Текст книги "Муроса илми. Ҳадислар талқини. 2-китоб"

“Осонлаштирингиз, қийинлаштирмангиз …”

Динда ўртача йўл тутинглар, ўртача йўл тутинглар, ўртача йўл тутинглар, чунки ушбу дин амалларида ким оғирлаштириб юборса, уни амал енгиб қўяди.

Ҳадис

Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш деган гап бор. Шу борадаги жонкуярлигига қараб, у ёки бу халқни ватанпарвар, миллатпарвар деб баҳолаймиз. Одамларнинг бевақт жувонмарг бўлмаслиги учун сувнинг тозалиги, ҳавонинг софлиги муҳим. Аммо маънавий тарбиянинг мусаффолиги ундан ҳам муҳимдир. Бизнинг миллий феълимиздаги энг яхши тутумлар, маънавиятимизнинг энг тоза томирлари Қуръони Карим мағзидан сув ичади. Одамийлик сари юришда бу муқаддас китоб ҳар ким учун йўлчи юлдуздир. У Даво илми, Яхшилик илми, Улуғлик илмидир. Сувни булғаш, ҳавога туфлаш балки биргина жазога лойиқдир. Аммо бу муқаддас хазинамизга уқиб-уқмай тил теккизиш, нопок ният билан ёндашиш ё енгил-елпи талқин қилиш гуноҳи азимдир.

Тирикчилик учун, кибр, шуҳрат ёинки ғаразли мақсадда динни ўртага қўймасинлар, тўғрироғи, манфаат йўлида унинг номидан гапирмасинлар, аслида худди шунинг ўзи динсизликдир! Ўзингиз ҳам гувоҳ бўлдингиз, турли оқимлар туфайли қанча оилалар пароканда бўлди, фарзандлар дилозор сайланди, ота-оналар ер чизиб қолди. Айюҳаннос солиб, оломон йиғиб, бақириб-чақириб ё қоп-қора ҳижобларга бурканиб олиб Аллоҳга сиғинилмайди, ибодат кўз-кўз қилинмайди, у ниҳоятда шахсий, ботиний жараён. Художўйлик борасида бизга етадигани кам. Бобомомоларимиз дин мутлақо тақиқланган пайтларда ҳам дилидаги иймонга суяниб яшаганлар, ошкора мумкин бўлмаса, яширин ибодатда бўлганлар. Тилларида айтолмасалар, дилларида тиловат қилганлар. Ислом динининг сабоқлари одоб-ахлоқимизнинг ўзагига айланиб кетган. Ва бу феъл диний билими бор-йўқлигидан қатъи назар ҳар бир миллатдошимизга қондан ўтадиган меросдир. Орамизда иймони сустлар, ғафлат бандалари, Аллоҳдан ҳар доим ҳам қўрқмайдиганлар учраши мумкин, аммо “худо йўқ” дейдиган кофирлар йўқ деб биламан. Агар кимдир шу сўзни айтиб юборган тақдирда ҳам, юраги увишиб кетиши аниқ, чунки унинг аслиятида, қонида бир овоз тинмай “Буюк Ҳақиқат бор” дея пичирлаб туради.

Иймонли инсон – нурланган макондир. “Дил ба ёр” бўлса, яъни ҳар кимнинг кўксида худоси бўлса, унинг тилидан, қўлидан, феълидан ёмонлик келмас, малоллик келмас. Иймони бор инсоннинг бағрида қишин-ёзин бодом гуллайди, унинг кўзу юзидан атрофга ҳурмат-муҳаббат ёйилади, бармоқларидан нажот тўкилади. Гуноҳкорни кўрганда ҳам нафратланмайди, қарғамайди, “Эҳ, бечора илмсизлик қилибди-да, унга ўргатиш керак, бу ҳолатдан уни тез қутқариш керак” дейди. Мусулмончилик, бу – ҳалимлик, мусулмончилик ёқимтойликдир.

