն սակս մեռանին, ապա և ի յարութեան՝ ըստ նոցա բանին՝ չտոկան ընդ շնչոյն։ Եւ այսու յայտ առնեն՝ թե զյարութիւնն իսկ մարմնոյ խափանել կամին, ուր աստուածական գիրք և արարածոց բնութիւնք անդադար վկայեն զյարութենէ մեռելոց։

80 Այլ ասեն. թե ոչ մահկանացու իսկ էր մարմին, զիա՞րդ էր՝ զի վասն դոյզն յանցմանն անկանէր ընդ մահուամբ, և ոչ արգահատէր նմա արարիչն և ներէր յանցմանն։

81 Զի ներող և արգահատող է արարիչն, այն ամենեցուն իսկ յայտնի է. և առաւել յայնմանէ, զի յետ յանցանելոյ մարդոյն՝ իջեալ անմարմինն՝ իբրև զմարմնաւոր ոք ոտնաձայն առ220rնէր ի դրախտին. և մեղմով և աղերսալից բարբառով ասէր ցյանցուցեալն՝ ո՞ւր ես Ա[74]դամ, զի մի տագնապեցուցեալ՝ չտայցէ ուշաբերել նմա ապաշխարութեան։ Եւ զի չեկն ի զղջումն յանցուցեալն, յիրաւի կրեաց պատիժ զմահ։

82 Դարձեալ և այլազգ ևս. զի իւրոյ արարչին յառաջագոյն պատուիրեալ էր նմա՝ թե յորում աւուր ուտես ի պտղոյ ծառոյն, ի նմին մեռանիս։ Եւ թշնամին յետոյ եկեալ ասէր՝ ոչ մեռանիս, այլ իբրև զաստուածս լինիս։

Եւ արդ ո՞յր բանից պարտ էր հաստատուն լինել, ա՞յնր՝ որ յառաջագոյն զգուշացոյց, և կամէր ունկնդրութեամբ պատուիրանին զնա անմահ պահել, եթե միւսոյն՝ որ պատրանաւք ջանայր զնա մահկանացու առնել։

83 Եւ եթե չէր արարչին յետ յանցանելոյ զպատուիրանաւն զմարդն մահկանացու արարեալ, հանապազ մարդն սատանայի հաւատայր, և ոչ Աստուծոյ, զի սա ասաց՝ թե ուտես ի պտղոյն, մեռանիս. և նա ասէր՝ թե ուտես, չմեռանիս, այլ իբրև զաստուածս լինիս։ [75] Արդ եդ 220v մահ ի վերայ բնութեան մարդկան արարիչ բնութեանն, զի իւր բանն հաստատեսցի, և չար խրատտուն պարտաւորեալ գտանիցի. զի թեպէտ առ ժամանակ մի վասն այսց երկուց պատճառանաց ընդ մահուամբ անկանիցի, այլ, ըստ իւրում կարողութեան, յարուսցէ միւսանգամ, և յանսպառ յաւիտեանս կենդանի և անմահ պահեսցէ։ Եւ որ զհրեշտակս և զհոգիս մարդկան յոչնչէ արարեալ՝ կենդանիս և անմահս պահէ, նոյն և զմարմինս կարող էր կենդանի պահել՝ թե չէր առաջնոյ մարդոյն զԱստուծոյ հրամանն զընկեցեալ։

[ԺԹ]

Այլ զի Աստուած մահուան չէ պատճառ, վկայեսցէ ամենարուեստ իմաստունն, որ ասէ՝ եթե Աստուած զմահ ոչ արար, և ոչ խնդայ ընդ կորուստ մարդկան. այլ հաստատեաց Աստուած զմարդն յանեղծութիւն ռպատկերք իւրոյ մշտնջենաւորութեանն, և նախանձու բանսարկուին եմուտ մահ յաշխարհ։

85 Եւ դարձեալ [76] ինքն իսկ ասէ. ես ասացի՝ թե աստուածք իցէք, և որդիք բարձրելոյ ամենեքին։ Այս ինքն՝ եթե ես զձեզ անմահս արարի, 221r եթե կացեալ եիք յիմում հրամանին. բայց որովհետև ոչ կացէք յիմում պատուիրանին, դուք իբրև զմարդիկ մեռանիք, իբրև զմի յիշխանաց անկանիք. ես ոչ ընդ ձեր մահ կամեի, և ոչ ընդ իշխանին վատ խրատտուին անկանել։

