Текст книги "Сааһа суох сүрэх ырыата"

Каженкин Рустам Николаевич
Сааьа суох сурэх ырыата

АҔА ХАЛЛААН АЙХАЛЫНАН

Дэгиттэр

Ил Дархаҥҥа

 
Ханнык да сиргэ буоллун,
Очуос эрэ ыраахтан көстөр,
Сир хайа да муннугуттан
Үрдүк оҥоһуутунан өҥнөр.
Ол эрэн Аан дойду атаанын
Маҥнай эмиэ очуос билэр,
Сиргэ сатыылаабыт аргыары
Үрдүк аналынан күөйэр.
Омук эмиэ очуос дэнэр
Дэгиттэр дьонунан биллэр.
Аан дойдуга, бары омукка
Очуос – очуоһу эрэ билинэр.
 

Торҕон тулаайах сураҕа

 
Эр Киһи сур бөрө тылынан
Кэпсэтэр-өйдөһөр кэмигэр —
Торҕон кыыл ыллыгын тутуһар,
Үөрдүһүү үгэһин тумнар.
Туолар ый өлбөөркөй уотугар
Алаастар, сис тыалар, хочолор
Торҕон кыыл күлүгүн кэтииллэр,
Иһийии тыынынан туолаллар.
Үүнэр күн ыксаабат уотугар
Тиһэх төгүл эрэл күөрэйэр,
Ону билбит кырдьаҕас суор
Саҥата суох көхсүн этитэр.
Мин эмиэ ол түүн үүммүтүн
Көхсүм хараҕынан билбитим,
Үүнэр күнтэн куотар улуйуу
Тулаайах тылын истибитим…
 

Төрөөбүт дьиэ туһунан

Николай Лугиновка

 
«Киһи төрөөбүт дьиэлээх буолуохтаах…»
Убайбыт эппитэ холку, судургу.
Мантан аартык, өй-санаа сатыылыыр,
Аан дойду маҥнайгы саҕаҕа арыллар.
Ханнык да солооһуннаах суоллартан
Ол дьиэҕэ булгуччу эргиллэн кэлиэхтээх.
Оччоҕо олохтоох олох, толору буолуу
Кэм-кэрдии кирбиитигэр мэлдьи көстүөхтээх.
Мантан саҕыллан тахсыбыт өй-санаа
Дэбигис халбаҥнаабат, бигэ кырыстаах.
Бу мөккүөрдээх үйэлээх олоххо —
Киһи төрөөбүт дьиэлээх буолуохтаах!
 

Кыайыы күнүгэр

 
Кыһыл уонна Күөх Маай
Дьокуускайга марштыыр,
Ильич кырдьаҕас олбоҕо
Үрүҥ тастаах тураахтыыр…
Оттон Чочур Мыраан тэллэҕэр
Ньургуһун нуоҕайа үүнэр,
Күөх Хонуу киэҥ-холку ньууругар
Талах төбөтө тыллар.
Кытара кыыспыт Кыһыл халлаан
Саҥа Күөх окко иҥэр,
Бу кэмҥэ мин күндү Эбэм
«Өлбөт полк» кэккэтигэр…
Кыһыл уонна Күөх маай
Дьокуускайга марштыыр,
«Өлбөт полк» иннигэр —
Ньургуһуннаах ыччат.
 

Өлбөт полк

 
Сэрии бүппүт улуу күнэ.
Дьокуускайга дьон хаамсар.
«Өлбөт полк» ытык сүүрүгэр
Мэтириэт тутуурдаах кыттыһар.
Хаамсаллар саҥата суох,
Олох сүүрүгүн салҕаары,
Бүгүҥҥү күҥҥэ тиийбэтэх
Бэтэрээн санаатын ситээри.
Кыра үрүйэ – өрүс буоларыныы,
Хаамтах аайы полк хаҥыыр.
Ыччат өбүгэтин кэриэстиир,
Олох өрүһүн сүүрүктүүр.
 

Ийэ сүрэҕэ

Февронья Малгинаҕа

 
Айан суолун төрдүгэр
Сарсыардаттан ийэ турар,
Ырааҕы одуулуур хараҕар
Биэс оҕо мөссүөнэ көстөр.
Кинилэр уот сэрии үөһүгэр
Эргийбэт аартыкка хаамаллар,
Кинилэр соҕотох ийэ сүрэҕэр
Өрүүтүн тыыннаах сылдьаллар.
Биэс оҕо сүрэҕэ хорсуннук
Аҕа дойдутун туһугар тэппитэ,
Сэрии бүппүтүн да кэннэ,
Ийэ саныыра: «Эргиллиэхтэрэ…»
Күнү-дьылы күүтэргэ анаабыт
Ийэ сүрэҕэр билигин да сэрии!
Кыргыһыы үөһүгэр – Өлөксөйдөр,
Бүөтүр, Баһылай, Испирдиэн…
…Ытык киһи таптыыр сүрэҕэ —
Ийэттэн ийэҕэ, сүрэхтэн сүрэххэ:
Ийэ сүрэҕэ өрүүтүн тэптин,
Саллаат барыта эргилиннин!
 

