Текст книги "Труды IV Республиканской научно-практической online-конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и перспективы»"

Қазіргі заманғы инновациялық, ақпараттық технологияларды пайдалану өз білімін көтеру тиімділігін де арттырады. Бұл бірінші кезекте сандық түрде жазылған ақпараттарды пайдалану кезінде қажетті мәліметтерді оңай табуға мүмкіндік береді. Оның айғағы қазіргі кезде көптеген әлемге танымал энциклопедиялар, сөздіктер, кітаптар электронды түрге айналдырылған.

Бүгінгі уақыт талабы қашықтан оқытудың тиімді тұстары бар екенін дәлелдеуде. Ол оқушылардың білім алуға деген жауапкершілігі мен өздігінен ізденушілік қабілеттерінің артуы. Бұрын мектепке келіп-кетіп жүрген балалар ұстаздар үшін оқитындай болып көрінсе, ендігі кезекте білім алудың қаншалықты маңызды екенін сезініп, мектептің бағасын түсінді.

Қалай десек те: «Оқыта білетін мұғалім қандай жағдай болсын оқытады. Оқи білетін бала қандай жағдай болсын оқиды». Бұл сөздің ақиқаттығы қашықтан білім беруде анық байқалғандай. Ұстаздар қашықтан оқытудың қиындығына қарамастан ағынға қарсы шығып, онлайн білім берудің тиімді тұстарын меңгеріп, жаңа жүйеге тез-ақ бейімделіп кетті. Оқытудың жаңа жолдарын, тиімді әдістерін іздеді. Бір сөзбен айтсақ, қандай жағдайда да жанталасып білім беріп, оқу сапасын да ақсатпаудың жолын меңгергендіктерін көрсете білді.

Иә, бүгінгі таңда ұстаздарға артылып отырған міндет зор. Заманауи білім, тағылымды тәрбие беріп, оқытудың тиімді тәсілін іздестіріп, бес аспап маман болуың керек. Бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу үшін мұғалім де соған сай білім бере білуі тиіс. Осы жолда ұстаздарға тек сәттілік тілеймін.

Білім алушылардың тапсырмаларды өз бетінше орындауына үлкен ізденіс пен ойлау, жігер мен ынта, күш пен қайрат керек. Қазіргі заман талабына сай білім беруде инновациялық, ақпараттық технологияларды колданудың өзектілігі, педагогикалық шарттары және олардың маңыздылығы қазіргі уақыттын талаптарына жауап беріліуі тиіс. Сол себепті, инновациялық, ақпараттық технологияларды колданудың педагогикалық тиімділігін арттыру керек.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Қашықтықтан оқыту технолгиясы білім алудың болашағы бар тәсілі. Білімді Ел bilimdinews.kz/?p=11

2. Г. Бейсенова. Жаңа ақпараттық технологиялардың тиімділігі. Қазақстан мектебі.

3. Қашықтықтан оқыту технологиясы: оқу әдістемелік құралы http://dokumen.pub/9786001410312

4. Болашақ мұғалімдерді оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға даярлау //Абай ат. ҚазҰПУ хабаршысы. Алматы 2010.

5. БІЛІМДІ ЕЛ (Образованная страна), Қашықтан оқыту – білім берудің жаңа формасы http://bilimdinews.kz/?p=10417 6. Кобдикова Ж. У. Оқытудың жаңа технологиясы

7. Абдраманова Г. Б., Байзулдаева Г. О. Инновациялық технологиялардың білім берудегі рөлі

8. Инновационное обучение: Стратегия и практика./ Под. ред. В. Я. Ляудие.

Байдыбекова С. К., Баймолданова Д. Д.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДОВ УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ КОММЕРЧЕСКОГО БАНКА

(Жетысуский университет им. И. Жансугурова)

На сегодняшний день в условиях жесткой конкуренции на рынке услуг банков залогом рентабельности банка является умение банков правильно оценивать и управлять рисками, возникающими в процессе обслуживания населения по различным операциям.

Главной целью совершенствования правильного управления банковскими рисками является поддержание ликвидности и прибыли банка в положительном показателе при правильном управлении активами и пассивами банка, минимизация непредвиденных потерь.

Поэтому каждый банк должен разработать свою стратегию управления рисками, а стратегия, в свою очередь, должна соответствовать современным требованиям и легко управляться в поддержании нормального уровня риска наряду с развитием банка.