86 Այլ բնաւ իսկ, ասեն, ընդէ՞ր եմոյծ զնոսա ի կռիւս ընդ միմեանս։

87 Այսու զանձնիշխանութիւնն սատանայի և զմարդոյն կամին խափանել։ Զի Աստուած՝ որ աննախանձն արար զնոսա անձնիշխանս, ոչ կամէր թե որպէս զանասունս ի հարկէ վարիցին։ Եւ ապա անձնիշխանութիւնն այնուհետև չլինէր անձնիշխանութիւն։

88 Բայց Աստուած թեպէտ և ունէր իշխանութիւն ռզիւրոցք ռարարածոցնք զհանդէսն տեսանել, այլ ոչ ինքն դրդեաց զնոսա անկանել ընդ միմեանս։

Իբրև ետես զսատանայ [77] նախանձու բորբոքեալ, թոյլ ետ անձնիշխանին ընդ անձնիշխանին ոգորել. քանզի գիտէր՝ եթե ոչ ինչ տկարագոյն է սորա անձնիշխանութիւնս քան զնորայն.

և ոչ նա կանխագէտ, և սա ոչ կանխագէտ.

221v և ոչ նա բռնաւոր, և սա տկար ոք։

Եւ զի չէր բռնաւոր ոք, յայնմանէ յայտ է՝ զի ցկինն պատրանաւք մատուցեալ հարցանէր, և ոչ բռնութեամբ զարհուրեցուցանէր։

Եւ զի չէր կանխագէտ, ասէ. զի՞նչ է այդ՝ զոր ասաց Աստուած, զի ի նմանէն ուսցի զհանգամանսն։

89 Դարձեալ և ի Յոբայ փորձանացն է ուսանել՝ թե չէ սատանայ բռնաւոր և կանխագէտ։

Զի եթե բռնաւոր ոք ինչ էր նա, ոչ յԱստուծոյ խնդրեալ առնոյր աւճան և ապա մխէր ի փորձութիւնսն։

Եւ եթե ռկանխագէտ էր, ոչ մատչէր փորձել. քանզի գիտէր՝ թե յորժամ ոչ կարէ յաղթել, յամաւթ լինելոց է։

90 Նա և ի տէրունական իսկ ի փորձանացն իմանալի է՝ թե չէ կան[78]խագէտ, այնու զի ասէր ինքն իսկ՝ թե որդի ես Աստուծոյ. և յայտ առնէր, – թեպէտ և լուեալ էր ի մարգարէիցն՝– թե գալոց ռէ որդին Աստուծոյ, այլ զժամանակ գալստեանն ոչ գիտէր։ Եթե գիտացեալ էր՝ եթե արդարև որդին Աստուծոյ էր այն, որ նմա իբրև զմարդ երևէր, ոչ փորձէր զնա և ոչ յամաւթ լինէր. որ թեպէտ և յաստուածեղէն զաւրութեանցն իմ222rացաւ զգալուստ որդւոյն Աստուծոյ, և տագնապեալ աղաղակէր՝ թե գիտեմ զքեզ ով ես սուրբդ Աստուծոյ։

Դարձեալ՝ թե կանխագէտ ինչ ոք էր նա, ոչ գրգռէր զՀրեայսն՝ զնա ի խաչ հանել. թե՝ գիտացեալ էր՝ թե մահն Քրիստոսի ընկենոյր զնա յիշխանութենէ, ըստ այնմ զոր ասաց Տէրն՝ թե իշխան աշխարհիս այսորիկ ընկեսցի արտաքս, և դարձեալ՝ թե տեսանեի զսատանայ իբրև զփայլակն անկեալ յերկնից. և դարձեալ՝ թե իշխան աշխարհիս այսորիկ արդէն իսկ դատապար[79]տեալ է. զի ցուցցէ թե և յիշխանութենէ անկաւ որ աստուածանալն կամեցաւ, և յաւիտենական դատաստանացն պարտական եղև։

[Ի]

Արդ որովհետև վասն մահու և ցաւոց ի վերայ մարդոյն դնելոյ ցուցաւ յաստուածատուր գրոց՝ թե վասն անցանելոյ զպատուիրանաւն Աստուծոյ մտին յաշխարհ, ասասցուք և զայլ ևս զպատճառսն՝ վասն ռորոցք տարաժամ մահք լինին։

