Текст книги "Hekayələr"

YAŞIL QAPI

Rudolf Şteyner əsl macərapərəst idi. Çox nadir hallarda axşamlar qeyri-adi macəra axtarmaq üçün birnəfərlik otağından çölə çıxmazdı. Bəzən taleyi azdırmaq istəyi onu qəribə yollara gətirib çıxarırdı. İki dəfə polis şöbəsində gecələmişdi; hər dəfə cibgirlərin qurbanına çevrilirdi; xoş bir qadın diqqəti üçün saatı və pul kisəsindən keçməli olurdu. Buna baxmayaraq macəra səhnəsində qarşısına atılan hər bir əl dəsmalını3636
  Əl dəsmalını yerə atmaq – XX əsrin əvvəllərinədək qadınlar xoşlarına gələn, tanış olmaq istədikləri kişiyə işarə vermək üçün ad və soyadlarının üzərinə toxunduğu əl dəsmalını həmin kişi götürsün deyə yerə salardılar (red.).


[Закрыть] həvəslə yerdən qaldırırdı.

Bir dəfə axşam Rudolf şəhərin qədim mərkəzi hissəsi ilə gəzişirdi. Səki boyunca iki növ insan axını keçirdi – biri evinə tələsənlər, digəri isə narahat insanlar, başqa sözlə, şamlarla bəzədilmiş yad süfrəsi üçün evini tərk edənlər. Gənc, xoş görünüşlü macərapərəst sakitcə və addımlayırdı. Gündüz royal mağazasında satıcılıq etmişdi. Macərapərəstin gənc və cəlbedici görünüşü xoş təsir bağışlayırdı, eyni zamanda ümid hissi oyadırdı. Qalstukunu sancaqla bağlamamış, halqadan keçirmişdi.

Səkidəki bərk cingilti səs onun diqqətini (heç bir daxili həyəcan keçirmədən) səs gələn tərəfə yönəltdi. İkinci baxışda gözü qonşuluqdakı qapıda diş həkimi lövhəsindəki elektrik hərflərinə sataşdı. Əyninə qırmızı naxışlı palto, sarı şalvar geyinmiş, başına hərbçi papağı qoymuş iricüssəli zənci, diş həkimi qapısının yanında durub qarşısından keçən insanlara vərəqələr paylayırdı. Diş həkiminin bu şəkildə reklam edilməsi Rudolfa tanış mənzərə idi. Adətən, o, kart paylayan adamın qarşısından keçər, ona təqdim olunan vərəqəni qəbul etməzdi. Lakin bu dəfə həmin afrikalı vərəqələrdən birini onun ovcuna elə basdı ki, Rudolf imtina etməyə macal tapmadı və onun bu hərəkətinə gülümsəməklə cavab verdi. Bir neçə addım yeridikdən sonra laqeydcəsinə vərəqəyə nəzər saldı. Təəccüblə o biri üzünü çevirdi. Sonra bir daha baxdı. Amma bu dəfə maraqla. Vərəqənin bir üzü təmiz idi, o biri üzündə isə mürəkkəblə yazılmışdı: “Yaşıl qapı”. Elə bu an Rudolf qarşıda gedən adamın ona təqdim olunan vərəqəni yerə atdığını gördü. Əyilib götürdü. Burada isə üzərində diş həkiminin soyadı, ünvanı və xidmət siyahısı yazılmışdı: “protezlər”, “körpü”, “diş qapağı” və daha bir qeyd: “dişin ağrısız çəkilməsi”.

Macərapərəst royal satıcısı küçənin tinində durub fikrə getdi. Sonra küçənin qarşı tərəfinə keçdi və geri istiqamətdə məhəlləyə tərəf addımladı, əvvəlki tərəfə keçib diş həkiminin elektrik lövhəsi asılan yerə doğru hərəkət edən axına qoşuldu. Rudolf ikinci dəfə zəncinin yanından keçəndə özünü elə apardı ki, guya onu görmür. Saymazyana yenidən ona təqdim olunan vərəqəni götürdü. On addım irəliləmişdi ki, təzə vərəqəyə nəzər saldı. Birinci vərəqədəki xətlə yazılmışdı: “Yaşıl qapı”.

Səkinin kənarında küçə ilə hərəkət edənlərin ayağı altına atılmış həmin vərəqələrdən üç dənəsi vardı. Vərəqələr hamısı yerə ağ tərəfi üstə düşmüşdü. Əyilib onları götürdü. Hamısının üzərində diş həkiminin ünvanı yazılmışdı.

