Текст книги "Муҳаммад Юсуф ва Ғайбулла Ас-Салом"

ОРЗИҚИБ КУТИЛАДИГАН ШЕЪР

Муҳаммад Юсуф гапирганда, шуни айтиш лозимки, унинг ҳар бир сўзи юракдан отилиб чиқар, гўёки сўзга жон кирарди, Ватан ва ёр ишқи билан йўғрилган ҳар бир сатр қўшиққа айланиб кетарди. Хонандалар концертидаги ва анжуманлардаги чиқишларини йиғилганлар тўлқинланиб, уни гулдурос олқишлар билан қарши олишарди. Шоир давраларга файзу барака бағишларди. У ўқиган шеър дил торларини чертиб, ҳеч кимни бефарқ қолдирмасди. Концертлар назм ва наво кечасига айланиб кетарди. Таниқли хонанда, Ўзбекистон халқ артисти Юлдуз Усмонова концертида ўқиган шеърларини эшитган “Истиқлол” санъат саройида йиғилганлардан қарсак чалмагани қолмаган эди, ҳисоби. Ургут шаҳрида ёзилган “Озода” номли шеърини оласизми, ёки “Туркман қизга” бағишланган сатрларини айтасизми, барча барчаси шеърият мухлислари қалбидан чуқур жой олганди. Чунки, у минглаб кишилар кўнглидаги дардни ифодалар, уни ҳис қила оларди – да. Шу ўринда таниқли адабиётшунос ва танқидчи Озод Шарафиддинов фикрини келтириб ўтмоқчиман; ”Муҳаммад Юсуф қўшиқлари билан эмас, аввало халқ дардини баралла айтган, юрт муҳаббатини ҳеч кимга ўхшамаган мисраларда таърифлаган шеърлари билан танилди, шуҳрат қозонди.

Муҳаммаднинг шеърлари бир қарашда жуда содда, жўн ёзиладиганга ўхшаб туюлади. Аммо унга ўхшатиб ёзиб кўринг – чи? Қўлингиздан келмайди. Унинг осон ёзиладиганга ўхшаб кўринган мисралари мухлисларини йиғлатди, кулдирди, ўз оғушига тортиб олди”. Халқона оҳанглар ҳар бир кўнгилни жизиллатар, туғёнга келтирарди. У туркман қизни мадҳ этиш орқали ўз юртини қизларини иболи, ҳаёли, аҳлоқли ва одобли бўлишга чақирарди.

 
Айланаман, Шарқни кезиб айланаман,
Иболи бир ёр тополмай ўйланаман,
Ўз юртимнинг сулувлари тил уқмаса,
Узун кўйлак туркман қизга уйланаман.
 

Аслида туркман қиз бир баҳона, – дейди шоир “Содда Муҳаммадман…” номли шеърида, – сизлар тимсолингизда ўзбек момоларга хос латофатли ва хаёли Кумушбибиларни кўриш эди, халос.

 
Юртим сулувлари, сизга йўқ тараф,
Қошингизда ўсма юрса сирғалиб,
Узун сочингизни ўрсангиз тараб,
Боқса деган эдим, ой ҳам суқланиб.
 

ОНАМ ЙИҒЛАР ,ОНАМ У

Шоир билан мулоқотда бўлганингизда суҳбатига тўймасдингиз. Туғилган кунларидан бирида(1999 йил 26 апрель) дўстим Файзулло Эшқулов билан шоирнинг Дархондаги уйига бордик. Муҳаммад Юсуф ҳамишадагидек дўстлар, ёш-шоирлар даврасида эди. У ёшлардан ҳамиша ўз ёрдамини аямасди. Гапирса ҳам бўладиганини, дангалини айтар, ёзса ҳам айлантирмасдан гапнинг лўндасини битарди.

Унинг яхши кўрган қўшиқларидан бири Ғиёс Бойтоев ижросидаги “Онам у” қўшиғи эди. Шоир уйида ушбу қўшиқни такрор-такрор эшитар эди. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Ғиёс Бойтоевнинг хотирлашича, “Онам йиғлар…” қўшиғининг мусиқасини яратишда ҳам, қандай қилиб айтишимгача ўзи устида турган эди. Унинг ёзганлари кўпинча менинг овозимга мос келарди. Шеърлари халқона эди, оҳангини ўзи билан ёзарди”.Ушбу қўшиқни шоир ҳам, мухлис ҳам эшитиб чарчамасди.