Качественное управление рисками банка открывает путь к долгосрочному продуктивному развитию.

Различные действия, меры, решения в управлении банковскими рисками называются политикой управления рисками.

В процессе совершенствования управления рисками лучше строго придерживаться следующих правил:

– нельзя рисковать в размере люцерны от собственного капитала;

– всегда стоит учитывать, к чему приведет конец риска;

– лучше знать действие, которое приносит больше потерь за меньшую прибыль;

– чтобы правильно принять решение, связанное с риском, не следует сомневаться в принимаемом решении;

– каждый раз есть несколько способов справиться с риском.

Этап унификации риска: методы экспертной оценки (Дельфийский метод, морфологический метод, сценарный анализ, метод коэффициентного анализа и др.) методы непараметрической статистики.

Метод оценки возникающего риска: дифференциальный, интервальный, логарифмический, индексный, метод простых чисел, с помощью корреляционных, регрессионных, дисперсионных, кластерных, факторного анализа, линейных, стохастических программ.

Отказ от риска или бегство – это один из единственных эффективных путей в ситуациях, когда уровень риска очень высок или избежать потери невозможно.

Взять на себя риск – значит покрыть возникшие убытки за счет собственных средств банка.

Применение данного метода применяется в случаях, когда объем возникающих затрат не велик, и при разрыве интервала между возникающими затратами.

Предотвращение риска-поиск путей снижения или устранения возможных рисков путем принятия предварительных мер. Этот тип управления направлен на снижение этого риска в случае его высокого уровня, но не должно быть отклонений от конкретных мер, направленных на его снижение.

Страхование-передача ответственности страховой компании для возмещения возможных убытков для снижения банковского риска. В большинстве случаев банки страхуют риски по кредитам.

Диверсификация-диверсификация рисков с целью снижения банковских рисков, например, если вы инвестируете в определенную отрасль, уровень риска увеличивается по отношению к одной отрасли, а если вы вкладываете эти средства в несколько отраслей, уровень риска снижается. Существуют следующие формы диверсификации банковских рисков:

– диверсификация ценных бумаг;

– диверсификация кредитного портфеля;

– диверсификация валютных корзин;

– диверсификация источника привлекаемых средств.

Лимитирование-наложение ограничений на установленные виды и показатели операций банка при принятии тактических решений. В мировой практике распространены следующие виды лимитирования: stop-loss, stop-out, take profit, take out. Эти типы лимитирования предназначены для эффективного управления затратами. Существуют следующие виды лимитирования:

– лимитирование контрагентов;

– создание лимитов на кредитные продукты;

– составление лимита рисков по операциям.

Хеджирование-страхование рисков, возникающих в результате изменения цен на рынке, т. е. оперативное заключение договорной позиции осуществляется также на противоположном рынке с таким же уровнем риска с целью покрытия убытков.

Самострахование-создание специальных и дополнительных фондов из собственной прибыли с целью покрытия банком возможных убытков.

Управление качеством-в процессе управления банковскими рисками важную роль играет качество выпускаемых Банком продуктов и услуг, т. е. правильное управление качеством оказываемых банком услуг, продуктов, портфелей по кредитам, депозитам снижает уровень подверженности риску.

Риск характеризуется вероятностью неприятного события. К таким событиям относятся: снижение доходов, возникновение убытков из-за невозврата выданных кредитов, уменьшение базовых ресурсов, неоплата платежей по внебалансовым операциям и многое другое.

Но чем ниже уровень риска, тем ниже вероятность получения высокой прибыли. Поэтому любой банк стремится тратить свои средства на деятельность с высоким уровнем дохода и низким уровнем риска.

Система управления банковскими рисками реализуется через конкретные меры. Такие меры могут осуществляться на уровне стратегического управления или организационного уровня.

В связи с управлением банковскими рисками, со стороны банков применяется множество общих и специальных методов.

Среди них наиболее распространены: диверсификация; получение дополнительной информации о результатах; лимитирование; самострахование; хеджирование; управление качеством.

Вся система управления банковской деятельностью заложена в основу управления рисками. Банки сталкиваются с дополнительными факторами риска, проводя как активные, так и пассивные операции.

