Текст книги "Sehrbazın Şagirdi"

VI
TƏHLÜKƏLI DOSTUM

Ertəsi gün səhər biz Zanskar krallığının mərkəzi düzənliyindən keçdik. Gecə bir az yağış yağdığı üçün yer yumşaq, tər və yaşıl idi. Biz düzənliyin şimal tərəfindəki yamaca tərəf getdik və nəhayət, yamacın silsilələrini dolanan dar bir cığırla qalxdıq. Bir saatlıq yoldan sonra döngəni dönəndə birdən hiss etdim ki, sanki bizi zaman tunelindən uzaq keçmişə itələdilər. Uzaqda dörd dağ kəndi zərif dairəvi yamacda yerləşmiş, sanki daşlı zəmindən torpağın təbii hissəsi kimi böyüyürdü. Kəndlərdən hündürdəki buzlaqdan kəndlərin arası ilə üç dar çay yavaş-yavaş dağın ətəyindəki çaya tökülürdü.

"Orada. – Yoqananda təkbaşına dayanmış və səhər günəşində ağlıqdan parıldayan uzaq bir evə işarə etdi. – Orada bir günlük dayanacağıq. Bəlkə iki. Bəlkə üç?”

Günorta Qarşanın məşhur lama monastırını gördük. Bu, başqa dünyadan bir görüntü kimi idi. Üzüm kimi bir-birinə bərkidilmiş yüzə yaxın ağ bina, çoxlu kiçik kvadrat pəncərələri olan nəhəng düzbucaqlı göbələklər kimi batmaqda olan günəş altında yuyulurdu. Yoqananda mənə lama monastırının başçısı on dördüncü Dalay Lama olan İslah edilmiş Sarıpapaqlıların Tibet Buddist təriqətinə aid olduğunu söylədi. Lama monastırları elm və təhsil məkanlarıdır. Rahiblər bacardıqları yolla sağ qalmalıdırlar. Bəziləri valideynləri tərəfindən dəstəklənir, bəziləri isə lama monastırlarında aşpaz, təmizlikçi, tarlada fəhlə kimi çalışır. Lama monastırı kifayət qədər zəngindirsə, daha kasıb rahiblərə illik yardımlar verir. Gənc rahiblər imtahanlardan keçməlidirlər. Onlar dərəcə ala bilərlər. İstənilən rahib ömür boyu lama monastırında qala bilər, lakin bəziləri ailələrinin yanına qayıdır, evlənir və normal həyatlarına davam edirlər. Rahiblər dəfn mərasimlərini yerinə yetirir, evlərə və tarlalara xeyir-dua verir, cinləri qovurlar. Onlar həkim, şəfaçı, herbalist, hətta psixiatrdırlar.

"Sizin dünyanızdan fərqli deyil, – dedi Yoqananda. – Sadəcə daha sadədir". "Mənə elə gəlir ki, bu, daha mürəkkəbdir", – deyə cavab verdim.

"Sənə çox şey elə gəlir, – dedi. – “Mənə elə gəlir”, “mənə elə gəlir ki,”… səndən daima bu cümlələri eşidirəm. Özünlə hadisələr və dünya arasında təhlükəsiz məsafə saxlamaq üçün yaxşı yoldur. Yalnız sənə elə gəldiyi müddətcə səhv qərarlarla bağlı məsuliyyəti hisslərinin dumanlarına ötürə bilərsən. Rahat, lakin qorxaq. Ancaq deyə bilsən ki, yox, bu, sadəcə mənə belə gəlmir, ancaq o zaman qabığının arxasından açıq döyüş meydanına addım atmış ola bilərsən. Burada hər şey baş verə bilər. Burada başını itirə bilərsən. Sən təkcə öz təxəyyülündə döyüşən qəhrəmansan. Hətta orada da çox vaxt məğlub olursan".

“Bu, tam olaraq belə deyil, – mən etiraz etdim. – Bir şeyin sadəcə mənə elə gəldiyini deyəndə mən dürüst oluram. İçimdəki davakar şəxslərin qeyri-sabitliyinin fərqindəyəm. Əgər onlara mərkəzi güc altında təzyiq edə bilsəydim, hisslərim mənim biliyimə, əminliyimə çevrilərdi. Və sonra idarə edənin hissi idarə olunanın hərəkətinə çevriləcək. Mənim problemim mərkəzi idarəetmənin olmamasıdır. İçimdəki usta üçün darıxıram. Beynim yüzlərlə əyalətdən ibarət ölkə kimidir. Onları birləşdirib hamısını mərkəzi idarə altına salmaq istərdim”.

"Niyə etmirsən? – dedi. – Bu əyalət hakimlərindən birini padşah et".

Dedim ki, həmişə ya biri, ya başqası taxtı qəsb edir. Bəzən o, idarə etmək üçün başqaları tərəfindən seçilir. Bəzən başqaları onu idarə etməyə məcbur edirlər. Usta seçilər-seçilməz əmr verəndə problem yaranır. Sonra beynimdəki parlament bunu həyata keçirmək əvəzinə müzakirəyə, tənqid etməyə, rədd etməyə başlayır.