Шу куни янгамиз Назира опа туғилган кун эмасми, ул бул пишириб, таваллуд оқшомига тайёргарлик кўрарди. Дўсту ёрлардан тинимсиз табрикномалар келиб турибди. Бир ёш йигит келиб, севимли шоирга Ўзбекистон Марказий Сайлов комиссиясининг ўша пайтдаги раҳбари Нажмиддин Комиловнинг табрик хатини топширди. Таниқли бўлсада оддий инсонлигича қолган шоирнинг эса бундай эътибордан боши кўкка етди. Меҳмон кетгач, шоир яна ўзи яхши кўрган қўшиқни қайта – қайта эшитишга тушди, онасини соғинганини эса юз – кўзидан сездириб қўярди.

 
Тонар бўлса қўлимдаги тор, дунё,
Уч кун ўтмай унутгай дўст – ёр дунё,
Еру кўкни титратиб зор – зор, дунё –
Онам йиғлар, онам йиғлар, онам у…
 

Онангиз ҳаёт бўлса бахтингиз, агарда орамизда бўлмаса, ўксинасиз, ҳар сонияда унинг қадри билинади, баъзан юрагингиз тўлиб кетади, интикиб соғинасиз. Мирза Карим ёзганидек, сочлари оқ, хаста бўлса ҳам орангизда онам бўлсайди, деб яшайсиз. Онангиз ўрнини эса ҳеч ким босолмайди, босган изларини кўзингизга тўтиё қилганингиз билан уни тополмайсиз. Нариги дунёдан ўзим шарбатини ичган ҳеч ким қайтиб келган эмас. Шоир айтмоқчи, вақт борида отни қамчиланг, ота-онангизни рози қилинг. Алишер Навоийнинг “Насойим ул – муҳаббат” асарида ёзилишича, “Исмоил Даббос дедиким, ҳаж нияти қилиб, борурда Шерозга етишдим. Бир масжидга кирдим. Шайх Мўминни кўрдимки, ўлтуруб хирқасин ямайдур эрди, салом қилдим ва ўлтурдум. Мендан сўрдиким, не ниятинг бор? Дедим: ҳаж ниятим бор. Деди: онанг бор? Дедим: бор. Деди: ёниб онанг мулозаматига бор…Мен эллик ҳаж қилибмен – бош яланг, оёқ яланг ва зоду ҳамроҳсиз. Барчасини сенга бердим, сен онинг кўнгли шодлигини менга бер!

 
Ҳеч нарса керакмас,
Болам, ҳеч дейсан,
Энди кеч дейсан-да,
Энди кеч дейсан.
Юзимни босаман
Муздай юзингга,
Онажон,
Зор қилиб кетма изингга!..
Ўлим олдида ҳам
Ғамимни ейсан.
Мен-чи, жим тақдирга
Кўнишимга боқ.
 

Ўзбек шеъриятида Муҳаммад Юсуфнинг ўз ўрни бор. Бу беназир шеъриятнинг умрбоқийдир. Шоир ижоди ҳақида гап кетар экан, унинг онасига, аҳли аёли ва қизларига бағишланган шеърларини кўплаб учратамиз. Айниқса,она – унинг шеъриятида етакчи мавзу. Таъкидлаш жоизки, Муҳаммад Юсуф шеърларида шоирнинг мунис ва меҳрибон оналарга, мушфиқ аёллар, умуман ўзбек хотин – қизларига бўлган юксак эхтироми намоён бўлади. Унинг ўткир қаламида ўтли сатрлар сизнинг дардингизни тараннум этгандек, гўё!

 
Гулдай кулиб юрмасмиди ўғлим деб,
Кўриб кўнглим тўлмасмиди ўғлим деб,
Онанг ўлса бўлмасмиди ўғлим деб,
Онам йиғлар, онам йиғлар онам у.
 

Дарҳақиқат, шоир айтганидек она бу дунёдаги энг меҳрибонимиз, энг яқин инсон ва энг жонкуяримиз. Барча нарсадан кўнглинг қолса, совуса, кўзларингга бу дунё қаронғу – тийра туюлганда, сенга юпанч бўлади ва ”агар бир зот йиғласа чин дилдан ҳам”, албатта у она бўлади, – дейди Муҳаммад Юсуф худди тақдирига битилган чизиқларни аввалдан ўқигандек.

