Текст книги "Лаглайбыт күөх харыйачаан"

Саҥа дьыллааҕы бырааһынньык

Оруоллар:

Тымныы оҕонньор

Хаарчаана

Дьэгэ-Бааба

Бөрө

Саһыл

Хаар кыырпахтара

Хаар киһилэр

Петрушкалар

Ыытааччы.

 
Үтүө-мааны күнүнэн, күндү ыалдьыттар!
Үргэл сулус сирдьиттээх,
Араҥас сулус аргыстаах,
Үрүҥ туман миҥэлээх,
Кыыдаан дьыбар кымньыылаах
Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ,
Саҥа саргы саҕаланна!
 

Бу саҥа үүнэр сыл барыбытыгар үтүөнү-кэрэни, или-эйэни, дьолу-соргуну аҕалыахтын! Баҕарабыт барыгытыгар чөл доруобуйаны. Саҥа үүнэр сылы үөрэ-көтө көрсүөҕүҥ!

(«Дорообо, Саҥа дьыл!» хоһоон)

Оҕолоор, этиҥ эрэ, кыһын түннүкпүтүн ким түүлүнэн киэргэтэрий?

(«Ким киэргэттэ?» ырыа)

Тымныы оҕонньор ханна олороруй? Хантан биһиэхэ тиийэн кэлэрий?

(«Тымныы оҕонньор» хоһоон)

Сылга хас дьыл кэмэ баарый? Билигин ханнык дьыл кэмэй?

(«Кыһын кэллэ» ырыа)

Сылга хас ый баарый? Билигин ханнык ыйый?

(«Ахсынньы» хоһоон)

Хаар хаһан баар буоларый? Тоҕо? Сайын тоҕо хаар суоҕуй?

(«Хаардар» үҥкүү)

Cаҥа дьыл саамай көрдөөх үҥкүүһүттэрэ кимнээхтэрий?

(«Петрушкалар» үҥкүү)

Ыытааччы. Оҕолоор, биһиги бырааһынньыкпытыгар кимнээх эрэ суохтар. Таайдыгыт дуо?

Оҕолор. Тымныы оҕонньор уонна Хаарчаана.

Ыытааччы. Оттон Тымныы оҕонньор уонна Хаарчаана биһиги дьыссааппытын хайдах булуохтарай? Кинилэргэ ким көмөлөһүөй? Хаар киһилэр көмөлөһүөхтэрэ дии саныыбын.

(Хаар киһилэр сүүрэн киирэллэр.)

Хаар киһилэр. Биһиги – кыра хаар дьоннорбут. Биһиги билэбит – Хаарчааната суох хоробуоту ыллаабаттар. Хаарчаананы буларга биһиги аптаах үҥкүүбүт көмөлөһүө!

(Хаар киһилэр үҥкүүлэрэ. Үҥкүү бүтүүтэ Хаарчаана киирэр.)

Хаарчаана. Саҥа сырдык күнүнэн, саҥа ыраас санаанан итии-истиҥ эҕэрдэ! Ытык-мааны Тымныы кырдьаҕас ыччата-сиэнэ, хара тыа маанылаах кыысчаана Хаарчаана диэн буолабын. Эһигини кытта Саҥа дьылы көрсө, эһиги ырыаҕытын, үҥкүүгүтүн көрө-истэ тиийэн кэллим! Чэйиҥ эрэ, илиилэртэн сиэттиһэн, харыйа тула туруоҕуҥ, көрү-нары тардыаҕыҥ, хоробуоттаан тэйиэҕиҥ!

(Хаарчаананы кытта «Лаглайбыт күөх харыйачаан» хоробуот. Дьэгэ-Бааба сүүрэн киирэр.)

Дьээгэ-Бааба. Дорооболоруҥ, оҕолоор! Мин эһиги бырааһынньыккытыгар ыҥырыыта суох ыалдьыт буолан тиийэн кэллим. Көрү-нары олус да сөбүлүүбүн!

Хаарчаана. Дорообо, Дьээгэ-Бааба! Эн хантан тиийэн кэллиҥ?

Дьээгэ-Бааба. Оо! Мин ыраахтан – дьэбэрэ бадарааннаах им балай ойууртан – тиийэн кэллим.

Хаарчаана. Кырдьык, ыраахтан кэлбиккин. Оттон аара суолга мин эһэбин Тымныы оҕонньору көрсүбэтиҥ дуо?

Дьэгэ-Бааба. Көрбүтүм даҕаны, истибитим даҕаны! Кини хайалаах сис тыанан иһэр этэ. Олус ыарахан мөһөөччүгү илдьэ иһэр буолан хойутаата ини!

Хаарчаана. Ол да иһин хойуутаабыт эбит эһэм Тымныы оҕонньор! Мин эһэбэр ким көмөлөһүөй? Кинитэ суох харыйабыт да тырымнаабат! Эһэм мөһөөччүгэр аптаах сулустаах!!!

Дьэгэ-Бааба. Аптаах сулус?! Көр да маны, кинилэргэ Тымныы оҕонньор наада эбит дии! Харыйа күлүмүрдэс уотугар наадыйар эбиттэр дии! Бэйи, тохтуургут буолуо! Мин урут тиийэн, аптаах сулуһу уоран ылыам! Миигин күүппүттэрэ буолуо дии санаабытым, Тымныы оҕонньору эрэ күүтэллэр эбит дии!!! Бырааһынньыктыы сылдьаргыт буолуо!!! (Сүүрэн тахсар.)

Хаарчаана. Оҕолоор, тугу гынабыт? Дьэгэ-Бааба биһиги бырааһынньыкпытын буортулаары гынна быһыылаах! Түргэнник Тымныы оҕонньору ыҥырыаҕыҥ!

Оҕолор. Тымныы оҕонньоор! Тымныы оҕонньоор! Тымныы оҕонньоор! Кэлиий!

(Тымныы оҕонньор торуоскатын тос-тос охсон тиийэн кэлэр.)