Bu parlament müzakirələri ara vermədən gecə-gündüz beynimdə qızışır. Bəzən nümayəndələrdən biri başqalarının yekdilliklə qəbul etdiyi bir şeyi təklif edir və nəticədə hərəkət baş verir. Başqa vaxt beş-on nəfər birdən ayağa qalxır, hər biri öz təklifinin qəbul olunmasını tələb edir, sonra mən münaqişələrin, beynimdə nevrotik çəkişmələrin şahidi oluram və nəticədə iflic halı baş verir. Elə olur ki, nümayəndələrdən biri izsiz yoxa çıxır və ya digərlərinin birlikdə qərarı ilə oradan çıxarılır.

Elə olur ki, yeniləri çıxır. Yaxud da içəri girib artıq içəridə olan kütləyə qoşulmağa icazə verilənə qədər əvvəlcə yumşaq, sonra təkidlə qapını döyməyə başlayırlar. Bəziləri zəifləməyə başlayır və nəhayət, o qədər zəifləyirlər ki, daha eşidilmir. Bu arada digərlərindən bəziləri daha da yüksəlir, daha azğınlaşır, hətta zorakılıq edir və diktatorlara çevrilirlər. Ancaq qısa müddətə, digərləri, demək olar ki, həmişə birləşir və onları sıxışdırır.

Yoqananda mənə hərarətlə baxdı. “Bu nümayəndələrin kimlər olduğunu və kimin maraqlarına xidmət etdiyini başa düşürsən?”

Bir az fikirləşəndən sonra dedim ki, bu davakar varlıqlar mənim istəklərimdir, uşaq vaxtı ağlıma yerləşdirdiyim ideyalar, həyata keçməkdə israrlı arzularım, həmyaşıdlarımın mənə yeritdiyi metafizik fərziyyələrdir; mənim irsi, fizioloji meyillərim; xoş hesab etdiyim və təkrar etmək istədiyim vərdişlər, xatirələr və təcrübələr; və mənim yaratdığım və gücləndirmək istədiyim obrazlar – bütün bunlar mənim içimdə öz hüquq və imtiyazlarım uğrunda mübarizə aparır. Onların əbədi mübahisə və mübarizələrini nəticələr və xəyal qırıqlıqlarının zənciri təşkil edir ki, bu da mənim dünyada varlığımın tarixidir. Və bu tarix mənim həyatımdır.

"Cəmiyyət sənə düşündüyünüz kimi olduğun illüziyasını verib", – dedi.

“Amma başqa reallıq yoxdur, – etiraz etdim. – Mən boş fəzada yaşamıram; mənim şəxsiyyətim və həyatımın mənası başqaları ilə qarşılıqlı münasibətimdən yaranır; Mən özümü məhv etmədən, mən olduğum şeyin əsasını təşkil edən ölçünü silə bilmərəm.

Mənim şüurumun formasını müəyyən edən cəmiyyətdir. Və bu şüur, reallığın bu quruluşu mənim kənar stimullara birbaşa reaksiya vermək imkanımı inkar edir. Mənim şüurum təhlükəsizlik filtridir. Həqiqətən deyə bilərəm ki, mən dünyanı hiss edirəm və yaşayıram, lakin bu təcrübə yalnız qisməndir, filtrdən keçən fraqmentlərdən ibarətdir. Bu süzgəc öz işini o qədər yaxşı bacarır ki, mən daha dərin, daha doğru reallığın ancaq qeyri-müəyyən həsrət şəklində olduğunu bilirəm. Hətta “Mən”imdən qaçmağa və ya ondan sakitcə uzaqlaşmağa çalışsam da, bunu edə bilmirəm. Ağlım nə istədiyimi bilir; hər yerdə casusları var. Deməli, çıxış yolu yoxdur. Düşüncə tərzim beynimin əsiridir. Və beyinsiz “Mən” də yoxdur”.

"Sən çarxın içində fırlanırsan, – dedi Yoqananda. – Buddistlər bu həbs vəziyyətini samsara adlandırırlar. Dəfələrlə olduğun yerə qayıtmağa davam edirsən. Etməli olduğun şey samsaradan, illüziyalar vəziyyətindən nirvana vəziyyətinə, oyanıqlığa keçməkdir. O zaman anlayacaqsan ki, sən nə düşündüyün deyilsən, ama düşündüyün o, sənsən".

Lama monastırının aşağısında evlərin yanından axan çaya yaxınlaşıb ayaqqabılarını çıxardı. Fikirləşdim ki, ayaqlarını yumağa gedir. Amma dayaz suya girmək əvəzinə o, çantasından bir qalay stəkanı çıxardı və mənə yaxınlaşmaq üçün işarə etdi.

"Buna su doldur, – dedi, – və bura gətir". Çantamı boşaltdım və onun istədiyini etdim.

"Mən başımın üstündə dayanacağam, – dedi. – Mən bunu edəndə istəyirəm ki, suyu damla-damla ayağımdan tökəsən. Çox yavaş-yavaş, dəqiqədə bir damla”.

Mən bunu bilmədən o, yanımda başının üstündə dayanmışdı. Ayaqları bir az yelləndi, amma növbəti anda donmuş kimi tamamilə hərəkətsiz qaldı. Dabanının dərisi qeyri-adi dərəcədə gənc, yumşaq və hamar idi. Ehtiyatla stəkanı əydim və sol dabanına bir damcı su tökdüm. Ayağı bir az gərildi. Sonra onun sağ ayağının dabanına bir damla tökdüm; o da bir az qıvrıldı.