2001 йил 31 июлида 47 ёшида шоир Элликқаълада вафот этганда, шундан сўнг унинг жасади ўз туғилиб ўсган Марҳаматга олиб кетилганда, фарзандининг жонсиз танасини кўрган онаизорнинг афтодаҳол аҳволини тасаввур қилиш қийин. Балки Энахон аянинг шоир ўғли ёзганидек, ”Онанг ўлса бўлмасмиди, ўғлим деб” қилган доду фарёди оламни титратгандир.. Ҳа, бу шафқатсиз, ”отадан олдин болани олган, дунё”, бераҳм ажал ҳеч ким билан маслаҳатлашмайди.

Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримов Муҳаммад Юсуфнинг волидаи муҳтарамасига ўз таъзияларини йўллаб, таскину тасалли берган эдилар, ўшанда. Шоир вафот этган пайтда “Марказий Осиё маданияти” халқаро газетасида бош муҳаррир ўринбосари бўлиб ишлардим. Бу шум хабарни эшитишим билан ич – ичимдан менинг ҳам нимадир узилгандек бўлди. Наҳотки шундай бўлса, дердим ўзимга ўзим? Уни бир неча кун олдин Мустақиллик майдонида кўрган эдим. Энди эса орамизда йўқ. Барча матбуот нашрлари шоирнинг вафоти ҳақидаги мақолаларни эълон қила бошлади. Биз ҳам шоира Қутлибека Раҳимбоеванинг мақоласини “Шеърим битди. Хайр”( М. Юсуф сатри) сарлавҳаси билан газетага бериб юбордик. Устоз Анвар Жўрабоев(жойлари жаннатда бўлсин)нинг ўзи қўлимдаги шоирнинг китобидаги ушбу сатрни излаб топиб берди. Ҳа, ўзбек шеърияти оғир жудоликка учраганди, ўшанда. Бундай забардаст шоир бу дунёга бир келиб, миллионлаб мухлислар юрагини олиб кетди ва ўзи суйган, қадрлаган, ёниб куйлаган халқнинг қалбига самимий оҳанг бўлиб сингиб кетди. У талаффуз қилган ҳар бир сўз шеър эди, аслида. Муҳаммад Юсуфнинг охирги кунларида унинг ёнида бўлган Рустам Мусурмон шоир ҳаётининг сўнгги дамларини оддий тафсилотларигача айтиб берган эди, менга.

У Элликқаъла шаҳридаги маданият саройида мухлисларига шеър ўқиётиб ҳушидан кетади. Ўзига келгач эса шифокорлар унга ўрнидан турмай ётишни маслаҳат беришади. Бироқ шоир юришни ихтиёр этади. Аммо шундан сўнг …у иккинчи марта ўзини йўқотади ва бу ёруғ оламдан кўз юмади. Ўзбекистон халқ шоираси Ҳалима Худойбердиева ёзади; ”…Сизнинг (Муҳаммад Юсуфнинг) вафотингиз ҳақида…эшитдим. Ичимда бир томирим чирсиллаб узилиб кетгандек бўлди. Қанчалар ғофилмиз.

–Ҳофизларнинг бир кунда сочи оқарди, – деб ёзди ўша кунлари эъзозли шоиримиз Маҳмуд Тоир. Мен бунга ишондим…Сафарингиз охирлаб келаётгани, неларнидир айтишга шошилаётганингизни қайдан билибмиз.

Тириклар шу, ҳар доим ёнидаги одамни ёнида мангу юради, деб ўйлайди шекилли.Ўзи ҳам мангу юрадигандай гўё…Фожиамиз ҳам шунда”.

 
Ўлсаму унутсанг мендай йигитни,
Ёғар йўлларингга афсус – андуҳим,
Оқ тулпордай миниб оппоқ булутни,
Уйингнинг устидан ўтади руҳим.
 

Шеърият аталмиш бу кўҳна оташгоҳда оловдан яралган сўз санъаткорлари ўз билгани айтади. ”Жами буюклар буюги, Жами бечоралар бечораси” қавмига мансуб Муҳаммад Юсуф бу гулханда вулқондек тўлғонган юраги билан бепоён дунёга сиғмаган бўлсада, мўъжаз ва ихчам баёзда мангуликка муҳрланди. Бунинг учун том – том китоблар эмас, балки “бир даста шеър” кифоя бўлди, халос.

БИСОТИНГДА “БАЙРАМ” СЎЗИ ЙЎҚ

Она бу ҳаётнинг гултожи. Она бор – кўнгил бус – бутун. Ота – онаси борлар – дунёдаги энг бой инсонлардир. Ота – она рози – Худо рози!

