Текст книги "Лаглайбыт күөх харыйачаан"

Аптаах хаар чөмөҕө

Оруоллар:

Ыытааччы

Тымныы оҕонньор

Хаарчаана

Ведьмочка

Спанч Боб

Зебра

Хахай

(Ыытааччы төрөппүттэри, ыалдьыттары эҕэрдэлиир, оҕолор саалаҕа киирэн төгүрүччү тураллар.)

Ыытааччы. Оҕолоор, бүгүн биhиэхэ бырааhынньык – Саҥа дьыл! Көрүҥ эрэ, саалабыт хайдах курдук киэркэйбитин, биhиэхэ харыйа ыалдьыттыы кэлбит… Чэйиҥ, бырааhынньыкпытын саҕалыаҕыҥ! Харыйабыт уотун уматыаҕыҥ! Хатылааҥ: «Биир, икки, үс – харыйа уота, чаҕылый!»

(Оҕолор хатылыыллар, харыйа уота умайар.)

(«Лаглайбыт күөх харыйачаан» хоробуот)

(Хоhооннор)

(Оҕолор олороллор, харыйаҕа төлөпүөн ыйанан турар, тыаhыыр.)

Ыытааччы. Оҕолоор, чуумпуран олорон истиҥ эрэ, туох тыаhыырый?

(«Көрдөөн» төлөпүөнү уонна аптаах хаар чөмөҕүн булар, «кэпсэтэр».)

Төлөпүөн (запись). Дорооболоруҥ, оҕолоор! Биллигит дуо миигин?.. Мин Тымныы оҕонньорбун, Саҥа дьылынан эҕэрдэлиибин! Бары оҕолорго бэлэх бэлэмнээн, мастары, хонуулары хаарынан бүрүйэн, эhиэхэ дьыссаакка хойутаары гынным. Эhигини манна ыалдьыттыы ыҥырабын, бу аптаах хаар чөмөҕүнэн сирдэтэн миэхэ тиийэн кэлээриҥ, күүтэбин!

Ыытааччы. Сөп, өйдөөтүбүт… Оҕолоор, Тымныы оҕонньорго ыалдьыттыы барабыт дуо? (Оҕолор сөбүлэһэллэр.) Тымныы оҕонньоор, сотору биhиги тиийиэхпит!

(Ити кэмҥэ Ведьмочка үөмэн киирэн, аптаах хаар чөмөҕүн былдьаан ылар, күлэр.)

Ведьмочка. Тымныы оҕонньорго бараары бэлэмнэннигит дуо?! Биэриэм суоҕа бу аптаах хааргытын! Утю-тю-тю, ытаары гынныгыт дуу? Чэ, Тымныы оҕонньорго эhигини илдьиэм! (Аптаах тыллары этэр, хамсаныы оҥорор.) Эни-бэни… Аптаах хаар, Тымныы оҕонньорго илт!

(Халлаан күөх таҥаhы (уу бэлиэтэ) тутан баран, сааланы эргиччи сүүрэр, русалка мааскалаах кыргыттары хомуйтуур, ол бириэмэҕэ ыытааччы лиэнтэлэри бэлэмниир.)

(Русалочкалар лиэнтэлээх үҥкүүлэрэ.)

Ыытааччы. Ханна-ханна кэллибитий? Манна олус диэн сииктээх, инчэҕэй. Биhиги мунан хааллыбыт быhыылаах…

Ведьмочка. Ээ, бэйэм да билбэппин эhигини ханна аҕалбыппын. Э-hэ-hээй, ким манна баарый?!

(Муора олохтоохторо мааскалаах оҕолор сүүрэн тахсаллар.)

Оҕо. Эhиги муора олохтоохторугар кэллигит, биhиги баhылыкпыт – Спанч Боб!

(Муусука тыаhыыр, Спанч Боб киирэр, оҕолору кытта уҥкүү хамсаныыларын оҥорор.)

(Спанч Боб уонна оҕолор үҥкүүлэрэ)

Спанч Боб. Үтүө күн! Мин Губка Боб Квадратные Штаны диэммин, онтон эhиги кимнээхтэргитий? Тоҕо манна кэллигит?

Ыытааччы. Биhиги Тымныы оҕонньорго Саҥа дьыллыы баран иhэбит. Бу Ведьмочканы истэн, атын сиргэ тиийэн хааллыбыт.

Ведьмочка. Миигин буруйдаатыгыт дуо?! Оччоҕуна бэйэҕит көрдөөҥ! (Харыйа кэннигэр саhар.)

Спанч Боб. Тымныы оҕонньор диэни истибэтэҕим, кимий ол? Манна русалкалар, муора сулустара, муора аттара, осьминогтар эрэ бааллар.

Ыытааччы. Тымныы оҕонньор Саҥа дьылга кэлэр уонна барыларыгар бэлэх аҕалар.

Спанч Боб. Оттон Саҥа дьыл диэн тугуй?

Ыытааччы. Оҕолор билигин эйиэхэ Саҥа дьыл туһунан кэпсиэхтэрэ.

(Хоhооннор)

(«Саҥа дьыл бэлиэтэ» ырыа)

Спанч Боб. Олус үчүгэйдик ыллыыр, хоhоон ааҕар эбиккит. Мин эhигини кытта оонньуохпун баҕардым!

(Оонньуу)

Спанч Боб. Саҥа дьыл диэн олус үчүгэй эбит, мантан ыла биhиги эмиэ Саҥа дьылы көрсөр буолуохпут. Оттон эhиги Тымныы оҕонньорго үчүгэйдик айаннаан тиийиҥ.