Bir dəqiqə gözlədim. İkinci damcı onun sol dabanına düşəndə ayaq hərəkətsiz qaldı. Qoca kimi. Topuğundan aşağı su axmağa və şalvarına sızmağa başlayanda, dizlərinin ətrafına qat-qat yığılanda da o, ətdən və qandan olduğunu göstərmirdi. Nəfəsi yavaş və ölçülü idi, gözləri bağlanmışdı.

Yarım saatdan sonra stəkanı sol əlimə keçirməli oldum; sağ əlim, demək olar ki, sərtləşmişdi. İçimdə səbirsizliyin artdığını hiss edə bilirdim. Nəfəs ala bilməyincə onun bədənimə yayıldığını hiss edirdim. Mən bu prosesi xatırlayırdım, eyni zamanda qocanın tamamilə mənasız görünən şeylərdən yorulacağına ümid edirdim.

İçimdəki pis bir səs pıçıldamağa başladı: “Dəqiqələri qısalt. Damcıları daha böyük et. Suyu bir az yerə tök”.

Mənim daxili parlamentimdəki nümayəndələrdən hansı bunları deyirdi? Mənə elə gəlirdi ki, onun arxasında bütöv bir partiya durur, durmağa və düşünməyə vaxtı olmayan və yalnız məqsədə çatmaq olarsa, səy sərf etməyə hazır olan Gəlin Tələsək Partiyası var. Bu, heç vaxt əzmkarlıq eşitməmiş partiyadır; bir qaçışçını qalib posta gedən yolun dörddəbirinə salan tərəf; bu, rəssamın həvəsini elə bir məqamda zəiflədir ki, o, bir qədər əlavə səylə şedevr yarada bilərdi; bir şey əyləncəli olmağı dayandırdıqdan sonra geri çəkilmək üçün səbəblər təklif edir. Bu, yarı yolda olan qəhrəmanların və özbaşına ikiüzlülərin partiyasıdır.

Və birdən-birə bu partiya açıqlamalar verməyə başladı: “Qocanın dabanına su damcılamaq dəlilikdir. O, özünü kim hesab edir, səninlə belə davranmağa cürət edir? Suyun bir hissəsini yerə tök. O, bunu fərq etməyəcək. Və etsə, heç nə deməyəcək. Əgər belə edərsə, ona de ki, bəsdir”.

Müxalifətin səsi əvvəlcə güclə eşidilsə də, getdikcə ucalırdı. Çox keçmədən içimdəki iki düşərgə arasında genişmiqyaslı debat gedirdi. Fərqi yoxdur, Ardıcıllıq Partiyası etiraz etdi, əgər hər şey çılğın görünürsə; qoca, şübhəsiz ki, nə etdiyini bilir. O, bir xahiş etdi və söz veriləndən sonra ona əməl edilməlidir. Bu qədər sadədir.

Sonra Gəlin Tələsək Partiyasının gözlənilməz müttəfiqləri yarandı. Evlərin arasından kiçik bir dəstə cırıq geyimli oğlan peyda oldu. Bir neçə metr aralıda dayanıb bizə baxdılar. Onlardan biri nəsə dedi, digər üçü isə gülərək cavab verdi. Bu, məni səhnəyə onların gözü ilə baxmağa məcbur etdi və birdən utandım. Uşaqlar istehzalı ifadələr deməyə davam etdilər. Sonra ətrafımızda dövrə vuraraq bir-birini itəliyib qışqırmağa başladılar. Səs-küyün Yoqanandanın konsentrasiyasını zəiflədəcəyinə ümid etməyə başladım. Təsir etmədi; tamamilə hərəkətsiz qaldı.

Oğlanlar, nəhayət, evlərin arasında gözdən itdilər. Mən köhnə yol yoldaşımın yanında qaldım və axşam kölgələrinin artan şaxtasında daha bir iyirmi dəqiqə də onun ayaqlarına su tökməyə davam etdim. Güvən böhranını aradan qaldırdıqdan sonra bunların hər hansı birinin mənası varmı deyə özümdən soruşmağı dayandırdım. Nəhayət, əyləncəli hala gələnə qədər hər şey asanlaşdı. Fincandan son damcı su sıçrayanda mən rahatlıq və dərin məmnunluq hissi ilə doldum. Yoqananda (qabın boş olduğunu haradan bildi?) məharətlə ayağa qalxdı və hiyləgər təbəssümlə mənə təşəkkür etdi.

Yola davam edərkən ondan su damcılarının meditasiyaya kömək etmək üçün nəzərdə tutulub-tutulmadığını soruşdum.

"Mən? – O, təəccüblə arxaya çevrildi. – O, sən idin, onlar kömək etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Ancaq sənə sınaqdan keçdiyini desəm, çox çalışardın və nəticə mənə sənin haqqında həqiqəti söyləməzdi. İndi bilirəm ki, sən mənim diqqətimə layiq bir şagirdsən. Bu, kifayət qədər yaxşıdır".