Тымныы оҕонньор. Дорооболоруҥ, күндү оҕолор, кыргыттар уонна уолаттар! Биир сыл анараа өттүгэр мин эһигини манна көрбүтүм. Бүгүн эмиэ эһиэхэ тиийэн кэллим. Олус да кырасыабай харыйаны симээбиккит. Мин элбэх дьыссааттарга сырыттым да, маннык үчүгэй харыйаны көрө иликпин. Чэйиҥ эрэ, Саҥа дьылы үөрэ-көтө көрсүөҕүҥ! Оонньоон-көрүлээн биэриэҕиҥ!

(«Хаардар» оонньуу. 5–6 оҕо оонньуур, илиилэригэр «хаардаахтар», ытыстарыттан ытыстарыгар хаар оҥороллор, Тымныы оҕонньорго көрдөрөллөр: «Мин хаарбын ылыаххын баҕарар буоллаххына, миигин эккирэт!» Оҕолор харыйа тула сырсаллар, Тымныы оҕонньор эккирэтэр, туппут оҕото туоруур.)

Тымныы оҕонньор. Маладьыастар! Олус сымса оҕолор эбиккит! Эһигини сиппэтим.

Хаарчаана. Эһэкээм, манна олорон сынньан! Оҕолор Саҥа дьыллааҕы хоһооннорун иһит.

(«Харыйа» хоһоон)

Тымныы оҕонньор. Оҕолоор, өссө оонньуоххутун баҕараҕыт дуо? Мин таабырыммын таайыҥ. От-мас аһылыктаах ойуоккалаан оҕонньор баар үһү. Ол тугуй?

(Тымныы оҕонньор мөһөөччүгүттэн куобахчааны (cымнаҕас оонньууру) таһаарар: «Бу куобахчаан саһылтан куотан мин мөһөөччүкпэр киирбит». Биир оҕоҕо туттарар уонна мөһөөччүгүттэн саһылы (cымнаҕас оонньууру) таһаарар. Оонньуубут «Саһыл куобаҕы эккирэт!» диэн. Оҕолор куобахчааны илииттэн илиигэ биэрэллэр (куобаҕы саһылтан куоттараллар). Куобаҕы бүтэһик оҕо Тымныы оҕонньорго туттарар.)

Тымныы оҕонньор. Куобах саһылтан куотта! Олус да бэркэ оонньоотугут!

Хаарчаана. Эһээ, харыйабыт уота тоҕо эрэ умайбат дии!

Тымныы оҕонньор. Кырдьык даҕаны! Билигин мөһөөччүкпүттэн аптаах сулуспун таһаардахпына, харыйабыт араас өҥнөөх уотунан күлүмүрдүү умайыа! (Мөһөөччүгэр сулуһун көрдүүр, булбат.) Аптаах сулуһум тоҕо эрэ суох, сүппүт. Оҕолоор, эһиги билэргит буолаарай?

Оҕолор. Суо-оох. Дьээгэ-Бааба дьээбэлээбитэ буолуо.

Тымныы оҕонньор. Көр да маны, ол да иһин дьыссаакка киирэн истэхпинэ, мөһөөччүкпүн түҥнэри көппүтэ! Дьэгэ-Баабаны булуохха наада! Аптаах сулуспун ылыахха наада!

(Тымныы оҕонньор тахсан барар, уот умуллар. Дьэгэ-Бааба, саһыл, бөрө киирэллэр.)

Дьэгэ-Бааба. Дьэ, оҕолору, Тымныы оҕонньору уонна Хаарчаананы үчүгэйдик албыннаатыбыт!

(Саһыл уонна бөрө Дьэгэ-Бааба тула үҥкүүлүүллэр.)

Саһыл. Дьэгэ-Баабыскаа, маладьыаскын даҕаны!

Бөрө. Ханнык да бырааһынньыктара, ханнык да харыйалара буолуо суоҕа! Аптаах сулус биһиэхэ баар!

(Муусука тыаһыыр, үһүөн талбыт хамсаныыларынан үҥкүүлүүллэр.)

Дьэгэ-Бааба. Ол да буоллар мин дьиктиргиибин ээ: кинилэр билигин тугу гыналлара буолуой? Бөрө, саһыл! Дьыссаакка баран көрөн кэлиҥ эрэ, онтон миэхэ кэпсээриҥ!

(Тахсан бараллар. Уот умайар, Тымныы оҕонньор киирэр).

Тымныы оҕонньор. Оо! Сылайдым даҕаны! Тириттим даҕаны! Дьэгэ-Баабаны булбатым! Ханна да суох! Ыраата охсубут!

(Ааны тоҥсуйар тыас иһиллэр.)

Хаарчаана. Кимнээх эрэ ыалдьыттыы кэллилэр. Киириҥ, баһаалыста!

(Саһыл уонна бөрө киирэллэр.)

Саһыл. Дорооболоруҥ! Биһиги ааһан иһэн, эһиги көргүтүн-наргытын истэммит оонньуу-көрүлүү киирдибит.

Бөрө. Хайа, тоҕо бары хомойбут курдуккутуй?

Тымныы оҕонньор. Дьэгэ-Бааба биһиги аптаах сулуспутун уоран ылбыт.

Саһыл (бөрөҕө сибигинэйэр). Кэһэйбиттэр!!! Бырааһынньыктара буолбатын!!!

Тымныы оҕонньор. Эһиги итиннэ тугу сибигинэһэҕитий?

Саһыл. Ээ, мин Дьэгэ-Бааба куһаҕаннык быһыыламмыт диибин.

Хаарчаана. Онтон эһиги бырааһынньыкка кэлбит буоллаххытына, оҕолору Саҥа дьылынан эҕэрдэлээн ыллаан эбэтэр үҥкүүлээн көрдөрүҥ.

Саһыл. Биһиги тугу да сатаабаппыт ээ!

Бөрө. Кырдьык, оннук!

Хаарчаана. Оччоҕо биһиги бырааһынньыкпытыгар тоҕо кэллигит?

Саһыл. Чэ, тугу эрэ гыныахха! Үүрээри гыннылар дии! Чэ, частушкалыахха!

Бөрө (частушканан).

 
Мин ойуурга соҕотох
Саамай күүстээх кыылчааммын!
Эһигиттэн куттаммаппын,
Саһылчаан доҕордоохпун!
Кырасыабай харыйаҕыт
Оонньуурдарын уоруохпут!
 

Саһыл (частушканан).