Поэтому управление рисками входит в число актуальных задач стратегического управления банком. Успех управленческих функций банка зависит от состояния и стратегии контроля и менеджмента, Системы его организации.

Для качественной организации данного процесса в банках второго уровня организуется отдел риск-менеджмента, деятельность которого основывается на установленных принципах и правилах, а их нарушение может привести к убыткам по отдельным операциям и банку в целом.

Политика управления рисками банка направлена на выявление, анализ и управление рисками, ограничение рисков, а также на постоянную оценку уровня риска и его соответствия установленным ограничениям. Процедуры и политики по управлению рисками проводятся на основе учета изменений условий на рынке.

Как управлять банком и его рисками, сочетая стабильность, прибыльность и максимальный рост банка. Это не может быть единственным решением проблемы.

Список дитературы

1 Балабанова Т. Банки и банковское дело. Учебное пособие для вузов. – С-П.: Издательство Питер, 2018. – 443с.

2. Порядина И. В. Комплексная оценка активных и пассивных операций в рыночных условиях// Банки Казахстана. – 2019.-№8.– С.33 -36.

3.Бокирова С.В Разновидность банковских операций // Мир финансов, 2018.– №11.– С. 64—66.

4. Искакова Банки в развитии экономики Казахстана // Қаржы —қаражат.– 2018. – №6. – С.5—8

Байдыбекова С. К., Муналбаева Б. Н.

ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ УЧЕТА И УПРАВЛЕНИЯ ДЕНЕЖНЫМИ СРЕДСТВАМИ

(Жетысуский университет им. И. Жансугурова)

Все факторы, влияющие на формирование денежных потоков, можно разделить на внешние и внутренние. К внешним факторам относятся: конъюнктура товарного и финансового рынков, система налогообложения предприятий, сложившаяся практика кредитования поставщиков и покупателей продукции (правила делового оборота), система осуществления расчетных операций хозяйствующих субъектов, доступность внешних источников финансирования (кредитов, займов, целевого финансирования).

Среди внутренних факторов следует выделить стадию жизненного цикла, на которой находится предприятие, продолжительность операционного и производственного циклов, сезонность производства и реализации продукции, амортизационную политику предприятия, неотложность инвестиционных программ, личные качества и профессионализм руководящего звена предприятия.

Построение системы управления денежными потоками должно базироваться на следующих принципах:

– информативной достоверности и прозрачности;

– плановости и контроля;

– платежеспособности и ликвидности;

– рациональности и эффективности.

Основой управления является наличие оперативной и достоверной учетной информации, формируемой на базе бухгалтерского и управленческого учета. Состав такой информации весьма разнообразен: движение средств на счетах и в кассе предприятия, дебиторская и кредиторская задолженность предприятия, бюджеты налоговых платежей, графики выдачи и погашения кредитов, уплаты процентов, бюджеты предстоящих закупок, требующих предварительной оплаты, и многое другое. Сама же информация поступает из различных источников, ее сбор и систематизация должны быть отлажены с особой тщательностью, поскольку запаздывание и ошибки при предоставлении информации могут привести к серьезным последствиям для всей компании в целом. При этом каждое предприятие самостоятельно определяет формат предоставления, периодичность сбора информации, схему документооборота.

Но главная роль в управлении денежными потоками отводится обеспечению их сбалансированности по видам, объемам, временным интервалам и другим существенным характеристикам. Чтобы успешно решить эту задачу, нужно внедрить на предприятии системы планирования, учета, анализа и контроля. Ведь планирование хозяйственной деятельности предприятия в целом и движения денежных потоков в частности существенно повышает эффективность управления денежными потоками, что приводит к:

– сокращению текущих потребностей предприятия в них на основе увеличения оборачиваемости денежных активов и дебиторской задолженности, а также выбора рациональной структуры денежных потоков;

– эффективному использованию временно свободных денежных средств (в том числе страховых остатков) путем осуществления финансовых инвестиций предприятия;

– обеспечению профицита денежных средств и необходимой платежеспособности предприятия в текущем периоде путем синхронизации положительного и отрицательного денежного потока в разрезе каждого временного интервала.