Бир аёл – эски танишим динга жуда берилиб кетди, яхшигина ўқитувчи эди, ишини ташлади. Уйида ҳеч ўтирмайдиган, даврамадавра юрадиган, тинмай қаерларгадир бориб келадиган бўлиб қолди. Бундан ўзи ғоят завқланар, рўбарў келганда “Илмнинг ишқида юрибман-да” дерди кўзлари чарақлаб. Ўғли ҳам ўқишни йиғиштириб, шу йўлга тушди. Биттагина ўғилнинг Аллоҳни танигани яхши бўлди деб, менинг ҳам кўнглим таскин топди. Аммо… шу йигитчага бир куни рўпара келиб қолдим. Сўрашишга тараддудланиб турсам (ахир у эски қадрдонимнинг ўғли, қолаверса, ўзи ҳам кўз ўнгимизда ўсди), кўзининг бир учи билан қия қараб қўйди-да, бошини ғоз тутиб индамай ўтиб кетди. Мен ҳайрон! Кейин иккинчи, учинчи марта ҳам шундай бўлди. Салом бермаса ҳам майли, ранг-тусидаги иддаосини айтмайсизми! Дилим эзилибгина оғриди… Мен-ку индамадим, аммо бир куни онасининг бировга айтаётган изоҳини эшитиб қолдим. “Динимизда бети очиқ аёлга салом беришлик йўқ”, – дерди у. Бу гапни оми одам айтса кечирарли, аммо у йигирма йилдан бери шу илмнинг ичида ғаввос бўлиб юрибдику! Пайғамбаримизнинг айнан шундай деганларига у ҳужжат келтира оладими? Бу қинғир кўзойнакни у нима мақсадда тақди? Бу ўғлон менинг она эканлигимни, ундан қирқ ёш катталигимни ҳисобга олмай қўя қолсин, аммо онасига қадрдонлигим, қўшни момолигимнинг ўзи уни минг саломга қарздор қилмайдими? Илоҳий меросимизга шу тарзда “ижодий” ёндашувчиларга “Кимки менинг номимдан қасддан ёлғон гап тўқиса, ўзига дўзахдан жой тайёрлайверсин” деган ҳадиси шариф огоҳлантириш бўлсин.

Яна бир мисол. Куёв боланинг тоғаси меҳмон бўлиб келди. Янги келинчак ҳарир рўмоллар билан пешвоз чиқиб, саломга эгилди. Шу аснода тоғанинг авзойи бузилди. Қўли билан “бас, бас!” ишорасини қилиб ўрнидан туриб кетди. Ташқарига чиқиб уй соҳибасига танбеҳ бера кетди: ”Келинингиз эгилиб салом бермасин, мусулмончиликка тўғри келмайди. Унда бандага сажда қилган бўлиб қолади, сажда фақат Аллоҳнинг ўзига! Мен эркакларнинг ҳам қўлини кўксига қўйиб салом беришларини ширк деб биламан…” Ана сизга қирқдан ошган, беш вақт намозини канда қилмайдиган, ўзини исломий илмда билгич ҳисоблаган, олий маълумотли инсоннинг фалсафаси. Билиб қўйдим, одам ўз ақлидан кўра катта юкни кўтара олмас экан. “… дин амалларини ким оғирлаштириб юборса, уни амал енгиб қўяди” дегани шу экан.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг “Ҳадис ва ҳаёт” китобининг ₂₀-жузида Қуръони Каримнинг “Бақара” сурасидан Аллоҳ таолонинг фаришталарга қарата “Одамга сажда қилинглар!”… деган фармони келтирилади ва шундай шарҳ берилади: “Аллоҳ таоло фаришталарга сажда қилишни буюриб, Одамга улкан мартаба ато этди. Аммо бу сажда ибодат учун эмас, балки Одамни – Аллоҳ таолонинг улуғ ижодини табриклаш маъносида эди”. Қўлимизда неки имконимиз бўлса, нимани севиб, нимани соғинаётган бўлсак, ҳаммаҳаммаси Аллоҳнинг ижоди ва инъомидир.

Имом Ғаззолий ёзадилар: “Эй фарзанд, (шаръий) амалнинг аввали – эътиқодинг мустаҳкам бўлсин, уни бидъатдан холи эт!” Меҳрбону исмли набирам бор. Бир куни хомуш кириб келди. Фалончи отинча опаси: “Отаонангизга айтинг, исмингизни бошқа қўйишсин, “бону” сўзи дўзахда ўсадиган бир унсурнинг номи”, – дебди эмиш. “Астағфирулло” дедим! Бу “илмли” ойим мунча шошилинч хулосага келмаса! Бир сўз бир неча маънони англатиши мумкинлигини, ҳар бир сўз келтирилаётган ўрнига, мақсадига кўра юк тортишини мулоҳаза қилиш бошқалардан кўра у кишимга кўпроқ ярашар эди. Фарзанд кўрган одам эса фақат, фақат яхши ниятлар билан исм танлайди. Инсонларни бирлаштириб турган нарса меҳрдир. Айниқса, аёл меҳр узатиш илмини яхши эгалласа, атрофи бахтиёрлар маконига айланади. Қизимиз оиласига, жумла жаҳонга меҳрли ойим бўлсин деб, исмини Меҳрбону қўйдик. “Бону” сўзи форсча бўлиб, “ойим, хоним” маъносини англатади.