 
Етмиш юлдуз ёғилиб,
Ярим ойча бўлолмас.
Етти янга йиғилиб,
Битта она бўлолмас.
Она тирик эшикка
Ғурбат яқин йўлолмас,
Менинг эса, бағрим қон,
Вайронаман, Онажон.
 

Шоир халқона ифодалар билан шеърхон кўнглига йўл топади ва уни эгаллайди, керак бўлса ларзага солади.Чунки у тасвирлаган туйғу энди шеърхонникига айланади. У “сенсиз ғариб кўнглим кўнгилми онам” деган бир мисрасида она – қалб қувончи эканлигини ифодалай олган. У ”Гарчи бисотингда “байрам “ сўзи йўқ”…Сенга на гул бердим, на ширин калом” дея ўз ўқувчисини онаизорлар қадрига етишга, ҳолидан хабар олишга чақирган бўлса, не ажаб! ”Дейсан: олисларда омон юрсанг бас, Ёдингга тушсам гоҳ йўқлаб турсанг бас”. Албатта,дийдор ғанимат.Бу беш кунлик дунёда ота – она розичилигини олишга нима етсин!

 
Соғинч ҳақда шеърлар
Ёздим ўзимча,
Мендан – пешонангда
Доғлар тизимча.
Ўғлинг бўлмай ўлай,
Аттанг, минг аттанг,
Қиз туғсанг нетарди,
Кўпроқ қиз туғсанг!..
Тиргак бўлолмадим
Битта қизингча,
Уялмай шоирман
Дейишимга боқ.
 

Шоир она образи орқали волида ва фарзанд ўртасидаги муносабатларни бутун бўй – бастилигича кўрсата олади. ”Йўл қараб бўлдими, жигаргинанг қон”, ”сен мени яратдинг ,сени тугатдим”, ”Сен сўлиб, Мен яшнаб тўлишимга боқ” дея шеърият ихлосмандларини тириклик фурсатини бой бермасдан оёғи остида жаннат бўлмиш – Онанинг розичилигини олишга даъват этади. Ҳа, Пайғамбар (с.а.в.) ҳам, дунёнинг улуғ мутафаккирлари ҳам ота – она хизматида бўлишга, уларни эъзозлашга чақиришган. Уларнинг дуоси сизни бало – қазодан асрайди. Муҳаммад Юсуфни ҳам она дуоси бир умр қўллаган бўлса, не ажаб. Ривоят қилишларича, Мусо алайҳиссалом Аллоҳ таолога жаннатда унга ким қўшни бўлишини билдиришини сўраб, ёлворибди.

Бир куни шундай нидо келибди;

–Эй Мусо, фалон ерда яшовчи қассоб сенинг жаннатдаги қўшнинг бўлади…

Мусо алайҳиссалом қизиқиб, қайси яхши амали учун бунга лойиқ бўлганини билиш ниятида йўлга чиқибди. Ҳазрати Мусо ўша одамни қидириб топди. Қассоб Ҳазрати Мусони ҳақ пайғамбар эканини билган, иймон келтирган эди. Лекин ўзини кўрмаган эди. Шунинг учун уни танимади. Кечқурун қассоб Ҳазрати Мусони уйига олиб кетди. Овқат тайёрлади. Дастурхон ёзди. Овқат ейишдан олдин, қассоб деворга осилган замбилни ерга туширди ва ундан ҳаракат қилишга сира мажоли йўқ, қариб қартайиб қолган кампирни чиқарди. Худди гўдакни овқатлантиргандек, уни едирди, ичирди ва яна замбилга қўйиб оҳиста деворга осди. Шунда кампир нималардир деб пичирлади. Кекса кампирнинг нима деганини тушунолмаган Мусо алайҳиссалом саволомуз қассобга боқди:

–Ўғлим,бу кампир киминг бўлади?

Қассоб мусофирга жавоб берди:

–Бу аёл менинг онам бўладилар. Ўтириб – туришга, овқат ейишга сира ҳоли йўқ. Шу боис ўзим едираман, ичираман, тозалигига қараб парваришлайман. Қўлимдан келгунича кўнглини олишга интиламан.

Мусо алайҳиссалом:

–Ҳозиргина у сенга гапиргандай бўлди, нима деди?

Қассоб деди:

–Эй Тангрим! Мен ўғлимдан хурсандман. Сен ҳам ундан рози бўл. Жаннатда уни Ҳазрати Мусога қўшни қил.