Բազում անգամ թերևս չարիք ինչ մեծամեծք 222v առաջի մարդոյն կայցեն, կամ նեղութիւնք՝ որոց ոչ կարէ ժուժալ, կամ փորձութիւնք՝ որոց ոչ լիցի բաւական տանել, Աստուած կանխագէտ և մարդասէր գթացեալ յիւր արարածն՝ տարաժամ մահուամբ զերծուցանէ զմարդն յայնպիսի չարեացն, ըստ այնմ զոր գիրն ասէ, թե յառաջ քան զչարն ժողովեսցի արդարն։

Դարձեալ և այլազգ ևս, առնին մահք տարաժամք զի յամենայն տիս և ի բոլոր ժամանակս պատրաստական մարդոյն գտեալ՝ չգեղ[80]ծիցի յաստուածպաշտութենէ։

92 Բայց թեպէտ և յանիծից մտին ցաւք յաշխարհ, սակայն են և այլ ինչ պատճառք։

Երբեմն վասն մեղաց. ըստ այնմ զոր ցանդամալոյծն ասաց Տէր՝ թե ողջացար, այսուհետև մի մեղանչեր։ Եւ հայեցեալ ընդ հաւատս մատուցանելեացն, ասէ ցմիւս անդամալոյծն՝ թե թողեալ լիցին քեզ մեղք քո. զի յայտ արասցէ, թե են ինչ ցաւք՝ որ վասն մեղաց լինին, և են ինչ ցաւք՝ որ ոչ վասն մեղաց։

93 Որպէս յորժամ աշակ223rերտքն հարցին զՏէր վասն կուրին՝ թե ո՞յր մեզ է վասն կուրութեանդ, դորա՞ թե ծնաւղաց իւրոց. և նա ասէ՝ թե ոչ դորա և ոչ ծնաւղաց իւրոց, այլ վասն փառացն Աստուծոյ՝ զի փառաւորեսցի ի դմա Աստուած։

94 Եւ են ցաւք՝ որ ոչ վասն մեղաց են, և ոչ յԱստուծոյ ինչ ի փառս, այլ ի չկշռելոյ խառնուածոցն։ Քազնի մարդոյ մարմին ի չորից տարերց խառնեալ է, ի խոնաւութենէ, ի ցամաքութենէ, ի ցրտութենէ և ի [81] ջերմութենէ։ Եւ թե մի ինչ պակասիցէ կամ յոլովիցէ, ցաւս գործէ ի մարմնին։ Եւ այն կամ ի շատ ուտելոյ և յըմպելոյ լինի, կամ ի սաստիկ պահոց, կամ յանխտիր կերակրոց, կամ յոյժ ի տաւթի աշխատելոյ, կամ կարի ի ցրտոյ լլկելոյ, կամ յայլոց ինչ այնպիսիեաց հակառակորդաց՝ որովք անհարթութիւնք ի մարմինս գործիցին։

95 Եւ պատերազմաց սկիզբն յագահութենէ մարդկան եղև, ուստի յափշտակութիւնք սահմանաց են և գիւղից և աւտար քաղաքաց, ընչից և ստացուածոց։

96 223v Նոյնպէս և պոռնկութիւնք՝ առ ի չկալոյ ի սահմանս ամուսնութեանն, զոր Աստուած ի բնէ կարգեաց՝ թե թողցէ այր զհայր և զմայր իւր, և երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ։ Զհետ կնոջ իւրոյ ասէ, և ոչ զհետ կանաց։ Զի և զառաջին սահման բնութեանն հաստատեսցէ, ասաց Տէր ի սուրբ աւետարանսն՝ թե զոր Աստուած զուգեաց, մարդ մի մեկնեսցէ։

97 [82] Եւ դիւահարութիւնք վասն հպարտութեան մարդկան լինին։ Քանզի եթե որդի ուրուք մտավարժ իցէ, գան ոչ ըմպիցէ. և որ չէն մտավարժ՝ բազում անգամ զծառայ այր առաջի նորա գան հարկանեն, զի ի նա հայեցեալ՝ ընդ այն լինիցի մտավարժ. ապա եթե և այնու ևս ոչ խրատիցի, ի նա իսկ մատուցանեն զտանջանսն։

[ԻԱ]