Macəraçı ruhu nadir hallarda Rudolf Şteyneri aldada bilərdi. Lakin bu dəfə o, özünün sadiq bəndəsini düz iki dəfə yanıltdı. Rudolf geri dönərək cüssəli zəncinin yanından keçdi. Bu dəfə ona vərəqə təqdim edilmədi. Səliqəsiz və gülünc hal doğuran geyiminə baxmayaraq, qaradərili kişi qaba, lakin təbii nəciblik nümayiş etdirir, nəzakətlə vərəqəni bəzilərinə təqdim edir, bəzilərini isə narahat etmirdi. Hərdən yüksək, lakin anlaşılmaz səslə nəsə qışqırırdı. Səsi növbəti dayanacağı elan edən tramvay konduktorunun çağırışını və ya opera ifasını xatırladırdı. Bu dəfə ona qarşı diqqətsizliyi bir yana, hətta Rudolf qaradərilinin enli və parıltılı sifətində soyuq, etinasız və qəzəbli bir ifadə də sezmişdi. Qaradərilinin baxışı sözün əsl mənasında Rudolfun heysiyyətinə toxunmuşdu, onda səssiz ittiham oxudu. Vərəqədəki sirli söz nə ifadə edirsə-etsin, qaradərili onu iki dəfə izdihamın arasından seçmişdi. İndi isə sanki onu ağılsızlıqda günahlandırırdı.

Gənc, axının arasından çıxaraq iti nəzərlə binaya baxdı. Tapmacanın cavabı elə bu beşmərtəbəli binada idi. Yarımzirzəmi mərtəbəsindən kiçik restoran kimi istifadə edilirdi. Birinci mərtəbədə bütün qapılar qıfıllı idi, amma deyəsən, burada şlyapa və xəzlər satılırmış. Qapısında elektrik hərfləri yanan diş həkiminin otağı ikinci mərtəbədə yerləşirdi. Üçüncü mərtəbənin hər yerində müxtəlif dillərdə, əyri-üyrü hərflərlə yazılmış lövhələr görmək olardı: falabaxan, dərzi, musiqiçi, həkim. Yuxarı mərtəbədəki pəncərədən asılmış pərdələr və pəncərə altındakı süd şüşələri buradan yaşayış məqsədilə istifadə olunduğunu təsdiq edirdi.

Ətrafa nəzər yetirdikdən sonra Rudolf üzəri xalça ilə örtülü pilləkənlə üçüncü mərtəbəyə qalxdı. Mərtəbəarası meydançaya çatanda ayaq saxladı. Meydança iki ədəd solğun qaz lampası ilə işıqlandırılmışdı – biri dəhlizin başında, sağ tərəfdə, digəri isə lap yaxında, sol tərəfdə. Rudolf sol tərəfində yanan işığa tərəf boylandı, onun solğun parıltısı altında yaşıl qapını seçə bildi. Birdən yerində səndələdi. Elə o an afrikalı kart hoqqabazının özündənrazı və istehzalı təbəssümünü xatırladı; yaşıl qapıya doğru addımladı. Qapını astaca döydü. Qapını döyməsi ilə müşayiət olunan saniyələr əsl macərapərəstin cəld nəfəs alıb-verməsinə bənzəyirdi. Bu yaşıl qapının arxasında onu nə gözləyə bilərdi?! Qumar masasının ətrafında oturan oyunçular, məharətlərindən istifadə edərək hiylələrini işə salan kələkbazlar, cəsarət aşiqi olan və yalnız cəsarətə boyun əyən gözəlçə; təhlükə, ölüm, məhəbbət, məyusluq, masqara – qapının tıqqıltısına bunlardan hər hansı biri cavab verə bilərdi.

İçəridən zəif xışıltı səsi eşidildi və qapı astaca aralanmağa başladı. Kandarda təxminən iyirmi yaşında bir qız dayanmışdı. Bənizi solğundu. Ayaq üstə güclə dururdu. Qapının dəstəyini buraxdı, yerində səndələdi. Əlini havada gəzdirərək tutacaq axtarırdı ki, Rudolf cəld qolundan tutub qızı divara bitişik divanın üstünə uzatdı. Qapını örtdü və qaz lampasının işıqlandırdığı otağa nəzər saldı. Təmiz və səliqəli idi; eyni zamanda yoxsulluq hiss olunurdu. Qız hərəkətsiz uzanmışdı. Görünür, huşunu itirmişdi. Rudolf çəllək tapacağı ümidiylə otağa nəzər saldı. Yox, yox… bu, suda boğulan adamlar üçün işə yarayırdı. Şlyapası ilə qızın üzünü yelləməyə başladı. Bu, gözlənilən nəticəni verdi – şlyapasının ucunu qızın burnuna toxundurdu və qız gözlərini açdı. Bu vaxt cavan oğlan qızın üzündə xəyalındakı qalereyanın ən gözəl portretini gördü. Səmimi, ala gözləri, balaca, dik burnu, noxud gövdəsinin bığcıqları kimi buruq, qonur saçları – bütün bunlar qəribə macəranın son akkordları və zirvəsi idi. Çöhrəsi necə də zərif və solğun idi!