 
Сур бөрөчөөн барахсан,
Кистэлэҥҥин арыйдыҥ.
Харыйаттан үүрүллүөҥ,
Холоон доҕор эбиккин!
Хара тыаҕа бараҥҥын,
Улуйаргын көрүллүө!
 

Бөрө (частушканан).

 
Оттон аптаах сулускут
Ханна баарын билбэккит!
Дьэгэ-Бааба уорбута,
Кистээн миэхэ эппитэ.
Эһигини билээри,
Миигин манна ыыппыта.
 

Саһыл. Чэ, эрэ, бүт эрэ! Акаарыгын даҕаны! Кистэлэҥмитин барытын ыллаан биэрдиҥ дии! Билигин бары билэллэр: эн – албыҥҥын, мин – албыммын!

Тымныы оҕонньор. Дьэ эрэ, бөрө, эт эрэ: Дьэгэ-Бааба ханна баарый?

(Дьэгэ-Бааба сүүрэн киирэр, саһыл уонна бөрө куоталлар).

Хаарчаана. Чэ эрэ, Дьэгэ-Бааба! Аптаах сулуспутун биэр уонна биһиги бырааһынньыкпытыгар мэһэйдээмэ!

Дьэгэ-Бааба. Ха-ха-ха! Суох, сулускутун биэрбэппин!

Тымныы оҕонньор. Хайдах кыбыстыбаккыный, Дьэгэ-Бааба!

Дьэгэ-Бааба. Чэ, мин үс баҕа санаабын толоруҥ, оччоҕо өссө толкуйдуоҕум!

Тымныы оҕонньор. Чэ, сөп! Туох баҕа санаалааххыный?!

Дьэгэ-Бааба. Бастакы баҕа санаам: табалар үҥкүүлэрин көрүөхпүн баҕарабын.

(«Табалар» үҥкүү)

Дьэгэ-Бааба. Иккис баҕа санаабын олох сатаан толоруоххут суоҕа. Кыһын кэлбитинэн, тымныы буолбутунан үтүлүк туһунан ырыа истиэхпин баҕарабын! Дьэ эрэ!

(«Үтүлүкчээн» ырыа)

Дьэгэ-Бааба. Дьэ, сатыыр да буолаллар эбит! Эһиги сатаабаккытын тугу эрэ толкуйдаабыт киһи! Харыйа аттыгар туран, элбэх музыканнар миэхэ туох эмэ көрдөөҕү оонньоон иһитиннэрдиннэр!

(Муусука инструменнарыгар тыаһатар ансаамбыл толоруута)

Дьэгэ-Бааба. Ол да буоллар астымматым. Аптаах сулуһу биэрбэппин!

Тымныы оҕонньор. Чэ, оччоҕо маннык кэпсэтиэх. Оҕолору кытта оонньоо, хоттордоххуна, сулуһу биэрэҕин.

Дьэгэ-Бааба. Чэ, оннук да буоллун, мин оонньуурбун-мэниктиирбин олус сөбүлүүбүн.

(«Ким түргэнник обручтан оонньууру ылар эбитий?» оонньуу. Обруч иһигэр 4–5 улахан оонньуур. Оҕолор биир-биир оонньууру ылан иһэллэр. Ким оонньуура суох хаалбыт – туоруур. Дьэгэ-Бааба оонньуурга тиксибэт, хотторор.)

Дьэгэ-Бааба. Чэ, миигин бырастыы гыныҥ! Сыыһа быһыыламмыппын өйдөөтүм! Мин тугу гыннахпына эһиги миигин бырастыы гынаҕыт?

Тымныы оҕонньор. Саҥа дьыллааҕы харыйабыт уотун уматарга көмөлөс! Аптаах сулуспутун төннөр.

Дьэгэ-Бааба. Бу баар аптаах сулускут! (Сулуһу биэрэр.)

Хаарчаана. Чэ, эрэ, оҕолоор, бары тэҥҥэ этиэҕиҥ! Биир, икки, үс! Харыйа уота, умайыый! (Харыйа уота умайар.)

Дьэгэ-Бааба. Олус да кырасыабай харыйа! Оҕолоор, эһиги бырааһынньыккытыгар мэһэйдээбитим иһин миигин бырастыы гыныҥ!

Ыытааччы. Хайа, оҕолоор, Дьэгэ-Баабаны бырастыы гынабыт дуо?

Оҕолор. Бырастыы гынабыт!

Ыытааччы. Остуоруйаҕа курдук барыта үчүгэйдик түмүктэннэ! Харыйабыт да умайда, Дьэгэ-Баабабыт да уларыйда! (Дьэгэ-Бааба мүчүҥнүүр, үөрэр.)

 
Саҥа дьыл аҕаллын эһиэхэ
Самныбат саргылаах дьылҕаны,
Сиргэ баар хас биирдии киһиэхэ
Үтүөнү, кэрэни, үөрүүнү.
Дэлэттин сайаҕас санааны,
Киһиэхэ амарах сыһыаны,
Кэхтибэт кэнчээри үөскээтин,
Кэлэр кэм кэскилэ кэҥээтин!
 

(«Карнавал вальса» үҥкүү. Хаарчаана сундууктаах киирэр.)

Хаарчаана. Эһэм Тымныы оҕонньор бу аптаах сундуугар оҕолорго бэлэхтэрин аҕалбыт.

Иккиэн. Саҥа дьылынан! Саҥа дьолунан! Билигин оҕолорго Саҥа дьыллааҕы бэлэхтэрбитин түҥэтиэхпит!

(Бэлэхтэри түҥэтии)

Тымныы оҕонньор. Чэ, биһиги барар чааспыт тиийэн кэллэ. Cуолбут да уһун, айаммыт да ыраах! Эһиил көрсүөххэ диэри!

Ыытааччы. Саҥа дьыллааҕы бырааһынньыкпыт түмүктэнэр чааһа тиийэн кэллэ. Барыгытыгар дьолу-соргуну, үөрүүнү-көтүүнү баҕарабыт!

