Текст книги "Գրչի հանաքներ"

Ալեքսանդր Ծատուրյան
Գրչի հանաքներ

Մեղա՜ քեզ, աստված…

 
(Շատերից մեկի խոստովանանքը)
 
 
Կուշտ եմ և առողջ, կյանքից բավական,
Սեղանըս առատ, ճաշըս պատվական,
Բայց թե ի՞նչպես եմ այդ կյանքին հասած
Այդ մեր մեջ մընա… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Շատ կարճ միջոցում ես հարուստ դառա,
Հողեր, կալվածներ, կառք ու ձի առա,
Բայց ի՜նչ փողերով, ի՞նչպես վաստակած –
Այդ մեր մեջ մընա… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Տըներ շինեցի շքեղ, փառավոր,
Ապրում եմ մեջը, ինչպես թագավոր։
Բայց քանի՜ մարդու ես տուն եմ քանդած
Այդ մի՜ հարցնեք… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Խանութ բաց արի, գործ սկսեցի.
Կարճ ժամանակում մեծ գանձ դիզեցի,
Բայց քանի՜ անգամ ես կոտր եմ ընկած
Այդ մեր մեջ մընա… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Կյանքում ես գտա մի «ազնիվ ընկեր».
Գործիս մեջ դրեց տասնյակ հազարներ.
Բայց վե՞րջը… վերջը նա քաղցած մընաց.
Իսկ ես կշտացա… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Ես միշտ ասում եմ և միշտ քարոզում.
«Աղքատն էլ մարդ է, ուտել է ուզում».
Բայց քանի՜ մարդ եմ ես քաղցած թողած —
Այդ մի՛ հարցնեք… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Երբ տեղն է գալիս, սուրբ եմ ձևանում,
Ժամում ծնկաչոք աղոթք եմ անում.
Բայց հոգիս վաղուց սատանին ծախած,
Աշխարհք եմ խաբում… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Թե մեկը պատվիս դիպչի աշկարա,
Ես կրակ կըթափեմ այդ մարդու վերա.
Բայց ծածուկ ինչքա՜ն ես թուք եմ կերած —
Այդ մեր մեջ մընա… Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ։
 
 
Է՜հ, բավական է ձեր գլուխը տանեմ,
Ախար, «զո՛րն ասեմ, զո՛րն խոստովանեմ…»
Ի՜նչ մեղքեր ասեք, որ ես չեմ արած…
Մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ, մեղա՜ քեզ, աստվա՛ծ…
 

1896

Թուքը

 
Ասում են – թուքը ո՜ւժ է զորավոր,
Մարդուն կարող է իր պատվից գըցել.
Բայց տեսե՛ք, մեր մեջ… նա՛ է պատվավոր,
Ով միշտ երեսը թըքով է լվացել…
 

Ծիծաղս է գալիս…

 
Երբ ես տեսնում եմ աշկարա գողին
Կյանքին տիրացած՝ փարթամ ապրելիս…
Իսկ ինձ ասում են – շիտակ ապրողին
Կյանքը մեկի տեղ՝ հազա՜ր է տալիս —
Ծիծա՜ղս է գալիս…
 

Խենթը և խելոքը

 
Քամբախտ մի երկրում մե՜ծ սով էր ընկել…
Երկրի խելոքներ ժողով գումարած՝
Միտք էին անում, թե ի՞նչպես փըրկել
Խեղճ ժողովրդին, սովից չո՜փ դառած…
Ու խոսում էին, խոսո՜ւմ, հա խոսո՜ւմ,
Ասես մարգարտի աղբյուր էր հոսում…
Մեկ էլ՝ որտեղից, այդ մեծ կաճառում
Ելավ խենթի մեկն, այսպես բան ասաց.
«Էհ, կո՛ւշտ խելոքներ, ի՞նչ եք շատ ճառում,
Շտապե՞ք, քաղցածին տվե՛ք կըտոր հաց…»։
Խելոք կաճառը, տեսավ, որ իրան
Խըրատ է կարդում մի խենթ, բաց–բերան.
Քիթը վեր քաշած՝ քա՜հ, քա՜հ ծիծաղով,
Խենթի խոսքերը նա արհամարհեց…
Ընտրեց բազմամարդ մի հանձնաժողով
Եվ սովի հարցը փակված համարեց…
Սա՜ղ տարի խորհեց հանձնաժողովը
Ու ա՜յնքան բազում նիստեր ունեցավ,
Մինչև որ մարդկանց կոտորեց սովը
Ու վերջն էլ՝ անցավ…
Ընթերցո՛ղ, հիմա դու ինքըդ դատի՛ր,
Ու ի՛նքըդ խենթին խելոքից զատիր…
 

