Текст книги "Պատմութիւն Հայոց"

Ը

Ը. Եւ մինչդեռ *կայր նա կախեալ այնպէս՝ խաւսեցաւ զայս ամենայն. եւ գրեցին ատենակալ դպիրքն նշանագրացն. զի առ ոչինչ համարեալ զկախաղանն, եւ ոչ զբրածեծ գանին գրեաց ինչ զվիշտս. զի ջարդեալ էր զամենայն մարմինսն յոզորածեծն առնելոյ։ 2 Եւ այլ եւս *բազում քան զայս խաւսեցաւ՝ *մինչդեռ կայր կախեալ գլխիվայր, եւ գրեցին եւ *մատուցին *զայն առաջի թագաւորին. քանզի * էր *կախեալ զեաւթն աւր զմիոյ ոտանէն։ 3 Եւ յետ այսորիկ ետ հրաման, եւ իջուցին զնա անտի։

4 Սկսաւ *խաւսել ընդ նմա թագաւորն Հայոց Տրդատ եւ ասէ. «Զի՞նչ ունիս, եւ կամ զի՞նչ եդեր ի մտի, լինե՞լ կցորդ կենաց իմոց, որպէս աշխատեցարն ընդ իս *ի մանկութենէ վաստակովք, եթէ մեռանել տարապարտուց, ի տարապարտ խորհուրդս ընդունայնութեան մտացդ՝ ուր կասդ իսկ»։ 5 Նա պատասխանի ետ եւ ասէ. «Փութամ ես ելանել ի մարմնոյս, եւ առնուլ զկեանսն յաւիտենից. այլ տո՛ւր հրաման վասն իմ որպէս եւ կամիս, զի՛նչ *մահ եւ *հրամայես ի վերայ իմ»։

6 Ետ պատասխանի *արքայ եւ ասէ. «Ոչ տամ զայդ պարգեւ՝ եթէ լիցի քեզ վախճան մահու երագ երագ եւ հանգչել ի տանջանաց, զոր կոչես դու կեանս յաւիտենից. այլ կտտել զքեզ յերկար, զի *ոչ լիցի հնար քեզ *երագ մեռանել, այլ *տանջել զքեզ յերկար եւ պահանջել ի քէն զանարգանս դիցն եւ զյամառութիւնդ քո, որ ոչ կամեցար պաշտել զնոսա»։

7 Եւ ետ հրաման բերել կոճեղս փայտից, եւ առնել ըստ ոլոքի խոտցաց *ոտից նորա. եւ դնել եւ պնդել ուժգին առատկաւք, մինչեւ իջանէր արիւնն ընդ ծայրս ոտից մատանց նորա. եւ ասէ. «Գիտիցե՞ս կամ զգայցե՞ս ինչ արդեաւք զցաւսդ»։ 8 Նա պատասխանի ետ եւ ասէ. «Տուաւ ինձ զաւրութիւն, քանզի խնդրեցի ես յԱրարչէն արարածոց, որ է ճարտարապետ եւ Արարիչ ամենայնի՝ որ երեւի *եւ որ ոչն երեւի»։ 9 Եւ հրամայեաց, եւ լուծին զնա յայնմանէ։

10 Եւ ետ հրաման բերել բեւեռս երկաթիս եւ վարել ընդ ներբանս ոտից նորա. եւ առեալ զձեռանէ նորա աստի եւ անտի՝ ընթացուցանէին զնա յայս կոյս եւ յայն կոյս. եւ արիւնն հոսէր իջանէր յոտից անտի, եւ ոռոգանէր զերկիրն սաստիկ յոյժ։ 11 Եւ դարձեալ *ասէ ցնա. «Ա՞յդ են աներեւոյթ արարածք Աստուածոյն քո, զոր դուն տեսանես»։

12 Նա ասէ. «Բարիոք ասացեր, եթէ այս իցեն աներեւոյթ արարածք Աստուծոյն իմոյ. վասն զի Սերմանի տկարութեամբ՝ եւ յառնէ զաւրութեամբ. սերմանի անարգութեամբ՝ եւ յառնէ փառաւք։ 13 Զի Լալով լան՝ որք տանիցին զսերմանիս իւրեանց, այսինքն են վիշտք *եւ չարչարանք, որ *հասանեն *մեզ որ վասն աստուածպաշտութեանն են. այլ յորժամ * որայն ի հունձս եկեալ մատուսցէ զատոքութեանն բերրի զպտուղ սերմանողացն՝ *ընդ նմին եւ զցնծութիւն բերկրութեան ուրախութեանց ամենայնի բերէ»։

14 Ասէ թագաւորն. «Բախեցէ՛ք զաման լալոյ արտասուացն. թող եկեսցէ դմա ուրախութիւն»։ 15 Եւ հանին նմա կռուփս ի գլուխն, հարկանելով *զնա անհնարին։ 16 Սկսաւ հարցանել զնա եւ ասէ. «Ա՞յդ է ուրախութիւնն»։ 17 Եւ նա ասէ. «Այո՛ այս է. զի թէ ոչ քրտնեսցի մշակն *ի տապ խորշակի ջերմոյն արեգակնակէզ լինելով՝ *ոչ ըմբռնէ զարդիւնս շայեկանս ուրախութեան պտղոցն ձմերայնւոյն հանգստեան»։ 18 Ետ պատասխանի արքայ *եւ *ասէ. «Դու * աստէն իսկ աշխատեա՛ց ի մշակութիւն տանջանացդ, յորում կասդ»։

19 Եւ ետ հրաման բերել *աղ *եւ բորակ եւ բարկ քացախ, եւ ընկենուլ զնա յորսայս, եւ դնել զգլուխ նորա ի հիւսանց մամուլս եւ դնել փող եղեգան ի քիթս նորա, եւ արկանել զայն ընդ քիթս նորա։