Այս ասացաւ վասն հարցանելոյ ոմանց, թե մեղաւորք վասն մեղաց տանջիցին ի դիւացն, տղայոցն անմեղացն ընդէ՞ր տիրիցեն դևքն։

99 Զամենայն մարդիկ յորդեգրութիւն կոչէ Աստուած, որպէս զԻսրայեղէ ասէր, որդի անդրանիկ իմ Իսրայէղ. և 224r դարձեալ՝ թե որդիս ծնայ և սնուցի։ Թե առաքինեալքն ընդ աւրինաւք՝ որդիք կոչեին, ո՞րչափ ևս առաւել զորոց ասէ՝ թե ետ նոցա իշխանութիւն որդիս Աստուծոյ լինել։

Արդ քանզի իբրև յորդիս մատուցեալ է ի մեզ Աստուած խրա[83]տել, երբեմն հարկանէ առաջի մեր իբրև զծառայ՝ զանասուն մեր, և երբեմն զանդս և զայգիս. զի ընդ այն հայեցեալ՝ մտցուք ընդ լծով Աստուծոյ երկիւղին։ Ապա եթե այնու ևս ոչ խրատիցիմք, ի մեզ իսկ մատուցանէ զտանջանսն, կամ ցաւովք, կամ խեղութեամբք, կամ դիւաւք։

Տանջին և անմեղք՝ զի ի մտի կալցին այլքն զբան Իմաստնոյն՝ որ ասէ. թե արդարն հազիւ կեցցէ, ամբարիշտն և մեղաւորն ո՞ւր գտանիցին։ Եւ այն յայն սակս լինի՝ զի մի արդարն յարդարութենէն ծուլասցի, և մի մեղաւորն միշտ ի մեղսն կայցէ։

Եւ չէ այնմ պարտական Աստուած, այլ չարիք մարդկան ածեն զԱստուած այնպիսի տանջանաւք խրատել զմարդիկ։ Զի որպէս այլոց 224v հաւատովք հաստատեաց զանդամալոյծն, և շնորհեաց նմա թողութիւն մեղաց, նոյնպէս և այլոց սակաւուց տանջանաւք՝ ածէ յերկիւղ և ի խրատ զբազումս։ Յո՞րժամ ռդիպիցիք անմեղաւք, և յո՞րժամ ռդիպիցիք մեղա[84]ւորաւք. որպէս ինքն միայն ճարտար գիտէ։

Եւ ոչ եթե ի դատապարտութիւն ինչ ոգւոց ռլինինք մարդոյն տանջանքն դիւաց, այլ առաւել ևս յարգահատութիւն. մանաւանդ՝ թե անմեղ ոք իցէ, և վասն այլոց երկիւղ ի միտս արկանելոյ՝ յայնպիսի տանջանս մատնիցի. զոր իբրև զմտրակ կախեալ ի մեծի տանս՝ ցուցանէ Աստուծոյ տեսչութիւնն, զի հայեցեալ ընդ այն բազմաց՝ ամփոփեսցին և մտցեն երկիւղիւ ընդ Աստուծոյ հնազանդութեամբ։

Եւ է երբեք՝ զի վասն մեղաց իսկ լինին այսպիսի տանջանք. և է երբեք՝ զի պատահարք պատահեն, և ապաւինեալք ի սրբոց մարտիրոսացն նշխարս՝ փրկին մարդիկ յայնպիսի տանջանաց, որով զաւրութիւնն Աստուծոյ՝ որ ի սուրբսն է՝ երևի, և ինքեանք յոգիս ինչ ոչ վնասին։

100 Այլ զի 225r դև զդև ոչ հանէ, զայն Տէրն իսկ յայտ արար, թե սատանայ, ասէ, զսատանայ հանէ, [85] ապա ուրեմն բաժանեալ է յանձնէ իւրմէ. այլ ես, ասէ, հոգւով Աստուծոյ հանեմ զդևս։ Եւ ընդէ՞ր ինքն որ Աստուածն էր՝ ասէր, հոգւով Աստուծոյ հանեմ զդևս, այլ զի մարդկան ուսուսցէ, եթե ոչ արժանաւորք շնորհաց հոգւոյն սրբոյ լինիցին, ոչ կարեն հանել զդևս. որպէս առաքեալքն եթե ոչ նախ առին իշխանութիւն ի Տեառնէ, ոչ կարեին հանել զդևս։