Մարդ ու կին

 
Կընկատեր, գիտեմ, ու չի՛ ամաչում,
Ինչ տեղ կին. փեշիցն է կըպչում —
Լինի դա տընում, փողոցի միջում,
Կաֆե-շանտանում, թե խոհանոցում…
Ու այդպես լըրբին մենք չենք քարկոծում…
 
 
Բայց, աստված չանի՜, կինը բա՛ն անի,
Մի շա՜տ թեթև բան – մեկին հավանի
Ու հետը թեթև սիրախաղ անի.
Կամ թողնի մարդուն, չուզենա խաբի…
Աշխարհը խեղճին սա՛ղ–սա՛ղ կըլափի…
 

Կաշառված մամուլ

 
Երբ հայոց թերթում
Ներբող են կարդում
Տըզրուկ աղայի անվան ու փողին,
Իսկույն իմ մըտքում
Մի հարց է ծագում —
«Թերթը ո՞րքան է ստանում տողին…»...
 

[1896]

Երկու երես

 
Թուքը երբեք չի բերիլ մեծ վընաս,
Թե որ կյանքում երկու երես ունենաս.
Մեկ երեսին ի՜նչքան ածեն թուք ու մուր,
Մյուսը կըմնա մի՜շտ մաքուր…
 

Կաշառք

 
Յուղ են քըսում կառքի անվին,
Որ ընթացքը թեթևանա,
Կառքը յուղած անիվներով
Ծանըր ճամփան հեշտ կընթանա։
 
 
Կյանքում կաշառքն, ո՛վ բարեկամ,
Շատ նըման է անվի յուղին.
Կաշառք տալով մենք շատ անգամ
Հեշտ անցնում ենք դըժվար ուղին…
 

[1896]

Ժամ շինող

 
Մարդու մեկը մեծ գանձ դիզեց
Հոգին ծախած սատանի,
Բայց մի օր էլ սիրտը ուզեց
Դըրախտ գընալ… Ի՞նչ անի. —
 
 
Նա միտք արավ մի ժամ շինել
Խեղճ, հետ ընկած հայ գեղում,
Եվ այղ ճամփով աթոռ գընել
Արքայության մե՜ջտեղում։
 
 
Գյուղացիք էլ ուրախացած
Հենց լըսեցին այդ համբավ,
Գյուղի բերքից հետներն առած
Եղ ու կարագ, ճուտ ու հավ,
 
 
Ժամ շինողին բերին ընծա
Եվ զո՛ռ տվին օրհնանքին.
«Աղա՛, աստված ջեբիդ ո՛ւժ տա,
Դըրա՛խտ երթա քո հոգին…»։
 
 
Բայց մի գիշեր աղեն քընած՝
Հանկարծ տեսավ երազում,
Ժամը պատրաստ, իսկ ինքն ընկած
Դըժոխքի սև կարասում11
  Հայկական ավանդություններում պատմվում է, որ դժոխքում կա կպրով լիքը, միշտ եռացող մի մեծ սև կաթսա, որի մեջ գցում են ամենաթունդ մեղավորներին։


[Закрыть]
 
 
Եվ սատանեն գըլխի վերև
Քըչփըչում էր ականջին.
«Ա՜, բարեկա՛մ, գալըդ բարև,
Ցանկալի՜ հյուր մեր միջին…»։
 
 
Աղեն սոսկաց… «Վա՛յ իմ փողեր,
Վա՜յ, խաբվեցի…» – նա գոռաց,
Եվ երբ զարթեց, շա՜տ ուրախ էր,
Որ դեռ ժամը չէր շինած…
 

Հեշտ ճամփա

 
Ի՞նչ ճամփով հեշտ է միշտ լըցնել գըրպան —
Հարուստն այդ ճամփեն լա՜վ է իմանում.
Մեկին բաշխում է նա իր հին գուլպան,
Իսկ հարյուր-մեկի շապիկն է հանում…
 

[1896]

Կյանքի խնջույքը

 
Թե կյանքի խընջույք հյուր գնաս ոտով,
Կասեն. «Տեղ չկա՛» – և կանցնես մոտով.
Իսկ թե շնորհ տանես սեփական կառքով,
Հիմա՜ր էլ լինես… կընդունեն փառքով։
 

[1896]

«Ջուխտը» և «կենտը»

 
Մարդը տըգեղ, կոշտ ու կոպիտ,
Հոգին՝ դատա՜րկ, ջեբը՝ լիք.
Կին է առել ծաղկափըթիթ,
Իբրև ձեռքի խաղալի՜ք…
 
 
Արշի՜ն, հաշի՜վ մարդու գլխում,
Ուշ ու միտքը փողի մեջ,
Սիրո ծարավ կընկա սըրտում,
Երազներին չըկա՜ վերջ…
 
 
Կյանք են անցնում մի հարկի տակ,
Բայց սըրտերով խորթ իրար.
Տարբե՜ր ձըգտում, տարբե՜ր ճաշակ,
Կինը – կըրա՜կ, մարդը – քա՜ր…
 