Qız sakitcə Rudolfa baxdı və gülümsədi.

– Deyəsən, huşumu itirmişdim, hə? – zəif səslə dedi. – Mənim yerimdə kim olsaydı, belə olardı. Üç gün ac qalsanız, özünüz görərsiniz.

– Necə? – Rudolf ucadan qışqırdı və cəld yerindən sıçradı. – Gözləyin, bu saat gəlirəm!

Qapıya tərəf, oradan da pilləkənlərə cumdu. İyirmi dəqiqə sonra o, yenidən yaşıl qapının ağzında durmuşdu. Qapını ayağı ilə döydü: əlində mağaza və restorandan aldığı bir qucaq ərzaq vardı – çörək, yağ, soyutma ət, piroq, paştet, şoraba, qızardılmış toyuq, bir şüşə süd, bir şüşə isti çay. Hamısını masanın üstünə qoydu.

– Belə mənasız aclıq etmək gülüncdü, – Rudolf yüksək səslə, kifayət qədər ciddi tərzdə dedi. – Bu cür hərəkətlərə birdəfəlik son qoyun. Axşam yeməyi hazırdı.

Rudolf qıza ayağa durmağa və stolun başında oturmağa kömək etdi.

– Çay üçün fincan varmı? – deyə soruşdu.

– Pəncərənin yanındakı rəfdədir, – qız cavab verdi.

Rudolf əlində fincan geri qayıdanda qız, güclü qadın instinkti ilə içərisində nə olduğunu güman edərək artıq paketi açıb iri xiyar turşusunu çıxarmışdı.

Rudolf gülərək turşunu qızın əlindən aldı və fincanı südlə doldurdu.

– Əvvəlcə bunu için, – deyə göstəriş verdi. – Sonra çay və toyuğun qanadını. Turşunu isə ağıllı qız olmaqda davam etsəniz, sabah yeyərsiniz. İndi isə qonağınız olmağıma icazə verirsinizsə, gəlin şam yeməyinə başlayaq.

Rudolf ikinci stulu masaya tərəf çəkdi. Çayı görən kimi qızın gözlərinə işıq gəldi, bənizi azca qızardı. O, uzun müddət ac qalmış vəhşi heyvan kimi acgözlüklə yeyirdi. Otağında yad, gənc adamın olması, ona kömək təklif etməsi qıza öz-özlüyündə o qədər də qeyri-adi görünmürdü. Ona görə yox ki, bütün bu baş verənlərə laqeyd yanaşırdı. Ona görə ki, insana təbiət tərəfindən verilən aclıq hissi bir müddət ona süni nəzakəti unutdurub təbii davranmağı diktə edirdi. Lakin gücü və əhvali-ruhiyyəsi bərpa olduqca qız sadə hekayəsini danışmağa başladı – şəhərdə hər gün, hər kəsin başına gələn min hekayədən biri: cüzi maaş müqabilində mağaza satıcısı işləyirmiş. Üstəlik, mağaza sahibi öz gəlirini artırmaq üçün ona cərimə yazır, xəstəliyi səbəbiylə tez-tez işə gedə bilmir, nəticədə işdən qovulur, bütün ümidlərini itirdiyi bir vaxtda yaşıl qapını bir macəra axtaran döyür.

Rudolf bu hekayəni lap “İliada”3737
  “İliada” – antik yunan ədibi Homerin əsəri


[Закрыть] əsərinə bənzətdi.

– Aman Allah, təsəvvür edirəm nələr yaşamısınız, nələrə dözmüsünüz! – deyə oğlan dedi.

– Hə, bu dəhşətdir, – qız ciddi səslə əlavə etdi.

– Deməli, sizin burda heç qohumunuz, ya da dostunuz yoxdur…

– Heç kimim yoxdu.

– Elə mənim də, – Rudolf dodağının altında dilləndi.

– Buna çox şadam, – qız tələsik cavab verdi. Tək yaşamasına sevindiyini görmək gənc adama çox xoş təsir bağışladı. Qızın göz qapaqları qəfildən ağırlaşmağa başladı. Dərindən içini çəkərək:

– Yuxu gözümdən tökülür, – dedi. – Artıq özümü yaxşı hiss edirəm…

Rudolf ayağa qalxdı, şlyapasını götürdü.

– Elə isə gecəniz xeyrə qalsın, yaxşıca dincəlin, bu sizin üçün çox yaxşı olar, – deyə Rudolf əlini uzatdı.