20 Եւ յետ այսորիկ *ետ հրաման, եւ բերին պարկս աւդենիս մեծամեծս եւ լցին զայն մոխրով հնոցի. եւ արարին թուլագոյն, զի մի՛ կարի լի իցէ, վասն տուրեւառ շնչոյն, զի հարկանելով ընդ խելսն վտանգեսցէ զնա։ 21 Եւ ագուցին զայն ի գլուխ նորա, եւ *կապեցին զբերան պարկին ի փողս նորա. եւ կաց նովաւ աւուրս վեց։ 22 Եւ յետ այսորիկ ետ հրաման, եւ *ածին առաջի թագաւորին, եւ ի բաց հանին զպարկն ի գլխոյն։

23 Սկսաւ *խաւսել *թագաւորն եւ ասէ. «Ուստի՞ գաս. թերեւս յարքայութենէ անտի գայցես զոր ասէին»։ 24 Ետ պատասխանի Գրիգորիոս եւ ասէ. «Այո՛, ի՛սկ յարքայութենէ զոր ասէի՝ անտի գամ. վասն զի արժանի արար զիս Աստուած զայս ամենայն կրել *յանձին վասն անուան իւրոյ։ 25 Արդարեւ իսկ կայ մնայ *ինձ արքայութիւնն որ ոչ անցանէ. փոխանակ *մոխրոյն՝ անթառամ ծաղիկքն, եւ փոխանակ քացախոյն՝ անսպառ ուրախութիւնքն»։

Թ

Թ. *Եւ սաստկացեալ թագաւորին՝ ետ պնդել զոտս նորա ի հրապոյրս տկաց, եւ կախել զնա գլխիվայր. եւ ետ դնել ձագար ի նստոյ տեղւոջ նորա, եւ արկանել ջուր տկաւ *յորովայն նորա։ 2 Եւ ետ * հրաման, եւ իջուցին յայնմանէ. եւ սկսաւ հարցանել զնա եւ ասէ. «Առնե՞ս զկամս *իմ, թէ ոչ պաշտես զդիսն, որ են ամենայն երկրի կեանք եւ շինութիւն»։

3 Ետ պատասխանի Գրիգորիոս եւ ասէ. «Ես Տեառն Աստուծոյ իմոյ երկիր պագանեմ, զի նա է արարիչ եւ կեանք եւ շինութիւն. եւ զՈրդին հաստիչ եւ համազաւր եւ համագործ, եւ զՀոգի նորին, որ ելից իմաստութեամբ զամենայն տիեզերս։ 4 Այլ զկուռս կռեալս, կոփեալս, քերեալս եւ արարեալս՝ ոչ կալայ երբեք *առ աստուածս, եւ *մի՛ *լիցի այլ ունել՝ մինչեւ իցէ շունչ իմ ի մարմնի իմում»։ 5 Ետ պատասխանի թագաւորն եւ ասէ. «Փոխանակ զի իշխեաց ասել կռեալս եւ քերեալս դիցն՝ պահանջեսցի դա ընդ այդորիկ»։

6 Եւ ետ հրաման քերել զկողս նորա երկաթի քերչաւք, մինչեւ ոռոգան վայրքն ամենայն յարենէ նորա։ 7 Եւ սկսաւ ասել ցնա. «Արդ արասցե՞ս զկամս իմ, Գրիգորիոս, որ յայդպիսի տանջանս մատնեցար»։ 8 Ասէ *ցնա. «Ինձ լիցի պահել զուխտ աստուածպաշտութեան, զոր ուսայ ի մանկութենէ իմմէ, որ կարողն է փրկել զիս յամենայն նեղութենէ , եւ զքեզ արկանել ի տանջանս՝ որ ոչ ճանաչես զնա, եւ դարձեալ զայլս եւս զարհուրեցուցանել կամիս եւ քակել ի պաշտմանէ սիրոյ նորա»։ 9 Ետ պատասխանի թագաւորն եւ ասէ. «Ո՞ւր է Աստուած քո, որ փրկէն զքեզ ի ձեռաց իմոց, եւ կամ դատի, որպէս ասացեր, դատաստանաւք իւրովք»։

10 Եւ ետ հրաման, եւ բերին տատասկ երկաթի բազում սակառեաւք, եւ *արկին ի վերայ գետնի թանձր. եւ մերկացուցին զԳրիգորիոս, եւ արկին ի վերայ տատասկին մերկ. եւ ծակոտեալ լինէին մարմինք նորա առ հասարակ. եւ քարշեցին եւ թաղեցին զնա ի տատասկին. եւ շրջշրջէին զնա անդէն, մինչեւ առ հասարակ ծակոտեցան մանրիկ մարմինք նորա, մինչ զի ոչ մնաց ի նմա տեղի ողջ։

11 Եւ ի միւսում աւուրն ածին զնա առաջի նորա։ 12 Սկսաւ հարցանել զնա եւ ասէ. «Զարմացեալ զարմացեալ եմ, եւ կարի քաջ. զիա՛րդ կեաս դու կենդանի. եւ ոչ ինչ գրեցեր դու զցաւսդ, եւ խաւսիս եւս. զի արժան էր, թէ վաղուց էիր դու վախճանեալ ի տանջանաց այտի»։

13 Ետ պատասխանի Գրիգորիոս եւ ասէ. «Ոչ է իմ ժուժկալութիւն տոկալոյդ՝ իմով զաւրութեամբ, այլ ուժով շնորհի Տեառն իմոյ, եւ իմոյ յաւժարութեան կամացս, որ խնդրեցի ի նմանէ, զի եւ դու զփորձ առցես զծառայիս Աստուծոյ. զի գիտասցես, թէ ոչ ոք կարէ մեկնել զյուսացեալս ի նա ի սիրոյ նորա։ 14 Զի նա տայ ոյժ եւ զաւրութիւն համբերութեան՝ համբերել նեղութեանց *եւ փորձութեանց. զի ամաչեսցեն անաւրէնք յունայնութեան իւրեանց *եւ յամբարշտութեան եւ յապստամբութեան իւրեանց, որ իբրեւ զքեզդ իցեն, եւ կացցեն *ամաւթով յաւուրն այցելութեան եւ յանդիմանութեան»։