Лидия Захарова

Тролль сиэркилэтин үлтүркэйдэрэ

Оруоллар:

Остуоруйаһыт

Хаарчаана (Муус Королева)

Тымныы оҕонньор

Чаҕардар

Фарагонда

Үрүҥ ладья

Клажбен Шолт

Айыы Дьаргыл удаҕан

Оҕолор – араас кыыл, хамсыыр харамай мааскалар

БАСТАКЫ КӨСТҮҮ

(Проекторга саҥата суох мультфильм саҕаланыыта көстөр («Андерсен остуоруйалара» диискэ). Остуоруйаһыт кэпсиир. Оҕолор мааскалаах көрөөччүлэр кэннилэригэр туран көрөллөр.)

Остуоруйаһыт. Арай биирдэ былыыр-былыр олорбута үһү хара санаалаах Тролль. Биир кыһыҥҥы тымныы хараҥа түүн кини дьоҥҥо куһаҕаны оҥоруон олус баҕарбыт. Дьэ тугу оҥорбута буолуой? Аптаах муус килиэ сиэркилэ айбыт. Бу сиэркилэ аан дойду бары үтүө санаалаах дьонугар эрэйи-муҥу эрэ аҕалар аналлаах эбит.

Тролль сиэркилэтин сүүһүнэн мөлүйүөн бытархайдарга алдьаппыт уонна тыалга ыспыт. Тыал кинилэри аан дойду устун көтүтэн илдьэ барбыт. Биир кып-кыракый үлтүркэй бүтүн сиэркилэ күүһэ күүстээх эбит. Киһиэхэ хараҕар киирдэҕинэ, бу киһи урут сөбүлүү көрбүтэ барыта куһаҕан, мөкү курдук көстөр буолар эбит. (Кыра тохтобул.)

Онтон сорох дьоҥҥо оннооҕор сүрэхтэригэр кытары хатанар эбит. (Кыра тохтобул). Оччоҕо киһи сүрэҕэ мууһуран хаалар, кими даҕаны, тугу даҕаны сөбүлээбэт, таптаабат, барытын абааһы көрөр буолар эбит.

Тролль куһаҕан дьыалата табыллыбытын көрөн олус үөрбүт. (Кыра тохтобул, Тролль күлэр.)

Кып-кыракый сиэркилэ үлтүркэйдэрэ өссө да элбиих-элбэх сыл дьону эрэйдии сылдьыбыттар.

Оттон билигин эһиги көрүөххүт, икки бүтэһик сиэркилэ үлтүркэйэ кимиэхэ түбэспитин.

ИККИС КӨСТҮҮ

(«Хаарчаана» ырыа тыаһыыр. Хаарчаана Саҥа дьыл утреннигар бараары бэлэмнэнэ сылдьар.)

Хаарчаана. Күүппүт күммүт, кэрэ кэммит, Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ. Бүгүн мин оҕолорго утренникка барабын («сиэркилэҕэ» (проектор) чугаһыыр). Сиэркилэм, сиэркилэчээним, эһэм Тымныы оҕонньор бэлэҕэ, эт эрэ миэхэ: күн сирин үрдүгэр саамай өйдөөх, саамай көрдөөх, саамай кэрэ ким баарый?

Сиэркилэ (проекторга мультфильмтан сиэркилэ сирэйэ көстөр). Эйигиттэн ордугу билбэппин, Хаарчаана.

(Хаарчаана үөрэр, үҥкүүлүүр. Эмискэ тыас-уус, тыал тыаһа иһиллэр. Хаарчаана хараҕар, сүрэҕэр кыһыл уот тыгар (лазернай бэстэлиэт уота). Хаарчаана хаһыытыыр, сүрэҕин туттар, харыйа кэннигэр куотар.)

Остуоруйаһыт. Дьэ, көрдүгүт? Ити курдук Хаарчаана барахсан хараҕар уонна сүрэҕэр хара санаалаах Тролль аптаах сиэркилэтин бүтэһик үлтүркэйдэрэ хатана түстүлэр. Туох буолара буолуой? Көрүөҕүҥ эрэ.

ҮҺҮС КӨСТҮҮ

(Хаарчаана Муус Королева буолан кубулуйан харыйа кэнниттэн тахсан кэлэр. Кэнниттэн чаҕардара тронун таһааран туруораллар. Сөптөөх муусука.)

Муус Королева («сиэркилэҕэ» көрүнэр). Сиэркилэм миэнэ, эт эрэ миэхэ, күн сирин үрдүгэр саамай өйдөөх, саамай кырасыабай ким баарый?

Сиэркилэ (проекторга мультфильмтан сиэркилэ сирэйэ көстөр). Эн, Муус Королева, кырасыабайгын эрээри, Саха сиригэр, … улууһугар, … нэһилиэгэр, … дьыссаат (оскуола) оҕолоро эйигиннээҕэр өйдөөхтөр, эйигиннээҕэр көрдөөхтөр, эйигиннээҕэр кэрэлэр (проекторга оҕолор хаартыскалара көстөр, маннык турар).

Муус Королева (кыыһырар, тыал тыаһа). А-һаа, өссө кинилэр миигиннээҕэр кырасыабайдар! А-һаа, өссө кинилэр миигиннээҕэр өйдөөхтөр! Мин кинилэри үөн-көйүүр оҥортуом, хамсыыр харамайга кубулутуом! Күн сырдыгын көрбөккө хара тыаҕа хорҕойуохтара, хара буорунан сыыллыахтара! Суох! Суох! Мин кинилэри хаар-муус кириэппэскэ хаайталыам, тимир болгуо сыабынан кэлгийиэм! Чаҕардарым, олгуйбун аҕалыҥ!

(Чаҕардар олгуйу, үөнү-көйүүрү аҕалаллар. Муус Королева олгуйга аптаах дьаат «буһарар», дьэҥкир купсууҥҥа «кутар» (иһигэр уоттаах буолуон сөп.)

Муус Королева. Кулуттарым-чаҕардарым, үлэһиттэрим-хамначчыттарым, бу оҕолору (проекторга хаартысканы ыйар) булуҥ, дьаатынан ыһыҥ, кыылга-сүөлгэ кубулутуҥ! Тимир болгуо сыабынан кэлгийиҥ, хаар-муус кириэппэскэ хаайыҥ!

