Текст книги "Белая муха, забойца мужчын"

Альгерд Бахарэвіч
Белая муха, забойца мужчын

Юлi, куды б мы нi сьпяшалiся

That which gave me most uneasiness among these maids of honour (when my nurse carried me to visit them) was, to see them use me without any manner of ceremony, like a creature who had no sort of consequence: for they would strip themselves to the skin, and put on their smocks in my presence, while I was placed on their toilet, directly before their naked bodies.

Jonathan Swift,

“Gulliver´s Travels. A voyage to Brobdingnag”

© Бахарэвіч А., 2015

© Afarin Sajedi, карціна, 2013

© Цімафеева Ю., вокладка, 2015

© ПВУП «Галіяфы», 2015

© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016

Частка першая

1. Лiхтары i бэз

Напрыканцы мінулага стагодзьдзя па Менску блукала легенда пра дзявочую банду, удзельніцы якой цёмнымі вечарамі нападалі на хлопцаў, а часам і на дарослых мужчын ды зьбівалі іх на горкі яблык.

Росквіт іхнай злачыннай дзейнасьці прыпаў на травень, час падрыхтоўкі да іспытаў і той салодкай ляноты, ад якой дапамагае толькі абліваньне халоднай вадой і добрая прачуханка. Відаць, зламысьніцы даўно не зазнавалі ні першага, ні другога – такія ўжо норавы былі ў тагачасным горадзе Менску, горадзе, што імкліва занепадаў, учадзелы, чапурысты і чысты, як перад канцом сьвету, і не было на тых дзевак ні госпада бога, ні ўчастковага.

Удзень выдатніцы, актывісткі моладзевага саюзу, пакорлівыя дочкі законапаслухмяных бацькоў, пасьля школы яны вярталіся дадому, да яшчэ ня выпраўленых у крэматорыі памяці плюшавых мядзьведзяў і пуставокіх лялек на засланых ружовым канапах, апраналіся ў мяккія хатнія касьцюмчыкі пастэльных колераў, вячэралі з татам, мамай і малодшымі братамі, мылі посуд, рабілі хатняе заданьне – каб празь некалькі гадзін выйсьці, плячо ў плячо, з зарасьнікаў густога, наркатычна-духмянага менскага бэзу дзесьці ў суседнім раёне.

Цёмных сьцежак і дзікага кустоўя ў горадзе хапала. Бэз калыхаўся, і разам зь ім калыхаўся вусаты месяц у бяззорным менскім небе. Даўгія ногі ў туфліках на высокім, але не занадта, абцасе ўпэўнена ступалі на вышчарбленую плітку, на мігатлівы водсьвет далёкага ліхтара, на бесклапотны цень будучай ахвяры. Яны рабілі сваю справу моўчкі, толькі час ад часу са страшнай цемры ахвяра чула то ззаду, то збоку бомы прыглушанага, вельмі музычнага сьмеху, таго сьмеху, які адныя жанчыны страчваюць ужо на другі дзень пасьля вясельля, а іншыя захоўваюць на ўсё жыцьцё. Вядома, што жанчынам ня надта зручна біцца ў іхным нелягічным, прыдуманым мужчынамі абутку – але біцца і біць, як вядома, ёсьць рознымі відамі спазнаньня сьвету.

Пачыналася ўсё з дакладна разьлічанага ўдару вострым мыском паміж ног – настолькі ж моцнага, наколькі й нечаканага, бо не было ніводнай ахвяры, якая б спадзявалася на такую сустрэчу. Чалавек згінаўся ад болю, быццам яму раптам скруціла страўнік – што ж, бывае, жывоцік баліць, і добрыя самарыцянкі адразу ж прыходзілі на дапамогу. Наступны ўдар туфліка цэліў у жывот, трэці – у калена, чацьверты – у зубы, і чалавек складваўся далей, робячыся ўсё меншым і меншым у памерах, быццам партатыўнасьць была ў ягонай прыродзе. Калі зьменшаная да патрэбных маштабаў ахвяра падала на сьцежку, на яе абрынаўся ўжо сапраўдны град адточаных тычкоў, трапных высьпяткаў і вытняў. «Дзяўчонкі, за што?» – хрыпата крычала істота на зямлі, закрываючы адной рукою скрываўлены твар, а другою гулкія, нібы званы, яйцы, і спрабуючы адчайнымі рухамі ягадзіцаў адпаўзьці ў кустоўе. І рэдка калі дзявочы голас адказваў: «За Кацю», ці там «За Таню», ці «За Каханоўскую» – а калі і адказваў, то вакол чулася незадаволенае шыпеньне: помста ня мусіла мець ніякага голасу, апрача сьмеху, помста мусіла ісьці зь цемры, і быць няўхільнай і безаблічнай, як сама цемра.