Ыытааччы. Кырдьык даҕаны, Тымныы оҕонньор кэтэстэ буолуо… Ведьмочка, чэ кэл, аптаах хаарбытын аҕал!

Ведьмочка. Син биир миигинэ суох ханна да барбаккыт, баҕардахпына эhигини манна хааллартыам, баҕардахпына илдьэ барыам!.. Чэ, айаннаатыбыт, тоҥнум аҕай бу дойдуга, таҥаhым дэлби инчэйдэ… Эни-бэни! Аптаах хаар, Тымныы оҕонньорго илт! (Аптаах тыллары этэр, хамсаныы оҥорор.)

Ыытааччы. Һуу… Туох ааттаах сылааhай, дэлби итииргээтим… (Ведьмочкаҕа) Ханна-ханна эмиэ тиийдибит?

Ведьмочка. Ха-ха-ха… Көрдөөҥ-көрдөөҥ, баҕар Тымныы оҕонньор манна баара буолуо… Ха-ха-ха…

(Ведьмочка күлэ-күлэ куотан тахсар. Муусука тыаhыыр. Хахай, Зебра киирэллэр.)

Хахай. Эй, кыргыттар уонна уолаттар!

Зебра. Уонна ийэлэр, аҕалар!

Хахай. Мин – Алекспын!

Зебра. Оттон мин – Мартибын!

Иккиэн. Эhигини Мадагаскар тусовка эҕэрдэлиир!!!

Хахай. Бүгүн ким да ытаабат!

Зебра. Бары туран үҥкүүлээтибит!

(«I like to move it» үҥкүү.)

Ыытааччы. Оҕолоор, биhиги итии дойдуга, Мадагаскарга, тиийэн кэлбиппит. Тымныы оҕонньорбут манна баара буолуо дуо?

Хахай. Кими көрдүүгүтүй?

Ыытааччы. Биhиги Тымныы оҕонньору көрдүүбүт, ол гынан баран кини манна суох. Манна хаар да суох, оттон Тымныы оҕонньор итиини тулуйбат.

Хахай, Зебра. Тугуй ол «кыhын» уонна «хаар» диэн?

Ыытааччы. Оо, кыhын диэн олус үчүгэй, оҕолор билигин ол туhунан ыллаан иhитиннэриэхтэрэ.

(«Кыhын кэллэ» ырыа)

Ыытааччы. Кыhын элбэх хаар түстэҕинэ, оҕолор хаарынан оонньуулларын сөбүлүүллэр.

Хахай, Зебра. Биhиги эмиэ ооньуурбутун олус астынабыт.

Ыытааччы. Чэ, оонньуубутун саҕалыыбыт. 2 хамаандаҕа арахсабыт.

(«Хаарынан бырахсабыт» оонньуу)

(Оонньуу бүтүүтэ Ведьмочка тахсан бэйэтин аптаах хаарынан Хахайы быраҕар.)

Хахай. Оо, миэхэ саамай кырасыабай хаар, бу көрүҥ, көрүҥ!

Ыытааччы. Бу биhиги аптаах хаарбыт, Тымныы оҕонньор суолбутун сирдээтин диэн биэрбитин Ведьмочка былдьаан ылбыта. Тымныы оҕонньор биhигини кэтэстэ буолуо, сүтэрэн ыксаатаҕа.

Зебра. Мин дьиэҕитигэр хайдах тиийэргитин билэбин. Түргэнник кэлэн төгүрүччү туруҥ. Бу аптаах хаар эһиги илиилэргитинэн төкүнүйэн эргийэн кэллэҕинэ, дьиэҕитигэр тиийиэххит, оттон биhиги манна, Мадагаскарга, хаалабыт. Чэ, саҕалаатыбыт!

(Муусука тыаhыыр, оҕолор хаары илииттэн илиигэ ыытан иһэллэр. Хахай, Зебра тахсан бараллар. Төлөпүөн тыаhа иhиллэр.)

Ыытааччы. Истиҥ эрэ, төлөпүөммүт эмиэ тыаhыыр, ол аата дьыссааппытыгар тиийэн кэлбиппит. Олоппосторбутугар олорон Тымныы оҕонньор туох диирин истиэххэйиҥ… (Төлөпүөнүнэн кэпсэтэр.) Алло, алло, Тымныы оҕонньор, биhиги эйиэхэ сатаан тиийбэтибит…

Төлөпүөн (запись). Оҕолоор, мин эhигини кэтэhэ сатаан баран, Хаарчааналыын бэйэбит эhиэхэ айаннаан иhэбит, чугаhаатыбыт.

(Муусука тыаhыыр, көрүдүөртэн Тымныы оҕонньор куолаhа иhиллэр: «Эһэ-һээй!» Тымныы оҕонньор Хаарчааналыын киирэн кэлэллэр.)

 
Тымныы оҕонньор.
Халыҥ тыалары туораан,
Иһирик ойуурдары уҥуордаан,
Уһуннук да айаннаан,
Кэллибит эһиэхэ
Хаарчаана кыыспынаан.
Күндү ыалдьыт буолан
Көргө-нарга кыттыһаары,
Кэһиибитин түҥэтээри.
 

Хаарчаана.

 
Саргылаах Саҥа дьыл
Салаллан кэлбитинэн,
Күүтүүлээх кэрэ кэммит
Күлүмүрдээн кэлбитинэн!
 

Ыытааччы.