Кыайыы сураҕа

«…ол олордохпуна, бэс ыйын диэки

Өлөөнтөн Ыстааннаахха кэлэн иһэр киһи "сэрии бүппүт, Германия кыайтарбыт" диэн үөрүүлээх сонуну кэпсээн ааспыта».

Эһэм, Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылааҕа, үлэ, тыыл ветерана

Каженкин Е.В. ахтыытыттан

 
Хара уулаах, көмүс долгуннаах
Өлүөнэ Эбэ холкутук устара.
Дойду ахтылҕана, алаас ырыата
Бу сири булбута ыраатта.
Эһэм оҕонньор Кыайыы Күнүн
Булуҥ тыатыгар көрсүбүтэ,
Үрдээбит күнү, кэҥээбит халлааны
Эйэлээх диэн өйдөөн хаалбыта.
Киэҥ туундараҕа муна сыспыт
Кыайыы туһунан улуу илдьит
Бэйэтин саллаатын булбута,
«Сэрии бүттэ» диэн эппитэ.
Бэл Көһөрүү кытаанах суола
Ол сыл күөх отунан үүммүтэ,
Харах уулаах, көҥүл долгуннаах
Өлүөнэ Эбэ холкутук устара.
 

КҮҺҮҤҤҮ ХОҺООННОР

Кийиит күһүн

 
Көмүс дуйун кылдьыыланан
Кийиит күһүн таҥнан-саптан
Сүктэр суолун оҥоһунна,
Күөх отунан хааман киирдэ.
Кини ааспыт аартыгынан
Илгэ-быйаҥ тардыыланан —
Оһуор-мандар үүнэр-ситэр,
Санаа-толкуй сааһыланар.
Оһох тула олоҥхоһут
Оҕо дьону түмэ тарта,
Аҕыс ыйдаах Кэрэ айан
Киэҥ аартыга саҕаланна.
 

Күһүҥҥү иэйии

 
Ытыспар саһарбыт сэбирдэх
Кэлии тыал көҥүлүн ордордо,
Сүрэхпэр хатаммыт ахтылҕан
Күүппэтэх кынатын анньынна.
Сэбирдэх көтүттэ миигиттэн
Сүрэҕим сөбүлүүр тылларын.
Көҥүлү амсайбыт иккиһин
Эргийиэ биллибэт билигин.
Мин син биир сайыһа хаалабын
Ааспыты, буолбуту… барытын.
Эргийбэт ахтылҕан сылааһа
Миигиттэн тэйдэр тэйэрин.
Сэбирдэх бүрүйүө сайыҥҥы
Быстах тылларбыт күннэрин,
Эйигин ахтылҕантан арааран
Эһиилгэ диэри күрэтиэ.
 

Күһүҥҥү түүн

 
Саас күнүс кэлэр буоллаҕына,
Күһүн түүн үөмэр идэлээх.
Барыны бары дьон көрбөтүгэр
Силигин ситэрэр дьиэктээх.
Эн күһүн тыынын санатаҕын,
Тымныы көрүүгүнэн абылыыгын,
Аттыбар хаһан да суоххун эрээри,
Кэлэн ааспыккын өрүү билэбин.
Эйигинниин сүрэҕим сорҕото
Сэбирдэх ардаҕыныы тохтор
Уонна эн курус тыалгар олорсон
Сулус куйаарыгар айанныыр.
Саас күнүс кэлэр буоллаҕына,
Күһүн түүн үөмэр идэлээх.
Поэт сүрэҕин дьон көрбөтүгэр
Сэбирдэх оҥорон көтүтэр күүстээх.
 

Күһүн күөһэ

 
Үүнэр түүн күлүгэр сөрөнө
Көй күһүн тоҥ күөһүн өрүнэр,
Тула күөх отуорун хамсата
Үөр сулус кыымнарын күөдьүтэр.
Эн эмиэ иччилээх түүллэриҥ
Бу туому батыһа көстөллөр,
Аан дойду ханнык да муннугар
Чаҕылхай сулустуу күндүлэр.
Күн тахсар туомугар умнуллар
Кистэлэҥ күһүҥҥү күөстэнии,
Аан дойду көмүстээх күөнүгэр
Бэриннэ түүҥҥү ыраланыы…
 

Күһүҥҥү ньургуһун

 
Тоҕо тылынныҥ, күһүҥҥү ньургуһун,
Оспут сааскыбын «хастыы»,
Түүҥҥү хаһыҥныын далла мэндэһэ,
Олох дуоҕатын дьыбарга күөрэтэ?
Күүппэтэҕим бу көрсүһүүттэн
Санаа күүстээх долгуннарын,
Сүрэҕи дүҥүр оҥостон кыырар
Күһүҥҥү иэйии кутуруутун.
Тоҕо тылынныҥ, соҕотох ньургуһун,
Бүппүт сааскыны хос эргитэ,
Дүҥүр сүрэхпин ытата-ыллата,
Орто Дойду олоҕуттан аралдьыта?
 