 
Եվ նայելով ես այդ զույգին
Միտք եմ անում – թե մի օր
«Ջուխտի» կողքին… «Կենտը» բըսնի…
Ո՞վ է արդյոք մեղավոր…
 

Թղթախաղ

 
Թո՜ւղթ ու կավի՜ճ, սեղա՜ն կանաչ,
Անքո՜ւն գիշեր, կռի՜վ ու վե՜ճ —
Ահա՛ նոր քայլ դեպի առաջ,
Նո՛ր գործի սեր ազգի մեջ…
 
 
Թուղթ են խաղում հարուստ, անփող,
Տերտեր, ուսյալ և անուս,
Նույնիսկ հայ կին, հայ ուսանող…
Ցնծա՜, հա՛յ ազգ, աչքըդ լո՜ւյս…
 

Գայլ-բարեպաշտ

 
Անթի՜վ են մեր մեջ գայլ–բարեպաշտներ.
(Մեկին, մանավանդ, լա՜վ եմ ճանաչում…)
Մութով նա պաշտում սատանի պատկեր,
Լուսով անդադար աստված է կանչում…
 
 
Արտասուք խըմել կամ արյուն ծըծել
Պատրաստ է նա միշտ – ամեն թըշվառից.
Բայց փորձի՛ր մի ճանճ ոտքի տակ գըցել,
Նա ահո՜վ, դողո՜վ կանցնի վերայից…
 
 
Նա ժամ կըմտնի, աստծու գառան պես,
Երեսին անվե՜րջ, անվե՜րջ խաչ կա՛նի,
Բայց թե կյանքի մեջ նըրա ճանկն ընկնես,
Մըսագործի պես, կաշի՜դ կըհանի…
 

Պատիվ

 
Ասում են, մարդըս պետք է իր անձից
Միշտ բարձըր դասի պատիվն անարատ,
Եվ ով զըրկված է այդ անգին գանձից,
Նա՛ է կյանքի մեջ ամենից աղքատ…
 
 
Բայց թե որ հարցնեք դուք հայ Կրեսոսին,
Կասե. «Պատիվն է՝ արծաթ-աբասին.
Եվ կյանքում անփող, դատարկ գըրպանը —
Դա՜ է ամենից անպատիվ բանը…»։
 

1896

Զո՛ւր վիշտ

 
Ո՛վ հայ աղջիկ, անդուր դեմքով,
Դարդ մի՛ արա ու մի լար.
Մեծ օժիտով, փոքր խելքով
Երբե՜ք տանը չես մընար։
 
 
Սերունդ ունենք ուսման տված,
Կանցնի չորս կամ հինգ տարի,
Եվ կըտեսնես շուրջդ խըմբված՝
Դիպլոմավո՜ր մուշտարի…
 

Հայ քահանա

 
Մանրավաճառի նա խանութ բացեց,
Ծախում էր կոճակ, ասեղ ու մաստակ,
Բայց առուտուրին խելքը չըպատեց.
Փակեց խանութը, չունեցավ վաստակ։
 
 
Նա շա՜տ թափառեց, դես ու դեն ընկավ,
Որ կյանքում իրան մի ապրուստ ճարի,
Բայց իզո՜ւր… ո՛չ մի բանի պետք չեկավ,
Ջուխտ էշին բաժնել չէր կարող գարի…
 
 
Վերջը ճարահատ, երբ տեսավ որ էլ
Մարդ չի դառնալու, հույսն էլ է կորել,
Հայոց «այբուբենն» նա անգիր արավ
Եվ ազգի գըլխին քահանա դառավ…
 

[1898]

Փրկության ուղի

 
Մեղքից փրկվելու կա հեշտ ճանապարհ.
Շատե՜րն են կանգնած այղ ճանապարհում –
Աջ ձեռքով նըրանք քանդում են աշխարհ,
Ձախ ձեռքով ժամում մոմեր են վառում…
 

Աղմուկ

 
Ուզում ես անուն, որ հասնի երկինք,
Խոսի՛ր բարձրաձայն, հանի՛ր մեծ աղմուկ,
Եվ երբ պահանջեն քեզնից գործ, քըրտինք
Կոկորդիլոսի՜ թափիր արտասուք…
 
 
Հայ արտում ո՛վ լուռ քրտինք է թափում,
Բախտը նըրան է չարաչա՜ր խաբում…
 

Մրջյուններ և խլուրդ

 
Գարնան ջերմ օրին մայր-երկրի երես
Ջերմ գործի ելան արի մըրջյուններ.
Վազեցին հա՛ դեն, վազեցին հա՛ դես,
Որպես ժըրաջան, անխոնջ մշակներ։
 