(Биир чаҕар олгуйу таһаарар, иккис купсууну ылар, онтон иккиэн төгүрүччү үҥкүүлүүллэр (сөптөөх муусука). Проход устун сыабы соһон, купсууну өрө тутан бараллар, оҕолорго ыспыта буолаллар, сыабы оҕолорго туттараллар.)

ТӨРДҮС КӨСТҮҮ

(Муусука уларыйар. Чаҕардар оҕолору сыабынан «кэлгийэн» проход устун аҕалаллар, биир куруук эргитэллэр. Кириэппэскэ киллэрэн, аан икки өттүгэр харабыллаан тураллар. Оҕолор кэпсэтэллэр, сорохтор «ытыыллар».)

1 оҕо. Оҕолоор, куттанымаҥ, ытаһымаҥ! Хайдах гынан быыһанарбытын сүбэлэһиэххэ.

2 оҕо. Оҕолоор, мин билэбин, ити дьиҥэр Хаарчаана ээ. Кини сүрэҕэр уонна хараҕар Тролль аптаах сиэркилэтин үлтүркэйдэрэ хатаммыттар, ол иһин Муус Королева буолан хаалбыт.

3 оҕо. Уой, оччоҕо Саҥа дьылбыт хайдах буолар?

4 оҕо. Хаарчаананы быыһыахха наада. Оччоҕо барыта үчүгэй буолуо. Мин санаабар, биһиэхэ аптаах дьоннор эрэ көмөлөһүөхтэрэ.

5 оҕо. Бээрэ, кимтэн, хантан көмө көрдүүбүтүй? Бэйэбит кыайан куотар кыахпыт суох.

6 оҕо. Оҕолоор, мин санаабар, саамай аптаах Винкстар оскуолаларын директрисата госпожа Фарагонда.

7 оҕо. Онтон Англияҕа саамай аптаах үтүө санаалаах Үрүҥ Колдунья куруук дьоҥҥо көмөлөһөр.

8 оҕо. Оҕолоор, соҕуруу Монстр Хай дойдута баар дииллэр. Онно саамай аптаах Клажбен Шолт диэн вампир баар үһү.

9 оҕо. Онтон мин хоту дойдуга Айыы Дьаргыл удаҕан баарын билэбин. Кинини ыҥырар киһи эмиэ көмөлөһүө этэ.

10 оҕо. Оҕолоор, маннык гыныахха: биһиги чаҕардары аралдьытыахха, онтон саамай түргэннэрбит – сарыы кынат, кунгфу-панда, ниндзя-черепашка, көмө көрдүү ыстаныҥ!

11 оҕо. Кырдьык даҕаны, сөпкө эттиҥ, инньэ гыныахха. Эһиги кытаатыҥ, түргэнник көмөнү аҕалыҥ, Саҥа дьылбыт чугаһаата.

(Муусука уларыйар. Оҕолор сыаптарынан чаҕардары эргитэллэр, 4 оҕо куотар. Чаҕардар хаалбыт оҕолору кириэппэскэ киллэрэллэр.)

БЭҺИС КӨСТҮҮ

(«Винкс» мультфильмтан муусука тыаһыыр. Директриса Фарагонда киирэр. Королева троҥҥа олорор.)

Фарагонда. Үрдүк сололоох Муус Королева! Эн кэрэ дьүһүнүҥ туһунан сурах үс дойдуну нөҥүөлээн оннооҕор мин дойдубар иһилиннэ. Хотун королева, эн тунаа маҥан мөрсүөҥҥүн көрөммүн олус дьоллоннум, астынным.

Эйиэхэ кэһиибин хризантема сибэкки сүмэһинин аҕаллым. Маны истэххинэ, дьүһүнүҥ өссө тупсуо, кырдьар диэни хаһан да билиэҥ суоҕа.

(Фарагонда тоҥхолдьуйар. Муус Королева астыммыт, дуоһуйбут көрүҥнээх сибэкки сүмэһинин ылан иһэр, дьааһыйар, олорон эрэ утуйан хаалар. Фарагонда чаҕардарга иһэрдэр, олор утуйаллар. Көмө көрдүү барбыт оҕолор киирэллэр.)

АЛТЫС КӨСТҮҮ

(Муусука тыаһыыр. Үрүҥ Колдунья киирэр, Муус Королеваҕа туһаайан «аптаах дьайыылары» оҥорон, хараҕар киирбит таастан босхолуур, оҕолору көмөлөһүннэрэр. Оҕолор махтаналлар, Үрүҥ Колдунья быраһаайдаһан тахсар.)

СЭТТИС КӨСТҮҮ

(«Монстр Хай» мультфильмтан муусука. Клажбен Шолт киирэр. Муус Королева сүрэҕин мууһун уулларар, оҕолору көмөлөһүннэрэр. Оҕолор махтаналлар, Клажбен Шолт быраһаайдаһан тахсар.)

АХСЫС КӨСТҮҮ

(Хомус тыаһа. Айыы Дьаргыл удаҕан киирэр.)

Айыы Дьаргыл удаҕан. Кыракый доҕотторуом, нөрүөн-нөргүй!

Оҕолор. Нөрүөн-нөргүй!

Айыы Дьаргы удаҕан.

 
Хорсун санааҕыт хотоойулаах буоллун!
Эрдээх санааҕыт эркээйилээх буоллун!
Эһиэхэ көмөҕө Айыы Дьаргыл удаҕан кэллим.
Уруй-айхал!
Айхал-уруй!
Айыыһыппыт аргыстастын,
Иэйэхсиппит эҥээрдэстин,
Үтүө санаа кыайдын,
Хара санаа кыйданнын!
 

(Оҕолору кытта Хаарчаананы тула төгүрүччү дүҥүрүн охсо-охсо үҥкүүлүүллэр. Дүҥүр ах барар, бары Хаарчаананы төгүрүччү олороллор, төҥкөйөллөр, хомус тыаһыыр.)

Бары.

 
Тоҕус халлаан тойотторо,
Аҕыс халлаан аҕалара,
Ааттаһабыт, көрдөһөбүт
Утуйбуту уһугуннарыҥ.
 

(Хаарчаана уһуктан эрэрин көрөн, Айыы Дьаргыл удаҕан быраһаайдаһан тахсар, оҕолор махтаналлар.)

