Текст книги "Бер көйрәтик, гомер = Давай поговорим, жизнь"

Пеше курай

 
Тау куйнында, кояш иркәсендә
Үсә кура, пешә, турая...
Зат курайчы аңа уем уя,
Әверелә кура курайга...
 
 
Курай дисәм, Еникине уйлыйм.
Ул нәкъ пеше курай!
Үзе лә!
Аның ипле, төпле сүзләре дә
Курай моңы булып тезелә.
 
 
Аксакаллар бөек сер шикелле –
Гүя кошның нурга кунышы...
Әйтерсең лә алар тере курай –
Җирнең дымы, күкнең сулышы!
 
 
Бер кичәдә башкорт курай тартты...
Күз төшердем әдип-мырзага –
Моң илендә иде безнең мырза...
Кураймы соң, улмы моңлана?
 
 
Бәрәкәтле булып калыр курай.
Бәхәсләшмик... Ни ул? Кемнеке?
Курай тарткан сыман яза ла бит,
Уйлый безнең мырза – Еники!
 
 
Күз алдында – ак кылганлы дала,
Җиз кыңгырау – күркәм дугада.
Һәм Акъәби килә...
Бер укысаң,
Мең яшисе килә дөньяда!
 
 
Дугадагы кайтмас кыңгыраулар
Үлмәс сагыш җанда кабыза...
Пеше курай гына түгелдер ул,
Кеше-курайдыр ла бу мырза!
 
 
...Кызганам мин бездән соңгыларны,
Яман алар – кичәр дөньялар –
Бу кыңгырау чыңын ишетмәс тә,
Ишетсә дә тоймас бит алар!
 
 
Бик тиз ияләштек буталчыкка...
Соңгыларга соңгы юл ятар –
Пеше курай түгел, эшле курай
Аларга үз көен уйнатыр.
 
 
Әллә нинди көйгә биетер ул,
Үз көенә әмма биетер –
Тимер курайларның тимер тәме
Яшәешне дер-дер селкетер.
 
 
Аксакаллар безгә туры килде,
Безнең гомер ямьле үтәчәк.
Шушы моң бетәрме? Бетә икән,
Димәк, дөньясы да бетәчәк.
 
 
Ышанырлык түгел... Алай булмас!
Казан төнге күген кабыза –
Асыл курай булып, милләт өчен
Моңлана бит Еники мырза!
 
 
Тыңлыйк әле шәрәфлесен сүзнең –
Мырзаларга мырза мырзаның –
Тыңлыйк әле...
Купсын хәтерләрнең
     Олы юлларының тузаны.
 

Пычкы елый

 
«Суслонгер» дигән тәмугның
Газапларыннан
Сау котылган ул абзыкай
Сөйләшми... Тынган.
 
 
Кайчакларда сүз ябешсен
Өчен дип микән? –
Кыйсса сөйләр булып, ул
Сүз
Башламак итә...
 
 
...Челләдә урман кисәбез.
Түземлек беткәч:
– Пыскытыйк, булмаса... – диде
Бригадир иптәш.
 
 
«Суслонгер агай» пычкыны
Кулына ала –
Игәүли!
Пычкы елый да,
Елый да тына...
 
 
Елый да елый пычкысы –
Агай теш көйли –
Гүяки күргән яшерен
Төшләрен сөйли...
 
 
Әйтеп сөйләргә ярамый!
Сөйләсен пычкы...
Ачасын ачты тешләрнең,
Кысасын кысты.
 
 
Сөйләве шул... Чыныккан ул.
Сабыр,
Тамыр нык –
Воркуталык сеңгән аңа
Һәм Суслонгерлык.
 
 
Авылымның чын тәмугтан
Чыккан шул ире:
«...Язмасын... Бик ерак йөрмәс
Ул көннәр...» – диде.
 
 
Әйттеме ул, әйтмәдеме! –
Аңлый алмадым –
Аның әйтәсен әйткәндер
Пычкы елавы.
 
 
...Искә төшә дә шул көннәр,
Гел ямансулыйм.
Шул абзый пычкы игәүли,
Һәм
Пычкы елый...
 

Кушкуллап әткәй күреште…

 
Әткәй кунакта... Урамга
Чыктык без иртән.
– Әлмәндәр бабайны күрер
Көннәр бар икән! –
 
 
Дип кушкуллап күрешкәне
Кем дип карасам –
Бөек Шәүкәт Биктимеров
Үзе ләбаса!
 
 
«Бабай» ди... Шәүкәт абыйдан
Әткәм бит өлкән! –
Хәер, белмичә сүз әйтмәс
Акыллы әткәм.
 