Ondan soruşdum ki, daha çox belə sınaqlar gözləyə bilərəmmi?

O güldü. “Təsəvvür et ki, mənim silahım var və səni vurmaq istəyirəm. Harada olduğumu bilmirsən, amma səni izləyirəm, yaxınam və hər an fit çala bilər. Məndən qışqırmağımı gözləyirsən: gəldim, ehtiyatlı ol! Sən başa düşməlisən ki, bizim oyunumuz fərqlidir. Səni xəbərdar etsəm, xəbərdarlıq-larıma güvənəcəksən, sonra diqqətli olmayacaqsan, oyaq olmayacaqsan. Güllə hər an fit çala bilər. İstənilən an, heç bir xəbərdarlıq etmədən, özünü sınanılmış hiss edə bilərsən. Əgər imtahandan keçmirsənsə, bu, vidadır”.

Biz yola davam etdik. Bir müddət sonra dönüb dedi: “Mən sənin tibb bacın deyiləm. Mən sənin dostunam.

Amma təhlükəli dost".

VII
AĞILLI OLDUĞUM ÜÇÜN AXMAĞAM?

Əvvəlcə uzun olsa da, getdikcə qısalmağa başlayan kölgələrimiz bizdən öndə gedirdi. Yoqanandanın addımları xəfif və iti idi. Onun ritminə düşməyə çalışdım, amma ayaqları daha uzun idi. Və ağır bir arxa çantası olmadan yumşaq və ləng tərzdə hərəkət edirdi. Onunla addımlarımı sinxronlaşdıran kimi ritmi itirməyə başladım. Ən çoxu on-on beş addım saxlaya bildim, ondan sonra qırıldı və sıfırdan başlamalı oldum.

Qoca, nəhayət, arxasındakı qəribə ayaq səslərindən xəbər tutdu. Dönüb ayaqlarıma baxdı. "Ayaqqabılarında nəsə problem var?"

Utanıb başımı tərpətdim.

“Gəl. – O, gülümsədi və kənara çəkildi. – Sən öndə get".

Yola davam etdim və az sonra onun addımlarının səsi mənimkilərin səsində itdi; dördayaqlı heyvan kimi yeriyirdik. Gəzintimiz bir mahnı kimi oldu ki, tezliklə nəfəsimizi də öz ritminə çəkdi. Çox keçmədi ki, bütün dünya bizim yumşaq ritmimizlə titrədi.

Qoca Yoqanandanın səsi sanki uzaqdan gəlirdi. “Hər şey addımlarının ritmində hərəkət edir. Tamamilə uyğunlaşan bir dünyada yaşamaq gözəl deyil?”

Rəqs etməyə başladım. Qəribə bir qüvvə ayaqlarımdan tutdu və onları o tərəf-bu tərəfə döndərməyə başladı. Arxamda təhlükəli dostum da rəqs etməyə başladı, mənimlə bir yerdə hoppanaraq mənim kimi ucadan güldü və gülüşümüz günəşin təzəcə doğduğu düzənlikdə əks-səda verdi. Göy, yamaclar, dağların qarlı zirvələri də bizimlə gülürdü.

"Budur", – Yoqananda dedi.

Yol o qədər sıldırımlı bir yamacla yuxarı qalxmağa başladı ki, hər on dəqiqədən bir nəfəsimizi dərmək üçün dayanmalı olurduq. Bizdən aşağıdakı vadi böyüyən qaranlıqda həm açılır, həm də yoxa çıxırdı. Gecəyə az qalmışdı. Nəhayət, terraslı tarlalar vahəsində yerləşən tənha bir evə çatdıq. Ev kvadrat, düz damlı və kifayət qədər bərbad vəziyyətdə idi, pərdələri bağlı idi, ev yarıqazma idi, ona görə də enişdə imiş kimi görünürdü. Yuxarıdakı buzlaqdan sərin hava gəlirdi.

Evin üstündəki qayalıq çuxura dik dolama cığırla qalxdıq. Oradan köhnə taxta nərdivanla evin torpaq damına endik. Yoqananda məndən çantamı və çadırımı çıxarmağı, oturub gözləməyi xahiş etdi. Yastı damın ortasında dördkünc çuxur var idi, oradan başqa bir nərdivan evin içərisinə enirdi. Yoqa-nanda ehtiyatla birinci pilləni, sonra növbəti pilləni, sonra isə gözdən itənə qədər addımladı.

Bu, damında girişi olan gördüyüm ilk ev idi. Küncdə odun şələləri yığılmışdı. Sanki dünyaya baxış terrasında dayanmışam hissi məni bürüdü. Qarşımdakı mənzərə Qərbi Himalay silsiləsi idi. Aşağıdakı düzənlikdə dağ kəndlərinin komaları görünürdü. Evi əhatə edən maili tarlaları iki çay ayırırdı.

Kvadrat dəlikdən Yoqanandanın başı göründü və məni evə dəvət etdi. Çiyin çantamı və çadırımı dəlikdən keçirib cızılmış nərdivanla enməyimə bir qədər vaxt lazım oldu. Özümü heç bir pəncərəsi olmayan qaranlıq bir otaqda tapdım. Qaralmış kamin qarşısında yemək qablarının arasında dişsiz, iki yaşlı qadın oturmuşdu. Pilləkənin yanında qısaboylu orta yaşlı bir kişi dayanıb, mənə tərəf dönüb “Navanq” dedi.