Зрэшты, ахвяры часьцей за ўсё і самі здагадваліся, за што. І праглыналі сваё прыніжэньне, бо каму хочацца, каб пра яго хадзіла слава зьбітага дзеўкамі недарэкі: за ўвесь час, пакуль банда шчыравала ў розных раёнах, ніводная ахвяра не паскардзілася ня тое што ў міліцыю, але нават прыяцелям. Толькі некалькі настаўнікаў былі вымушаныя звольніцца з працы і пашукаць сабе больш бясьпечнага занятку, і сярод іх быў нават адзін немалады, жанаты чалавек з трыма дзецьмі. Каму зь дзяўчат ён мог перайсьці дарогу, ды настолькі, каб давялося ставіць сабе новыя зубы? Мо і невядомай нам Каханоўскай, якую неяк назваў «тупой жырнай каровай» перад усёй клясай. Але ж ён быў чалавек у гадах, і зь іхнай вышыні мог дазволіць сабе, скажам так, пэўную вольнасьць стылю! Да таго ж ён сам ім расказваў, што ў Індыі карова – сьвятая жывёла. Магчыма, расказваў занадта часта, бо сьмех пасьля гэтых словаў чуўся ўсё радзей, а потым і зусім занік. Ператварыўшыся ў дзіўны звон, прыглушаную музыку, якая гучыць з кустоў бэзу цёмнымі менскімі вечарамі.

Што да ахвяраў маладзейшага веку, дык яны прыходзілі раніцай у школу ў гераічных бінтах і, хаваючы вочы і заікаючыся, расказвалі неверагодныя і няўцямныя гісторыі. Ну, на тое яны і хлопцы, каб хадзіць з гузакамі, супакойвалі сябе пэдагогі. Галоўнае, што ўсе жывыя. І ніхто ня піша заяваў ні ў органы правапарадку, ні ў РАНА – толькі кантрольныя і дыктоўкі. Дзяўчаты пішуць больш пасьпяхова за хлопцаў, расьце цэлае суквецьце выдатніц. Хлопцам навука даецца цяжэй, але ж на тое яны і… І наогул, да свадзьбы зажывёт. І жывот зажывёт, і ўсякая рана зарасьцёт, зуб прайдзёт, жызьнь прайдзёт, цот-няцот, цот-няцот, цот.

Можа, яно й добра, што мужчынская гордасьць не дазваляла ахвярам паўзаемнічаць міжсобку хаця б раз, каб нарэшце аб’яднацца і ўваліць крыўдзіцелькам як сьлед, вылавіўшы іх па адной. Інакш справа магла б дайсьці да самай жорсткай вайны. А можа, на тое і быў хітры разьлік банды: ведаючы асаблівасьці гэтай гордасьці, зламысьніцы былі пэўныя, што ахвяры застануцца разьяднаныя і слабыя, як пінская шляхта, і бясьсільныя, як дзеці.

Нехта ўсё ж пусьціў пагалоску пра гэтых жудасных дзевак – перашэптам, перакурамі за школьным ганкам, апасьлівымі пераказамі легенда выйшла за межы адной школы і разышлася па ўсёй сталіцы. Хоць, магчыма, пастараліся і самі бандыткі, намякнуўшы пра свае прыгоды самым балбатлівым вучаніцам і прыгразіўшы ім расправай, калі яны назавуць хоць бы адно імя.