С целью совершенствования управления денежными потоками на изучаемом предприятии (денежный поток там является дефицитным), предлагается проведение следующих мероприятий:

– в краткосрочном периоде:

– увеличение размера ценовых скидок за наличный расчет по реализованной покупателям продукции;

– обеспечение частичной или полной предоплаты за произведенную продукцию, пользующуюся высоким спросом;

– сокращение сроков кредитования покупателей;

– ускорение инкассации дебиторской задолженности;

– использование современных финансовых инструментов рефинансирования дебиторской задолженности;

– увеличение сроков предоставления предприятию товарного кредита со стороны поставщиков;

– замена приобретения долгосрочных активов, требующих обновления, на их аренду;

– реструктуризация портфеля финансовых кредитов путем перевода краткосрочных их видов в долгосрочные.

– в долгосрочном периоде:

– привлечение стратегических инвесторов с целью увеличения объема собственного капитала;

– привлечение долгосрочных финансовых кредитов;

– продажа части (или всего объема) финансовых инструментов инвестирования;

– продажа (или сдача в аренду) неиспользуемых видов основных средств;

– сокращение объема и состава реальных инвестиционных программ;

– отказ от финансового инвестирования;

– снижение суммы постоянных издержек предприятия.

Повышение суммы чистого денежного потока предприятия может быть обеспечено за счет осуществления следующих основных мероприятий:

– снижения суммы постоянных издержек;

– осуществления эффективной налоговой политики, обеспечивающей снижение уровня суммарных налоговых выплат;

– заключения долгосрочных контрактов с поставщиками сырья, материалов и комплектующих, предусматривающих скидки, отсрочки платежей и другие льготы;

– осуществления эффективной ценовой политики, обеспечивающей повышение уровня доходности текущее деятельности;

– продажи неиспользуемых видов основных средств и нематериальных активов.

Основными рекомендациями по совершенствованию управления денежными средствами для предприятий являются:

– прогнозирование денежного потока. С помощью прогнозирования предприятие сможет реагировать заранее на предстоящие изменения своего состояния, а не реагировать оперативно, когда в случае неблагоприятных тенденций развития приходится уже не избегать убытков, а стараться их уменьшить;

– разработка плана поступления и расходования денежных средств, это позволит пронаблюдать за величиной денежного потока, выявить нехватку или излишек средств еще до их возникновения и даст возможность скорректировать предпринимаемые действия.

– анализ степени использования имущества, для определения перечня имущества, не используемого в текущей хозяйственной деятельности; определить круг потенциальных покупателей излишнего имущества посредством изучения конкурентов или возможностей альтернативного использования рассматриваемого имущества;

– по возможности стоит осуществление оплаты кредиторам как можно скорее, производить регулярные расчеты по заработной плате и налогам;

– наращивание оборотных активов путем закупки запасов на много лет вперед, затоваривания склада готовой продукцией, выплаты больших авансов поставщикам.

Список литературы:

– Лукасевич И. Я. Управление денежными потоками: учебник / И. Я. Лукасевич, П. Е. Жуков. – М.: Вузовский учебник, НИЦ ИНФРА-М, 2019.-361с.

– Алексеева, Г. И. Бухгалтерский учет: Учебник / С. Р. Богомолец, Г. И. Алексеева, Т. П. Алавердова; Под ред. С. Р. Богомолец. – М.:МФПУ Синергия,2019. —720c.

– Коваленко О. Г. Система управления денежными потоками предприятия/Молодой ученый – Чита-2018.-№20.-С.295—297.

– Шелудько Е. Б. Конкурентоспособность предприятия / Научно-методический электронный журнал Концепт.-2016.-№6.-С. 100—105.

– Кучинский А. В./Сбалансированность денежных потоков как направление совершенствования учетно-аналитического обеспечения управления денежными потоками / Экономические науки.-2019.-№6.-С.316– 320

Баймаханов Ж. Б.

Система социально-гигиенического мониторинга здоровья населения

(НАО «Медицинский университет Семей», город Семей

Научный консультант: Хисметова З. А. к.м.н., ассоциированный профессор)

Актуальность темы: Система социально-гигиенического мониторинга является механизмом обеспечения санитарно-эпидемиологического благополучия населения. В решении задач охраны здоровья, профилактики и снижения заболеваемости, обеспечения санитарно-эпидемиологического благополучия населения, изучения причинно-следственных связей в системе «окружающая среда – здоровье населения» все большую значимость приобретает необходимость совершенствования методологии, и организации проведения социально-гигиенического мониторинга как неотъемлемой составной части системы государственного санитарно-эпидемиологического надзора в Казахстане. Мониторинг осуществляется в целях обеспечения санитарно-эпидемиологического благополучия населения. В настоящее время действует несколько десятков мониторинговых систем так или иначе связанных с наблюдением за состоянием здоровья населения и факторами на него влияющими. Например, мониторинг здоровья населения, в структуру которого входит эпидемиологический мониторинг врожденных пороков развития, мониторинг вредных привычек среди детей и подростков, мониторинг туберкулеза и ряд других мониторингов.