 
Чэйиҥ эрэ, оҕолоор,
Тымныы оҕонньордуун
Лаглайбыт күөх харыйа тула
Төгүрүччү тураммыт
Хоробуоттаан барыаҕыҥ.
 

(«Тымныы кэллэ» хоробуот)

(Оонньуу)

Ыытааччы. Тымныы оҕонньоор, Хаарчаана, оҕолорго кэhиигитин бэлэмнээбиккит дуо?

Тымныы оҕонньор. Бэлэмнээн, бэлэмнээн. Аптаах хаарым ханна баарый? Аҕалыҥ эрэ манна.

(Тымныы оҕонньор Хаарчааналыын аптаах хаары төкүнүтэллэр, харыйа анныттан иhигэр бэлэхтэрдээх хаар чөмөҕүн төкүнүтэн таhаараллар.)

Тымныы оҕонньор. Саҥа дьылга аптаах хаарбыт бэлэххэ кубулуйар!!!

(Тымныы оҕонньор Хаарчааналыын кэhиилэрин түҥэтэллэр.)

Саҥа дьыллааҕы остуоруйа

Оруоллар:

Хаарчаана

Тымныы оҕонньор

Дьэгэ-Бааба

Уу иччитэ

Кощей Бессмертнай

Бөтүүк

Ыт

(Бэhиэлэй муусуканан доҕуhуоллатан маскарааттаах оҕолор киирэллэр, харыйа тула тураллар.)

Ыытааччы.

 
Сылы быhа кэтэспит кэллэ күндү кэммит,
Күлүмүрдүүр харыйалаах Саҥа дьылбыт,
Аптаах кэрэ киэhэбит!
 

Чэйиҥ, бырааhынньыкпытын саҕалыаҕыҥ! Харыйабыт уотун уматыаҕыҥ! Хатылааҥ: «Биир, икки, үс – харыйа уота, чаҕылый!»

(Оҕолор хатылыыллар, харыйа уота умайар.)

(Хоробуот)

(«К нам приходит Новый год» ырыа)

(Хоhооннор)

Ыытааччы. Саҥа дьыллааҕы ыалдьыттарбытын – Хаарчааналаах Тымныы оҕонньору – ыҥырыаххайыҥ!

(Оҕолор Хаарчааналаах Тымныы оҕонньору ыҥыраллар. Санаарҕаабыт Хаарчаана киирэр.)

Ыытааччы. Дорообо, Хаарчаана, бачча үөрүүлээх күҥҥэ туохтан санаарҕаатыҥ, хомойдуҥ?

Хаарчаана. Дорооболоруҥ, оҕолоор! Тымныы оҕонньор миэхэ үүнэр сыл бэлиэтин ыты бырааhынньыкка илдьэ кэлээр диэбитэ. Ону өһөс бөтүүк миэстэтин туран биэримээри ыппытын хараҥа хоско хаайбыт, 3 күлүүһүнэн хатаабыт. Ол иhин Саҥа дьыл буолбат, бырааhынньыктаан бүттүбүт.

Ыытааччы. Тохтоо, уоскуй, Хаарчаана! Оҕолору эрдэтинэ куттаама. Хараҥа хоhу арыйан ыты быыhыахпыт. Бөтүүк күлүүстэрин ханна кистээбитэ буолуой?

Хаарчаана. Күлүүстэри остуоруйаларынан ыспыта буолуо.

Ыытааччы. Хаарчаана, оччоҕо айаҥҥа турунуохха.

Хаарчаана. Оҕолоор, биhигини кытта күлүүс көрдүү барсаҕыт дуо? Куттаныаххыт суоҕа дуо?.. Чэ, оччоҕуна бары туран сиэттиhиҥ, күүскэ тутуhуҥ, күлүүспүтүн көрдүү бардыбыт.

(Муусука тыаhыыр. Хаарчааналаах ыытааччы оҕолору харыйа тула батыhыннараллар. Муусука уларыйар. Дьэгэ-Бааба сиппииргэ көтөн киирэр, куругар күлүүс иилинэ сылдьар.)

Дьэгэ-Бааба. Хайа, бу кимнээхтэргитий? Тугу көрдөөн манна хаама сылдьаҕыт?

Хаарчаана. Биhиги бөтүүк кистээбит күлүүстэрин көрдүү сылдьабыт. Эйиэхэ хаалларбатаҕа дуо? Бу эйиэхэ баар эбит дии, биэриэҥ дуо?

Дьэгэ-Бааба. Бөтүүк кэлэ сылдьыбыта, күлүүс хаалларбыта, кимиэхэ да биэримэ диэбитэ. Ол гынан баран, миигин аралдьытыҥ, оччоҕо баҕар биэриэм. Бастакынан, таабырыннарда таайыҥ!

(Таабырыннар)

Ыытааччы. Оҕолор кыhыны олус таптыыллар. Халыҥнык таҥнаннар таhырдьа оонньууллар, ол туhунан ыллыахтара, үҥкүүлээн көрдөрүөхтэрэ.

(«Маҥан хаар» ырыа)

(«Валенки» үҥкүү)

Дьэгэ-Бааба. Аны миигин кытта оонньооҥ. Төгүрүччү туруҥ эрэ. Мин сиппиирбин эргитэбин, оттон эhиги сиппиир үрдүнэн ойуохтааххыт. Сатаабатаххытына – күлүүскүтүн биэрбэппин.

(«Сиппиири үрдүнэн ой» оонньуу)

Ыытааччы. Оҕолор эйигин кытта оонньоотулар, таабырын таайдылар, күлүүспүтүн биэрэҕин дуо?