Yoqananda izah etdi ki, bu, onun adıdır, iki qadın onun bibiləridir və o, arpa pivəsi üçün taxta çəlləklər düzəltməklə və Himalay poniləri alver etməklə dolanır. Evin ətrafındakı tarlalarda böyüyən şeylərə görə bu, çox deyildi. O, onun ailəsinin kasıb, çox kasıb olduğunu, buna baxmayaraq, nə qədər istəsək, onlarla qala biləcəyimizi vurğuladı.

Əlavə etdi ki, özü çoxdan puldan istifadədən imtina edib, amma özümlə gətirdiyim Avropa pulunun cüzi bir hissəsini vermək istəsəm, bunu elə əvvəldən verməliyəm. Belə olsa, bu pul qarşılanma hədiyyəsi olacaq, əgər ayrıldıqda versəm, göstərilən xidmətlərə görə ödəniş kimi görünəcək. Ödəniş nəzakətlə rədd edilərsə, qəti olardı, lakin hədiyyədən imtina etmək nəzakətli olmazdı. Navanqın ən çox ehtiyacı olan şey puldur. Nağd pul. Mən ona üç yüz rupi versəm, o, növbəti yeddi gecə şirin yuxular görəcək və onun iki bibisi kulinariya imkanlarından çox böyük həvəslə bizə dadsız arpa sıyığı bişirəcəkdi.

Heç tərəddüd etmədən cibimdən axtarıb üç yüz rupi çıxartdım. Pul xərcləmək imkanları az olduğundan bu məbləğ ev sahibləri üçün inciklikdən daha az mükafat kimi göründü, ona görə də daha yüz əlavə etdim. Mən əsginasları Navanqın istəksiz əlinə basdım. İki bibisi dişsiz ağızlarını açıb mənə minnətdarlıqla gülümsədi.

Yoqananda ayağa qalxdı. Navanq bizi havasız nəm torpaq iyi gələn kiçik bir otağa apardı. Pəncərəni açıb taxta pərdələri itələdi. Qarşımda vadinin və qarlı dağların mənzərəsi açıldı.

Yoqananda "Bura yatacağımız yerdir" dedi.

Navanq iki döşək gətirib yerə atdı. Pəncərədən içəri sərin külək əsdi. “Gecələr soyuq olacaq”, – fikirləşdim. Ancaq sonra Navanq otağın küncündə döşəmədəki qapını açdı və isti havanın aşağıdakı boşluqdan qalxmasına imkan verdi. Otaqda Himalay "mərkəzi isitmə" var idi: altında tövlələr var idi.

Biz tək qaldıq.

"Dördulduzlu yerinizi bəyənirsiniz?" – Yoqananda gülümsədi.

Nahardan sonra Navanq evdə hazırlanmış arpa pivəsi gətirdi. Hətta iki yaşlı qadınla birlikdə taxta stəkanlarla pivəni qurtumladıq, onlardan biri qış pencəyimə toxunmaq üçün əlini uzatdı. Navanq danışırdı, Allah bilir nə haqqında; Yoqananda qulaq asıb başını tərpədirdi, lakin tərcümə etmək ağlına gəlmədi.

Ayağa durub dama çıxacağımı dedim; mənə dağları görəcəyim yer və mənzərə lazım idi.

Günəş məni isti yorğan kimi qucağına sarmışdı. Dağ zirvələri parlaq ağ rəngdə idi. Qəlbim bir-birinə zidd hisslərin qarışığı ilə doldu. Kaş ki, ömrümün sonuna qədər orada qala biləydim, gözlərim uca dağ silsiləsinin panoramını oxşayaraq ona hopub dağa, qara, qayaya, Himalay dağlarının bir parçasına çevrilə biləydi. Yalnız bu. Başqa heç nə. Daha heç nə.

Mən insan olmaqdan yorulmuşam?

Bir az sonra Yoqananda da mənə qoşuldu. Damda oturub gözümüzü aşağıdakı günəşli düzənliyə dikdik. Aramızda, bir növ, telepatik enerji titrədi.

"İndi görürsən, – dedi. – Təhlükələrdən xəbərdarsan".

“Bəli, – dedim. – İnsanın özünü, əsl “mən”ini, bunun nə ilə bağlı olduğu sualına cavab axtarmağı vərdişə çevrilə bilər. Bu, vəsvəsəyə də çevrilə bilər. Həmçinin rutinə də çevrilə bilər. Axtarış edən robota çevrilə bilər. O öz yeganə rolunu müxtəlif səhnələrdə təkrar oynayaraq aktyor ola bilər. O özünün ən pis təqlidçisi ola bilər. Axtarmaq yaxşıdır, amma tapmaq daha yaxşıdır. Tapılması mümkün olan şeylərin heç olmasa kiçik bir hissəsini tapmaq yaxşıdır. Dəfələrlə çox tapsam da, heç vaxt qalıcı bir şey tapmadım. Mən mənəvi sərgüzəştlərim haqqında kitablar yazmışam və qəti şəkildə “onu” tapdığımı və axtarışın bitdiyini bəyan etmişəm.