 
Եվ կարճ միջոցում, պարտիզի խորքում
Կանգնեցրին մի տուն – հողաշեն թըմբիկ,
Եվ ապրում էին ամենքն այդ շենքում,
Ասես, մի՛ սիրով կապված ընտանիք։
 
 
Բայց մի օր (ավա՜ղ, երկրի երեսից
Չարն է անպակաս) խըղճուկ մրջյուններ
Հոգնած, ուժասպառ տուն գալով գործից,
Տեսան տունն իրանց քանդված ու ավեր…
 
 
Ստորերկրյա ճամփով, թաքուն գողի պես,
Սուսիկ փորելով սիրուն շենքի տակ,
Լույս-արևն ատող խըլուրդն էր այդպես
Խեղճ մըրջյունների ավերել վաստակ։
 
 
Լույսի մշակնե՛ր, երբ կյանքի գարնան
Գործի եք ելնում, դուք մի՛ մոռանաք,
Որ մեզնում նույնպես խըլուրդներ շա՜տ կան —
Թաքուն փոս փորող ամեն գործի տակ…
 

Իդեալիստ

 
Երբ ուսանող էր համալսարանում,
Իդեալ էր փնտրում նա ամեն բանում.
Նա միշտ ասում էր. «Առանց իդեալի
Կյանքն է անապա՜տ, մարդն է խղճալի՜»։
 
 
Բայց ահա՛ կյանքի նա դըպրոց մըտավ,
Եվ, գիտե՞ք. իդեալն ի՛նչ բանում գըտավ —
Հարուստ օժիտով մի աղջիկ առավ
Եվ կընկա փողով… հայտնի մարդ դառավ…
 

[1898]

Աշխարհիս բանը

 
(Նմանողություն)
 
 
Ձըմեռվա ցըրտին խեղճ, քաղցած մի շան
Ես ոսկոր տվի. նա ուրախացավ,
Ձեռքերըս լիզեց և իր շընական
Ամբողջ չարություն իսկույն մոռացավ։
 
 
Իմ մի բարեկամն ընկել էր նեղ տեղ,
Օգնության հասա, փըրկեցի նըրան.
Բայց նա մարդկային երախտիքի տեղ,
Թաքուն ամեն ցեխ թափեց իմ վերան…
 

Դեպի Մամոնան

 
Մի օր հարց տվի ես Մամոնային.
«Ասա՛, ի՞նչ անեմ, որ քո սեղանին
Ես էլ հյուր լինեմ և հյուր ցանկայի -
Ի՞նչ ճանապարհ ես դու ինձ ցույց տալի»։
 
 
– Իմ ծոցըս գալու կան շա՛տ ուղիներ, —
Ասաց Մամոնան, – ծուռ, ձախ, վար ու վեր…
Եվ ո՛րն էլ ընտրես, իմ սիրած հյուրն ես,
Լոկ շիտակ ուղուց դու դարձրու երես…
 

[1901]

Խելոք խոսք

 
Երբ խելազուրկը խելք է քարոզում,
Լալիկն ուզում է ծաղրել հռետորին,
Բըլբուլի մասին ագռավն է խոսում,
Սոխն էլ «հոտա՜ծ» է կոչում սըխտորին.
Երբ քոռը լույսի դասեր է տալիս,
Էշն էլ ուղտին է գըցում մասխարա, —
Այս խելոք խոսքն է միշտ միտըս գալիս.
«Քաչա՛լ, դեղ ունես, քո՛ գըլխին արա»…
 

Երկու գետ

 
Ահա՛ երկու գետ։ Մեկն հուժկու ու խոր,
Հոսում է զորեղ, բայց ձայն չի հանում.
Մեկելը – ծանծաղ, հոսանքն էլ – անզոր,
Բայց իր աղմուկով ականջ է տանում։
 
 
Խորամիտ մարդն էլ ամեն ազգի մեջ
Գործում է քաջուժ, բայց լուռ ու անտես.
Եվ միայն ցանցառ գործիչն է անվերջ
Բոռում, աղմըկում, ծանծաղ գետի պես…
 

Իդեալ

 
«Իդեալ, իդեա՜լ» ենք գոչում ամեն օր,
Բայց ո՛չ ամեն օր ապրում իդեալով.
Որպես պըճնամոլ կընկա սիրած շոր,
Իդեալն հագնում ենք՝ տեղին նայելով…
 

1901

Ժամանակակից հայ աղջկա ալբոմը

 
Պոետն հավանեց մի քընքուշ էակ,
Նըրան անվանեց երկնային հրեշտակ.
Եվ մի օր ասաց հավնած աղջըկան.
«Ի՞նչ գրեմ ալբոմումդ – վառ սիրույս նըշան»։
 