 
Тоя ул, белә артистның
Илдә кемлеген...
Шуларның нуры балкыта
Татарның көнен!
 
 
Көзге каеннар алтыннан
Чатырын кора...
Әткәй белән Шәүкәт абый
Сөйләшеп тора.
 
 
Алтын каеннар шау килә
Ишегалдында –
Шаулый каеннар гомердәй...
Шаулый да тына...
 
 
Зәңгәр күзле ике агай
Серләрне сүтә...
Әйләнгән сыман сәхнәләр,
Гомерләр үтә.
 
 
Сөйләшә ике аксакал –
Чорларның чаты...
Болар бар чакта, көн җылы,
Гомерләр якты.
 
 
Шәүкәт абый... Саф татарның
Сыны – асылы,
Гүяки ул – яшәешнең
Еллар фасылы.
 
 
...Гомерләр инде көзләргә
Кергән бер чакта,
Ике Әлмәндәр сөйләшә
Көзге сукмакта.
 

Аръяктан хәбәр

 
Казанда Ф. Шаляпинга һәйкәл
ачылу көне шәрәфенә
Сыйган аңа моң ташыган куәт,
Һәм көч-кодрәт тулган моң-сагыш...
Яңгырады кайда тәүге тапкыр
Асылдан да асыл бу тавыш? –
 
 
Җирнең тулганулы, болгавырлы,
Мең кавемле сәер илендә.
Казандагы шаулы Рыбнорядның
Аулак ишегалды түрендә –
Иске йортның флигелендә...
 
 
Әфсене бар татар туфрагының.
Сыкрау сеңгән шушы туфракта
Шытып кына чыгар мәлен көтеп,
Дөньялыкка җитәр моң ята.
 
 
Татарның бу көйгән туфрагына
Мулдан сипкән серләр орлыгын.
Гамәлдәге исемнәре генә
Төрле монда шыткан җыр-моңның.
 
 
Төсне тылсым иткән затларның да
Исемнәре генә төрледән.
Безнең туфрак Сәйдәш, Тукай булып,
Шаляпиннар булып терелгән.
 
 
Кан белән дан, хурлык белән зурлык
Төпкә кадәр сеңгән җир ләса!
Гаҗәпмени Шаляпины булып
Шушы туфрак беркөн җырласа?!
 
 
Гаҗәпмени беркөн Сәйдәш булып,
Төкәнмәс нур булып сирпелсә,
Шул нурлардан хәтта мәңгелекнең
Аръягыннан хәбәр ишетелсә?!
 
 
Татар туфрагы? Анда бары
Кан да сугыш кына, дисәләр...
Туфрак кына түгел безнең туфрак! –
Ул – уйлар колачламас мәңгелекнең
Аръягыннан килгән бер хәбәр.
 
 
Җирдән саркып килгән илаһият –
Даһи шаукым тисен, кагылсын!
Дөньялыкта җир – бердәнбер җырчы
Һәм бердәнбер бөек назымчы...
 
 
Гел эндәшер безгә туган туфрак...
Ул дәшкәндә, җиһан таң калыр.
Бөек шагыйрь булып көрсенер ул,
Бөек җырчы булып уфтаныр...
 
 
Ходай Тәгаләнең уфтануы
Илаһи көч булып тетрәгәч,
Аваз салган безнең шушы туфрак
Йә Шаляпин булып, йә Сәйдәш.
 
 
Җир тетрәми, купмый зилзиләләр
Борынгы бу утлы туфракта.
Нинди яңгыр, нинди җилләр шундый
Бөек моңсарларны уята?
 
 
Дулап узды канлы, данлы чорлар,
Җыр барыбер җирне тетрәтте!
Ходай Үзе якын күргәненә
Бирә җиркәйнең җыр куәтен.
 
 
Әйтерсең лә бөркеп тора һаман
Ходай сулышының җылысы –
Яңа Сәйдәшләрнең сулышы бу,
Яңа Шаляпиннар сулышы!
 
 
Күңлендәген әйткән бөек җырчы:
– Татар җырын тыңлап яшәдем,
Бәгъремнән саркый яшьлегемне
Тетрәндергән татар аһәңе!
 
 
Туган туфрак өчен ике моңсар
Кадерле һәм газиз, тиңдәш тә!
Көне килер...
Моңсар бу Шаляпин
Сәлам бирер моңсар Сәйдәшкә!
 

Асыл көч

Рәссам Канәфи дуска

 
Сурәтле, төсле уйлардан
Бар дөньям моңда йөзә...
Мәхәббәт дәшә шикелле
Еракта калган көздән.
 