Трэба сказаць, што бацькі ўдзельніц банды спалі спакойна: іхныя дочкі ніколі не вярталіся дахаты пазьней строга прызначанага для іх дзявочага часу. Маткам не даводзілася ўзірацца ў цёмныя двары, сьлепячы свае вочы, у якіх скакаў нязгасны тэлевізійны агеньчык, і выціраючы кроў са сваіх вечна сырых сэрцаў. І айцы сямействаў ня мусілі раўці на дачок у вузкіх калідорах, што ўжо ноч даўно і «дзе-ты-швэндаешся-прастытутка-малая». Не, роўна ў абяцаны перад сыходам на шпацыр час дзяўчаты адчынялі дзьверы сваіх кватэраў і скідвалі з ног разьбітыя туфлікі. Свае станцаваныя чаравічкі. І, пачытаўшы на ноч праграмныя кніжкі, клаліся у свае ружовыя ложкі, пад позіркамі сваіх даўно ўжо халодных плюшавых мядзьведзяў і пастарэлых лялек, пацалаваўшы ўпотай постэр з выявай вусатага, як месяц, кінаактора, які ніколі, ах, ніколі не прыедзе ў іхны горад.

Колькі іх было, тых зламысьніц? Мо дзесяць-дванаццаць, а можа і меней, можа, гэта ўсё бэз вінаваты, ён заўжды ўсё перабольшвае, непралазны менскі бэз з ачмуральным жаночым водарам, чортаў куст, які таксама ўмее сьмяяцца, калі да яго дакранешся локцем на бязьлюднай вечаровай сьцежцы; можа, гэта ягоная прысутнасьць стварала ілюзію шматлікасьці банды. А дзеўкі ў гэтай зламыснай кампаніі былі як на падбор: бляндынкі і брунэткі, пульхныя і хударлявыя, як мадэлі, маленькія, празрыстыя, як рэдкі від жабянятаў, і высачэзныя, падобныя да скандынавак жанчыны ў целе, пра якіх і ня скажаш, што яны яшчэ школьніцы, такіх у войска бяруць, не раздумваючы, і ў жонкі бяруць, і ў касманаўты, і ў міліцыю, і на цёмныя справы ў сьветла-шэрую ад брудных ліхтароў імглу.

Банда шчыравала месяцы тры, ня болей – яна так і засталася няўлоўнай, засталася белымі калготкамі на першым таполевым сьнезе. Здаецца, менавіта так, «белымі калготкамі», з жывёльным жахам перад усім жаночым, называлі мітычных прыбалтыйскіх снайпэрак расейскія акупанты на Каўказе. Напады скончыліся, нібыта і не было разьбітых вострымі абцасамі вуснаў і адточаных тычкоў пад рэбры ды трапных вытняў па самых гордых мужчынскіх месцах. Зразумела, чаму: не таму, што кожная школа некалі канчаецца, і не таму, што некаторыя жабяняты ператвараюцца ў скандынавак, а некаторыя скандынаўкі ў афрыканскіх рабыняў, і не таму, што неўзабаве зьявіліся мабільнікі, а сьвятла ў горадзе стала болей, чым бэзу. І не таму, што менскі месяц згаліў вусы – бо ў яго іх і не было, тых вусоў. А таму што кожная сапраўдная гісторыя мусіць скончыцца нічым, каб пакінуць месца для новай, яшчэ больш сапраўднай. Толькі так яна мае шанец ператварыцца ў легенду.

2. Млявыя мэлянхолiкi

Аповед пра тую дзявочую банду я пачуў ад знаёмага паэта У. Л. Мы сядзелі зь ім і ягонай жонкай-перакладчыцай у самай знакамітай менскай кавярні, яны пацягвалі віно, я – каньяк, быў вечар, і кавярня запаўнялася, як пясочны гадзіньнік. І хоць аповед быў зусім кароткі, бо гаварылі мы, уласна кажучы, зусім не пра гэта – маё ўяўленьне адразу ж дамалявала ўсе падрабязнасьці, і легенда ўспомнілася так ясна, быццам я сам быў яе ўдзельнікам. Я сапраўды чуў яе ў дзевяностых, калі праходзіў пэдпрактыку ў адной зь менскіх школаў. Школа была на самым краі гораду, і таму ўсе чуткі даходзілі да нас у апошнюю чаргу.

Я ўспомніў ня толькі гісторыю, але і самае важнае. Што ў той час, калі яна адбывалася, мне дужа карцела зрабіцца яе пэрсанажам.