Ժ

Ժ. Եւ ետ հրաման արկանել կապիճս երկաթիս ի ծունկս նորա եւ վարել ուռունս ստուարս եւ բառնալ ի կախաղան՝ մինչեւ *յաւշեսցին ծունկք նորա անդէն։ 2 Եւ կաց կախեալ այնպէս զերիս աւուրս։

3 Եւ յաւուրն չորրորդի հրաման ետ թագաւորն եւ իջուցին զնա ի կախաղանէն եւ ածին կացուցին զնա *առաջին նորա։ 4 Խաւսել սկսաւ թագաւորն եւ ասէ. «Տե՛ս դու Գրիգորիոս զի ոչ փրկեաց զքեզ սնոտի յոյսն քո յոր յուսայիր դու *չեհան զքեզ ի ձեռաց իմոց»։

5 Ետ պատասխանի Գրիգորիոս եւ ասէ. «Տե՛ս դու զի սնոտի են յոյսքն քո եւ *ոչ կարացին *հաւանեցուցանել եւ ոչ երկեցուցանել զիս զի զոր դուն պաշտես՝ սնոտի է եւ ամենայն գործ *մոլորութեան քոյ։ 6 Այլ տե՛ս դու զի ո՛չ ի տանջանաց քոց երկեայ ինչ ես *եւ ոչ զսաստ ահի քոյ համարեցայ այլ զաւրութեամբ Տեառն իմոյ մարտեալ ընդ թշնամւոյն ՝ որ ի ծածուկն քեւ պատերազմի ընդ ճշմարտութեան եւ մատնեցի զմարմինս իմ *ի կիզումն տանջանաց *զի եթէ վաղ եթէ անագան ՝ *սակայն քակտի հնացեալ մարմինն զի եկեսցէ ճարտարապետն գտեալ զորդիս մարդկան՝ *միւսանգամ *զնոյն հնացեալն անդրէն նորոգեսցէ։ 7 Զի զորոց *զոգիսն գտանէ ի պարկեշտութեան *ի զգաստութեան ի սրբութեան ի քաղցրութեան ի հեզութեան յաստուածպաշտութեան կեցեալ ՝ նորոգէ զարդարէ կեցուցանէ զնոյն ոգիս նովին մարմնով։ 8 Իսկ զորս գտանէ յանաւրէնութեան եւ յամբարշտութեան յաստուածատեցութեան *ի կռապաշտութեան կեցեալ՝ թէպէտ եւ բուսանել բուսանին մարմինք նոցա *առ ժամանակ մի՝ այլ *զնոսին նովին ոգւով եւ նովին մարմնով արկանէ ի գեհեն *յանշէջ հուրն յաւիտենից տանջանս մանաւանդ զայնոսիկ որ իբրեւ զքեզդ են ի կռապաշտութեան»։

9 Իսկ իբրեւ *լուաւ զայն թագաւորն՝ բարկացաւ ընդ բանսն եւ ասէ. «Ինձ ոչ է փոյթ զայնմանէ թէ նորոգեսցէ՞ զքեզ Աստուածն քո թէ ոչ *ինձ ոչ է պէտ զայնմանէ։ 10 Այլ զի ասացեր եթէ զքեզ յանշէջ հուրն արկանէ ՝ ես զքեզ *աստէն իսկ այրեցից շիջանուտ հրով տեսցուք քո Աստուածն զի՞ արասցէ»։

11 Եւ ետ հրաման երկաթի պուտամբք հալել կապար *եւ մինչդեռ ջերմ էր՝ իբրեւ զջուր հոսել արկանել զմարմնով նորա։ 12 Եւ այրեցին զմարմինս նորա առ հասարակ եւ ոչ մեռաւ այլ կայր մեծաւ ուժով եւ զինչ հարցանէին՝ վաղվաղակի տայր պատասխանի։

13 Եւ զարմացեալ թագաւորն ընդ ժուժկալութիւն համբերութեանն *կարի անհնարին եւ *ընդ տոկալ նորա ՝ եւ ասէ թէ Զիա՞րդ կայ ի քեզ շունչդ յայդչափ ժամանակաց *եւ ի չարաչար տանջանացդ որով զքեզն կտտեցի»։ 14 Ետ պատասխանի Գրիգորիոս եւ ասէ. «Ո՞չ վաղ իսկ ասացի քեզ եթէ զի առցես դու զփորձ համբերութեան ծառայիս Աստուծոյ զի տայ զաւրութիւն յամաւթ առնել զայնոսիկ որ առանց նորա իցեն եւ մարտնչիցին ընդդէմ նորա իբրեւ զքեզդ։ 15 Զի այսպէս ասէ Ոչ թողից զձեզ եւ ոչ ընդ վայր հարիցա։ 16 Արդ՝ այս է պահպանութիւն նորա առ արարածս իւր *եւ առ սիրելիս իւր զի պահեսցէ զնոսա ի հաւատս իւրեանց որ ի նա մինչեւ հատուսցէ նոցա ի գալստեան իւրում»։