 
Әллә кайдагы язлардан
Әрнеп дәшкәндәй сыман
Чакыра изге бер аваз
Гасырлар арасыннан!
 
 
Күреп, төсне аңламыйлар...
Җанда ялгызлык әле –
Таңнурдан мәхрүмнәргә без
Бер таң кабызыйк әле!
 
 
Рәссам дустым!
Алдыңдагы
Буяуларда – мең халәт,
Анда чиксез нәфрәт гүли,
Анда – чиксез мәхәббәт.
 
 
Йотар заманнар безне дә,
Исемнәр дә күмелер,
Тик иҗат сере вакытның
Аңламас бер середер.
 
 
Менә шушы
Бөек серне
Ходай безгә ышанган –
Бу – җанның күккә очуы!
Бу – бушану тышаудан!
 
 
Кайда саф сөю сулышы?
Кайларда аның моңы? –
Сөюле күңел генә тик
Аңлатып әйтер моны.
 
 
Булса да гасырлар озын
Һәм киләчәкләр ерак,
Канәфи дус, кешеләрне
Кешедән эзләвең хак!
 
 
Без түгел, халыклар уза
Бу олы серләр аша:
Рәссам кулы аклык эзли,
Шагыйрь теле хаклык эзли
Чорлар, гомерләр аша.
 
 
Шуңа асыл, көчле бит без,
Шуңа да яратулы –
Талантлы күңел генә тик
Аңлатып әйтә моны...
 
 
Мең рәхмәт яусын Ходайга –
Белгәнгә генә микән
Зиннәтле, затлы көчен Ул
Нәкъ безгә бүләк иткән?!
 

Көрсенмә, татар!

 
Уза гына барды бу гомерләр
Яманнан да кара дәвердә...
Киләчәкләр алтын байрак иде,
Ә инсаннар – чыкмас кабердә.
 
 
Күктән таша сыман
Сүз хикмәте...
Хикмәт кенә микән,
Кем белә?
Бәлки, анда халкыбызның җаны
Актарыла, таша, түгелә?!
 
 
Упкын чикләрендә калган чакта
Без – татарның кара язмышы,
Упкыннардан йолды Илһам моңы,
Айрат абыйның таң тавышы.
 
 
Иксез-чиксез вакыт уза торыр,
Яңаларны җиргә чакырыр.
Ләкин татар
Айрат булып сөйләр,
Моңы булыр Илһам Шакирның!
 
 
Мең җәфалар кичкән бу халыкны
Имин саклар көчләр табылды –
Фәрештәдәй Тукай илһамының
Канатлары килде, кагылды...
 
 
Таң тавышлы Айрат абый, сөйлә! –
Сорар милләт синең кебекне,
Милли моңнар һәлак була калса,
Боз куырса тәмам милләтне.
 
 
...Мәңгелекнең теге ягына да
Барып чыккан татар кардәшем
Илһам Шакир булып моңайсын да,
Айрат Арслан булып сөйләшсен!
 
 
Мин ышанам...
Изге иманым бу –
Шулай гына була күрсен лә!
Тукай, Сәйдәш, Илһам, Айрат исән! –
Димәк, син бар! Татар, көрсенмә!
 
 
...Телең белән
Илһам җырлап торсын,
Телең белән Айрат сөйләсен.
Җиңелмәгән,
Егылмаган килеш
Мәңгелеккә барып кер лә син!
 

Барган, күргән, йөргән илләрдә

 
Нигеземә кайчан кайтсам да мин,
Гата бабай керде иң элек
Һәм ул, мине үз тиңедәй итеп,
Тәмле телле сәламен биреп,
 
 
Гадәтенчә сорап куя иде:
– Яңалыклар бармы сөйләргә?
Ни хәлдә соң, олан, иминлекме
Булган, барган, күргән илләрдә?
 
 
Ул фронтовик иде... Юл йөрүнең
Ни икәнен белә, әлбәттә,
Кайтканнардан шулай хәл сорашу
Әверелгән, ахры, гадәткә.
 
 
Бары яхшы җавап кирәк аңа,
Бирердәе җанга җиңеллек,
Ишетәсе килә аның миннән –
Шөкер, бабай! Илдә иминлек!
 
 
...Сәер уйлар килә:
Очрашсак без
Теге дөнья дигән дөньяда,
Яныма ул килеп җитәр төсле,
Сүз дәшкәнче әле мин аңа:
 
 
– Берүк мине гаеп итмә инде,
Бездә бит ул шулай тиешле,
Алтыдагы кайткач,
Алтмыштагы
Кереп аның хәлен белешер... –
 
 
Диеп, гадәтенчә дога укып,
Анда да ул битен сыпырыр –
Шушы мәлдә,
     шушы хәрәкәттән
Ике дөньям минем яктырыр...
 