Bəs necə ola bilər ki, burada, ağ mis torpağı olan Zanskar krallığının mərkəzi düzənliyinin üstündəki bir evin damına düşmüşəm? Mən, siyasi doqmalara sığınan, intellektual fürsətçiliyi qəbul edə bilməyən, istehlakçılığın təsəlliverici illüziyasından qaça bilməyən narahat bir cavan adamam? Həm də daimi evsizlik vəziyyətində qalmaqdan narahat olan, əslində qorxan kimdir? Mənim burada nə işim var?

Mənə elə gəlir ki, dərindən anlamaq istəyirəm. Sualımın qəti cavabI üçün: mənim burada, bu dünyada, elə bu anda olmağımın məqsədi nədir? Beləliklə, mən bu məqsədi həyata keçirə bilərəm. Əgər məqsəd yoxdursa – yaxşı, gözləyək və görək.

Ancaq dedim ki, ən çox bu axtarışıma, hətta özümə də haqq qazandırmaq istəyimdən qorxuram. Sanki qəbahət iş görürdüm. Sanki mənim axtarışım böyük adama yaraşmayan bir şey idi. Sanki narahat zehnim qeyri-kamilliyin və ya psixi xəstəliyin əlaməti idi. Yazdıqlarımın çoxu, hər şeydən əlavə, məqsəd və arzularım üçün üstüörtülü üzr istəməkdir. Niyə?”

"Çünki sən axmaqsan, – Yoqananda həvəslə etirafımı kəsdi. – Ağıllı olduğuna görə axmaq ola bilməyəcəyini düşünürsən. Axmaqlıq sadəcə axmaqlıqdır, lakin öz imkanlarının sərhədləri olduğu kimi, dünyanın və həyatın da sərhədləri olduğuna inanan ağıllılıq, bu cür ağıllılıq gülüncdür. Ağlında təvazökarlıq yoxdur. Sən ağlının həbsxanasından qaçmağa çalışırsan və qaçış hərəkətinə, azadlıq axtaran roluna, intellektual cəsarətinə aşiq olursan. Budur, təbiətin gözəlliyinə, həqiqətən sənin ola biləcək yeganə şeyə baxırıq və sən nə edirsən? Boş-boş danışırsan. Anlamadığın şey budur ki, Budda ilə adi bir insan arasında, oyanmış insanla cahil arasında heç bir fərq yoxdur. Yeganə fərq ondan ibarətdir ki, Budda bundan xəbərdardır, cahil isə bilmir. Sən ağlına rəğmən yox, ağlına görə axmaqsan”.

“Yaxşı, mən axmaq olmağı necə dayandırım?” – Demək olar ki, aqressiv şəkildə soruşdum.

“Diqqətli olmaqla, – deyə təhlükəli dostum cavab verdi. – Aradığın hikmət budur. Düşüncələrinin hərəkətinə diqqət yetir, o qədər diqqətli ol ki, onların heç biri səndən qaçmasın. Sonra yol tənzimləyicisi ol. Fikirlərini sola, sağa yönəlt. Dayanma işarəsi qoy, onları dayandır. O zaman beynindəki pozğunluq aradan qalxacaq. Bunun ardınca səssizlik gələcək. Və bu səssizlik: Kainata qapı".

Dedi ki, mən elə burda, damdan başlaya bilərəm. Başlanğıc üçün səslərdən, qulaqlarıma gələn ən kiçik səsdən belə xəbərdar olmalıyam. Mən bu səslərdən yapışmalı, onları təcrid etməli, tədqiq etməli və mənbəyini müəyyən etməyə çalışmalıyam. Onlar öz mənbələrinin görüntülərinə çevriləndə mən o obrazları beynimdə düzəltməliyəm. Təbii ki, məndən yayınmağa çalışacaqlar. Amma onları həqiqətən görürmüş kimi aydınlaşdırana qədər saxlamalıyam. Buna nail olanda düşüncə pozğunluğum dayanacaq.

Və sonra: sükut!

Gözlərimi yumdum. Yoqanandanın addımlarının yumşaq şəkildə geri çəkildiyini eşitdim. Səssizlik yarandı. Bu, mənim əbədi təlatümlü zehnimin səssizliyi deyildi; ilk əvvəl heç bir səsi qeydə almayan qulaqlarımdakı sükut idi. Sonra gəlməyə başladı: əvvəllər eşitdiyim, lakin onlara əhəmiyyət vermədiyim səslər. Ağaclarda küləyin yumşaq xışıltısı. Axının şırıltısı. Nəfəsim. Aşağıdakı otaqlarda mızıldanan səslər. Keçinin mələməsi.

Bağlı gözlərimin arxasındakı qaranlıqda səslərin mənşəyinin qeyri-müəyyən formalarını görməyə başladım. Amma nə qədər çalışsam da, onları aydınlaşdıra bilmədim; yaddaşımda ağacın, dərənin, keçinin vizual görüntülərindən daha çox dumanlı, uçuşan anlar qaldı. Nəfəsimə diqqət yetirməyə başladım. Nəfəs alarkən nəfəsimi izlədim; nəfəs verərkən nəfəsimi izlədim.