ԺԱ

ԺԱ. Եւ մինչդեռ խորհէր Տրդատիոս խաւսել եւ այլ ողոքով ընդ նմա եւ յղել պատգամ եւ խոստանալ կեանս եւ պատիւս որում ոչ ինչ էր *լսելոց.– « Եթէ այնմ եւս ոչ լսիցէ՝ *ասէ եւ այլ եւս յաւելից եւ *ի տոկ *կտտեցից յառաջ *մատուցեալ ոմն ի նախարարացն *որում անուն էր Տաճատ փեսայ Արտաւանայ սպարապետի արքայի՝ սկսաւ խաւսել եւ տալ տեղեկութիւն եւ ասել այսպէս վասն նորա թէ Վասն զի չէ պարտ կենաց՝ վասն այնորիկ ոչ կամի կեալ *եւ զլոյս տեսանել։ 2 Զի այսքան ժամանակք են որ առ մեզ բնակեալ է եւ ոչ գիտէաք զսա այլ դա է որդի Անակայ մահապարտի որ սպան զհայր քո Խոսրով եւ արար խաւար *Հայոց աշխարհիս եւ ի կորուստ մատնեաց *զայս աշխարհ եւ ի գերութիւն արդ՝ չէ պարտ կեալ դմա զի որդի վրիժապարտի է դա »։

3 Եւ յետ այսչափ հարցից եւ տանջանաց գանից եւ բանտից *գելարանաց եւ *կախաղանաց *դառն նեղութեանց *եւ ամենայն կտտանաց որով կտտեցին զնա բազում համբերութեամբ յանձն իւր տարեալ վասն անուան *Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի այդ՝ իբրեւ այնմ եւս հասանէր թագաւորն ի վերայ իրացն *եթէ արդարեւ որդի Անակայ Պարթեւի է որ սպան զԽոսրով *հայր նորա՝ հրաման տայր *կապեալ ոտիւք եւ կապեալ ձեռաւք եւ կապեալ պարանոցաւ խաղացուցանել զնա *յԱյրարատ գաւառ եւ տալ զնա ի դղեակ բերդին Արտաշատ քաղաքի եւ իջուցանել ի վիրապն ներքին որ անհնարին էր խորութեամբ մինչեւ *անդէն մեռցի։ 4 Եւ եղեւ նա յայնմ վիրապի *ամս երեքտասան։ 5 Եւ ինքն իսկ թագաւորն *խաղայր գնայր ի ձմերոց յԱյրարատ գաւառ ի Վաղարշապատ քաղաք *ի Հայոց աշխարհ յարեւելս։

6 Իսկ թագաւորն Տրդատ զամենայն ժամանակս *իւրոյ թագաւորութեանն աւերէր քանդէր զերկիրն Պարսից թագաւորութեանն եւ զաշխարհն Ասորեստանի աւերէր եւ հարկանէր ի հարուածս անհնարինս։ 7 Վասն այսորիկ պատշաճեցան բանքս այս ի բանս կարգի առակաց թէ Իբրեւ զսէգն Տրդատ որ սիգալովն աւերեաց զթումբս գետոց եւ ցամաքեցոյց իսկ ի սիգալն իւրում զյորձանս ծովուց»։ 8 Վասն զի սէգ իսկ էր առ հանդերձս եւ այլ ուժով պնդութեան հարստութեամբ բուռն ոսկերաւք եւ յաղթ մարմնով քաջ եւ պատերազմող անհնարին բարձր եւ լայն հասակաւ *որ զամենայն ժամանակս կենաց իւրոց պատերազմեալ եւ առնէր մարտիցն յաղթութիւն։ 9 Մեծ անուն պարծանաց քաջութեան անձին ստանայր եւ զհոյակապ շքեղութիւն յաղթութեան ընդ ամենայն աշխարհ կացուցանէր հարկանէր ի հարուածս զթշնամիսն եւ խնդրէր *զքէնս վրիժուց *իւրոց հայրենեացն առնոյր աւար բազում ի կողմանցն Ասորւոց եւ թափէր կապուտ սաստիկ անհնարին ի նոցանէն ։ 10 Արկանէր ի սուր զզաւրս Պարսից եւ թափէր կողոպուտ անհնարին լինէր առաջնորդ առն եւ ձիոյ զաւրացն Յունաց եւ մատնէր նոցա զբանակս նոցա հանէր զզաւրս Հոնաց սաստիկ յոյժ եւ գերէր զկողմանս Պարսից։

11 Եւ *զայն ամս երեքտասան որ եղեւ Գրիգորիոս ի բերդին բանդին եւ ի խոր վիրապին կին ոմն *այրի որ էր *ի բերդին յայնմիկ հրաման առեալ յարհաւրաց ՝ զի աւուրն նկանակ մի * արարեալ պատրաստական ընկենուլ ի ներքս *ի խոր վիրապն եւ այնու *կերակրեալ լինէր նա ի հրամանէն Աստուծոյ *զայն ամս որ եղեւ նա անդ։ 12 Իսկ *յայն վիրապ ուր ընկեցին զնա՝ պահեալ լինէր նա կենդանի *շնորհիւ Տեառն իւրոյ ։ 13 Իսկ այլ մարդիկ որ միանգամ իջուցեալ էր անդր ՝ ամենեքեան մեռեալ էին վասն դժնդակ չարաշունչ դառնութեան տեղւոյն վասն կարակում տղմին աւձախառն բնակութեան եւ խորութեանն ։ 14 Վասն չարագործաց *իսկ էր շինեալ զայն տեղի եւ ի սպանումն *մահապարտացն ամենայն Հայոց։

ԺԲ

*ԺԲ. *Եւ յետ այսորիկ հրաման ետ Տրդատ արքայ՝ հրովարտակ առնել ընդ ամենայն աշխարհս իշխանութեան իւրոյ, հրաման հանեալ աւրինակ զայս.