Дьэгэ-Бааба. Хата, дэлби күллүм, үөрдүм, ол иhин күлүүскүтүн биэрэбин. (Хаарчаанаҕа биэрэр.)

Хаарчаана. Оттон атын күлүүстэри ханна көрдүү барабыт, баҕар эн билэриҥ буолаарай?

Дьэгэ-Бааба. Оо, дьэ билбэппин ээ, ханна баалларын, баҕар Уу иччитэ билэрэ буолуо. (Тахсан барар.)

Хаарчаана. Оҕолоор, Уу иччитэ диэн кимин билэҕит дуо? Кини күөлгэ олорор уу киhитэ. Чэйиҥ эрэ, Уу иччитигэр тиийэргэ күөлбүтүгэр умсуохпутун наада. Бэлэмҥит дуо? Хараххытын симиҥ, тыынна ылыҥ… Биир, икки, үс!

(Муусука тыаhыыр, оҕолор ууга устар курдук хамсаныы оҥороллор. Уу иччитэ «устан» киирэр, илиитигэр оонньуур баҕалааах, илим курдук сиэккэнэн бүрүнэ сылдьар, онно күлүүс иилиллэ сылдьар.)

Уу иччитэ. Эһиги миэхэ кэллигит дуо?

Хаарчаана. Эйиэхэ, эйиэхэ кэллибит! Биhиги бөтүүк кистээбит күлүүстэрин көрдүү сылдьабыт. Бу эйиэхэ баар эбит дии. Биэриэҥ дуо? Биhиги ыксыыбыт, түргэнник барыа этибит.

Уу иччитэ (кыыhырбыттыы). Саҥа кэлээт, бараары ыксаан эрэҕит дуо? Билигин барыгытын баҕаларга уонна пиявкаларга кубулутуом, оччоҕо манна хаалаҥҥыт күнү быhа үҥкүүлээн тахсыаххыт!

Ыытааччы. Суох, суох, баhаалыста кубулутума, оҕолор эйиэхэ үҥкүүлээн көрдөрүөхтэрэ.

(«Кыһыл көмүс балыктар» үҥкүү)

(Оонньуу)

Ыытааччы. Убаастабыллаах Уу иччитэ, билигин күлүүспүтүн биэриэҥ дуо? Биhиги эйиэхэ өссө да кэлэн ыалдьыттыахпыт.

Уу иччитэ. Бөтүүк күлүүһү кимиэхэ да биэримэ диэбитэ, ол гынан баран эhиги миэхэ үчүгэй баҕайытык ыалдьыттаатыгыт. Өссө кэлэр буоллаххытына, күлүүскүтүн биэрэбин. (Хаарчаанаҕа биэрэр.)

Хаарчаана. Оттон өссө биир күлүүhү хантан булабыт, баҕар эн билэриҥ буолаарай?

Уу иччитэ. Бөтүүк Кощей Бессмертнайга биэрбитэ буолуо, кини Тридесятай судаарыстыбаҕа олорор.

Хаарчаана. Онно хайдах тиийэбитий?

Уу иччитэ. Миэхэ аптаах көбүөр баар, ол көбүөргэ олорон көтөн тиийиэххэ сөп. (Хаарчаанаҕа биэрэр, тахсан барар.)

Хаарчаана. Оҕолоор, Кощей Бессмертнайы билэҕит дуо? Куттаныаххыт суоҕа дуо? Оччоҕуна бары кэлэн көбүөргэ турдубут, илиибититтэн тутустубут уонна күлүүспүтүн көрдүү көттүбүт!

(Муусука тыаhыыр. Оҕолор көбүөргэ тураллар, уот хараҥарар, муусука уларыйар. Кощей Бессмертнай киирэр, түөһүгэр күлүүс иилинэ сылдьар.)

Кощей. Ыҥырыыта суох тоҕо манна кэллигит?! Туох наада эhиэхэ?

Хаарчаана. Кощей, оҕолору куттаама.

Кощей. Мин үлэм оннук – оҕолору куттуур. Оттон мэниктэри, атаахтары бэйэбин кытта илдьэ барыахпын сөп. Эhиги манна хайыы кэллигит?

Хаарчаана. Биhиги күлүүс көрдүү сылдьабыт, эйиэхэ суох дуо? Бу баар эбит дии, биэриэҥ дуо? Оҕолор эйиэхэ ырыа ыллаан иhитиннэриэхтэрэ.

Кощей. Суох, мин ырыаны сөбүлээбэппин!

Ыытааччы. Оччоҕо үҥкүүлээн көрдөрүөхтэрэ.

Кощей. Наадата суох миэхэ эhиги үҥкүүгүт, мин бэйэм да үчүгэйдик үҥкүүлүүбүн!

Ыытааччы. Оннук буоллаҕына, дьэ төһө бэркэ үҥкүүлүүргүн көрүөххэ. Биhиэхэ аптаах тыас таhаарар инструменнар бааллар, ким ол инструменнар муусукаларын истибит – олох тохтообокко үҥкүүлээн барар. (Кощей истибэтин курдук этэр.)

(Тыастаах оркестр оонньуур. Кощей араастаан үҥкүүлээн барар, сылайан оонньоон бүтүҥ диэн көрдөһөр.)

Ыытааччы. Күлүүспүтүн биэрэҕин дуо? Өссө үҥкүүлүөххүн баҕараҕын дуу?

Кощей. Биэрэбин, биэрэбин, бу баар, ылыҥ. (Хаарчаанаҕа биэрэр, тахсан барар).