 
Гадәтенчә тагын сорап куяр:
– Яңалыклар бармы сөйләргә?
Ни хәлләр соң, олан, иминлекме
Барган, күргән, йөргән илләрдә?
 
 
...Кая гына ташламый бу язмыш,
Күпме юллар җиле җилгәрә! –
Кайткач сөйлиселәр гүзәл булсын
Барган, күргән, йөргән илләрдә!..
 

Остаханә

Рәссам Әхсән Фәтхетдиновка

 
– Сез бит аяк асларында яткан
Тамырларны таный белмисез! –
Алар аунап ята...
Алар төссез...
Мин күрмәсәм – алар билгесез!
 
 
...Гел яшәде миндә рәссам рухы...
Шуңа күрә дә бит, и Әхсән! –
Барлык рәссамлык хыялымны
Әгәр бүген сиңа сөйләсәм,
 
 
Әйтсәм әгәр күпме
Төп-тамырны
Өйгә ташыганны эт булып,
Сукранганны хатын:
– Кайчан шушы
Тамырлардан булыр котылып?! –
 
 
Ул хәлләрне син аңларсың инде...
Әхсән туган, тамырдаш ла син! –
Күктән ишеп яуган кардаш та син,
Таңда койган яңгырдаш та син!
 
 
Синең атың йортымда бит яши –
Моңнарның да моңы бит инде!
Бар язмышым
Шул ат белән бергә
Чапты... китте... Тәмам сүтелде...
 
 
...Остаханәңдә мин, Әхсән,
Өнсез булдым –
Кешене син бакый иткән бит...
Син җан табигате генә түгел,
Табигатьнең җаны икән бит!
 
 
Кабатладың:
– Бөек әсәрләр гел
Аунап ята аяк астында –
Күрер күзең белән шуларны күр,
Янәшәгә килеп бас кына!
 
 
Сыйханәңдә, остаханәңдә мин,
Түбәнге бу гүзәл Чулманда,
Әллә нинди серләр сөйләр сыман
Биек күкләр хәтта тынганда,
 
 
Җирләр күккә күтәрелгән чакта,
Йолдызлы күк җиргә төшкәндә,
Уйларымны меңгә тапкырлап гел
Йөрим, Әхсән, остаханәңдә!
 
 
Сөйләшергә мин табармын сине
Кара яңгыр, тоташ кар аша! –
Кардәштән дә кадерлерәк кешем –
Тамырдашым ла син ләбаса...
 
 
...Фикерең хак, дустым...
Бу дөньяның
Юк-бар җилләрендә җиллибез! –
Җир астына кереп
Сеңеп яткан
Тамырларны гына белмибез...
 

Бөек гашыйк

 
Булмагандай җирдә моңсыз былбыл,
Булмагандай учак ялкынсыз –
Шигырь булгач, димәк, шагыйре бар,
Һәм бар, димәк, әһле хатын-кыз.
 
 
Хатын-кыз бар, димәк, илһам да бар
Һәм бар, димәк, гөнаһ шомлыгы –
Янгын сыман дөрләр сөю уты,
Давылга тиң булыр тынлыгы!
 
 
Бар дөньяны сөю утка салыр,
Су таш булыр һәм дә таш эрер!
«Я помню чудное мгновенье...» –
Утлар йотып, шагыйрь көрсенер.
 
 
Бу илаһи сүзләр тезелеше
Һәр гашыйк җан өчен үз булыр.
Кем ул Анна? Даһи җанын ничек
Утка салган аның күз нуры?
 
 
Күпме яуды сиңа, и мәхәббәт,
Мәдхиясе, ләгънәт-каргышы!..
Нишләсен соң шагыйрь, күз алдында
Пәйда булгач шундый таң кошы?
 
 
Мәхәббәттә җиңү бәйрәменнән
Шашкан Пушкин ихлас күңелдән
Болай язган: «...Һәм кичә без аны...
Хак Тәгалә ярдәме белән...»
 
 
Аңлап булыр моны, аңлый алсаң
Серен төпсез, олы диңгезнең!
Шуңа да ул – шагыйрь...
Шагыйрьнең дә
Илаһ бар иткәне, тиңсезе!
 
 
Ике гашыйк назы кушылганнан
Йолдызлы күк тетрәп чайкалган,
Саф гөнаһка гашыйк тын аллея
Безнең чорга кадәр сау калган.
 