101 Նա և նմին իսկ, որ ի տանջանսն իցէ, ետ իշխանութիւն հանելոյ զդևն. ասէ, այդ ազգ ոչ ելանէ իւիք՝ եթե ոչ պահաւք և աղաւթիւք։ Ոչ եթե մի ինչ ազգ իցէ դիւաց՝ որ պահաւք և աղաւթիւք ելանիցէ, և այլքն ոչ, այլ ամենայն իսկ գունդքն դիւաց ի պահոց և յաղաւթից փախստական գնան։

[ԻԲ]

Այլ կախարդք, ասեն, յղեն դևս և հանեն զդևս։

103 Զի կախարդք զդևս ոչ կարեն հանել՝ բաւական է մեզ հաւանեցուցանելոյ բանն Տեառն, զոր ասաց՝ թե սատանայ զսատանայ ոչ [86] հանէ։ Զի կախարդն եթե հանէր, ապաքէն դիւ225vաւք հանէր. և զդիւէ ասաց Քրիստոս՝ թե դև զդև ոչ հանէ։ Ապա յայտ է՝ թե այլազգ իմն իրք լինին, որպէս ի նոցանէն իսկ ելեալ է բանն՝ և ոչ ի մէնջ։

104 Ասեն. հանել չկարեն, բայց անդէն կապել մարթեն, զի հանապազ խեղդ ընդ անձն ռհոգւոյք մարդոյն դևն լինիցի։

105 Եւ այն յԱստուծոյ արժանիցն յիրաւի լինի. զի եթող ոմն զԱստուած, զսուրբս, զպահս, զաղաւթս, և ի կախարդն՝ որ և ռանձին չկարէ աւգնել՝ ապաւինեցաւ։ Զի ո՞ ոք ի կախարդաց անցաւ և անդև և անմահ իցէ։

106 Նա և տեսանեմք իսկ զկախարդսն միշտ ծնկեալս ի դիւացն, և մանաւանդ մոլիքն <ծնկին>։ Զի նախ ինքեանք դիւահարին, և ապա այլոց իմն իմն խոստանան տալ, որ չիցէ ի ձեռս՝ ոչ նոցա և ոչ դիւացն, որոց բանիւ խաւսին տալ ինչ ումեք, բայց միայն Աստուծոյ՝ որ արարիչն և տուիչն է։

107 Եւ արդ քան անդէն կապել կախարդացն զդևն՝ որպէս ասենն, և [87] խեղդ ընդ անձն միշտ ռոգւոյք մարդոյն առնել, լաւ էր թե յայտ226rնէր, և սրբովք աղաչեցեալ զԱստուած՝ աւգնականութիւն գտանէր բուժելոյ ի չարէն։

108 Այլ մեք ասեմք, թե մտանելոյ ի մարդ չունի իշխանութիւն՝ առանց Աստուծոյ թուլացուցանելոյ։

Եւ այնր պէսպէս պատճառք են, որպէս ինքն միայն գիտէ. և յայտ անտի է՝ զի յորժամ ի խոզից երամակն մտաբերեցին մտանել, ոչ կարացին մտանել՝ եթե ոչ նախ ի Քրիստոսէ առին հրաման։

Եւ յորժամ զՅովբն կամեցաւ փորձել սատանայ, ոչ իշխեաց ժտել՝ եթե ոչ նախ յԱստուծոյ առ հրաման փորձելոյ։

Եւ զՅուդայէ ասէ՝ թե ընդ պատառոյն եմուտ սատանայ։ Զի թե չէր Քրիստոսի թուլացուցեալ և սատանայի՝ որ գրգռէրն, և Յուդայի՝ որ վասն կծծութեան եկն յայն, ոչ իշխէր մտանել ի նա։ Այլ վասն յանդիմանելոյ զանձնիշխանութիւն երկոցուն՝ թուլացոյց ըստ կամաց երկոցունց։

109 [88] Նա և մինչ դեռ տանջին իսկ ոմանք ի դիւէ, եթե ոչ յԱստուծոյ տեսչութիւն լինէր նմա, չարաչար մահուամբ սատակէր։

110 Նա և զպաշտաւնեայսն իսկ 226v իւրեանց՝ եթե ոչ Աստուծոյ սաստ պահէր, ազգի ագզի խեղութեամբք խեղեին, և անհնարին մահուամբք սպանանեին։ Բայց վասն զի ոչ են ձեռնհաս, ոչ իշխեն յայնպիսի իրս մտաբերել։