Таким образом, стержень функционирования социально-гигиенического мониторинга составляет систематический анализ зависимости здоровья населения от факторов среды обитания с целью определения приоритетов управления санитарно-эпидемиологическим благополучием.

Цели исследования: Провести анализ системы социально-гигиенического мониторинга здоровья населения города разработать рекомендации по его совершенствованию.

Материалы и методы исследования: В исследовании будут использованы следующие методы исследования: Информационно-аналитический; Статистический; математический; Социологический – будет разработана анкета с учетом таких факторов как вредные привычки, неправильное питание, недостаточная физическая активность, травмы, наследственность и другие составляющие здоровье человека и его среду.

Ожидаемые результаты:

На полученных результатах нашего социологического исследования возможно будет выявить приоритетные санитарно-гигиенические и социальные факторы оказывающие вредное воздействие на здоровье человека. Это позволит прогнозировать среду обитания человека разработать рекомендации по совершенствованию информационно-аналитического обеспечения системы социально-гигиенического мониторинга

Балаубаева А. К., Слямова Г. Ж.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

(«К. Нұрбаев атындағы Ақсуат орта мектебі» КММ)

Білімнің сапалы болуы тікелей мұғалімге, оның білім дәрежесі мен іздену шеберлігіне байланысты. Мұғалім – тікелей оқыту мен тәрбиелеу үрдісіне жаңалықты енгізуші, оқушымен бірлесе жұмыс істейтін белсенді әрекет иесі. Мектептегі оқу жұмысының сапасы мұғалімнің оқушылардың оқу әрекеті дұрыс ұйымдастыра білуіне, оның тиімділігін мейлінше жетілдіре білуіне байланысты болады. Оқушылар әрекетінің ең басты және жетекші түрі – оқу. Тәуелсіз еліміздің ертеңі, болашағы, қазіргі ұрпақ– мектеп оқушылары. Жас ұрпақты тәрбиелеу, білім нәрімен сусындату біздің, яғни мұғалімдердің негізгі міндеті деп түсінемін. Еліміздің болашағы жарқын болу үшін, жас ұрпақты білімді, әрі жан-жақты етіп тәрбиелеу. Бұл мәселенің бірі– оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыру маңыздылығын айтуға болады. Бүгінгі таңда мектеп мұғалімінің алдында тұрған жауапкершілігі мол міндеттердің бірі– оқушыға тиянақты білім беру. Тиянақты білім дегеніміз– жаттанды емес, белгілі жүйесі бар тұрмыспен, күнделікті өмірмен тығыз байланысты, оқушының ой-өрісінің дамуына көмектесетін ұғымдар жиынтығы. Осы мақсаттарды жүзеге асыруда мектеп мұғалімдері оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін өз тәжірибесінде пайдалануы керек.

Егер оқушы алған білімінің мәнін терең сезінсе, демек, ол мәнді мәселені мәнсізден айыра біледі, білімнің ақиқаттығын айыра алады. Ол үшін бастауыш сынып оқушысының ой-өріс деңгейіне сай технология түрін таңдап алған дұрыс. Шығармашылық жұмыстар дарынды дамыту және сабақ сапасын көтеруде мақсатты әрі жүйелі жүргізілуі тиіс. Оқушылардың шығармашылық қабілетін жан-жақты тапсырмалар (жұмбақ, ребус, тест, сөзжұмбақ) беру арқылы дамытқан жөн.

Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:

– Сабақты кең көлемде, көрнекі құралдарды пайдалану;

– Сабақты түрлендіріп өткізу;

– Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер мен схемаларды пайдалану;

– Техникалық құралдарды тиімді қолдану;

– Сабаққа қатысты бейне таспаларды, фильмдерді көрсету;

– Белгілі бір тақырыпқа сөзжұмбақ құрастыру.