 
– «Գըրի՛ր, – կույսն ասաց, – միամի՛տ պոետ,
Որ քո հրեշտակը կըկապվի քո հետ,
Թե որ թողնելով դու մուսա, Պառնաս,
Բորսայում ոսկու մե՜ծ երգիչ դառնաս…»։
 

[1901]

Հայկական կրիտիկա

 
«Գիրքն ստացանք… Էջ չորս հարյուր,
Գինն է աժան, տիպն է մաքուր,
Փլանի գըրած, փստանի տըպած,
Փլան քաղաքումն է լույս տեսած.
Խոստանում ենք ա՛յլ ժամանակ
Խոսել երկա՜ր և ընդարձա՜կ…»։
 
 
Եվ անցնում են շաբաթ, ամիս,
Տարիք գընում, տարիք գալիս.
Իսկ կրիտիկան՝ տե՛ր իր խոսքին՝
Գիրքն է քըննում… Էշի՛ զատկին…
 

Օրիորդ X-ին

 
(Որ խնդրել էր լուսանկար պատկերս՝ մակագրված
որևէ «գրչի հանաքով»)
 
 
Ուղարկում եմ քեզ իմ պատկերն,
Վերան գըրած երկու տող.
«Խենթ հարուստին ծախի՛ր քո սերն,
Խելքը գրոշ է՛, առանց փող…»։
 

Հայ հեղինակի աղոթքը

 
Աստվա՞ծ, չեմ խնդրում քեզնից դափնիներ,
Ճառեր, հոբելյան, ուղերձ, հեռագիր,
 
 
Մականունն էր «եզան գըլուխ»,
Կերած ճաշը – սոխ ու լոշ։
 
 
Տունը – տուն չէր, այլ հավի բուն,
Քընում աղտոտ պուճախում.
Արհեստ չուներ – նա օրն ի բուն
Ձու էր առնում, ձու ծախում։
 
 
Այսօր… Տեսե՛ք, նա մեծ մարդ է
Հա՛մ ապրուստով, հա՛մ շորով.
Ում տուն մըտնի – նա տան զարդ է
Իր լի՜ ջեբով, լի՜ փորով։
 
 
Ասիական կյանքն է ատում,
Եվրոպայով շըլացած,
Առանց լաքեյ հաց չի ուտում,
Սոխն ու լոշը մոռացած։
 
 
Սեյր անելիս փողոցներում
Քիթն է ցըցում միշտ վերև.
Ինքն առաջին չի բարևում,
Բարևներն են բազմաձև՛…
 
 
Պինդ հազում է, բարձըր խոսում,
Հաշվով շարժում ձեռ ու ոտ.
Ուրիշին է խելք քարոզում,
Ինքը խելքի միշտ կարոտ։
 
 
«Երկրի աղն» է իրան կարծում,
Հարգանք, պատիվ սպասում.
Ազգի կյանքում, ամեն գործում
Դեր խաղալ է միշտ ուզում։
 
 
Հոգի՜ն կըտա, որ քիթ խոթի
Հասարակաց գործի մեջ.
Հենց որ խոթեց, տե՜րն ազատի
Անսանձ «ես» – ին չըկա վերջ…
 
 
Բայց ի՞նչի հայ-եվրոպացին
Խոսքի, վեճի բըռնվելիս,
Ա՜յնքան սիրում էշի քացին
Եվ քացի է միշտ տալիս…
 
 
Ի՞նչի… Թե որ լավ միտք անեք,
Հե՜չ չըպետք է զարմանալ —
Փալանը փոխած էշը երբեք
Ազնիվ նըժույգ չի դառնալ…
 

Ժողով

 
Հավաքվել էինք բազմաթիվ հայեր
Մի շատ կարևոր մեծ գործի համար…
Ժողովում Կիրքը – մեզ նախագահ էր,
Ուշունցը – հռետոր, Ոխը – քարտուղար…
 
 
Եվ ակնթարթում մենք իրար անցանք,
Տեղ տվինք նույն իսկ տուր ու դմփոցին.
Վերջն էլ ժողովը թողինք, հեռացանք.
Մազի՜ չափ մի շահ չըբերած գործին…
 
 
Միայն դուրս գալիս՝ դըռան մոտ անձայն
Տեսանք մի էակ՝ վիզը ծուռ կանգնած —
Արդարությունն էր այդ հալածական.
Որին նախագահն ժողով չէր թողած…
 

[1901]

Հայ եվրոպացի

 
(Մեր աղայական տիպերից)
 
 
Էշն էն էշն է – փալանն է փոխել
Ժողովրդ. խոսք
 
 
Երեկ հագին հին արխալուղ,
Ոտքին – ջորաբ, տրեխ ու քոշ,
Մականունն էր «եզան գըլուխ»,
Կերած ճաշը – սոխ ու լոշ։
 
 
Տունը – տուն չէր, այլ հավի բուն,
Քընում աղտոտ պուճախում.
Արհեստ չուներ – նա օրն ի բուն
Ձու էր առնում, ձու ծախում։
 