Хацелася хаця б раз апынуцца на месцы ахвяраў – і адчуць боль і асалоду дзявочай жорсткасьці. Але тады я іх не зацікавіў – тых велічных і сьмяшлівых зламысьніц. Калі я вучыўся ў школе, мяне білі толькі мужчыны – і я біў толькі мужчын. Я цэліў у вочы і скулы, вырываўся, падаў, падымаўся, глытаў соплі і кроў, задыхаўся і зноў лез у бойку. А мне хацелася ляжаць, сагнуўшыся, і стагнаць. Гаварыць пра боль на ягонай мове.

А цяпер я быў ужо зусім дарослы чалавек, пазбаўлены школьных страхаў і комплексаў, мазахіст і садыст ува мне даўно здаліся на міласьць млявага мэлянхоліка – і тым ня менш, седзячы ў той кавярні, я азірнуўся ў нейкім трывожным захапленьні.

Я заўжды верыў у гэтую наіўную, настоеную на адвечных мужчынскіх страхах легенду – і цяпер абводзіў вачыма людзей навокал. Кожны зь іх мог быць у свой час ахвярай дзіўнай банды, якая некалі пайшла насуперак законам сьветаўладкаваньня і ўрэшце сышла за мяжу часу, як махноўцы за Прут, так і ня здаўшыся, так і ня стаўшы на калені, так і не запэцкаўшы сваіх белых калготак. Кожная з тых жанчын, якія сноўдалі цяпер вакол нас з келіхамі і філіжанкамі, выпадкова кранаючы рукавом маё плячо, абдзімаючы ветрам сваіх прыгожых рухаў патыліцу, магла быць там, на цёмных сьцежках Менску часоў апошняга fin de siècle, магла быць той, якая рабіла першы, дакладна вымераны ўдар. Той, якая сьмяялася ў прыцемках, з асалодаю аддаючыся сваёй празе помсты.

На нейкае імгненьне я нават адчуў, што мы ўсе тут, у кавярні, паяднаныя гэтай легендай і дагэтуль зьвязаныя клятвай маўчаньня, што мы толькі робім выгляд, што занятыя іншым, а насамрэч кожны з нас чакае, што будзе далей. Таму што мы баімся, што ўсе даведаюцца пра нашыя сапраўдныя ролі ў гэтай даўняй гісторыі. Пра тое, хто быў ахвярай, хто нападнікам, хто разносіў чуткі, а хто проста баяўся выходзіць адзін увечары ў сквэр. І жыць, як раней, будзе ўжо немагчыма. Бо ў маім узросьце пачынаеш неяк баяцца за сьвет. Ёсьць рэчы, якія лепей ня ведаць.

А яшчэ такія думкі вельмі мяне ўзбудзілі. Не маглі не ўзбудзіць – бо кожная зьмена роляў і ракурсаў заўжды пякуча хвалюе, як мужчын, так і жанчын, і варта ёй хаця б крышачку зацягнуцца, гэтай зьмене, гэтай гульні, бо гульня і ёсьць пераменай роляў – і ўзьнікне жаданьне дагуляць да канца. Ды што там ролі – адной зьмены ракурсу ўжо цалкам хапае. Мы любім глядзець на жанчын зьнізу, так яны выглядаюць зусім інакш – і ўзбуджаюць мацней, чым калі мы бачым іх зьверху, як звыклі бачыць. Мы шалеем, уяўляючы сабе белыя калготкі, мы хочам пабачыць на гэтых беласьнежных каленях брудныя пляміны. Мы баімся іх – і хочам. Нас вабіць гэтая цемра на тварах і танец злых ног, мы прагнем быць зьбітымі, бо хочам быць вінаватымі, а гэта нам забаронена.

Услухоўваючыся ў разьмераны шум галасоў, вывучаючы людзей, што нясьпешна пілі, нэрвова шаргаталі мэню, сьмяяліся і жартавалі, зь нейкай пакутай зазіраючы адно аднаму ў твары, я падумаў, што ўсё ж люблю іх. Мяне да іх цягне, а іх да мяне – быццам і праўда нас усіх зьвязвае нейкая гісторыя, і мы ня ведаем, як пазбавіцца ад яе магіі. Ня надта прыстойная гісторыя. Я глядзеў за тым, як яны пакрысе напіваюцца, як на розных хуткасьцях ап’яненьня нясуцца да паўночнай гадзіны, і халодны сівер самоты ўжо чакае іх ля ўваходу, куды яны выбягаюць пакурыць. Яны трымаюцца за парэнчы, чапляюцца за рукі каханых, яны імкнуцца не адыходзіць занадта далёка ад кавярні. Я зразумеў, усё яшчэ пад уладай той гісторыі, што нікуды мне ад гэтых людзей не ўцячы. І што я ім насамрэч зайздрошчу – іхнаму ўменьню забываць і ўдаваць, што мы ўсе жывем паасобку.