 
Алар бер булганга йолдызлы күк
Чайкалганмы-юкмы чынлап та? –
Безгә инде берни сөйләмәс шул
Анна аллеясы бу хакта...
 
 
Ниләр белән бетәр иде бу хәл
Язмыш сәер ахыр тапмаса? –
Әгәр дуэль урынына атлар
Иртән шулай шашып чапмаса?
 
 
Калтыранып куйса Дантес кулы,
Исән калса шагыйрь, яшәсә,
Ак сакаллы картка әверелеп,
Җитеп үлсә фәлән яшькәчә?
 
 
Язмышларның мондый тәртиплесе,
Юк, килешмәс иде аңарга –
Сандугачлар моңын табарсыңмы
Көнгә әверелгән таңнардан?!
 
 
Анна исә озак гомер иткән...
Инде картлык килгән көнендә
Әверелгән сабый аңы кергән
Бәйләнчек бер вакчыл әбигә.
 
 
Сөймәгәннәр инде хәтерсез дә
Калган иске заман корткасын...
Онык-кызларына гел бәйләнгән:
– Сезгә – күбрәк...
Миңа аз, – дип, – манный боткасы!..
 
 
Аңа багышланган бөек сүзләр
Аның өчен инде чит булган,
Гөнаһлы һәм ерак, гүзәл бер төн –
Шагыйрьле төн инде онытылган...
 
 
Шагыйрь каләменнән янып тамган
Шигырь барлык җанны яндырган –
Ул бары тик Анна әбекәйне
Гел битараф килеш калдырган...
 
 
Нишләгән ул илтеп куйгач Вакыт
Уйсыз-гамьсез, сулган гомергә?
Гомер шул ук юкса... Ләкин инде
Гөнаһ та юк һәм юк шигырь дә...
 
 
...Аһ, Пушкинга бәхет бирсен Анна!
Кал шул аллеяда,
Кал шунда –
Синең гүзәллекне Мәңгелеккә
Дучар иткән шагыйрь каршында!
 
 
Кал син шунда! Һаман янсын сөю,
Бермәл бәхеткә җан юлыксын:
«Я помню чудное мгновенье» –
Бөек гашыйк һаман ут йотсын...
 

Су, төс, кояш

(Санкт-Петербургта гаҗәеп бер гаилә яши. Гаилә башы – бөтен Европага танылган рәссам Рәшит Гыйләҗев. Җәмәгате Халидә – талантлы шагыйрә. Без «Казан» милли мәдәният үзәгендә Рәшитнең гаҗәеп күргәзмәсе гөрләп барган көннәрдә таныштык. Һәм мин үземнең шигыремдә ул гаиләне «Сандугач оясы» дип атадым. Икенче шигырь исә Рәшитнең күргәзмәсендә килеп чыккан бер вакыйга хакында.)

I

Сандугач оясы

 
Яктылыктанмы яралган икән? –
Карыйм да
     җаным күккә тоташа,
Күңелем тәмам гарешкә аша
Рәссам сайлаган саф төсләр аша!
 
 
Матурлык сыйган йөрәккә генә
Былбыллар оя кора шикелле,
Шулар көнне гел кояшлы итә,
Шулар йолдызлы итә һәр төнне...
 
 
И рәссам туган! Утлы бу төсләр
Күзләр күнеккән төсләр генәме?
Төсләр – хәтерле... Хәтерли алар
Илаһиятнең Җиргә иңгәнен.
 
 
Ак төннәр татар баласы хисен
Тибрәткән һаман моңсу яктыда...
Һәр төсе – дастан! Алар ерактан
Сүрелмәс хәтер булып яктыра.
 
 
Шундый затлылар килгән чагында,
Без исән лә бит, и йөрәктәшләр!
Куркыта ләкин... Затлылар киткәч,
Затсыз буыннар ни кылыр, нишләр?
 
 
Бөек әсәрләр юктан бар булмый!
Һәр гүзәл әсәр – дөньяның таңы...
Чәеңне эчеп, чорлар хакында
Сөйләшик әле, Халидә ханым!
 
 
Рәшит төс сайлый... Ә син тын гына
Шигырьләр сөйлә, яле, Халидә!
Шундый саф утрау ясыйк әле бер
Кешеләр куркып качкан бу илдә!
 
 
Гүяки ике былбыл оясын
Күргәндәй булдым мин, сезне күреп;
Сездәйләр барда – хыяллар биек,
Сездәйләр барда – уйлар йөгерек...
 
 
Бар яшәешләр яктырды балкып –
Язгы болынны гүя ябынды...
Өшегән җаным кайнар төсләрдән
Кабынып китте, дөрләп кабынды!
 