Хаарчаана. Оҕолоор, күлүүстэрбитин буллубут, төттөрү дьыссааппытыгар көттүбүт!

(Муусука тыаhыыр. Оҕолор көбүөргэ тураллар, уот хараҥарар, сырдыыр. Бөтүүк киирэр.)

Бөтүүк. Дорооболоруҥ, оҕолоор! Мин эhигини манна өр да өр кэтэстим. Чэ, бырааhынньыкпытын саҕалыаҕыҥ! Быйыл эмиэ мин сылым буолар, урааа!!!

Ыытааччы. Убаастабыллаах бөтүүк, бу ааhан эрэр сылга эйигин кытта олус үчүгэйдик үөрэн-көтө, ыллаан-туойан атаардыбыт. Оҕолор биир сыл улааттылар. Оттон эн кэм да быракаастыы сылдьаҕын: үүнэр сыл бэлиэтин ыты хараҥа хоско хаайбыт эбиккин. Баhаалыста, ыты босхолоо, миэстэҕин туран биэр.

Бөтүүк. Бэйэҕит эттигит дии, миигин кытта олус үчүгэй диэн! Чэйиҥ, хоробуокка туруоҕуҥ, ырыата ыллыахха, оонньуохха!

(«Аптаах остуоруйа – Саҥа дьыл» хоробуот)

(Оонньуу)

Хаарчаана. Бөтүүк, эн 12 сылынан өссө да кэлиэҕиҥ, билигин баран ыты босхолуохха. Күлүүстэр бу бааллар, сотору Тымныы оҕонньор кэлиэҕэ.

Бөтүүк. Чэ, сөп, билигин босхолуом. Көрсүөххэ диэри, оҕолоор! (Хаарчааналыын тахсан бараллар.)

(Муусука тыаhыыр. Хаарчаана, Тымныы оҕонньор уонна ыт киирэллэр.)

Тымныы оҕонньор. Э-һэ-һээй!!! Дорооболоруҥ, оҕолоор! Уруйдаан-айхаллаан тиийэн кэллим мин эhиэхэ! Саргылаах Саҥа дьыл салаллан кэлбитинэн!

Хаарчаана. Күүтүүлээх кэрэ кэммит күлүмүрдээн кэлбитинэн! Көрсүҥ Саҥа дьылбыт бэлиэтин – ыты!

Ыт. Гав-гав-гав! Саҥа дьылынан, саҥа дьолунан! Саргылаах Саҥа дьылы үөрэ-көтө көрсүөҕүҥ, оччоҕо үүнэр сыл эhиэхэ элбэх үөрүүнү бэлэхтиэ!

Ыытааччы. Чэйиҥ эрэ, оҕолоор, күндү ыалдьыттарбытын кытта лаглайбыт күөх харыйа тула төгүрүччү тураммыт хоробуоттаан барыаҕыҥ.

(Хоробуот)

(Оонньуу)

Тымныы оҕонньор. Бэркэ оонньоотубут, ол эрээри сылайдым, ууллаары гынным.

Ыытааччы. Тымныы оҕонньор, олоро түс, сынньан, сөрүүкээ. Оттон оҕолор эhиэхэ ырыа ыллыахтара, хоhоон ааҕыахтара.

(Ырыа)

(Хоhооннор)

(Ыты кытта оонньуу)

Ыт. Оҕолоор, төрөппүттэргитин манна ыҥырыҥ, бары бииргэ туран мин үҥкүүбүн үтүктүҥ, үөрэтиҥ!

(Флешмоб)

Тымныы оҕонньор. Үчүгэй да эҕэрдэ нүөмэрдэри көрдүм. Маладьыастар. Биир сыл иһигэр улааппыккыт, туһа дьоно буолбуккут. Ытчаан, үөрэ-көтө оҕолорбутугар бэлэхтэрбитин туттарыах эрэ. Мин торуоскабын ылаҥҥын кэhиилэрбитин манна баар буолалларын курдук аптаа. (Торуоскатын ыкка туттарар.)

Ыт. Аптаах торуоска, кэрэчээн харыйа анныгар оҕолорбутугар бэлэхтэри баар гынаргар көрдөһөбүн!

(Харыйаны таарыйар, аптаах муусука тыаhыыр. Харыйа анныттан эрдэ бэлэмнэммит бэлэхтэри таhаарар. Тымныы оҕонньор, Хаарчаана, ыт кэhиилэри түҥэтэллэр.)

Тымныы оҕонньор. Бэркэ көрүлээтибит, үөрдүбүт-көттүбүт. Бириэмэ да ыраатта, барар кэм кэллэ. Ыт сылыгар бары этэҥҥэ олоруҥ! Эhиил эмиэ кэлиэхпит!

Ыт. Саҥа дьылынан!

Хаарчаана. Көрсүөххэ диэри!

Евгения Лиханова

Саҥа дьыл кэлиитэ

Оруоллар:

Тымныы оҕонньор

Хаарчаана

Саһыл

Куобахчаан

Сюрприз-мөһөөччүк

Ыттар

Эһэлэр

Бөтүүктэр

Харыйалар

Чыычаахтар

Хаар кыырпахтара

Туттуллар мал: муусука инструменнара, икки тэҥ дьүһүннээх мөһөөччүк: бииригэр бэлэхтээх, иккиһигэр – улахан киһи саһан олоруохтаах.

(Муусука тыаһыыр. Оҕолор саалаҕа киирэллэр. Хаарчаана киирэр.)