З гэтым пачуцьцём зайздрасьці, з думкамі пра менскі бэз і белыя калготкі, з каньяком, які ўсё яшчэ грэў мне кроў, я расплаціўся, разьвітаўся з У. Л. і ягонай жонкай і рушыў дадому. Той успамін пра дзявочую банду яшчэ доўга не выходзіў ў мяне з галавы.

А галава ў мяне, калі шчыра, дзіўная. У ёй увесь час глуха гучаць падслуханыя сям і там гісторыі, зь юнацтва мне мрояцца нейкія зáмкі, ды старыя мапы, ды заседжаныя мухамі фатаздымкі, ды рэчы, гаспадары якіх даўно адышлі ў лепшы сьвет, ды ўсялякія выспы, ды памерлыя мовы, ды чужыя гарады, праз туман якіх мне абавязкова трэба пабачыць сябе, інакш я не магу заснуць. Не галава, а блышыны рынак. Іншыя ў маім узросьце ўжо абавязкова чымсьці камандуюць, камусьці загадваюць – а я ўсё кудысьці не туды, і чуецца мне нешта ня тое. А зіма ўсё ніяк ня скончыцца. А рана на Йвана. А ў нас сягоньня кошка. А захочаш бегчы – няма куды. А тралейбус едзе штуршкамі, рыўкамі, а тралейбус галоднымі вые ваўкамі, а сядзеньні цьвёрдыя, быццам камень, сьпіны мяккія, як зямля…

Праз тры месяцы я захварэў на запаленьне лёгкіх і мне зрабілася не да ўспамінаў. У. Л. з жонкай зьехалі ў Вільню, кавярню купілі нейкія масквічы, і яна пакрысе апусьцела. Сьвет зноў стаў бясьпечны і знаёмы, ніякіх учора і заўтра, толькі сёньня, кожны дзень сёньня, у якім трэба было неяк захоўваць раўнавагу – на гэта ішлі ўсе сілы. Ці мог я падумаць тады, што неўзабаве мне давядзецца зноў успомніць тую гісторыю зь дзевяностых? І – хто б мог падумаць – даведацца яе працяг.

3. Падарожжа пачынаецца

З таго часу, калі дзеўкі-мсьціўцы тэрарызавалі сталіцу, мінула больш за пятнаццаць гадоў. У Менску адбылося вельмі шмат розных вялікіх і малых падзей, падзеі былі запісаныя ў кнігі, кнігі забытыя – хто цяпер чытае кнігі? Вялікія падзеі зьмянілі горад і людзей у ім. А большасьці з малых падзей сапраўды ніхто не заўважыў – бо вядома: каб на нейкую падзею зьвярнулі ўвагу, каб яна засталася ў памяці, трэба, каб яе галоўным героем быў мужчына, каб усё круцілася вакол мужчыны, каб мужчына быў яе рухавіком, прычынай або наступствам. Каб ён прынамсі валяўся пад нагамі, самы захудалы, самы нікчэмны, але валяўся – мужчыны ўсяму надаюць сэнс.

Таму ніхто, абсалютна ніхто не пераймаўся, калі аднойчы летняй раніцай, якую менскія мэтэаролягі па сваёй завядзёнцы не пасьпелі падрыхтаваць як сьлед, і яна атрымалася крыва, коса, з дробным дажджом і дурнымі прадчуваньнямі, з пад’езду аднаго з дамоў ля Палаца Барацьбы выйшла жанчына без парасона, у белай, занадта белай сукенцы, з чорным заплечнікам, і рашуча рушыла да прыпынку. На сваім шляху яна не сустрэла ніводнага мужчыны, бо, ясная рэч, усе яны былі або на працы, або на вайне, або ў гаўне. Карацей, рабілі гісторыю.