“Шайтон инсоннинг қон йўлидан айланади” дейилади бир ҳадисда. Одам ёруғ дунёнинг у эшигидан кириб, бу эшигидан чиқиб кетгунча шайтон билан олишиб ўтади, ундан қутулиш йўлларини излаб ҳалак бўлади. Биз чандон ҳушёр бўлайлик, шайтон бизнинг феълимизни торайтирган пайтларда динимизга тор ёндашиб қўймайлик. Қуръони карим маънавий хазинамиздир, унинг мағзини уқишга кўнглимиздаги васвасаларни босиб туриб киришайлик. Бу буюк илмни майда феълларимиздан муҳофаза қилайлик. “Осон кўрсатинглар, қийин кўрсатманглар; хурсанд қилинглар, нафратлантирманглар (одамларни қочирманглар)” дея даъват қилади Пайғамбаримиз. Мана шу ниятнинг ўзи ҳам ибодатдир.

Пушаймонни ўлимга тақама!

Бирор киши йўқки, ўлаётганда пушаймон бўлмаса. Агар яхши бўлса, яхшилиги зиёда бўлмаганига пушаймон бўлади, агар ёмон бўлса, ёмонлигини аввалроқ тўхтатмаганига пушаймон бўлади.

Ҳадис

“Беш кунлик дунё” дейдилар, “капалакчалик умр кўргандаймиз”, “кўз очиб юмгунча кексайибмиз” дейдилар. Бойзодами, камбағалзодами, зиёлими, омими – ҳар бир инсоннинг кунлардан бир кун кўксидан ўрлаб чиқадиган дуди оҳи шу! Ҳамма бараварига келадиган умумий тўхтам шу! Умрнинг шу қадар тез ўтишини билмай яшаганимиз пушаймонларимизнинг энг каттасидир.

Нима учун бу ҳадисни танладик? Умид қилдикки, изимиздан келаётганларнинг кўзи унга эртароқ тушсин, биз озгина туртки бўлайлик, зора бу дунёдан оладиганларини вақтида олиб қолсалар, берадиганларини ҳам бериб улгурсалар!

Шайтон жаннатдан қувилди, Ҳазрати Одам ва Момо Ҳавво ҳам ерга туширилди. Шайтоннинг қасди – Одамда! Қачон қараманг, унинг дастидан тилимизнинг, қўлимизнинг, йўлимизнинг бир чети кир туради. Инсонга туйиш лаззати, орзу қилиш, ният қилиш гашти, гўзалликка ошуфталик завқи каби қатор неъматлар, шу билан бирга қалб ва руҳият берилди. Шайтон деганлари ана ўша энг нафис, энг яширин ҳисларингиз қатига жойлашиб олади. Мўлжаллаган ҳар бир иймонли ишингизнинг, айтмоқчи бўлган ҳар бир гапингизнинг иккинчи – шайтоний нусхасини тайёрлаб туради, ичингизда тинмай пичирлаб, ўз йўлига етакламоқчи бўлади. Минг надоматлар бўлсинки, одамлардан кўра у кўпроқ ниятига етади: умримизнинг ярмини ғафлат тўрига ўраб улгуради! Нимани бой берган бўлсак, у туфайли. Қачон тойилган бўлсак, қачон муаммолар исканжасида қолсак, билингки, шайтон йўлини тутган бўламиз.

Умр эса бир марта берилади ва у жуда қисқа! Бу дунё – бандаси учун имтиҳон топширадиган майдон. Бир ёнда Тангри сенга мукаммал вужуд, куч-қудрат, тил, тафаккур, нозик қалб бериб қўйибди, атрофингга ҳам моддий, ҳам маънавий неъматларни уюб қўйибди! Бир ёнингда эса шайтон! Ўртада ўзинг – бу иккилик орасида гоҳ синиб, гоҳ тиккаланиб умргузаронлик қиласан. Имтиҳон олувчи ва Тарозибон – Аллоҳнинг Ўзи ва ҳар бир ҳаракатингни ўлчаб туради. У сонсаноқсиз одамларга ишимизни туширади – тирикчилик қиляпмиз деймиз, саноқсиз кишиларнинг ишини бизга рўпара қилади – муомала қиляпмиз деймиз, гоҳ оч-тўқликка учратади, гоҳ пул, қайғу, шон-шуҳрат, беморлик бериб кўради, баъзан учиб-қўниб, гоҳида эса унларимиз ўчиб, сўниб яшаб борамиз – пешона, қисмат деймиз! Худди шу жараёнларнинг ҳаммаси Яратганнинг имтиҳонларидир. Ҳар бир ҳаракатимиз баҳоланади, номаи аъмолимизнинг яхши-ёмон варақлари шу тарзда тўлиб боради.