«Տրդատ արքայ Հայոց մեծաց, առ մեծամեծս եւ առ իշխանս եւ առ նախարարս * եւ առ գործակալս *եւ առ այլ մարդիկդ, որ ընդ իմով իշխանութեամբ էք, յաւանս, ի շէնս, ի գեաւղս, յագարակս, առ ազատս եւ առ շինականս, միանգամայն իսկ առ ամենեսեան , ողջոյն։

2 Ողջոյն հասեալ եւ շինութիւն դիցն աւգնականութեամբ, լիութիւն պարարտութեան յարոյն Արամազդայ, խնամակալութիւն յԱնահիտ տիկնոջէ, եւ քաջութիւն հասցէ ձեզ ի քաջէն Վահագնէ ամենայն Հայոց աշխարհիս. իմաստութիւն Յունաց հասցէ դաստակերտիդ կայսերաց, եւ ի մեր դիւցախառն Պարթեւաց հասցէ այցելութիւն, ի փառաց թագաւորաց եւ ի քաջ նախնեաց։

3 Ամենայն ոք գիտասցէ ի մերոց հրամանացս *որ առ ձեզ, զի վասն ձեր շինութեան եմք հոգացեալք. զի յորժամ էաք մեք ի Յունաց աշխարհին՝ անդ տեսանէաք զհոգաբարձութիւն թագաւորացն, ի հոգալ ընդ շինութիւն իւրեանց աշխարհին, ի պատուել զբագինս դիցն աստուածոց շինուածովք եւ սպանդիւք զոհիցն, եւ երեւելի պատարագացն ընծայիւք, եւ գունակ գունակ նուիրաւքն եւ ի պտղոցն՝ յամենայնէ զամենայն նոցա մատուցանելով, եւ ջերմեռանդն եռալ զեռալ պաշտամանն, շքեղացուցանելով եւ զարդուքն զարդարելով եւ զերեւելի զհոյակապ զանեղծ դիսն մեծարելով։ 4 Եւ զայն եւս տեսանէաք ի նոցանէ՝ ի նոցունց դից անտի՝ զխաղաղասէր շինութիւն *մարդաշատութեան, հոծ բազմամբոխ լիութեամբ պարարտութեամբ՝ նոցա զայն փոխադարձ փոխարինացն շինութիւն շնորհեալ, ամենալրիւք բարութեամբ մեծացեալք խաղաղացեալք ի բարիսն վայելէին։

5 Վասն որոյ պատուէր տուեալ, ահաբեկ արարեալ թագաւորաց աշխարհին՝ զմարդիկն *զարհուրեցուցանէին *վասն պաշտաման դիցն յոլովելոյ. մի՛ գուցէ թէ խառնաղանջ բազմամբոխ խաժամուժ մարդիկ առ տգիտութեան ինչ արհամարհիցեն. կամ եթէ ոք յանկարծ առ փոխելութեան իշխեսցէ արհամարհել զպաշտաւն դիցն՝ հրաման ելեալ զաւրացեալ ի թագաւորաց, զի խլեսցեն բրեսցեն իշխանքն որ իցեն յիւրաքանչիւր գործակալութեան, զի շինութիւն աշխարհի ի դիցն բազմասցի։ 6 Զի *գուցէ թէ յանկարծ ոք զդիսն անգոսնեսցէ՝ *վնաս *մեծ ի ցասմանէ դիցն յուզեսցի. այնպիսիքն զանձինս կորուսանեն, եւ աշխարհի մեծ ոճիրս վնասուց ի նոցանէն ընդոստուցանեն. վասն *այսորիկ իսկ եւ ետու զհրամանս սաստից այնպիսեացն՝ պատուհաս մահու՝ թագաւորքն Յունաց *յիւրեանց աշխարհին։

7 Արդ՝ եւ մեք հրաման *շինութեան *կամեցեալ ձեզ, հոգացեալ *զի եւ ձեզ ամենալրիւքն ամենաբարիքն ի դիցն բազմասցին, զի ի ձէնջ՝ պաշտաւն նոցա եւ փառաւորութիւն, եւ ի նոցանէ՝ շինութիւն, լիութիւն եւ խաղաղութիւն. զի որպէս *ամենայն տանուտէր ընդ *տան իւրոյ եւ *ընդ *ընտանեաց հոգայ՝ սոյնպէս եւ մեք հոգամք *ընդ մեր Հայոց աշխարհիս շինութեան։

8 Արդ՝ ամենայն նախարարք մեծամեծք *եւ ազատք եւ գործակալք եւ սիրելիք մեր *թագաւորաց, եւ շինականք, բնակք եւ ձեռատունկք եւ ձեռասունք մեր Արշակունեաց, զոր *յանձանձեալսդ եւ սնուցեալսդ է, անխայեալսդ եւ յառաջեալսդ, վասն մեր *աւգտի հասարակաց հոգացեալ , զի զդիսն պատուեսջիք։ 9 Արդ՝ եթէ յանկարծ ոք թէ գտցի, որ զդիսն անպատուեսցէ, եւ գտցեն զայնպիսին՝ կապեալ ոտիւք եւ կապեալ ձեռաւք եւ կապեալ պարանոցաւ ի դուռն արքունի ածցեն. եւ տուն եւ կեանք եւ *արարք եւ ստացուածք եւ գանձք՝ *այն ամենայն այնոցիկ լիցի, որ զայնպիսիսն ի մէջ ածցեն։ 10 Ողջ լերուք ի դիցն աւգնականութենէ դուք ամենեքին եւ ի մեր թագաւորաց՝ որ ընդ այս հրաման կամիք, եւ ի շինութեան բնակեսջիք *ամենեքեան, զի մեք *գլխովին իսկ ողջ եմք»։

11 Իսկ զամենայն ամս ժամանակաց իւրոց թագաւորն Տրդատ գոռացեալ ընդ Պարսից տէրութեանն՝ *խնդրէր զքէնս վրիժուց մարտիւք պատերազմաց։ 12 Իսկ ի լնուլ ամացն, որ եղեւ Գրիգորիոս ի վիրապին, իբրեւ ամս երեքտասան, եւ էր մարտ սաստիկ խստութեան *Տրդատայ ընդ Պարսից թագաւորին՝ զամենայն աւուրս *կենաց իւրոց։

13 Իսկ միւս եւս այլ հրովարտակ հրամայեաց գրել *ընդ աշխարհս եւ ընդ գաւառս իշխանութեանն իւրոյ՝ *աւրինակաւս այսուիկ.