Жанчына ішла так рашуча, быццам ведала, што дождж неўзабаве скончыцца.

А сукенка была крыху ніжэй калена.

А пад мокрай сукенкай хаваліся цені бялізны, як пражылкі пад тонкай скурай.

І было холадна, і сядзеньні ў тралейбусе былі цьвёрдыя, быццам камень, сьпіны мяккія, як зямля…

Але ў той жанчыны ў белай сукенцы сьпіна была цьвёрдая. Занадта цьвёрдая. Бо на гэтай сьпіне вісеў заплечнік. І кожны, хто дакранаўся да яго – міжволі, выпадкова або наўмысна, бо для чаго яшчэ існуюць тралейбусы – кожны, хто дакранаўся да заплечніка, адчуваў дзіўны холад і цьвёрдасьць. Адчуваў пад тканінай чорны мэтал.

Жанчына з заплечнікам была чымсьці падобная да інсэкты са складзенымі крыламі. Да нейкай белай мухі з чорным верхам. Яна даехала ў тралейбусе да Дому друку, спусьцілася ў мэтро, і вось ужо ахоўнік глядзіць на яе з падазрэньнем, бо надта ўжо цьвёрдай падаецца яе сьпіна ягонаму спрактыкаванаму воку, але яна ўсё далей і далей ад яго, жанчыну ў белай сукенцы зносіць цячэньнем эскалятара, крылы намоклі ад поту, вось яна ўжо ўпырхвае ў вагон, а ахоўнік усё думае, усё разважае, ці не праверыць яе, ці не прымусіць зьняць чорныя крылы, белую сукенку, тонкую скуру і ўсё, што пад ёй. «Что в рюкзаке?» – спытаўся б ён, і яна адказала б: «Белыя калготкі». Ён хацеў бы, каб яна так адказала. Ён баіцца, баіцца і не наважваецца. Тугі, даўгі роздум, быццам гэты дзядзька заржавелы кран адкручвае.

У злым, непрыветным мэтро жанчына прыяжджае на вакзал. На скрыжаваньні стаяць шафёры маршрутак, шукаюць пасажыраў: «Мир, Кореличи, Новогрудок!Мир, Кореличи, Новогрудок!» – гучна паўтарае адзін, быццам выкрыквае першамайскі лёзунг. Але жанчына ідзе далей, да стаянкі.

Там яе ўжо чакае аўтобус. Вельмі важны аўтобус. Экскурсійны аўтобус гэтай гісторыі. На лабавым шкле – рэкляма, што запрашае наведаць нядаўна адрэстаўраваны замак на захадзе краіны. Кіроўца зь цёмнай душой, у кашулі з кароткімі рукавамі, з таннай цыгарэтай у зубах. Трыста тысяч плюс грошы на абед, плюс чаявыя экскурсаводу, які чакае ў тым самым замку. Жанчына ў белай сукенцы зайшла апошняй, неўпрыкмет пераміргнуўшыся з кімсьці, зьняла заплечнік, уладкавала паміж ног, пагладзіла, як сабаку… Воляй лёсу ў гэтым аўтобусе сяджу і я. Вось я апускаю вочы ў кніжку. Нехта чхае. Уключанае на ўсю моц радыё абяцае навальніцу – і па аўтобусе, як яе прадвесьце, праходзіць ледзь чутны незадаволены ўздых.

«В восемь вечера будем дома», – з наўмыснай, перабольшанай ахвотаю адказвае на нечае пытаньне жанчына з турбюро. Яна сядзіць каля кіроўцы і ніяк ня можа нас палічыць. Раз, два, тры, чатыры… Пяць. І спачатку: раз, два, тры…

Яна памыляецца. Мы ўсе памыляемся, пасажыры дурнога, але вельмі важнага аўтобуса, які зьбіраецца выехаць дажджлівай раніцай з шэрай сталіцы. Апрача жанчыны ў белай сукенцы, якая глядзіць проста перад сабой, і ніхто пакуль што не зьвяртае на яе ўвагі. Толькі я – бо даўно пазнаў яе, але ўдаю, што бачу першы раз. Ёсьць жанчыны, якіх лепш ня ведаць.