 
Այսօր… Տեսե՛ք, նա մեծ մարդ է
Հա՛մ ապրուստով, հա՛մ շորով.
Ում տուն մըտնի – նա տան զարդ է
Իր լի՜ ջեբով, լի՜ փորով։
 
 
Ասիական կյանքն է ատում,
Եվրոպայով շըլացած,
Առանց լաքեյ հաց չի ուտում,
Սոխն ու լոշը մոռացած։
 
 
Սեյր անելիս փողոցներում
Քիթն է ցըցում միշտ վերև.
Ինքն առաջին չի բարևում,
Բարևներն են բազմաձև՛…
 
 
Պինդ հազում է, բարձըր խոսում,
Հաշվով շարժում ձեռ ու ոտ.
Ուրիշին է խելք քարոզում,
Ինքը խելքի միշտ կարոտ։
 
 
«Երկրի աղն» է իրան կարծում,
Հարգանք, պատիվ սպասում.
Ազգի կյանքում, ամեն գործում
Դեր խաղալ է միշտ ուզում։
 
 
Հոգի՜ն կըտա, որ քիթ խոթի
Հասարակաց գործի մեջ.
Հենց որ խոթեց, տե՜րն ազատի
Անսանձ «ես» – ին չըկա վերջ…
 
 
Բայց ի՞նչի հայ-եվրոպացին
Խոսքի, վեճի բըռնվելիս,
Ա՜յնքան սիրում էշի քացին
Եվ քացի է միշտ տալիս…
 
 
Ի՞նչի… Թե որ լավ միտք անեք,
Հե՜չ չըպետք է զարմանալ —
Փալանը փոխած էշը երբեք
Ազնիվ նըժույգ չի դառնալ…
 

Ցանկություններ

1

 
Կուզեի լինել հայ աստվածաբան,
Նոր վերադարձած արտասահմանից.
Ցույց տալ խեղճ ազգիս դըրախտի ճամփան,
Ազատել նըրան «բազո՜ւմ մեղքերից»…
Շատերի նըման, և՛ ինձ մայր աթոռ
Կըտար, անկասկած, պաշտոն փառավոր…
 

2

 
Կուզեի լինել ես հայ խըմբագիր,
Հայոց «այբուբենն» ակնոցով ջոկող
Ֆանդ ու րեկլամով տըպել լըրագիր,
Կյանքում չըգըրած բընավ ոչ մի տող…
Համբերող հայ ազգն իմ պեսին, անշուշտ,
Կըտար հա՛մ անուն, կըպահեր հա՛մ կուշտ…
 

3

 
Կուզեի լինել հայոց վանքերից
Մեկի վանահայր – հեռու անկյունում,
Որ մարղ չըտեսներ – եկամուտներից
Որքա՜ն է ծածուկ իմ ջեբը գրնում…
Եվ, հարկավ, իմ պետն ինձնից գոհունակ՝
«Պի՜նդ տեղդ նըստիր» – կըտար ինձ կոնդակ…
 
 
Կուզեի լինել հայ երեցփոխան,
Հաշիվ չըտվող տասնյակ տարիներ.
Հենց ժամի կոդքին ես էլ սեփական
Շենք կըշինեի, դառած տընի տեր…
Եվ թե մի հայ թերթ անվաներ ինձ գող,
Մի ուրիշ հայ թերթ կըկարդար ներբող…
 

[1901]

Խոսքեր

 
Օ՜, հավատացե՛ք, անծայր երկնքում
Չեն փայլում ա՜յնքան բազմաթիվ աստղեր,
Որքան լըսում եմ ես հայի կյանքում
Խոսքե՜ր և խոսքե՜ր…
 
 
_______
 
 
Ահա՛ ժողով է։ Հայերն հավաքվել
Ազգային մի մեծ աղետի համար,
Խորհուրդ են անում, թե ի՞նչպես փըրկել
Հայ սովյայներին անտերունչ, թըշվառ.
Եվ սկսվում է աղետի առթիվ
Ճառե՜ր, կարեկցա՜նք, խոսո՜ւմ են, խոսո՜ւմ,
Խոսքերն են սիրո՜ւն, խոսքերն են անթի՜վ…
Իսկ խեղճ սովյայներն հա՜ց են աղերսում…
 
 
Գործիչ ենք թաղում։ Դամբանի առաջ
Խռնված է երկսեռ բազմաթիվ ամբոխ.
Լըսում ես չորս կողմդ կարեկցանք, հառաչ.
«Ա՜հ. ի՛նչ վաղ մեռավ, ափսո՜ս, հայ գործող»…
Եվ սկսվում են հայ գործչի մասին
Դամբանականնե՜ր, թե ի՜նչ է արել.
Բայց նայե՛ք խեղճի մաշված երեսին,
Այնտեղ կըկարդաք. «Քաղցի՜ց եմ մեռել…»
 