 
Күземә текәп карады дәвер,
Ярсу төс булып чорлар кагылды,
Асылы шулдыр фани дөньяның;
Бөек тылсымнар юктан бар булмый.
 
 
Рәшит төс сайлый... Ә син тын гына
Шигырьләр сөйлә, яле, Халидә! –
Аулак бер утрау ясыйк әле бер
Кешеләр куркып качкан бу илдә!
 

II

* * *

 
Гөлчәчәкләр балкып кызыктыра,
Шул розалар ала күз явын...
«Болар урланырга дучар бугай...»11
  Рәссам Рәшит Гыйләҗевнең «Казан» милли-мәдәни үзәгендә оештырылган күргәзмәсе барган көннәрдә аның иң нәфис рәсемен – «Гөлчәчәкләр»не кемдер урлады.


[Закрыть]
Дигән уйны кинәт уйладым.
 
 
Гөлчәчәкләр тибрәп тынган мәлдә,
Керфек каккан рәссам аларга...
Дөньялыкка килгән гөлчәчәкләр
Ярсу төсләр булып янарга.
 
 
Мең рәхмәт, рәссам! Гөлчәчәкне
Тиңдәш иттең якты ал таңга –
Шундый гөлләр гел былбыллы була,
Тибрәтә җил таңнар атканда.
 
 
...Кем урлаган гөлчәчәкләр рәсмен
Затлысыннан затлы залларның?
Гүзәллекне урлап була икән...
Калдым телсез... Тәмам таң калдым!
 
 
Без сайлаган төсләр кабатланмас,
Безнең җырны һичкем җырламас...
Урынында йөрәк тибеп торыр,
Ул йөрәкне һичкем урламас!
 
 
Ничек кенә чишмәдәй сүз калган,
Төсләр калган комсыз ялкыннан?
Имгәтелгән Ватан ничек кенә
Аягына баскан, калкынган?
 
 
Тегеләр дә аягүрә басты,
Аң-белеме, әйе, җитәрлек, –
Рәссамның иң гүзәл бер сурәтен –
Шедеврын урлап китәрлек!
 
 
Казан шулай бәяләде, Рәшит,
Питердан бу, диеп тормады,
Бөтен җиһаннарга якын торган
«Гөлчәчәк»не синең урлады...
 
 
Шул гөлләрдә иде бит югыйсә
Кайнар йөрәгеңнең ярасы –
Шунда иде сөйгән Халидәңнең
Һичбер тынгы белмәс карашы.
 
 
Саткан һәм сатылган илнеке без,
Аллаһ яклый алмас – Ул ерак...
Саткан һәм сатылган шушы илдә
Шедеврны сайлый чын карак!
 
 
...Һәр урланган чын шедевр булып,
Шуңа үлчәп булса гомерне –
Урлаттырам! И зәвыклы карак,
Урла, зинһар, минем шигырьне!
 

Гөлзадә

 
Җырчы кыз! Бу илнең салкын
Клубларыннан,
Җырлаганда сүнә торган
Шул утларыннан
 
 
Котылгансыңдыр беразга
Юньле илләрдә...
Тик безне Татар иленең
Җиле җилгәрә!
 
 
Барсын җыр дөньясын татар
Корган һәр илгә –
Андаларга моң кагылсын
Без исән көндә!
 
 
Һәр авазын сүрә итеп
Гүя ул яза.
Тыңлап туймасын халыклар,
Җырла, Гөлзадә!
 
 
Үтереп тә, бетереп тә
Тукмыйлар аны –
Әмма сорый гына татар
Шул Гөлзадәне!
 
 
Җырлатмадылар... Бу халык
Җырга сусаган –
Аермасы юк татарның
Сайрар кошлардан.
 
 
Аңласыннар әле безнең
Җырлы тавышны –
Дипломатлар ялгышса да,
Моңнар ялгышмый!
 
 
...Күпләр аңларга теләде
Татарның җанын –
Син ничектер?.. Мин аңладым,
Гөлзадә ханым!
 
 
Белмим ничектер андагы
Ерак илләрдә?
Безне монда татарлыкның
Җиле җилгәрә...
 

Җырсыз дөнья салкын

I

Хәйдәр

 
Кабат кабатланмас
Соклангыч нур сүнде...
Очып барган бер кош
Бәрелде туң Җиргә! –
Якын килгән иде
Җырлар тылсымчысы
Бүтән һичкемнәр дә
Аңламаслык сергә.
 
 
Җырның бөек серен
Ачкан иде лә ул
Бу дөньялар яңа
Моңнар көткән чорда...
Безнең халык шундый –
Кайгы-шатлык килсә,
Җырга сөйли серен
Һәм сыена җырга.
 