«Տրդատիոս *Հայոց մեծաց արքայ. առ աշխարհս եւ առ գաւառս, առ նախարարս եւ առ զաւրս եւ առ շինականս *եւ առ ամենեսին ողջոյն. ողջ լիջիք, եւ մեք մեզէն իսկ ողջ եմք։

14 Դուք ինքնին գիտէք, զիա՛րդ ի բնէ ի նախնեացն իսկ յաղթութիւն խաղաղութեան բազում *էր շնորհեալ մեզ դիցն *աւգնականութեամբ, եւ կամ թէ ո՛րպէս զամենայն ազգս նուաճեալ էր, եւ ի հնազանդութեան ունէաք։ 15 Իսկ յորժամ զդիսն ոչ մարթացաք հաճել պաշտամամբն, զկամս նոցա *քաղցրացուցանել ընդ մեզ՝ հանին մերժեցին ի ցասմանն իւրեանց զմեզ ի մեծ տէրութենէն։ 16 Մանաւանդ վասն աղանդին քրիստոնէից պատուիրեալ *ձեզ, զի *հազար եւ բիւր *դէպ է եթէ գտցի ոք, զի նոքա անհնարին լինին խափան դիցն պաշտամանն, զայնպիսին թէ գտցեն *եւ *վաղվաղակի ի մէջ ածցեն՝ յարքունուստ պարգեւք եւ պատիւք նոցա *լիցին շնորհեալ որ զնոսայն յայտնեսցեն։ 17 Ապա *թէ ոք չյայտնեսցէ զայնպիսին, կամ *թագուսցէ, եւ գտցի՝ այսպիսին ընդ մահապարտս *համարեալ լիցի, եւ ի հրապարակ արքունի եկեալ մեռցի, եւ տուն նորա յարքունիս երթիցէ։

18 Արդ՝ զոր աւրինակ ես ոչ խնայեցի *յիմ վաստակաւոր Գրիգորիոս, յիմ սիրելին, որ *վասն դորին իսկ իրաց չարաչար եւ սաստիկ տանջանաւք տանջեցի, եւ յետ այնորիկ ետու *զնա ընկենուլ ի խոր վիրապն յանհնարին, զի անդէն իսկ միանգամայն աւձից լիցի կերակուր. զի եւ ոչ զմեծ վաստակն նորա համարեցայ ինչ՝ *առ սիրով եւ առ ահիւ *դիցն, զի եւ ձեզ ահ լիցի այս եւ երկիւղ ի մահուանէն. այլ զի կեցջիք ընդ հովանեաւ դիցն *եւ ի մէնջ բարիս *մարթասջիք գտանել։ 19 Ողջ լերուք, եւ մեք մեզէն *ողջ եմք»։

ԺԳ

*ԺԳ. *Եւ եղեւ *ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ խնդրեաց իւր կին կայսրն Դիոկղետիանոս. եւ այնուհետեւ ընդ ամենայն կողմանս տէրութեան իւրոյ արձակեալք շրջէին պատկերագործք *նմանահանք ճշգրտագործք. դեղատախտակ պայծառակշիռ հասակաչափ զգեղ երեսացն եւ զմրազարդ յաւնիցն *ի տախտակսն համանմանս դեղովքն պաճուճէին, զի յայտ յանդիման ցուցցեն *առաջի ակնահաճոյ կամաց թագաւորին։

2 Յայնմ ժամանակի եկեալ գտանէին ի քաղաքին Հռոմայեցւոց արգելավանս մի կուսանաց՝ միանձնական լեռնական , ընդակերս, զգաստացեալս, պարկեշտականս, սրբամատոյց կանայս քրիստոսական հաւատոց, որ զցայգ եւ զցերեկ եւ յամենայն ժամանակի փառաւորութեամբ եւ աւրհնութեամբ զկատարեալ աղաւթսն *իւրեանց առ Աստուած առաքել ի բարձունս արժանի լինէին։ 3 Որոյ *անուն էր գլխաւորին Գայիանէ, եւ սան նորին՝ *ի դստերաց ուրումն յաստուածապաշտ եւ ի թագակալ տոհմէ, զի անուն *էր նորա Հռիփսիմէ։

4 Եւ իբրեւ եկին հասին՝ բռնութեամբ մտեալ ի սուրբ կայեանս առաքինեացն, տեսեալ զպարկեշտագեղն Հռիփսիմէ, զարմացեալ սխրացեալ ընդ սքանչելատեսիկն տեսիլ՝ ի նկարապաճոյճ ի տախտակսն յաւրինէին, եւ առ թագաւորն հասուցանէին։

5 Եւ իբրեւ ետես թագաւորն զգեղապանձ վայելչութիւն պատկերակերպ նկարագրին Հռիփսիմեայ, մոլեգնական ցանկութեամբ տռփողաց զեղխեալ, զի անկարգ ցանկութիւն *յիմարութեանն մոլութեան ստիպէր, ժամ տուեալ ուրախութեան հարսանեաց՝ ճեպով տագնապաւ փութայր զուրախութիւնս հարսանեացն կատարել։ 6 Յայնմ ժամանակի *տագնապափոյթ ստիպով դեսպանս արձակեալ, պատուիրակս *հանեալ ընդ աշխարհս ամենայն, զի ամենեքեան աւժտաբեր ընծայատար լիցին մեծի *հարսանեացն, եւ բազում ուրախութեամբ գալ կատարել առ հասարակ ամենեցուն *զաւրէնս արքայական փեսային՝ ըստ աւրինացն թագաւորաց։