Birdən içimdə nəsə yerindən tərpəndi, nəsə parçalandı, az qala çart səsi eşitdim. Əvvəllər heç vaxt belə bir şey eşitməmişdim. Hiss etdim ki, bədənimi tərk edirəm. Uzaqdan özümü görə bildim. Mən Himalay dağlarının şimal tərəfində bir dağ evinin düz damında bardaş qurub oturmuş gənc bir adam gördüm. Ayaqları palçıqlı, çox köhnəlmiş, elastik altlığı olan bir cüt dağ çəkməsi var idi. Boş yun şalvar və qəhvəyi yun sviter geyinmişdi. Sifəti solğun idi və günəş yanığı ləkələri ilə örtülmüşdü. Maili çiyinləri yorğun görünürdü, sanki sıldırım yamaclarda ağır bel çantasını daşıyan o deyildi.

Qulaqlarıma gələn səslər də fərqli idi; onları eşidən kimi o qədər aydın görürdüm ki, onlara toxuna bildim. Keçi ağlayanda mən onun kürəyinin əyri formasını və gözlərinin kifayət qədər axmaq baxışlarını görürdüm; onun necə əyilib bir tutam ot dişlədiyini görürdüm. İt aşağı yamacda hürəndə açıq ağzından çıxan ağımtıl nəfəsi görürdüm və onun qulaqlarını necə şəklədiyini, quyruğunu yellədiyini, burnunu yerə sürtdüyünü və bədənini necə rahat istirahət vəziyyətinə gətirdiyini gördüm.

Adi səslərə getdikcə daha çox nüfuz edən kiçik bir zınqırovun ritmik cingiltisi çətin eşidilən, az cingiltili taxta cırıltısı ilə müşayiət olunurdu. Hər iki səs dərin bir su axınına büründü. Az cingiltili taxta cırıltısı mənə yatağında bir az ilişib qalan su çarxının fırlanmasını xatırlatdı.

Başa düşdüm ki, bu səslər Navanqın maniçokorundan, yaxınlıqdakı axar suların gücü ilə fırlanan dua çarxından gəlir. Bütün digər səslər itdi. Onları hələ də eşidirdim, amma arxa planda qaldılar. Diqqətimi su ilə idarə olunan dua çarxının fırlanmasına cəmlədim, çarx hər dönəndə kiçik bir mis zınqırov cingiltili səs çıxarırdı. Gözlərimin arxasındakı qaranlıqda çarxı aydın gördüm. Suyun onun kəsiklərinə necə töküldüyünü və ölçülmüş təkanlarla onu necə çevirdiyini gördüm. Ağacın üzərində yaşılımtıl kif izləri var idi. Çarxın ortasında Navanqın mantrasını, çarxın hər bir dönüşü ilə təkrarlanan duanı ehtiva edən kiçik bir təbil var idi.

Buddist mantranı təkrarlamaqla ruhunu təmizləyir, düzgün yaşamaq üçün verdiyi andları təzələyir, eqoist və zorakı davranışlardan imtina edir. Hər dəfə çarx çevriləndə və zəng çalanda onu eşidənlərin hamısı ağlında Om Mani Padme Hum-u təkrarlayır, bilir ki, padma onların ürəyi olan lotus, mani isə onların qəlbində yaşayan daş-qaş, yəni Budda deməkdir.

Fırlanma psixofizik dünyanın əsas qanunudur. Maniçokor –Tibet dua çarxı bu qanunun simvoludur. Davamlı olaraq fırlanan və kiçik zəngin cingiltisi ilə diqqəti özünə çəkən simvol Kainatdakı bütün cisimlərin və qalaktikaların fırlanmasına diqqətimizi cəlb etməyin hipnotik bir yoludur. Beləliklə, mənəvi oxun fırlanmasına, sevgiyə və xoş niyyətə əbədi inamdır.

Birdən havaya qalxdım və düzənlik boyunca havada süzdüm. Dağların arasında əks-səda verməyə başladım. Hiss etdim ki, bu, Kainatın səsidir. Bütün dünya içimdə titrəyirdi. Mən kosmik enerjinin ritmini tutdum və onunla bir oldum.

Daha da yüksəldim. Aşağıda ağ buludlarla səpələnmiş kəndin gözəlliyini gördüm. Buludlar fırlanır, birləşir, ayrılır, bir-birinin ardınca qaçır, şişir, azalır, genişlənir, yayılır və öz növbəsində mənim mənzərəmə buzlaq, qaranlıq kanyon, tarlalar vadisi, sıçrayan şəlalə, göl təklif edirdi. Hər şeyin rəngi həmişəkindən daha kəskin, daha aydın idi. Üstümdəki səma təmiz mavi idi. Bu, boşluq kimi təəssürat yaratmadı; demək olar ki, odlu qırmızı və sarı qayalıqların mənzərəsinin üstündə məxmər kimi mavi pərdə hiss olunurdu.

Yeni anı yaşamağa başladım. Dəqiqələrin, saatların, saniyələrin anını deyil, günəşin, ayın, ulduzların ritmini yaşamağa başladım. Mən səma cisimlərinin Yerdəki həyatın nəbzini necə tənzimlədiyini hiss edirdim. Buludların, qarlı zirvələrin, buzlaq göllərinin və kölgəli kanyonların arasından saqqallı bir gəncin oturduğu düz dama doğru süzürdüm və onun bağlı gözlərindən içindəki dünyanın genişliyinə baxırdım.