Хаарчаана. Үтүө күнүнэн, күндү оҕолоор! Миигин билэҕит дуо? Мин – Хаарчаанабын. Миигин Тымныы оҕонньор ыытта, эһигини бырааһынньыкка ыҥырар.

1 оҕо.

 
Саҥа дьыллааҕы харыйа
Иннэлэрдээх эбит дии,
Араас сиэдэрэй оонньуурдардаах,
Киэргэллэрдээх эбит дии.
 

2 оҕо.

 
Харыйа лабаата
Саарыктардаах эбит дии,
Оҕуруо, хаарчаан, чүмэчи —
Манна бааллар эбит дии.
 

3 оҕо.

 
Харыйа, харыйа,
Кэрэчээн харыйа,
Үүнэ тур, тупса тур,
Күлүмнээн көстө тур.
 

(«Сана дьыл» ырыа)

(Бары ыллыыллар, олоппоско олороллор.)

Хаарчаана. Оҕолоор, бырааһынньыкпыт номнуо саҕаланна, оттон Тымныы оҕонньорбут өссө да суох. Хайдах гынабыт? Биһиги кинини ыҥырдахпытына хайдах буолуой? Оҕолоор, Тымныы оҕонньору ыҥырыаҕыҥ эрэ.

Оҕолор. Тымныы оҕонньоор!!!

Хаарчаана. Тымныы оҕонньорбут истибэтэ быһыылаах, ол эрээри мин хайдах гынарбын өйдөөтүм. Миэхэ аптаах муусука инструменнара бааллар. Биһиги бу инструменнарга оонньоотохпутуна, баҕар, Тымныы оҕонньор истэн кэлиэ.

(Оҕолор муусука инструменнарыгар оонньууллар. Тымныы оҕонньор торуоската тыаһыыра иһиллэр, киирэн кэлэр.)

Тымныы оҕонньор.

 
Үтүө күнүнэн, күндү оҕолор!
Саҥа дьыл кэлэн,
Саҥа сыл үүнэн,
Эһиэхэ, оҕолоор,
Айаннаан, айаннаан
Дьэ тиийэн кэллим.
 

Оҕолоор! Бүгүҥҥү үөрүүлээх күн миигин арыаллаан, хаар кыырпахтара тиийэн кэллилэр.

(Хаар кыырпахтарын үнкүүтэ)

Тымныы оҕонньор. Оҕолоор! Хайа, харыйабыт уота суох эбит дуу? Дьэ, эрэ харыйабыт уотун уматыах эрэ.

(Тымныы оҕонньор аптаах торуоскатынан харыйа диэки далбаатыыр. Үстэ үрэр. Харыйа уота умайар. Оҕолор ытыстарын таһыналлар, миэстэлэригэр олороллор.)

Оҕо.

 
Саҥа дьыл үөрүүтүгэр,
Саҥа дьыл бэлиэтигэр,
Чээлэй күөх харыйабыт,
Сулус курдук чыпчыҥнаа,
Дьүкээбил курдук суһумнаа!
 

Хаарчаана. Хайа, харыйа уота умайбытыгар чыычаахтар иһэллэр.

(Чыычаахтар үҥкүүлэрэ)

(Муусука тыаһыыр. Бу кэмҥэ куобах киирэн кэлэр уонна харыйа тула ойуоккалыыр.)

Тымныы оҕонньор. Үтүө күнүнэн, куобахчаан!

Куобахчаан. Дорообо, Тымныы оҕонньор!

Тымныы оҕонньор. Эн маннык үөрүүлээх күн тоҕо үөрбэккин-көппөккүн?

Куобахчаан. Оо, Тымныы оҕонньор, мин көрүлүүр-нарылыыр кыаҕым суох. Бу үлүгэр тымныы кэлбитигэр дьиэтэ-уота суох хааллым.

Тымныы оҕонньор. Туох алдьархайа буолла? Кэпсээ, биһиги эйиэхэ көмөлөһүөхпүт.

Куобахчаан (өрө тыынар). Суох. Миэхэ аны ким да кыайан көмөлөспөт.

Тымныы оҕонньор. Чэ, кэпсээ-кэпсээ, туох буолла?

Куобахчаан. Мин дьиэ туттан быр-бааччы олорбутум. Ол олордохпуна тымныы кыһын кэлбитэ. Биир үтүө күн саһыл тиийэн кэлэн, дьиэбиттэн үүрэн таһааран, мин дьиэбэр олохсуйбута. Аны мин маннык чысхааннаах тымныыга дьиэтэ суох хааллым. (Ытыыр.)

Тымныы оҕонньор. Оо, саһыл түөкүн! Чэ, хомойума, хоргутума! Биһиги эйиэхэ көмөлөһүөхпүт, саһылы дьиэҕиттэн үүрүөхпүт.

Куобахчаан. Эһиги кыайан үүрүөххүт суоҕа. Кини олус кырыктаах, кыыһырымтаҕай, ким да тылын истибэт, атаҕынан тэбиэлэнэр, охсуоланар. Мин чугаһыахпын да куттанабын.

Хаарчаана. Тымныы оҕонньор, биһиги ыппытын Моойтону ыҥырыаҕыҥ. Кини күүскэ үрдэҕинэ, саһыл куттанан куотуо. Моойто, Моойто, утуйа сытыма, тур. Кэлэҥҥин биһиэхэ көмөлөс.

(Ыт таҥастаах оҕо киирэр.)

Ыт.

 
Мин чугас дьоммун
Көмүскүүр аналлаахпын.
Доҕотторбун ыҥыран,
Көмөлөһө ыстаныам.
 