7 Իսկ իբրեւ տեսին առաքինիքն զգաղտաձիգ նետս թշնամւոյն, որ *ի ծածուկն սովոր էր ձգել ի սուրբսն քրիստոսասէրսն, աման չարի գտեալ զթագաւորն. որպէս ի դրախտի անդ զաւձն *անդրուվար արարեալ, առ ի զպատուիրանն մոռանալոյ, մտեալ *յանզգամ յունկն կնոջն առաջնոյ. սոյնպէս եւ աստ զթագաւորն անաւրէն իբրեւ զվահանակ երեսաց գտեալ՝ նովաւ մարտուցեալ *ընդ աստուածաշէն եկեղեցիս։

8 Իսկ զթագաւորն հպարտացուցեալ ամբարհաւաճեցուցանէր որոգայթադիր թշնամին՝ ի գրգռել յարուցանել հալածանս ի վերայ եկեղեցեաց Աստուծոյ, խելացնորեցուցեալ *զնա առ ի տալ պագանել երկիր ուրուականաց մեռելոտւոց, ոսկեղէն եւ արծաթեղէն, փայտեղէն եւ քարեղէն պղնձագործ պատկերաց դիցն սնոտեաց, եւ պղծութեանն պաշտաման։ 9 Ուս եդեալ համբառնայր հարկանել *ընդ վիմին հաստատնոյ, ընդ հաւատոցն եկեղեցւոյ. վիմին ինչ *ոչ ստնանել կարացեալ՝ ինքն առ վիմին խորտակեցաւ։ 10 Սակայն *յամբարհաւաճութիւն մոլեգնութեանն վստահացեալ՝ բազում եւ անչափ էր այն, որ ի նմանէ անցանէր ընդ եկեղեցիս Աստուծոյ։

11 Իսկ երանելին պարկեշտասէրն Գայիանէ, սրբասնելովն *Հռիփսիմեաւ հանդերձ եւ այլ ընկերաւքն իւրեանց, յիշեալ զուխտն սրբութեան, զաւրինաւոր կրաւնիցն զգաստութեան սրբութիւնն յոր մտեալ էին՝ ողբային յանձինս իւրեանց վասն նկարացոյց հրամանին, առ ի նկատել զպատկերս նոցա պիղծ եւ անաւրէն թագաւորին. ճգնութեամբ մատուցեալ յաղաւթս՝ խնդրել *ի բազումողորմ Տեառնէն աւգնականութիւն՝ փրկել զնոսա ի փորձութենէն, որ հասեալ էր ի վերայ նոցա։ 12 Եւ յաղաչելն իւրեանց այսպէս ասէին.

«Տէր տերանց, Աստուած աստուածոց, Աստուած յաւիտենական, Աստուած երկնից, Աստուած անճառ լուսոյ, որ հաստատեցեր զամենայն բանիւ քով. որ արարեր զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն զարդ նոցա. որ ստեղծեր զմարդն հող յերկրէ եւ իմաստուն կացուցեր եւ բազմացուցեր զնա ի վերայ երկիր, եւ աւգնական եղեր նոցա ի դարս իւրաքանչիւր՝ որ յուսացան ի քեզ։

13 Արդ՝ *աւգնեա՛ եւ մեզ, Տէր, ի պատերազմիս որ նեղէս զմեզ, զի յաղթեսցուք *որոգայթից նենգութեանց սատանայի, եւ անուն քո, Տէր, փառաւոր լիցի, եւ եղջիւր եկեղեցւոյ քոյ բարձրացեալ լիցի. զի եւ մեք արժանի լիցուք հասանել *յաւթեվանս արքայութեան պատուիրանապահաց քոց։ 14 Եւ մի՛ լիցի պակասութիւն ձիթոյ ի լապտերաց մերոց. եւ մի՛ շիջցին ճրագունք հաւատոց ուխտի սրբութեան մերոյ. եւ մի՛ հասցէ տխրական մթացուցիչն գիշերոյ կորստեան ի վերայ լուսաւոր ճանապարհաց մերոց. եւ մի՛ գայթակղեսցին ոտք մեր ի լուսագնաց շաւղաց քոց. եւ մի՛ կուրասցին բիբք *տեսանելեաց մերոց ի զուարթարար ճառագայթից ճշմարտութեան քոյ. եւ մի՛ յափշտակեսցէ թռչունն մահացան զսերմանիսն բուսոյն կենաց, զոր սերմանեաց ի մեզ միածին Որդիդ քո , Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս. եւ մի՛ տարցի զզգաստութիւն սուրբ հաւտի քոյ գազանն ապստամբ. եւ մի՛ յաղթահարեսցէ զգառինս հաւտի քոյ գայլն ապականիչ. եւ մի՛ վարատեսցէ թշնամին ուխտիս մերոյ զոչխարս առաքելական եկեղեցւոյ քոյ սրբոյ։

15 Տէր Աստուած մեր, որ *առաքեցեր զմիածին Որդիդ քո, որ եկն եւ ելից զամենայն տիեզերս *հոգւով իմաստութեամբ *քով, զի զամենեսեան յԻսրայէլ անուն աստուածատեսս գրեսցէ։ 16 Եւ մեք լուաք զի ասաց, Թէպէտ եւ հալածեսցեն զձեզ *քաղաքէ ի քաղաք՝ ոչ կարաջիք սպառել զքաղաքս Իսրայելի, մինչեւ ի դարձ *գալստեան իմոյ այսրէն։