Եւ այս յայտ անտի է, զի թեպէտ և կանխաւ գիտէ Աստուած՝ թե ոմն կռապարիշտ լինելոց է, ոմն կախարդ, և ոմն սպանող, ոչ արգելու զնկարել սաղմիցն նոցա, և զփչումն հոգւոցն նոցա, զի նորա բարերարութիւնն երևեսցի, և նոքա յիւրաքանչիւր անձնիշխանութեանն պարտաւորեսցին։

111 Եւ յայտ է՝ թե որպէս առնելոյն ինքն տէր է, նոյնպէս և ի դարմանսն վայելեցուցանելոյ, և ի լլկանաց չարին ապրեցուցանելոյ. զի ոյր իւր ինչ ոք է՝ յիւրն զընդայ և խնայէ, և որ ոչ է իւր, նա զաւտարին աւցտէ և ցրէ։ Որպէս ասէ յաւետա[89]րանին՝ թե գայլ ոչ վասն այլ իրիք գայ, այլ զի յափշտակեսցէ և ցրուեսցէ։

112 Այլ ճշմարտից հաւատացելոց ոչ սատանայ փորձութեամբքն կարէ ստնանել, և ոչ կախարդք դիւաւք. որպէս ինքն Տէրն ասաց ցիւր ա227rշակերտսն՝ եթե ահա ետու ձեզ իշխանութիւն կոխել զաւձս և զկարիճս, և զամենայն զաւրութիւն թշնամւոյն։

Եւ դարձեալ՝ թե նշանք հաւատացելոց այս են. զդևս հանիցեն, և աւձս ի ձեռն առցեն, և զդեղ մահու ըմպիցեն, և ոչ մեղանչիցէ։

113 Եւ միանգամայն իսկ ասացեալ, թե անմեղի ումեք ոչ դևք մեղանչել կարեն, և ոչ գազանք սպանանել յաւժարեն, որպէս ոչ Դաիէլի գազանքն վնասեցին, և ոչ երից մանկանցն հուր հնոցին. որպէս առաջնոյ մարդոյն՝ մինչ չև յանցուցեալ էր՝ հնազանդ եին, և ոչ մեղանչականք. և որպէս առ առաքելովքն վատթարեալ էր սատանայ, մինչև կախարդացն յահէ նշանացն՝ զոր առնեին՝ բերել զգիրս կախարդանացն զծանրա[90]գինս՝ և այրել առաջի առաքելոցն, և դիւացն աղաղակել՝ թե դոքա են ծառայք Աստուծոյ բարձրելոյ. որոց նշանաց նշխարք՝ և այժմ ի սուրբ եպիսկոպոսս և ի ճշմարիտ վանականս երևին. և զայնր զփորձ ոչ միայն քր227vիստոնեայք, այլ և հեթանոսք և մոգք գիտեն։

[ԻԳ]

Բայց և զայն ևս պարտիմք գիտել, թե և հրեշտակք և դևք և ոգիք մարդկան անմարմինք են։ Զի զհրեշտակաց ասէ՝ արար զհրեշտակս իւր հոգիս, և զպաշտաւնեայս իւր բոց հրոյ։

Հոգիս կոչէ զնոսա վասն արագութեանն, որպէս զի ասիցէ՝ թե քան զհողմս թեթևք են, քանզի ոգւոյ և հողմոյ անուն եբրայեցերէն և յունարէն և ասորերէն նոյն է. նա թե և հայերէն ոք մանր միտ դնիցէ՝ նոյնպէս գտանի։ Յորժամ տագնապեալ ոք յումեքէ իցէ՝ ասէ, չետ ոգի կլանել, չետ ոգի առնուլ, և այնու զաւդոյս՝ զոր միշտ ծծեմք՝ յայտ առնէ։

Եւ բոցեղէնս կոչէ զնոսա վասն սաստկութեանն. որպէս այլուր ա[91]սէ, հզաւրք են զաւրութեամբ առնել զկամս նորա. այլ ոչ եթե ի բնութենէ հողմոյ և հրոյ են։ Զի եթե ի բնութենէ հողմոյ և հրոյ եին, ապա և նոքա յիրաւի մարմնաւորք կոչեին և ոչ անմարմինք։ Քանզի որ մարմնաւոր է՝ ի չորից հիւթից յաւդեալ է, որպէս մարմինք մարդկ228rան և բնաւ անասնոց. և որ ինչ անմարմին է՝ նա պարզ բնութիւն է, որպէս հրեշտակաց և դիւաց և ոգւոց մարդկան։