Хаарчаана. Хайа, оҕолоор, бырааһынньыкпар кэлэ охсубут эбиппин дуо? Хата, хойутаабатах эбиппин. (Ат туйаҕа, чуораан тыаһа иһиллэр.) Оҕолоор, мин эһэм Тымныы оҕонньор иһэр дии, Саҥа дьылбыт буолла.

Тымныы оҕонньор. Дорооболоруҥ, оҕолоор! Хайа сиэним Хаарчаана, баар эбиккин дуу?! Бу үөрдэхпин. Эйигин иэдээҥҥэ түбэспит үһү диэн ыксаан кэллим. Ким эйигин быыһаатай?

Хаарчаана. Миигин оҕолор быыһаатылар.

Тымныы оҕонньор. Дьэ, сүрдээх маладьыас оҕолор эбиккит. Эһиэхэ баһыыбаларыҥ. Ырыа, хоһоон даҕаны баһаам дьоно буоллаххыт буолуо. Дьэ эрэ, миигин сэргэхситиҥ эрэ, мин ырыа, хоһоон истэрбин, үҥкүү көрөрбүн сүрдээҕин сөбүлүүбүн. Оҕолорбор кэһиилээхпин, бэлэҕим элбэх. (Салгыы кэнсиэр нүөмэрдэрэ, бэлэх туттарыыта.)

Ольга Бурнашева

Аптаах, алыптаах Саҥа дьыл

Оруоллар:

Диктор

Кэпсээнньит

Тыа феята

Саһыл

Куобах

Ыт

Эһэ

Оҕус

Бөтүүк

Хаар киһи

Тымныы оҕонньор

Хаарчаана

Дьэгэ-Бааба

(Саала бырааһынньыктыы киэргэтиллибит. Саҥа дьыллааҕы фоновай муусука тыаһыыр.)

Диктор.

 
Күндү оҕолор,
Төрөппүттэр, ыалдьыттар!
Ыҥырабыт барыгытын саалаҕа,
Күлүмүрдүү киэргэммит
Дьикти кэрэ харыйаҕа.
Ыҥырабыт саалаҕа
Остуоруйа оонньоору,
Ырыа-тойук ыллаары,
Көрү-нары көҕүлүү,
Саҥа дьыллааҕы эҕэрдэни бэлэхтии.
 

(Саалаҕа мустубуттарын кэннэ кураннар тыаһыыллар. Фоновай муусука салгыы барар. Тыа феята киирэн кэлэр.)

Тыа феята.

 
Саргылаах Саҥа дьыл
Салаллан, сандааран,
Күлүмүрдээн, күлэн-үөрэн,
Тиийэн кэллэ биһиэхэ.
Бу үтүө күн биһиэхэ
Үөрүүбүтүн үллэстэ,
Саҥа дьылы тарҕата
Ыалдьыттыы кэллилэр
«Саһыл уонна куобах» остуоруйаттан
Араас кыыллар, көтөрдөр.
Чэйиҥ эрэ, оҕолоор, көрүөххэйиҥ кинилэри.
 

(Остуоруйа саҕаланар. Остуоруйа фоновай муусуката.)

Кэпсээнньит. Олорбуттара эбитэ үһү саһыллаах куобах. Саһыл дьиэтэ муустан оҥоһуллубут, оттон куобах дьиэтэ мас эбит. Сандал саас салаллан кэлэн, күммүт көмүс сардаҥаларынан күүскэ тыган оонньоото.

(Күн киирэн тахсар.)

Таһырдьа сылыйан, хаарбыт ууллан таммахтар топ-топ тобугураһа түстүлэр. Арай саһылбыт дьиэтэ ууллан хаалбыт, онтон куобах дьиэтэ бэйэтинэн турар. Дьэ туран саһыл куобахтан көрдөһөөччү буолбут.

Саһыл. Куобах, мин дьиэм ууллан хаалла, баһаалыста, эйиэхэ хоно киирэбин дуо?

Куобах. Киирэн хон, таһырдьа хонуоҥ дуо.

Кэпсээнньит. Албын саһыл куобах дьиэтигэр киирэн баран, куобаҕы үүрэн таһаарбыт. Куобах эрэйдээх суол устун ытыы-ытыы баран испит, ол иһэн ыты көрсө түспүт.

Ыт. Куобахчаан, тоҕо ытаатыҥ?

Куобах. Ыы-ыы-ыы, саһыл дьиэтэ ууллан хаалбытыгар миэхэ хоно киирбитэ уонна миигин дьиэбиттэн үүрэн таһаарда.

Ыт. Куобахчаан, ытаама. Мин эйиэхэ көмөлөһүөм, саһылы үүрэн таһаарыам.

Кэпсээнньит. Куобахтаах ыт саһылга тиийбиттэр. Ыт саһылга ырдьыгынаабыт.

Ыт. Моҥ-моҥ-моҥ! Саһыл түөкүн, куобах дьиэтиттэн киэр бар!

Кэпсээнньит. Онуоха саһыл оһох үрдүттэн маннык диэбит.

Саһыл. Билигин оһохтон түһүөм, тахсаммын иккиэҥҥитин тырыта тыытан кэбиһиэм. Түүгүтүн суол устун ыһыам.

Кэпсээнньит. Итиччэ ынырык тыллары истэн, ыт, кутуругун купчуччу туттаат, куотан хаалбыт. Куобах эрэйдээх эмиэ ытыы-ытыы баран испит. Ол иһэн эһэни көрсө түспүт.

Эһэ. Куобахчаан, тоҕо ытаатыҥ?

Куобах. Ыы-ыы-ыы, саһыл дьиэтэ ууллан хаалбытыгар миэхэ хоно киирбитэ уонна миигин дьиэбиттэн үүрэн таһаарда.

Эһэ. Куобахчаан, ытаама. Мин эйиэхэ көмөлөһүөм, саһылы үүрэн таһаарыам.

Куобах. Ыт үүрбүтэ да сатаан үүрбэтэҕэ, эн да сатаан үүрүөҥ суоҕа.

Эһэ. Үүрэр инибин, бардыбыт.

Кэпсээнньит. Куобахтаах эһэ саһылга тиийбиттэр. Эһэ саһылга хаһыытаабыт.

Эһэ. Саһыл түөкүн, куобах дьиэтиттэн киэр бар!