 
Яңарта саф җырлар
Һаман моңнар көткән
Күңелләрнең күген.
Хәйдәр җаны сорар
Таңнар аткан саен:
– Бүген җырлымы Җир?
Җыр җырлымы бүген?
 
 
Җырчы затлар! Сезнең
Аһәңнәрдә яши
Халыкларны үлмәс
Иткән көчнең сере.
Җырлы халык – исән,
Җырлы халык – тере.
Җирнең җыры булсын
Һәм дә җырның җире!
 
 
...Җыр кимеде Җирдә,
Инде Хәйдәр киткәч...
Җырсыз дөнья салкын –
Куырылып туңам! –
Җырчылар бир, Ходам!
Исән җырчыларың
Берүк кенә сакла,
Татар, татар гынам!
 

II

Бер сайрар таң

 
Сыйган бар татар язмышы
Шушы тавышка –
Күкләрдән җиргә иңә җыр
Һәм күккә аша!
 
 
Гүяки бу җыр – җиһанның
Йөрәге, тыны...
Бу – тере җыры Хәйдәрнең,
Мәңгелек моңы.
 
 
Әйтерсең лә тик узышлый
Кагылды җиргә,
Йөрәк сагышын калдырып
Китәргә генә...
 
 
Ишетсә икән халыклар
Кайнар тавышын –
Тетрәтер иде дөньяны
Татар сагышы...
 
 
Ак кардай булды бу сагыш,
Саф җырдай булды –
Яңгырлар булып сибелде,
Кардай коелды.
 
 
...Соклангыч ирләрне татар
Бирә бу җиргә,
Бирә дә... ташлап калдыра
Гомер-гомергә.
 
 
Татар! Бөек улларыңның
Язмышы яман.
Рәнҗешле һаман алар гел,
Рәнҗешле һаман!..
 
 
Кешеләр аһын үзенә
Төягән йөрәк
Озакка җитми икән шул...
Кабына дөрләп.
 
 
Бер сайрар таң кадәр генә
Гомере узды...
...Соң минутта яна былбыл
Япа-ялгызы.
 

Янгын

Йөрәк авырта. Миңа бу дөньядан таярга вакыттыр инде...

Башкортның асыл шагыйре Рәми ага Гарипов көндәлегеннән

 
...Нишләп әле, Рәми ага, сине
Дөнья бимазалы бу көндә
Мәскәүдәге килеш искә алам?
Янгын уты уйный битеңдә...
 
 
Әллә ничек кенә очраштык без –
Мәскәү – уртак дигән көннәрдә,
Останкино имәннәре шавы
Ишетелеп торган бүлмәдә.
 
 
Башкорт дустым Галим Дәүләдинең
Бүлмәсендә – тәрәз янында,
Ерак тарихларга чума-чума,
Сүз тирәнгә киткән чагында,
 
 
Сүз кылычын чәкәштереп, уйнап
Без яуга яу килгән минутта,
Сезгә гыйбрәт булсын дигән сыман,
Дөрләп янгын чыкты бер йортта!
 
 
Коткарышмак булып йөгердек без...
Гүли-дулый янгын – йорт яна!
Сикерәләр утлы тәрәзәдән,
Кычкыралар... Күкләр сыкрана!
 
 
Янып торган килеш оча җаннар...
Ут улаган тәрәз төбеннән
Бала тоткан ана
Ауды утка... яна-яна –
Китми күңелдән.
 
 
Әле генә кылыч чәкәштердек:
Башкорт-татар, дидек... Бер мәлдә
Безнең бәхәс янып күккә очты,
Бичаралар утка иңгәндә...
 
 
...Шагыйрь
     илне юатучы гына,
Улмы сүндерер бу янгынны? –
Яман янгын
     алда көткән икән
Һәм ул
Дөрләр өчен кабынды.
 
 
Үз халкым дип, җан теленде синең,
Үз халкым дип, мин гел җан аттым,
Уйлый калсаң,
     яра уртак иде –
Бер ярадан бер үк кан акты.
 
 
И Рәми агай! Ярый син, бу
Бөек илнең кылган вәхшәтен
Бүтән күрмим дипме, керфек йомдың...
Ә мин яшим, күрәм, нишләтим?!
 
 
Безгә газиз хыял, идеаллар
Инде юкка чыккан елларда,
Миңа да бит вакыт җитте, агай,
Бу дөньядан
     күптән таярга.
 
 
Без – өч шагыйрь – әле генә юкса
Касә тоткан килеш җырладык.
Бала тоткан ана
     дөрләп яна,
Ил тәрәзен ялкын чорнады.
 