115 Եւ արդ ո՞ւր իշխիցեն շշնջել, որք ասեն՝ եթե հրեշտակք ընդ կանայս ամուսնացան, զի նոքա հրեղէնք կոչին, և մարդիկ խոտեղէնք, որպէս մարգարէն ասէ՝ թե ամենայն մարմին խոտ է։ Ուստի յայտ իսկ է՝ թե ի հրոյ խոտոյ ոչ ամուսնութիւն լինի, այլ ծախումն։

116 Եւ երեքեան ջոկքս այսոքիկ, քանզի համաբնեայք են, նմանագոյնս և նովին իսկ անուամբ անուանին։

Ասի հրեշտակ ոգի, այլ ոգի հարկաւոր՝ որ է հնազանդ և կամակատար։

Ասի և դև ոգի, այլ ոգի չար վասն անհնազանդութեանն և ապստամբութեանն. զոր [92] թեպէտ և ի մեր լեզու՝ այս չար ասեմք, և որպէս ի խտրանաց հարցն մերոց առաջնոց, ըստ սովորութեան ի մեզ կարգելոյ-, այլ գիտեմք՝ եթե այսն հողմ է, և հողմն՝ ոգի, ըստ յառաջագոյնն ասացելոյ։ Քանզի յորժամ մեք ասեմք՝ թե սիք շնչէ, ստորնեայք ասեն՝ այս շնչէ. 228v և վասն տարածութեանն միայն և արագութեան կոչին հրեշտակք և դևք և ոգիք մարդկան՝ ոգեղէնք, որ է հողմեղէնք։ Որպէս վասն սաստկութեանն բոցեղէն կոչին հրեշտակք, նոյնպէս և վասն արագութեանն և տարածութեան հոգեղէնք, որ է հողմեղէնք. բայց ռբնութիւն նոցա ի վեր է քան զհողմ և քան զհուր, և նուրբ և արագ քան զմիտս։

117 Եւ չեն ինչ զարմանք՝ թե նոքա մերոց դրացեաց արարածոց անուամբքս անուանին, ուր և նոցա արարիչն ոչ գարշի այնպիսի անուանս զինքեամբ առնուլ՝ վասն իրիք իրիք տեսչութեանց։

Կոչի Աստուած հոգի, այլ կայ ընտրու[93]թիւն ի միջի։ Ասէ, Աստուած հոգի կենդանի է. որ է կենարար։

Կոչի և հուր. ըստ այնմ՝ թե Աստուած քո հուր ծախիչ է։

Եւ արդ տեսցուք՝ թե հո՞ւր միայն ծախիչ իցէ Աստուած։

Նա աւանիկ նորին հոգւոյ միւսով մարգարէիւ յայտ արարեալ՝ թե լոյս է. ըստ այնմ՝ թե Տէր լոյս իմ և կեանք իմ, ես յումէ՞ երկեայց։

Եթե հուր ծախիչ ևեթ էր, զիա՞րդ կոչէր լոյս կենարար։ Ոչ ապաքէն յա229rյտ է՝ թե ուր սաստկութիւնն պիտոյ է, անդ հուր կոչի, և ուր քաղցրութիւն՝ անդ լոյս կենարար։ ռԱյլք ինքն ի վեր է քան զհուր և քան զլոյս. և այլ ինչ բազում անուանս առնու զինքեամբ վասն պէսպէս դարմանից։

118 Եւ յորժամ երևել սրբոց իւրոց կամէր, ոչ այլով իւիք կերպարանաւք՝ այլ միայն մարդոյ կերպարանաւք, զոր ըստ իւրում պատկերին արար, յայտնէր. և այն ոչ վայրապար ինչ լինէր, այլ զի զառաւել սէրն իւր՝ զոր ընդ մարդ[94]կան ունէր՝ ցուցանիցէ։ Եւ դարձեալ՝ զի յառաջագոյն կրթեսցէ զմարդիկ ածել ի գիտութիւն. զի, յորժամ զորդին իւր իբրև զմարդ յաշխարհ առաքեսցէ, մի աւտարոտի ինչ զիրսն համարեսցին. մանաւանդ, զի գիտիցեն՝ թե ինքն իսկ այն կերպարանաւք յայտնէր։