Күһүҥҥү илдьит

 
Дьокуускай. Күһүҥҥү уулусса.
Сэбирдэх долгуна ытыллар.
Дьыбардаах. Тулаайах сарсыарда.
Күн ньулуун уотунан ыллаһар.
Ахтылҕан. Күһүҥҥү былыттар.
Баар бары соҕуруу хайыһар.
Кынат суох, сайыһа хаалабын,
Доҕорбор илдьиппин ыытабын:
Сулустаах халлааҥҥа ити мин —
Эн түүлгүн абылыы сырдыыбын.
Сарсыарда дьыбарга ити мин —
Эн суолгун көрөөрү хатыыбын.
 

Маҥнайгы хаар кэлиитэ

 
Хас ойуур күөҕүнэн көрүлүү,
Хас халлаан уутунан сайҕана —
Күһүн ыҥырар маҥнайгы хаарын,
Хара сиргэ үктэммэт хотунун.
Кини сүүс эгэлгэ илдьитэ,
Айанын аартыгын талыныыта —
Үөр сулус ахсынан уларыйар,
Бит-билгэ тылыгар кубулуйар.
Кини хайдах киирэн кэлэриттэн,
Санаабар, эн эмиэ долгуйаҕын,
Сүрэҕиҥ этитэр чараас илдьитин
Күһүннүүн кыттыһан хоту ыытаҕын.
 

Таҥнарыахсыт сулус

 
Күһүн, сулус үөрдүһэ сүүрэр
Күлүмүрдэс үөһүттэн
Сулус суулларын көрөбүн,
Ырабын саныы охсобун.
Билбэт этим оччолорго
Ити таҥнарыахсыт сулус
Халлааны утарбытын иһин
Бу ыһыахтан кыйданарын.
Ол таҥнарбыт аньыытыгар,
Аналын алдьаппыт аатыгар —
Тиһэх көтүүтэ дьоҥҥо көстөр,
Сирдээҕи ыралары толорор.
Кини тиһэх көтүүтэ чаҕылхай,
Аньыылаах тэҥнэһиэ дуо…
Арай дьон сулус буоллун —
Хас киһи сулуска тэҥнэһиэй?
 

Хойутаабыт ньургуһун

 
Ханна эрэ
Хойутаабыт
Ньургуһун
Ырыа ыллаары
Үрүҥ күҥҥэ
Тардыһар.
Хаһан эрэ
Ылламмыт
Таптал тылын
Хатылаары
Сайынныын
Ханыылаһар…
Тоҕо эрэ
Киниэхэ
Сааскы кэм
Ааспытын
Ким даҕаны
Этиэн баҕарбат.
Тоҕо эрэ
Хойутаабыт
Ньургуһун ырыата
Үрүҥ күҥҥэ
Талаһыыта
Ордук күүстээх.
 

Күһүҥҥү үҥкүү

 
Суолдьут сулус, ыраах сулус
Күһүҥҥү халлааны таптыыр.
Күҥҥэ көстүбэт үҥкүүтүнэн
Көмүс күлүмүн сиргэ тэлгиир.
Үктэнэн киирэр бу олбоххо
Чуумпуруу уонна улугуруу,
Дойдубут отуорун булларар
Маҥнайгы маҥан алгыс.
Эн эмиэ сүрэҕиҥ тэбиитэ
Хаар түһэр тылыгар кыттыһар,
Ол аата олохпут салҕанар,
Хаар түһэн, саҥа суол арыллар.
 

СИР-ХАЛЛААН СИИГИНЭН

Иэйии айан

 
Эмиэ ыраах, кый ыраах
Кынатым көтүтэн илдьэр,
Харах уулаах былыттары
Үрдүлэринэн тумнар.
Сэрэйэбин ыраах айан
Судургута суоҕун,
Билэбин кэннибин хайыһар
Билигин оруна суоҕун.
Куотуу диэҕэ ким эрэ
Бу көстүбэт кэлии үүтүн,
Ааһыа диэҕэ ким эрэ,
Кэннибэр көрө хаалан.
 

Сир-халлаан сиигинэн

 
Эмиэ сир-халлаан сиигин буллум…
Эмиэ сир сылааһыгар наадыйбат,
Халлаан куйаарыгар аахайбат