Осы жұмыстарды орындау барысында мынадай нәтижелерге қол жеткізуге болады:

– Сабақ түбегейлі оқушыға бағытталып, ұжымда қарым-қатынас орнайды;

– Оқушылардың үлгерімі жоғарылайды;

– Өз беттерінше әр түрлі шешім қабылдайды, жауап кершіліктері артады;

– Ойларын жүйелеуге, ашық айтуға үйренеді;

– Өзін-өзі тексеріп, бағалай алады.

Математика сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту.

Қазіргі замандағы ұстаздар қауымының алдындағы үлкен мақсат: өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық іс – әрекетіне қабілетті, еркін және жан – жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Өмірдегі сан алуан қиындықты шеше білу тек шығармашыл адамның қолынан келеді. Шығармашыл адамның бойында батылдық, еркіндік, ұшқырлық, сезімталдық сияқты қасиеттер мен қатар ерекше ой қызметі, қайшылықтарды түсіну, заңдылықтарды анықтау, шығармашылыққа деген құштарлық болу керек.

Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту үшін бірнеше шарт орындалу тиіс.

Шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу;

Жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайында болуы;

Ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жету;

Оқушының шығармашылық іс – әрекетіне жағдай туғызу;

Оқушының шығармашылық іс – әрекетіне жағдай туғызу дегеніміз – оқушыны ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Мектеп табалдырығын жаңа аттаған бүлдіршіннен шығармашылық қабілетті талап етпес бұрын, оны соған үйреткен жөн. Оқушының зейінін, есін, қиялын, интеллектісін дамыта отырып, ойлау қабілетін, шығармашылық іс – әрекетін жоғары деңгейде көтеруге болады. Оқушының математика сабағындағы шығармашылық қабілетін дамыту.

Үшінші сынып оқушыларымен осы бағытта жүргізілген жұмыстарға тоқталайық.

Көркем жазу жұмысын жүргізуде

1. Цифрларды өсу ретімен тауып, атау.

2. Үш таңбалы санның бірлігін кемітіп жаз

3. 4,5,6 цифрларынан үш таңбалы сан құрастыру.

4. Разрядтық қосылғыштарға жіктеу

Суретте барлығы неше үшбұрыш бар? Мақсаты: үшбұрышты басқа фигуралар арасынан ажырата және тани білуге үйрету.

Екі бала 2 сағат шахмат ойнайды. Олардың әрқайсысы неше сағат шахмат ойнайды? Мақсаты: Оқушыларды мәтіннің логикалық түйінін түсіне білуге үйрету.

Көбейту кестесін орындауға қима қағаздар беремін. Мақсаты: оқушылардың жылдам есептеу дағдыларын дамыта түсу.

Бастауыш сыныптарда дүниетану пәні бойынша оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Дүниетану пәні – жоғары сыныптардағы биология, география, физика, химия, тарих пәнінің бастамасы. Ендеше, бұл пәндердің негізі бастауыш сыныпта қаланады да, бастауыш мұғалімдерінің мойнына ауыр жүк артылады. Осы себепті дүниетану сабақтарында оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып отыру қажет. Жалпы оқушылардың шығармашылығын дамытуда «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясы мен «Дамыта оқыту» технологиясын тиімді деп есептейміз және сабақтарымызда жиі қолданамыз. Енді сол жұмыстарымыздың кейбір түрлеріне тоқталып өтейік.

Пайдалы қазбалар тақырыбын өткенде «Кластер» құрастыру.

Су. Судың қасиеті. Бұл тақырыпты өту барысында оқушыларды топқа бөлемін. Тәжірибелер жасау барысында оқушылар судың түссіз, мөлдір екеніне, оның ағатынына, жұғатынына, жабысатынына және табиғатта 3 күйде кездесетініне көздерін жеткізеді деп төмендегідей кластер құрастырады:

Сабақты қорыту мақсатында әр топқа тапсырма беремін:

1 топ-эссе жазады.

2 топ– сурет салады.

3 топ-өлең шығарады.

ЭССЕ «Су-тіршілік көзі»»

Бізге су өте қажет. Су болмаса біз өмір сүре алмаймыз. Біз суды күнделікті өмірде пайдаланамыз. Су түссіз, мөлдір болады. Сусыз жануарлар да тіршілік ете алмайды, өсімдіктер де өспейді. Сондықтан суды үнемдеуіміз керек.