Кэпсээнньит. Онуоха саһыл оһох үрдүттэн маннык диэбит.

Саһыл. Билигин оһохтон түһүөм, тахсаммын иккиэҥҥитин тырыта тыытан кэбиһиэм. Түүгүтүн суол устун ыһыам.

Кэпсээнньит. Итиччэ ынырык тыллары истээт, эһэ куттанан куотан хаалбыт. Куобах эрэйдээх эмиэ ытыы-ытыы баран испит. Ол иһэн утары оҕуһу көрсүбүт.

Оҕус. Куобахчаан, тоҕо ытаатыҥ?

Куобах. Ыы-ыы-ыы, саһыл дьиэтэ ууллан хаалбытыгар миэхэ хоно киирбитэ уонна миигин дьиэбиттэн үүрэн таһаарда.

Оҕус. Куобахчаан, ытаама, мин саһылы үүрэн таһаарыам.

Куобах. Ыт үүрбүтэ да сатаан үүрбэтэҕэ, эһэ үүрбүтэ да сатаан үүрбэтэҕэ. Эн да сатаан үүрүөҥ суоҕа.

Оҕус. Хайдах эрэ үүрэр инибин, бардыбыт.

Кэпсээнньит. Куобахтаах оҕус саһылга тиийбиттэр. Оҕус саһылга үчүгэй аҕайдык мөҕүрээбит.

Оҕус. Саһыл түөкүн, куобах дьиэтиттэн киэр бар! Муу…

Кэпсээнньит. Онуоха саһыл оһох үрдүттэн маннык диэбит.

Саһыл. Билигин оһохтон түһүөм, тахсаммын иккиэҥҥитин тырыта тыытан кэбиһиэм. Түүгүтүн суол устун ыһыам.

Кэпсээнньит. Итиччэ ынырык тыллары истээт, оҕус олус диэн куттаммыт уонна куотан хаалбыт. Куобах эрэйдээх эмиэ ытыы-ытыы баран испит. Ол иһэн утары бөтүүгү көрсө түспүт, бөтүүгэ хотуурдаах эбит.

Бөтүүк. Ку-ка-ре-ку, куобахчаан, тоҕо ытаатыҥ?

Куобах. Саһыл дьиэтэ ууллан хаалбытыгар миэхэ хоно киирбитэ уонна миигин дьиэбиттэн үүрэн таһаарда.

Бөтүүк. Барыахха, мин саһылы үүрэн таһаарыам.

Куобах. Суох, ыт үүрбүтэ, эһэ үүрбүтэ, оҕус үүрбүтэ, ким да сатаан үүрбэтэ. Эн да үүрэриҥ саарбах.

Бөтүүк. Бардыбыт, хайаан да үүрүөм.

Кэпсээнньит. Куобахтаах бөтүүк саһылга тиийбиттэр. Бөтүүк, кынатынан сапсынаат, маннык диэбит.

Бөтүүк. Ку-ка-ре-ку, мин хотуурдаах кэллим, саһыл түөкүнү хотуурунан быһа саайыам. Албын саһыл, оһох үрдүттэн түс уонна куобах дьиэтиттэн киэр бар!

Кэпсээнньит. Саһыл эрэйдээх кутталыттан ыстанан тахсыбыт, бөтүүк эккирэппит уонна саһылы үүрэн ыыппыт. Онтон ыла бөтүүктээх куобах иккиэн бииргэ олорбуттара эбитэ үһү.

(Фоновай муусука барар. Тыа феята киирэр.)

Тыа феята. Наһаа үчүгэй остуоруйаны көрдүбүт дии. Остуоруйабытыгар куобах бастаан кими көрүстэ этэй? Куобахха ким көмөлөһөн саһылы дьиэттэн үүрэн таһаарда? Оҕолоор, чуумпуруҥ эрэ, туох тыаһыырый?

(Хаарга хаамар тыас иһиллэр. Хаар киһи киирэн кэлэр.)

Хаар киһи.

 
Иэх-иэхэ-иэхэйбин,
Чуоха-чуоха-чуохайбын.
Оонньууга-көргө
Ураты дьоҕурдаах
Мин буолабын.
Тиэргэн харабыла
Буолартан хал буоллум.
Оҕолорбун кытта оонньоору
Киирэн кэллим эһиэхэ.
Оҕолоор, билигин таабырын таайтарыам, ким таайбыкка бирииспиттэн бэрсиэм.
Саҥа Дьылга саамай кырасыабай, араас элбэх уоттарынан лаглаччы киэргэммит тугуй?
Саҥа дьыл саамай күүтүүлээх киһитэ кимий?
Тымныы оҕонньор сиэн кыыһын аата кимий?
 

(Тымныы оҕонньор кэлиитигэр фоновай муусука. «Дедушка идёт» видео-слайд көстөр.)

Тыа феята. Оҕолоор, көрүҥ эрэ, Тымныы оҕонньорбут сиэн кыыһынаан биһиэхэ ыалдьыттыы иһэллэр дии. Түннүгүнэн көстүөҕүҥ, ыалдьыттарбытын ыҥырыаҕыҥ.

(Тымныы оҕонньор Хаарчааналыын уонна Хаар киһилиин олбуорга киирээттэрин кытта Дьэгэ-Бааба утары сүүрэн тиийэн бэлэхтэрин былдьаан ылар. Хаар киһилиин былдьаһа сатыы сырыттахтарына Тымныы оҕонньор Дьэгэ-Баабаны торуоскатынан таарыйан тоҥорон кэбиһэр. Оҕолор түннүгүнэн көрө тураллар.)

Диктор.

 
Кыһыл мурун, кырыа бытык,
Тымныы Моруос оҕонньор
Хаачыр-хуучур хаама-хаама,
Торуоскатын тос-тос охсон,
Хаарчаанатын кытары
Эҕэрдэ эгэлгэтин этээри
Биһиэхэҕэ кэллилэр.
 

(Бары киирэллэр.)

Тымныы оҕонньор.

 
Саҥа дьылынан, саҥа дьолунан!
Халыҥ тыалары туораан,
Иһирик ойуурдары уҥуордаан,
Уһуннук да айаннаан,
Хаарчаана кыыспынаан
Кэллибит эһиэхэ
Күндү ыалдьыт буолан
Көргө-нарга кыттыһаары,
Кэһиибитин түҥэтээри.
 