17 Արդ խնայեա՛, Տէր, յանձինս մեր, որ ապաւինեցաք յանուն քո սուրբ, զի մի՛ խառնակեսցուք ընդ անարգութիւն պղծութեան հեթանոսաց. եւ մի՛ տար զզգաստութիւն սրբութեան մերոյ բոզանոց անաւրէն շանազգեաց լկտութեան նոցա, եւ մի՛ զկուսութեան մարգարիտ *հաւատոց մերոց՝ ի շաւիղս խոզագնաց ամբարշտութեան նոցա։ 18 Եւ *մի՛ *շարժեսցէ *ուղխ անյագ ջուրց բազմութեանց մոլորահողմն խաբէութեան զրահեղեղն սաստկութեան զհիմունս սուրբ եկեղեցւոյ քոյ, որ բազմապատիկ վիմաւքն արդարովք շինեցաւ ի վերայ վիմին հաստատնոյ, որոյ գլուխ անկեանն կատարման եղեւ Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս *ի ձեռն մարմնանալոյն, մահուամբ խաչին, հեղմամբ արեանն, յարութեամբն եւ յերկինս վերանալոյն, նստելովն յաջմէ Աստուածութեան քոյ, ուր էրն յառաջ։

19 Արդ նայեա՛ց, Տէր, յերկնից *ի սրբութենէ քումմէ, զի մի՛ լիցուք մեք *իբրեւ *զայն տունն, որ ի վերայ աւազոյն շինեալ էր, զոր դրդուեցին խռովութիւնք *նեղութեանց պէսպէս փորձութեանց. այլ հաստատեա՛ զմեզ ճշմարտութեամբ Աւետարանին խաղաղութեան, եւ առաջնորդեա՛ մեզ ըստ կամաց քոց, եւ արժանիս արա զմեզ գիշերոյն լուսոյ հարսանեաց. յորում զգիշերն իբրեւ *զտիւ լուսաւոր առնիցես ի ծագել ճառագայթից *յերեսաց *փառաց քոց, եւ ապրեցո՛ զմեզ ի ներքոյ թեւոց քոց, եւ մեք հասցուք ի նաւահանգիստ կամաց քոց։ 20 Եւ տո՛ւր մեզ, զի արբցուք զբաժակ նահատակութեան, զի առցուք զփոխարէն պսակն յաւուր արդար դատաստանին ի յայտնութեան փառաց քոց»։

21 Եւ յետ այսորիկ սուրբն Գայիանէ սանականաւն Հռիփսիմեաւ եւ պարկեշտաժողով ընկերաւքն հանդերձ՝ դէմ եդեալ տարադէմ գնացեալ փախստեայ լինէին, զի զանձինս իւրեանց սրբութեամբ պահեսցեն յայսմիկ հողաթաւալ, մեղսաթաթաւ, մեղանչական, անաւրէն *ի դիւական խառնից մարդկան. զի առաւելութեան յուսոյն կենդանութեան եւ լուսոյն յարութեան արժանի լինիցին հասանել, ընդ առաքելական սահմանաւք ապրեալ յանվախճան ի հանդերձեալ դատաստանաց անտի, եւ յաջակողմն գահուն մտեալ՝ *խոստացելոց բարեացն հասանել, անթառամ պսակաւքն զարդարեալ՝ *ընդ հնգեկան կամարարսն կուսանաց, գործովքն բարութեան լուսաւորեալք ի հանգիստ նորոգական վայելչութեան դրախտին, ընդ աստուածական *փեսային ի բազմաժողովս արդարոցն, ի բազմականս Աբրահամու անպակաս ուրախութեանցն լինել ժառանգորդ։ 22 Որպէս *եւ Տէրն *յԱւետարանի անդ ասաց, եթէ Որ թողցէ զբնակութիւն իւր վասն անուան իմոյ՝ ի միւսանգամ գալստեան իմում զկեանս յաւիտենականս *ժառանգեցուցից նմա։ 23 Իբրեւ ոչ ի ժամանակեան մահուանէս *փախուցեալք, այլ *յանհնարին մոլեկան անաւրէն ցանկութեանցն ճողոպրեալք։ 24 Իբրեւ *ոչ զի զմարմինս իւրեանց ի տանջանաց երկրակոխաց ի զրպարտութենէս ապրեցուսցեն, այլ զի զոգիսն իւրեանց սրբութեամբ առանց աղտեղութեան պահել մարթասցեն յանաւրէն *գիճութեան պղծութեան աղտեղութեան խառնից մարդկան անաւրէն կրաւնից. այլ զի զանձինս իւրեանց *բանդից եւ կապանաց եւ պատժոց, մահու եւ անհնարին նեղութեանց վասն անուան Տեառն պատրաստեալ, զի արդարութեան պսակին արժանի լինիցին հասանել։ 25 Վասն այսորիկ թողեալ զերկիր ծննդեան իւրեանց, զինչս եւ զստացուածս եւ զմերձաւոր *զազգակիցս եւ զտոհմականս վասն աստուածական հրամանին, զանձինս իւրեանց հրեշտակական զուարթական կարգաւք լուսաւորեալ վարուցն քաջութեամբք, զի զԱստուած տեսանել կարասցեն։

26 Յայնմ ժամանակի գային հասանէին յերկիրն Հայոց, յԱյրարատ գաւառ, ի Վաղարշապատ քաղաք, զոր եւ Նորաքաղաքն կոչեն, ի նիստս թագաւորացն Հայոց։ 27 Այնուհետեւ եկեալ մտանէին ի հնձանայարկս այգեստանւոյն, որ կան շինեալ ի հիւսիսոյ յարեւելից կուսէ. եւ կերակրէին ընչիւք իւրեանց ի վաճառաց քաղաքին. եւ ոչ ինչ այլ ինչ *գոյր թոշակ ընդ նոսա զոր ունէին, բայց մի ոմն ի նոցանէ ունէր արուեստ ապակագործութեան՝ առնել ուլունս ապակեղէնս, եւ տալ գինս *ընդ կերակրոյ աւուրն պարենի ռոճկի։