 
Շըքեղ խնջույք է։ Շամպայնն ու գինին
Թափվում է առատ, հեղեղի նման.
Սեղանավորներ լի թասեր ձեռին
Գոռում են «Կեցցե՜ հայն ու Հայաստան»։
Ճաոեր են ասում՝ կատարը տաք-տաք,
Էն էլ ի՜նչ ճառեր, ի՜նչ ուխտ ու խոստում
Ազգին օգնելու… Բայց մի՛ հավատաք —
Վաղն այդ բոլորը կըցնդի օդում…
 
 
Մի այլ տեսարան։ Մայրաքաղաքում
Հավաքված մի խումբ հայ ուսանողներ
Ճառում են՝ ծըխով լըցված սենյակում,
Քարոզում իդեա՜լ, վե՜հ սկզբունքներ…
Անցնում են տարիք… պատկերը նախկին
Տեսնում ես փոխվեց… Կյանքի բազարում
Նույն ուսանողներն ա՛յլ շապիկ հագին,
Սուրբ իդեալներն են փողով վաճառում…
 
 
Օ՜, հավատացե՛ք, անծայր երկնքում
Չեն փայլում ա՜յնքան բազմաթիվ աստղեր,
Որքան լըսում եմ ես հայի կյանքում
Խոսքե՜ր հա՛ խոսքե՜ր…
 

Անհոգ կյանք

 
Անգո՜րծ ու փափո՜ւկ ապրելու համար,
(Իմ այս խըրատը լա՛վ միտըդ պահիր.)
Հագիր փարաջա, գըլխիղ դի՛ր վեղար
Եվ հայոց թեմի առաջնորդ եղիր…
 

Ժամանակակից օրորանք

 
Օ՛ր-օ՛ր-օ՛ր, բալա՛ս, օ՛ր-օ՛ր-օ՛ր, ջանի՛կ,
Կուզեմ քեզ կյանքում տեսնել երջանի՜կ։
 
 
Հերըդ հարուստ էր, հարուստ էլ մեռավ,
Ո՜ւմ փողերն ասես կյանքում չըկերավ.
Ժըլատ ու գըծուծ, մարդ չէր մեղքանում,
Խիղճը փողումն էր, հոգին-գրպասում.
Գրպանից զոռով կոպեկ հանելիս,
Հետն էլ հոգուցն էր մի կտոր տալիս…
Ողորմի՜ հոգուն… էդ ճանապարհով
Քեզ էլ գանձ թողեց ու կյանք ապահով.
 
 
Օր-օր-օ՛ր, բալաս, օր-օր-օ՛ր, ջանի՛կ,
Կուզեմ քեզ կյանքում տեսնել երջանի՛կ…
Կըվարձեմ դայակ ու դաստիարակ՝
Մամզել ու մյուսիո, որ ազա՜տ, արա՜գ
Միտքըդ զարգացնեն, աչքըդ բաց անեն,
Կյանքի նորանո՜ր ճամփեքով տանեն…
Փորձ, շիկ ու ճաշակ շատ ունեն նրանք,
Անմեղ գառի պես, դու կյանք չես մտնիլ.
Կյանքի համ ու հոտ, գաղտնիքներ բոլոր
Նըրանք լա՜վ գիտեն… Որդի ջան, օ՛ր-օ՛ր…
 
 
Օր-օր-օ՛ր, բալա՛ս, օր-օր-օ՛ր, ջանի՛կ,
Կուզեմ քեզ կյանքում տեսնել երջանի՛կ։
 
 
Քեզ ուսում կըտամ, բարձրագույն ուսում,
Մեր դարը, որդի՛ս, դիպլոմ է ուզում.
Դիպլոմը ծոցիդ՝ հինգ տասը տարից
Հայրենիք կըգաս օտար աշխարհից,
Կոկված ու փոխված, քեզ չե՛ն ճանաչի,
Կասեն – սա իսկի հայի նըմա՜ն չի…
Տա՛ աստված, որդի՛ս, նըման չըլինես,
Հայի անունը կե՜ղտ կըբերի քեզ…
Օր-օր-օ՛ր, բալա՛ս, օր-օր-օ՛ր, ջանի՛կ,
Կուզեմ քեզ կյանքում տեսնել երջանի՜կ։
 
 
Կյանքը թատրոն է… Ամեն մարդ պիտի
Նախշած երեսով բեմ դուրս գա, որդի՛.
Սաղ կյանքըդ խաղա՛, եղի՛ր դերասան —
Մի օր Ժան-Պիեռ, մի օր թուրք Հասան…
Նեղի՛ր անզորին, պատվի՛ր ուժեղին,
Միշտ դերեր փոխիր ժամի՜ն ու տեղի՜ն…
Թե կին էլ ուզես՝ ծուո քիթ ու բերան,
Ամո՜թ չի, միայն մե՜ծ օժիտ վերան…
Օր-օր-օ՛ր, բալա՛ս, օ՛ր-օ՛ր-օ՛ր, ջանի՛կ,
Կուզեմ քեզ կյանքում տեսնել երջանի՛կ…
 