– Gecəniz xeyrə qalsın.

Qızın gözlərində elə aydın, elə səmimi, elə riqqətli sual vardı ki, Rudolf bu suala sözlərlə cavab verdi:

– Hə, əlbəttə, sabah gəlib sizə dəyəcəm. Məndən belə asan xilas ola bilməyəcəksiniz.

Qız kandarda dayanaraq sanki oğlanın bura necə gəlib çıxması onun burda olması faktından daha əhəmiyyətli məsələ imiş kimi soruşdu:

– Necə oldu ki, mənim qapımı döydünüz?

Diqqətlə qıza baxdı, qaradərilinin payladığı vərəqələri yadına saldı. Qəlbində qısqanclıq sancısı hiss etdi. Görəsən, vərəqə başqasının əlinə keçsəydi, necə olardı – onun kimi macəra axtaran birinin əlinə? Rudolf qəfil belə qərara gəldi ki, qız heç vaxt həqiqəti bilməməlidir. Onu bu çətin vəziyyətdən çıxarmaq üçün baş verən bu macəra haqda ona deməməlidir.

– Bizim bir piano kökləyicimiz bu binada yaşayır, – cavab verdi. – Mən qapını səhv salmışdım.

Yaşıl qapı bağlanmazdan əvvəl Rudolfun gördüyü ən son şey qızın təbəssümü oldu. Pilləkən meydançasında ayaq saxladı, maraq xatirinə ətrafına göz gəzdirdi. Sonra dəhlizin birinci, daha sonra ikinci sonluğuna doğru yeriməyə başladı. Bir az da yuxarı qalxdı, karıxdırıcı axtarışına davam etdi: binadakı bütün qapılar yaşıl rənglə boyanmışdı. Hələ də heç nə anlamayan Rudolf heyrət içində aşağı düşdü, küçəyə çıxdı. Afrikalı qeyri-adi qiyafədə əvvəlki yerində durmuşdu. Rudolf əlindəki hər iki vərəqəni ona uzatdı.

– Lütfən, izah edin, nə üçün bu vərəqələri mənə verdiniz? Bunun mənası nədir axı? – soruşdu.

Qaradərili dişini ağardaraq və əli ilə ona işəgötürənin reklamını göstərərək:

– Odur, – dilləndi. – Təəssüf ki, birinci hissəsinə gecikdiniz!

Baxışıyla qaradərilinin nişan verdiyi səmti izlədi. Teatr salonunun giriş qapısı üzərində gözqamaşdırıcı elektrik hərfləri ilə yazılmış yeni tamaşanın adı aydın oxunurdu: “YAŞIL QAPI”.

– Eşitmişəm ki, birinci növ pyesdir, cənab, – qaradərili dilləndi. – Teatr nümayəndəsi bu vərəqələri həkimin vərəqəsi ilə birlikdə paylamağım üçün mənə yaxşı pul təklif etdi. İstəsəniz, sizə həkimin də vərəqəsini verə bilərəm, cənab.

Rudolf evə tələsmədi, yaşadığı məhəllənin tinindəki bir guşədə bir parç pivə içmək və siqaret çəkmək istədi. Siqaretini çəkib qurtaran kimi küçəyə çıxdı, paltosunun bütün düymələrini bağladı, şlyapasını boynunun arxasına doğru itələdi və yaxınlıqdakı küçə fənərinə üzünü tutaraq qəti şəkildə etiraf etdi:

– Hər halda, inanıram ki, o qızı tapmağım üçün mənə yol göstərən taleyin özüdür ki var!

PUL VƏ MƏHƏBBƏT

Keçmiş fabrik sahibi və “Evrika” sabununun patentçisi olan qoca Entoni Rokvoll Beşinci küçədə yerləşən evinin pəncərəsindən boylanıb gülümsədi. Sağ tərəfdə yaşayan qonşusu – aristokrat və klubmen C. van Şuylayt Saffolk-Cons fasadı İntibah3838
  İntibah, Renessans (fr. Renaissance, ital. Rinascimento – "Yenidən doğulma") – Qərbi və Mərkəzi Avropa ölkələrinin mədəniyyət tarixində orta əsr mədəniyyətindən yeni dövr mədəniyyətinə keçid dövrü.


[Закрыть] dövrünün heykəltəraşlıq əsərləri ilə bəzədilmiş qonşu saraya nifrətlə baxıb onu gözləyən maşına əyləşdi.

– Müflis olmuş qoca müqəvvanın lovğalığına bax! – keçmiş sabun kralı düşündü, – sağlamlığının qeydinə qal da, yoxsa tezliklə yerin muzey olacaq. Gələn yay b