(Ыт көстүүмнээх уолаттар киирэн үҥкүүлүүллэр. Харыйа кытыытыгар турар дьиэттэн саһыл төбөтө быгыалыыр. Ыттар уҥкүүлэрин кэнниттэн Тымныы оҕонньор куобахчааҥҥа этэр.)

Тымныы оҕонньор. Куобахчаан, ыттар саһылы үүрүөхтэрин дьиэҥ ханна баарый?

(Куобах дьиэтин ыйан көрдөрөр. Ыттар үҥкүү муусукатынан дьиэҕэ чугаһыыллар уонна күүскэ үрэллэр.)

Саһыл. Ойон тахсыам, ыстанан түһүөм, тырыта тыытан кэбиһиэм.

(Ыттар куттанан куотан хаалаллар.)

Куобахчаан. Эппитим дии, Тымныы оҕонньор, кинини син биир кыайан үүрүөххүт суоҕа диэн. Кини олус кыыһырымтаҕай.

Тымныы оҕонньор. Чэ, куобахчаан, санаарҕаама, биһиги кинини үүрүөхпүт. Ыҥырыам эрэ мин эһэчээн доҕотторбутун.

 
Хара тыабыт хаһаайына
Хагдаҥ эһэ барахсан,
Хара дьайдаах саһылы
Саҕатыттан киэр кыйдаа.
 

(Эһэ таҥаһын кэппит оҕо киирэр.)

Эһэ.

 
Кыайар кыахтаах буоллахпына
Көмөлөһүөм, киэр кыйдыам,
Албын саһыл түөкүнү
Кэһэтиэҕим, доҕоттоор!
 

(Эһэ таҥастаах оҕолор тахсан үҥкүүлүүллэр уонна дьиэ таһыгар кэлэн күүскэ ырдьыгыныыллар.)

Саһыл. Ойон тахсыам, ыстанан түһүөм, тырыта тыытан кэбиһиэм.

(Эһэлэр куттанан куотан хаалаллар.)

Куобахчаан (ытыыр). Аны хаһан да дьиэбэр төннүбэт буоллум. Ким да саһылы кыайан үүрүө суоҕа.

Хаарчаана.

 
Бөтүүк, бөтүүк, бөтүүкчээн,
Кыһыл көмүс тараахчаан,
Эрдэ туран хаһыытаан,
Албын саһыл түөкүнү
Үүрэн таһаар, киэр кыйдаа.
 

(Бөтүүк көстүүмнээх оҕо киирэр.)

Бөтүүк.

 
Манна бааллар доҕотторум,
Хорсун-хоодуот атастарым.
Кынаппытынан сапсыныахпыт,
Атахпытынан тэпсиэхпит,
Албын саһыл түөкүнү
Кыайыахпыт-хотуохпут!
 

(Бөтүүк таҥастаах оҕолор киирэн үҥкүүлүүллэр уонна дьиэ таһыгар кэлэн «ку-ка-ре-ку» диэн хаһытыыллар.)

Саһыл. Ойон тахсыам, ыстанан түһүөм, тырыта тыытан кэбиһиэм.

(Бөтүүктэр куоталлар.)

Куобахчаан. Чэ, аны миэхэ ким да көмөлөспөт.

(Бу бириэмэҕэ харыйа уота умайар, умуллар.)

Хаарчаана. Тымныы оҕонньор, үтүө-мааны куобахчаан, мин билэбин харыйа туох диэбитин. Бу аптаах харыйа дии, кини кырачаан харыйачааннардаах. Онтукалара хойуу, сытыы иннэлээхтэр. Биһиги билигин саһылы үүрүөхпүт.

(Харыйа таҥастаах оҕолор киирэн үҥкүүлүүллэр.)

Тымныы оҕонньор (торуоскатынан тоҥсуйар). Тыа маанылаах кыылларын куттааччы, айдааны тардааччы, албын саһыл, бааргын дуо?

Саһыл. Ойон тахсыам, ыстанан түһүөм, тырыта тыытан кэбиһиэм.

Тымныы оҕонньор. Тахсыаҥ суоҕа, ыстаныаҥ суоҕа.

Саһыл. Дьэ, бэйиккэй, мин билигин эһигини кэһэтиэм. (Түннүгүнэн өҥөйөн баран, соһуйан улаханнык хаһыытыыр.)

Тымныы оҕонньор. Хайаа? Үчүгэйдик олороҕун да. Бу иннэлэри туораан кыайан тахсыаҥ суоҕа.

Саһыл. Уой, иннэлэр, уой, Тымныы оҕонньор, бырастыы гыныҥ миигин. Аһыныҥ, аны хаһан да куһаҕаны оҥорон куобаҕы атаҕастыам суоҕа.

Тымныы оҕонньор. Оттон атын тыа кыылларын атаҕастыаҥ дуо?

Саһыл. Суох, суох. Аны кими да атаҕастыам, албынныам суоҕа!

Тымныы оҕонньор. Оҕолоор, саһылы бырастыы гынабыт дуо?

Оҕолор. Бырастыы гыныаҕыҥ! Баһыыбаларыҥ, аптаах харыйачааннар, көмөҕүт, сүбэҕит иһин!

Куобахчаан. Баһыыбаларыҥ, эһиги үтүөҕүтүн өрүү өйдүү сылдьыам. Билигин мин дьиэбэр төннүөхпүн сөп, миигин ханнык да чысхааннаах тымныы куттуо суоҕа. Махталым бэлиэтин доҕотторбун кытта эһиэхэ анаан ырыа ыллаан иһитиннэриэм.