Երկու խոստովանանք

 
– Տեր-հա՛յր, մեղքերիս թողությո՛ւն արա.
«Պատմի՛ր, զավակըս. ի՞նչ մեղք ես գործել»։
– Ոստիկան էի՝ բանտապետ դառա,
Իմ ճանկից մարդիկ մահո՜վ են պըրծել…
Վա՜յ ինձ, բազո՜ւմ են իմ մեղք ու արատ —
Սիրե՜լ եմ կաշառք, սիրե՜լ գողություն…
«Է՛հ, ոչի՜նչ, որդիս, տե՜րն է գթառատ,
Մեղքիդ թողությո՜ւն…»։
 
 
– Տեր–հա՛յր, մեղքերիս թողությո՜ւն արա,
«Պատմի՛ր, զավակըս, ի՜նչ մեղք ես գործել»։
– Սխալմամբ պաս-օր բերանըս առա
Մի կտոր երշիկ… Պասն էի մոռցել…
Տեր-հա՛յր, մասն արա ինձ սուրբ հաղորդի,
Ուրիշ մեղք չունեմ, երկի՜նքըն է վկա.
«Օ՜, մե՛ծ է մեղքըդ… քեզ համար, որդի՛,
Թողություն չըկա…»։
 

Մեծ վիշտ

 
Ասա՛, հայ աղջիկ, ի՞նչի ես տըրտում.
Ի՞նչ ցավ ու դարդ կա քո մատաղ սըրտում.
 
 
Ի՜նչի ես այդպես հուսահատ լալիս,
Մազերըդ փետում, գըլխիդ վա՜յ տալիս.
Արդյոք քո ընտրած սիրահա՞րն է քեզ
Անողորմ խոցել ու դարձրել երես…
Թե՞ անգին ծնողքի կամ ազիզ եղբոր
Մահն ես դու ողբում՝ այդպես սըգավոր…
Արդյոք այդ տըխուր, այս սև օրերին
Քո դըժբախտ ազգի ցավե՞րն են խորին
Քեզ այդպես հուզել, պըղտորել հոգիդ,
Խըլել քո դեմքից կուսական ժըպիտ…
Ասա՛ ինձ, ասա՛, քո սըրտի գաղտնիք,
Գուցե, քո ցավին մի ճար կա, աղջի՛կ…
– «Ա՜խ, մի ժամից հետ հյուր պիտի գընամ.
Կույսը հառաչեց՝ արցունքն աչքերում, —
Իսկ դերձակուհիս – այդ կինն անզգամ —
Դեռ մինչև հիմա շորըս չի բերում…»։
 

Մեծության աթոռ

 
Ես գիտեմ կյանքում աթոռ մեծության,
Խաչեր ու աստղեր շարեշա՜ր վերան…
Ով այդ աթոռին հասնել ուզենա,
Երկու հատկություն պետք է ունենա —
Մեծի առաջև խոնարհվի՜լ, դողա՜լ…
Մեծի հետևից կամացո՜ւկ սողալ…
 

[1901]

Սուլթան և աստղագետ

 
(10 հուլիսի, 1908 թ.)
 
 
«Մի տես, աստղագե՛տ, էս չար գիշերին
Ի՞նչ են մեզ ասում երկնային լույսեր…
– Ասում են, տե՛ր իմ, այսօրվա գերին
Վաղն ազատություն կըերգե լույս-սեր…
«Ի՜նչ… ազատությո՞ւն… փըրփըրեց Սուլթան.
Հապա, իմ ո՞ւժը… զո՞րք, զե՜նք, թնդանո՜թ…
Ասա՛ աստղերիդ – թո՛ղ գան օգնության,
Պիտ մորթեմ Օսմանն հենց վաղ առավոտ…
– Ների՛ր ինձ, Խալի՛ֆ, ղուրբա՛ն եմ գահիդ,
Ծաղրո՜ւմ են այսօր մեզ էն լի՜րբ աստղեր.
Ասում են – անհաղթ տեր-փադիշահիդ,
Ասա՝ էն վա՜ղ էր,
Որ էշը կաղ էր…
 

Հայ հեղինակի կտակը

 
Երբ որ մեռնեմ, աստված սիրե՛ք,
Պըսակի տեղ՝ շիրմիս վրա
Լոկ մի կըտոր չոր հաց դըրեք,
Վըրեն գըրած՝ «Քաղցից մեռա՜…»։
 

[1910]