Хаарчаана. Саргылаах Саҥа дьыл салаллан кэлбитинэн, саргылаах саҥа дьол сандааран үүммүтүнэн!

Тыа феята. Тымныы оҕонньор, уһун айантан сылайбытыҥ буолуо, бу олбоххо олорон сынньан.

Тымныы оҕонньор. Дьэ, кырдьык сылайдым. Кэлэн иһэн кэһиибитин Дьэгэ-Баабаҕа былдьата сыстыбыт дии. Хата, бу аптаах торуоскам абыраата.

Тыа феята. Оҕолоор, Дьэгэ-Баабаны бырааһынньыкпытыгар ыҥырабыт дуо? Кинини ким даҕаны бырааһынньыкка ыҥырбат, киниэхэ ким даҕаны бэлэх биэрбэт, ол иһин биһиги бэлэхтэрбитин былдьаста дии.

Хаар киһи. Оҕолоор, ыҥырыаҕыҥ ээ. Биһиги бырааһынньыкпытыгар сырыттаҕына, бэрээдэгэ көнүөҕэ, аһыныгас буолуоҕа, табаарыстарыгар баран биһиги туспутунан кэпсиэҕэ.

Тымныы оҕонньор. Дьэ кырдьык, Хаар киһи, бу аптаах торуоскабын илдьэ тахсаҥҥын Дьэгэ-Баабаны ириэрэн киллэр.

(Хаар киһи ириэрбитигэр Дьэгэ-Бааба үөрүүтүттэн үҥкүүлүүр. Иккиэн киирэллэр.)

Дьэгэ-Бааба. Оҕолоор, Тымныы оҕонньор, миигин ириэрэҥҥит сылаас дьиэҕитигэр киллэрбиккитигэр, бырааһынньыкка ыҥырбыккытыгар махтанабын.

Тыа феята. Күндү Тымныы оҕонньорбут, сиэнэ кыыс Хаарчаана, Дьэгэ-Бааба, Хаар киһи, ытык мааны ыалдьыттарбыт, эһигини оҕолорбут ырыаларын, үҥкүүлэрин, хоһооннорун дуоһуйа көрөргүтүгэр ыҥырабыт.

(Вальс үҥкүү)

Диктор. Тапталлаах төрөппүттэрбитигэр оҕолорбут Саҥа дьылынан хоһоонунан эҕэрдэлэрин тиэрдэллэр.

(Хоһоон)

Диктор.

 
Ойуу-бичик оһуордаах,
Сып-сылаас бэйэлээх
Үтүлүкпүн кэтэммин
Дьыссааппар кэлиэҕим.
 

(«Үтүлүкчээн» ырыа)

Диктор.

 
Кэтэһиилээх кэрэ кэм,
Көһүтүүлээх дьикти күн
Күлүмүрдээн, күлэн-үөрэн
Тиийэн кэллэ биһиэхэ.
 

(Хоһоон)

Диктор.

 
Кыһыл сулус кылбачыйар,
Уот арааһа умайар,
Элбэх оонньуур манна баар
Биһиги харыйабытыгар.
 

(«Кэрэчээн харыйа» ырыа)

Диктор.

 
Снова пахнет свежей смолкой,
Мы у ёлки собрались.
Нарядилась наша ёлка
Огоньки на ней зажглись.
 

(Хоһоон)

Диктор. Хаар намыын үҥкүүтүнэн эҕэрдэлэрин тиэрдэллэр…

(«Хаар кыырпахтара» үҥкүү)

Диктор.

 
Кырыа кыһын обургу
Чысхаан, буурҕа аргыстаах
Аҕалла биһиэхэ кэһиитин
Саҥа дьыллааҕы үөрүүнү.
 

(Ырыа.)

Тымныы оҕонньор. Үчүгэй да эҕэрдэ нүөмэрдэри көрдүм. Маладьыастар. Биир сыл иһигэр улааппыккыт, туһа дьоно буолбуккут. Сиэн кыыһым Хаарчаана, үөрэ-көтө оҕолорбутугар бэлэхтэрбитин туттарыах эрэ.

(Бэлэх туттарыытыгар оҕолор хоһоон ааҕаллар.)

Тыа феята. Тымныы оҕонньор, биһиэхэ ыалдьыттаабытыҥ иһин баһыыба. Оҕолоор, Тымныы оҕонньорго бэлэхтэрин иһин туох диэхтээхпитий? Биһиги эмиэ Тымныы оҕонньорго, Хаарчаанаҕа биһиэхэ кэлэн күндү ыалдьыт буолбуттарын иһин бэйэбит бэлэхпитин туттарабыт.

Тымныы оҕонньор. Оо, улахан бэйэлээх баһыыба буолуохтун. Биһиги барар кэммит кэллэ. Атын оҕолор кэтэһэллэр. Оттон эһиги, оҕолоор, эһиил көрсөрбүтүгэр өссө улаатаҥҥыт элбэҕи билээриҥ.

Хаарчаана. Элбэх ырыа, хоһоон, үҥкүү үөрэтэн көрсөөрүҥ!

Хаар киһи. Эйэлээх, иллээх буолаарыҥ!

Дьэгэ-Бааба. Үчүгэй да бырааһынньыкка сырыттым, үҥкүүһүт, ырыаһыт, бэрээдэктээх оҕолорго ыалдьыттаан кэллим диэн табаарыстарбар бараммын кэпсиэҕим.

Тыа феята. Чэйиҥ эрэ, оҕолоор, Тымныы оҕонньорбутун, ыалдьыттарбытын аныгыскы көрсүөххэ диэри диэн атаарыаҕыҥ.

Диктор.

 
Быраһаай, Тымныы оҕонньор,
Сиэн кыыһа Хаарчаана,
Эһиил кыһын баччаларга
Үөрэ-көтө көрсүөхпүт.
Улаатаммыт хоһоон, ырыа
Эгэлгэтин бэлэхтиэхпит.
Таптыыр Тымныы эһэбититтэн
Кэһии арааһын күүтүөхпүт.
 

(Быыс)

Варвара Максимова