(Ырыа)

Саһыл. Мин эһигини кытта хаалабын дуо? Ыллыырбын-үҥкүүлүүрбүн, оонньуурбун олус сөбүлүүбүн.

Тымныы оҕонньор. Хаал, ол эрээри эппит тылгын умнума.

 
Чэйиҥ эрэ, оҕолоор,
Саҥа дьылы көрсүһэ
Хоробуоттаан эргийиҥ!
 

(«Лаглайбыт күөх харыйачаан» хоробуот)

Хаарчаана. Тымныы оҕонньор, билигин оҕолорбут эйиэхэ анаан хоһоон ааҕыахтара.

(Тымныы оҕонньор харыйа аттыгар олорор.)

1 оҕо.

 
Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ,
Үөрүү-көтүү үксээтэ.
Тымныы кыһын оҕонньор
Кэһии-бэлэх аҕалла.
 

2 оҕо.

 
Саҥа дьылбыт киэргэлэ,
Үтүө-мааны харыйа,
Ойуу-симэх оонньуурданан
Күлүмүрдүү тырымнаа.
 

3 оҕо.

 
Күндү-кэрэ харыйа
Үөрүү-көтүү аргыстаах.
Күндү-кэрэ харыйа
Күлүмүрдэс бэйэлээх.
 

4 оҕо.

 
Үүнэр үтүө сарсыарда
Үөрүү-көтүү дьэ буолла.
Саҥа дьылбыт салаллан
Саһарҕата дьэ кыыста.
 

Тымныы оҕонньор. Ыллаатыбыт, үҥкүүлээтибит. Аны оонньууну көҕүлүттэн тутуоҕуҥ!

(«Үтүлүгү эккирэтии» оонньуу)

Тымныы оҕонньор. Эһиги бэһиэлэй, көрдөөх оҕолор эбиккит. Ол эрээри мин туспунан ырыаны өссө ыллыы иликкит.

Хаарчаана. Долгуйума, Тымныы оҕонньор, эн тускунан ырыаны оҕолор билэллэр ээ, билигин ыллаан иһитиннэриэхтэрэ.

(«Моруос кэллэ» ырыа)

Тымныы оҕонньор. Оҕолорум барахсаттар, мин туспунан бэртээхэй ырыаны ыллаатыгыт. Баһыыбаларыҥ, олус үөрдүм, долгуйдум. Аны мин эһигини үөрдэр түгэним тиийэн кэллэ. Аптаах мөһөөччүкпүн ыҥырыым эрэ. (Торуоскатынан үстэ сири тоҥсуйар.)

 
Мөһөөччүкпүт ханна тиийдэ?
Тоҕо кэлбэт биһиэхэ?
Салааскабар утуйан,
Истибэккэ хаалла дуу?
(Тымныы оҕонньор тахсар, бу бириэмэҕэ сюрприз-мөһөөччүк киирэр.)
Сюрприз-мөһөөччүк.
Салааскаҕа сытаммын
Сылайаммын кэллим мин,
Этиҥ миэхэ, доҕоттоор,
Ынырбыккыт дуо миигин?!
Хаарчаана.
Эйигин кэтэһэммит
Ыҥырбыппыт хаста да,
Ыксаан Тымныы оҕонньор
Бэйэтинэн барбыта.
 

(Хаарчаана сюрприз-мөһөөччүгү харыйа анныгар хаалларар, бэйэтэ Тымныы оҕонньору көрдүү барар. Бу бириэмэҕэ саһыл атаҕын төбөтүгэр үктэнэн сюрприз-мөһөөччүккэ чугаһыыр.)

Саһыл. Мөһөөччүккэ туох баарый? (Тутан көрөр.)

Куобахчаан. Уой, тыытыма, куотан хаалыа.

Саһыл. Биир харахпынан көрөн ылыым.

Сюрприз-мөһөөччүк.

 
Илдьэ барар кыаххыт суох,
Тоҕо диэтэр, доҕоттоор,
Миигин Тымныы оҕонньор
Аптаан кээстэ, сэгэрдээр.
 

Саһыл. Оо, наһаа интэриэһинэй дии, тулуйбаппын.

Сюрприз-мөһөөччүк. Оччоҕо мин куотуом.

(Сюрприз-мөһөөччүк куотар, саһыл кэнниттэн эккирэтэр. Тымныы оҕонньор саҥата иһиллэр: «Аа, бу сылдьаҕын даа, түөкүн!» Тымныы оҕонньор бэлэхтээх сюрприз-мөһөөччүгүн илдьэ киирэр, кини кэнниттэн саһыл уонна куобах киирэллэр.)

Тымныы оҕонньор. Дьэ, мөһөөччүкпүн буллум. Салааскабын көрбүтүм: мөһөөччүгүм суох эбит. Хата, кэлэн иһэммин көрсө түстүм.

(Тымныы оҕонньор уонна Хаарчаана оҕолорго бэлэхтэри түҥэтэллэр.)

Тымныы оҕонньор. Күндү оҕолор! Быраһаайдаһар кэммит тиийэн кэллэ. Эһигини барыгытын саргылаах Саҥа дьылынан өссө төгүл эҕэрдэлиибин. Баҕарабын сир үрдүгэр баар бары кэрэни, үчүгэй, дьоллоох оҕо сааһы. Манан эһигинниин көрсүһүүбүн түмүктүүбүн! Аныгыскы сылга көрсүөххэ диэри!

Матрена Огоюкина, Сахаяна Васильева