Тое, што яна тут, не прадвяшчае нічога добрага. Яшчэ ня позна выйсьці, яшчэ ня позна вярнуцца дамоў і ня браць удзелу ва ўсім гэтым. Даць магчымасьць іншымрабіць Гісторыю. Іншым – гэта значыць мужчынам. Іх у аўтобусе хапае. Вось хаця б гэты, на выгляд – іншаземец. Ён падазрона ўзіраецца ў акно. Ён чагосьці баіцца… Аўтобус паволі выбіраецца з натоўпу нэрвовых людзей і мёртвых дамоў. Нібы навобмацак, грузнавата, але ўпэўнена аўтобус выяжджае на шашу. Аўтобус вязе нас у Замак.

Жанчына ў белай сукенцы, зьніадкуль, раптоўна, з майго цёмнага юнацтва… Адзіны знаёмы мне твар. Гэта цяпер я магу расказаць пра кожнага з пасажыраў так падрабязна, быццам яны ўсе былі ў мяне на споведзі. А тады я меў свае пляны. Блышыны рынак у галаве разгортваўся, раскладваў тавар, заляжалыя, смутныя думкі. Як толькі я заняў сваё месца, вакол маёй галавы быццам бы ўтварыўся празрысты шар, і адтуль, з глыбіні гэтай сфэры, я, прыплюшчыўшы вочы, назіраў за пасажырамі, думаючы пра сваё. Але пра мае пляны пазьней. Мы ўсе тады мелі пляны. Але толькі адзін зь іх быў увасоблены ў жыцьцё.

Потым, калі ўсё скончыцца і вінаватыя будуць пакараныя, а героі атрымаюць заслужаныя ўзнагароды і сьціплыя кампэнсацыі, нас пералічаць. Нас палічаць да апошняга, дакладна і строга, і высьветліцца, што адным цудоўным днём у замак, дзе і так хапала народу, увайшло дзевятнаццаць чалавек. А дакладней, дзесяць, бо жанчыны ўсё ж не зусім людзі, ці ня праўда? Але пакуль што яны яшчэ ня выйшлі з аўтобуса, яны яшчэ нясуцца насустрач цёпламу дню, які не прадвяшчае нічога, апрача навальніцы. Самы час прыслухацца да іхных размоваў, пагатоў замак ужо зьявіўся на даляглядзе. Яшчэ хвілін пятнаццаць, і яны будуць на месцы. Жанчыны пераважна маўчаць, мужчыны вядуць нясьпешныя размовы. Пра палітыку, пра культурна-гістарычныя каштоўнасьці, пра жывёлаў, пра грошы і, вядома, пра жанчын. Пра што ж ім яшчэ гаварыць? І пра што маўчаць?

Іх досыць шмат – але ў аўтобусе ёсьць вольныя месцы. Значыць, экскурсія па нядаўна адрэстаўраваным замку не карыстаецца шалёнай папулярнасьцю. Пасажыры круцяцца на сядзеньнях, іх цягне адно да аднаго, але пакуль што праклятая прыстойнасьць не дае ім разьняволіцца да канца. Іх можна параўнаць зь дзецьмі, гэтых людзей, якія вырашылі прысьвяціць свой выходны дзень падарожжу ў Краіну замкаў – патрацілі грошы, няшмат, але патрацілі, перакананыя, што яно таго варта. Яны ўсьміхаюцца, яны яшчэ цнатлівыя, яны яшчэ ня ведаюць, што іх чакае, але ўпэўненыя, што ўсё, усё будзе добра. Што зь іх атрымаецца? Кім яны вырастуць, падняўшыся з сваіх наседжаных пранумараваных месцаў? Кім увойдуць у замак?

Паглядзім.

А лепш паслухаем. Замак усё бліжэй. І радыё ўжо даводзіцца перакрыкваць, бо акурат цяпер на ўвесь аўтобус гучыць бадзёрая кампазыцыя, апрацоўка народнай песьні пра Ганну. Песьні, якую нельга не задушыць, не забіць, а можна толькі даслухаць да канца:

 
Ой крычала Ганна
Ні позна ні рана
Ой гарэла Ганна
На вачах у пана.
 

Дурнаватая, калі падумаць песьня. Ня наша. Было ў ёй нешта штучнае, нешта фальшывае. Але яе лічылі народнай, а народнае ня можа быць ні фальшывым, ні дурнаватым.

Запомні гэта, чытачу.