 
Ил тәрәзен ялкын чорнаганда,
Шагыйрь коткарсынмы милләтне?
Очкыннардан гөжли Мәскәү күге!
...Син сорама, туган, мин әйтмим.
 
 
Кемдер түмәр куеп, кылыч чаба,
Кемдер шул түмәрдә кан йота...
Син күрмисең инде, Рәми абый!
Мин
     күрәм бит...
Йөрәк авырта...
 

Канаты бозлы былбыл

Флора ханым Әхмәтова-Урманчега

I

 
Алганнар... Аткан-асканнар
Җанкайны кыеп –
Шуңа татарның күңеле
Гомергә боек...
 
 
Соловкида безнекеләр...
Кемнәр ул? Кемнәр?..
Кем булсын? Бәйле бәндәләр!
...Богаулы көннәр.
 
 
Тыннарны каплап дулаган
Давыл артыннан,
Салкын ташлар җилен ерып,
Гел килә сыман
 
 
Урманчелар... Мирсәетләр...
Бөдәйли ага...
Киләләр...
     Татар дигән бер
Боек дөньядан!
 
 
Кыргыйга ләззәт –
     асылны
Кыйнап елату –
Еламассың! Ил шөгыле –
Сандугачны бикләп кыйнау,
Сандугач ату!
 
 
Эзәрлекләр өчен генә
Салынды эзләр –
Сандугачсыз илдә
Козгын
Үләксә эзләр...
 
 
Рәссам һаман тарих белән
Бергә, янәшә –
Сөембикәнең үзен ул
Дәшеп киңәшә.
 
 
Сөембикә... Әнә бит ул –
Мең рәнҗештә!
Карашы –
     кайнар шарлама
Упкынга төшә...
 
 
Сәнгатьнең тарих төбеннән
Алып килеше
Рәссам керфегеннән тамган
Гаҗәеп төсне!
 
 
Былбыллы таңны ясарга
Туңадыр кулы –
Котып бураны туңдыра
Илнең былбылын...
 
 
Бу Җирнең сандугач качкан
Явыз төшендә
Мең таңнарны уятырлык
Былбыл күшегә...
 
 
Күрәсең, шуңа газаплы
Безнең җыр һаман –
Томшыгы туңган сандугач
Сайраган сыман...
 

II

 
Бозлы Ак диңгез ярында
Уйланып торам –
Бөкрәеп, Бакый абзыкай
Киләдер сыман...
 
 
Үзе Җирдә мең җәфалар
Чиккәнгә микән –
Урманче
     шагыйрь Тукайны
Бәхетле иткән.
 
 
Кымызлы дала сурәттә.
Дөньялар бөтен,
Дөньяның монда үзәге,
Мондадыр чите...
 
 
Казах илендә – сөргендә
Ясалган сурәт...
Абайны да, Тукайны да
Сыйдырган йөрәк.
 
 
...Урманченың үзен саклый
Йозак та тимер –
Соловкида – ак төннәрдә
Уза яшь гомер.
 
 
Җәфалы күңел дәшә гел
Ерак-ерактан –
Җан күчә актан карага,
Карага – актан.
 
 
Калевала чорларыннан
Саф дулкын кага.
Кабына төсләр дөньяда,
Мең төсләр яна...
 
 
Сокланмыйча буламыни
Төсле дөньяга!
Сын-сурәтендә
Тукайның
Йөрәге яна...
 

Тылсым

 
Изсәләр дә, кылыч чапсалар да,
Юлыкса да юлда мең үткел,
Шигырьле тел –
     фанилыкка бәйсез,
Үлемгә баш бирми андый тел.
 
 
Гамәлендә азат адәми зат
Амин тотсын яки чукынсын –
Әмма сүздә шигъри куәт булса,
Ул сүз, димәк, үзе бер тылсым.
 
 
Шигъри сүзем минем – саф тылсымым –
Авыр чакта сезгә кагылсын –
Савыктырсын, горур итсен берүк,
Кеше итсен безне бу тылсым!
 
 
Кардәшләрем! Сезнең җанда туган
Шигырьләрне әйтер сүз көчен
Ни өчендер Ходай миңа биргән –
Өлешемә тигән көмешем...
 
 
Дөньялыкта яман сүзләр булмый,
Яман әйтүчеләр булмаса,
Булсын сүзем
     сүзләр чишмәсенә
Сүзләр чылтыратыр колаша.
 
 
Китсен сүзем фани бу дөньяга,
Йөрер юлы аның ак булсын –
Савыктырсын, горур итсен берүк,
Кеше итсен безне бу тылсым...