5 жолды өлең:

Су

Мөлдір, түссіз

Ағады, жұғады, жабысады

Ол бізге өте қажет

Сусын

Өсімдік пен жануарлардың байланысы.

Өсімдік пен жануарлардың байланысы.

Оқушыларға ой тудыратын сұрақ қоямын: – егер адам осы ағашты кесіп алып тастаса не болар еді?

Адам мен табиғаттың байланысы.

– Біз табиғаттан не үйренеміз?

Шәйнектің қайнауына қарап, паровозды ойлап тапқан.

Инелікке қарап тікұшақты ойлап тапқан.

Бұлбұл да ән айтуды үйренген.

Осындай шығармашыл жұмыстың нәтижесінде қоғамымызда табиғатты сүйе білетін, қайырымды, мейірімді, өзін-өзі тани алатын, байқағыш, үнемді, табиғат құндылығын түсіне білетін тұлға тәрбиеленеді.

Әдебиеттік оқу сабағында қолданылатын шығармашылық тапсырмалар:

Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.

Ақын, жазушылардың дайын мәтіндерін басқаша аяқтау.

Белгілі мақал негізінде әңгіме жазғызу.

Мәтін бойынша мақал құрастыру.

Табиғат құбылыстарына, заттарға және жеке суреттерге қарап жұмбақ құрастырту.

Әңгімелерді салыстыру, бөліктерге бөлу.

Шығарма, мәтін, ертегі құрастыру. (тақырып бойынша, жоспар бойынша, тірек сөздер арқылы)

Өлең, мақалдар құрастыру.

Шығармадағы әңгімелерге ұқсас оқиғалар айтқызу.

Кейіпкерге мінездеме беру.

Шығарма бойынша сурет салғызу, ауызша суреттеу, қиялдау арқылы суреттеу, мүсіндеу.

Рөлге бөліп оқыту.

Логикалық ойлауын дамытатын ойындар мен берілген тапсырмаларды шешкізу (анаграмма, сөзжұмбақ, ребус)

Диалог-ертегі.

Образға кіру.

Осы сияқты жұмыс түрлерін жүргіземіз. Енді осы шығармашылық тапсырмалардың кейбіреуіне тоқтала кетейік. Олар: образға кіру, талдау және қиялдау, суырып салма ақын, диалог-ертегі, жұмбақ-мақалдар құрастыру.

І тапсырма «Образға кіру»

Жансыз заттардың, өсімдіктердің, жануарлардың орындарында өздері қандай күй кешетіні, қандай қызмет атқаратынын сезіну. Мен-Гүлмін. (Қасықпын, Шыршамын, Бағдаршаммын, Доппын) деген әртүрлі тақырыптарда әңгіме жазғызу. 1 оқушының әңгімесі: Мен-Гүлмін. Мен жерде өсемін. Маған ауа, су, жылу, жарық, қорек қажет. Мен адамдарға қуаныш сыйлаймын. Адамдар мені аналарына, мұғалімдеріне бақыт, қуаныш әкелсін деп сыйлайды. Мені адамдар төрге қояды. Мен әр түрлімін. Менің иісім хош, жақсы. Мені адамдар жақсы көреді. Мен ешкімге жамандық істемеймін. Осы арқылы оқушылардың ой-өрісі кеңейтіліп, тілдері дамиды.

О. Бальзактың «Ұдайы еңбек ету– өнердің де, өмірдің де заңы» дегеніндей, оқушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін арттыруда мұғалімге үнемі ізденуге, тұрақты еңбек етуді міндеттейді. Сондықтан, білім сапасын арттыру, оқушылардың біліміне, ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту, ғылыми ізденіс қабілеттерін қалыптастыру. Бізге ой-өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан-жақты, парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Байгаринова Ж. К. Сабақты зерттеу (Lesson study): А-дан Я-ға дейін: әдістемелік ұсынымдар. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2016. – 36 б.

2. Абдраманова Ж. Б., Биярова С. Б., Зейнолдина Г. Т. Lesson Study: өз сабағын зерттегісі келетіндер үшін: әдістемелік ұсыным. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2015. – 52 б.

3. Әлімов А. Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану. – Алматы, 2015. – 180 б.