Որպէս իջեալ ի դրախտն առ Ադամ՝ ոտնաձայն իբրև զմարդ առնէր։

Եւ եկեալ Որդւոյ առ Աբրաամ երկուք հրեշտակաւք, արժանի առնէր ճաշ ի վրանի նորա ուտելոյ։

Եւ ի խաւսս մատուցեալ ի լերինն ընդ Աբրահամու, զերկուս 229v պատանիս իւր՝ զհրեշտակս մարդկակերպեալս՝ ի Սոդոմ առ գեղեցիկ ասպնջականն առ Ղաւտ արձակէր։

Եւ հրացուցեալ և չայլայլեալ զհրեշտակն ի մորենւոջն, ի մարդկեղէն բարբառ ածեալ, տայր ընդ նախընծայացելոյ առնն Աստուծոյ ընդ Մովսեսի խաւսել։

Եւ այրակերպեալ զզաւրավարն իւր զՄիքայէլ, զաւրագլխին իւրում Յեսովայ ի դաշտին ցուցանէր։

Եւ ա[95]ռաքեալ հրեշտակ ի տուն Մանուէի խաւսել ընդ նմա, մարդկաւրէն ընծայեցուցանէր։

Եւ երբեք երբեք գրեթե մարդացեալ իսկ՝ բերան ի բերան, ձեռն ի ձեռն ընդ բարեկամին իւրում ընդ Մովսեսի խաւսէր։

Եւ առնն թագաւորի ընդ սրտի իւրում գտելոյ, թախծելոյ ի հարուածոցն, հրեշտակ ի կերպարանս մարդոյ սուսեր ի ձեռն ցուցանէր։

Եւ Եզեկիէլի հրատեսիլ և բոցալեզու ի կառս, ազգի ազգի կերպարանաւք յաւդեալ, և կառավար մարդկակերպարան երևեցուցանէր. և քերոբէս ազգի ազգի գա230rզանաւք յաւդեալ, և ձեռն ձգեալ իբրև զմարդոյ քրոբէի ի միջոյ քրոբէից ցուցանէր։

Եւ իւր իսկ երբեմն իբրև զհինաւրեայ, երբեմն իբրև զմատաղաւրեայ, վասն այլ և այլ տեսչութեանց կերպարանեալ՝ ցանկալւոյ առնն երևէր։ Եւ այնպէս իւր և իւրոց ծառայիցն նոյնգունակ երևելով՝ զառաւել սիրոյն, զոր ընդ մարդոյն ունէր, յայտ առնէր։

119 [96] Այս ամենայն ասացաւ, զի ցուցցի թե որ ինչ երևի՝ ռմարմնաւոր է, և որ ինչ ոչ երևի՝ անմարմին։

Եւ ի մարմնաւորացն են որ թանձրամարմինք են, և են որ անաւսրամարմինք. որպէս Առաքեալ ասէ՝ թե այլ մարմինք երկնաւորաց են, և այլ մարմինք երկրաւորացս։ Երկրաւորաց՝ մարդկան և անասնոց, թռչնոց և սողնոց. և երկնաւորաց՝ արեգական և լուսնոյ և աստեղաց։ Եւ զի զնոցանէ ասէ, և ոչ զհրեշտակաց, անդէն զնովիմբ ածեալ ասէ՝ թե այլ փառք արեգական են, և այլ փառք լուսնի։

Եւ միանգամայն իսկ ասացեալ՝ թե որ ինչ ի զգայնոցս 230v շաւշափի կամ զննի կամ ազդի՝ այն մարմնաւոր է, և որ զգայնոց ոչ ազդի՝ անմարմին։ Նուրբ է տարր լուսոյ, այլ զի ակամբ զննի՝ մարմնաւոր է. նուրբ է տարր աւդոյ, այլ ցրտութեամբն ազդի մարմնոյ՝ մարմնաւոր է. նուրբ է տարր հրոյ, այլ զի ջերմութեամբն ազդի մարմնոյ՝ [97] մարմնաւոր է. նոյնպէս և ջրոյ՝ որ քան ռզկէտսնք նրբագոյն է, և քան զթեթևսն թանձրագոյն։