Ruh bədənə qayıdırdı. Lakin o, içəri girməzdən əvvəl saqqallı adamın arxasında oturmuş, dayanmadan başının arxasına baxan Yoqanandanı gördü. Unudulmaz an: damda bədənim, dağların üstündə ruhum, arxamda Yoqananda və onun baxışları məndə. Bu, sadəcə bir saniyə idi; sonra ruh və bədən yenidən birləşdi.

Gözlərimi açıb geriyə döndüm. Yuxu görmürdüm, Yoqa-nanda həqiqətən arxamda oturmuşdu! Mənə maraqlı bir təbəssüm bəxş etdi. Qəribə yorğun, az qala tükənmiş görünürdü. Başa düşdüm ki, gördüyüm görüntülər hallüsinasiya deyil; bu, sehrin hiyləsi, onun sehri idi. Mənim arxamda oturaraq o, telepatik şəkildə düşüncələrimi və hisslərimi yalnız özü yaratdığı müddətcə real olan bir təcrübə vasitəsilə idarə etməli idi.

Qorxu və hörmətdən az qala iflic olmuşdum. Qalxdım, ona tərəf bir neçə addım atdım, diz üstə çöküb onun qarşısında alnımı yerə basdım.

"Nə baş verdi?" – soruşdum.

"Xüsusi heç nə, – dedi. – Mən sənə göstərmək istədim ki, istifadə edə biləcəyin qeyri-adi güclərə sahibsən. İstənilən yaxşı məqsəd üçün ölənə qədər onlardan istifadə edə bilərsən. Hər hansı pis məqsəd üçün onlardan yalnız bir dəfə istifadə edə bilərsən, çünki bunu etdikdə onları məhv edəcəksən. Mən də sənə göstərmək istədim ki, mən sənin düşündüyün kimi deyiləm. Sən susuzsan və elə bilirsən ki, mən susuzluğunu yatıra biləcək suyam. Mən su deyiləm, mən sadəcə bir sürahiyəm. Sürahi boş deyil, içində su var və bu su Buddadır. Mən sənə göstərmək istədim ki, yalnız Budda susuzluğunu yatıra bilər və mən sənin içə biləcəyin sürahiyəm. Necə və nə qədər içəcəyin isə sənə bağlıdır. Sadəcə diqqətli ol ki, suyu tökməyəsən”.

Düzənlikdə axşam küləyi əsməyə başlayır, özü ilə şırıltılı çayların səslərini gətirirdi. Axşam sərinində titrəməyə başladım. Ocağa yaxınlaşmaq üçün nərdivanla enmək istədim, amma ayağa qalxan kimi qoca məni geri çəkdi.

“Qal”, – dedi.

İzah etdim ki, isti paltar geyinmək istəyirəm. Bir daha məni geri çəkdi. “Əgər sənə soyuqdusa, bu, sadəcə bir fikirdir; onu zehnindən uzaqlaşdır və isinəcəksən".

Soyuqluğun qətiyyən fikir olmadığını, bədənimin yaşadığı əsl hiss olduğunu söylədim. "O dağların üstündə parıldayan ləl-cavahiratı görürsənmi?" – deyə soruşdu.

"O, ulduzdur, daş-qaş deyil", – dedim.

"Hardan bilirsən?"

“Beynimdə assosiasiya etməklə, – dedim. – Yaddaşım mənə deyir ki, göydə parıldayan kiçik nöqtələr ulduzlar, bəzi hallarda isə planetlərdir. Onlar, şübhəsiz ki, daş-qaş deyillər; buna ancaq uşaq inanar”.

“Hansı zehni hadisə sizə şeyləri assosiasiya ilə bilməyə imkan verir? Onları məktublar və sənədlər kimi fayllara qoymaq üçün?”

Düşündüm: bu qabiliyyət olmasa, dünyanı xaos kimi yaşayardım. Sərhədlər çəkə bilməsəm və şeyləri ayıra bilməsəm, yaşaya bilməzdim. Yaşadığım dünyanın əsl təşkilatçısı mənim konseptuallaşdırma qabiliyyətimdir. Bu qabiliyyət olduqca gözəldir – robota çevrilənə qədər. Və bu, gec deyil, daha tez baş verir. Dünyanı birbaşa və doya-doya yaşamaq əvəzinə onu kiçik parçalara bölürəm, həmin parçaları gələcəkdə istifadə etmək üçün işarələnmiş siyirmələrdə gizlədirəm. İlk sevgini yaşayan mən əsl “mən”əm. İkinci məhəbbəti, birincisini artıq yaşamış (və siyirmədə saxlanmış) biri yaşayır. Robot. Sevgi anlayışı. Bu qabiliyyət mənim üçün həyatı yaşamağa imkan yaradır. Ancaq bunu nəzarətdə saxlamasam, həyatım tükənəcək, bir sıra təkrarlanan hekayələrdən ibarət olacaq.

"Yaxşı, gəl yataq", – Yoqananda dedi.