Текст книги "Лўли"

Серпил онасини бир амаллаб кўндириб, дугонаси билан кўчага чиқди. Оқкўнгил одамларни алдаш жуда осон. Шўрлик аёл қизнинг гапига чиппа-чин ишонди. Серпил билан Само файтончилар кўчасидан чиқмасдан, лўлилигидан нафратланадиган Салимага дуч келишди. Салима ҳам Серпилнинг онаси сингари лўли бўлгани учун эри томонидан кўчага қувилган бир хотин эди. У лўлиларни таҳқирлашларидан эмас, руҳан ўзидан, ўз наслидан, лўлигидан нафратланар, ўзининг лўли эканига асло кўниколмасди.

У Самонинг ташвишидан хабардор бўлса-да, ҳеч нарсани билмагандек сўради:

– Ҳа, қизлар, йўл бўлсин? Учрашувгами, дейман? – Қизлар бир-бирига қараб қолишди. Аёл давом этди: – Эҳтиёт бўлинглар. Сизлар лўлисиз. Севгилингиз бўлса, ундан яшириб ўтирманг. Масалан, мен лўли бўлмасам ҳам, мени кўпчилик лўли деб ўйларди. Эҳ, ўшанда қайнонам, қайнотам менга нималар қилишганини билсангиз эди. Мен кўрганларимни сен кўрмагин, Саможон!

Само шошилиб турган бўлса-да, тажрибага эҳтиёжи бор эди.

– Бир куни ёнингизга келсак, бошингиздан ўтганларни айтиб берасиз, хўпми?

Салиманинг ичи тўлиб тошган, кимгадир дардини дастурхон қилгиси келарди.

– Албатта, бугун тушдан кейин келинглар унда.

Само ҳам тушдан кейинги фурсатни кутадиган ҳолатда эмасди. Салима ҳам аҳволни тушунган, «Йигитинг билан мени таништир, сенга муносибми, йўқми, фарқлай оламан», деганди. Само ҳам тажрибаси бор, дея, Серпилни уйига юборган, ёнига Салима опасини олганди. У тушунарди. Ҳарқалай табиб табиб эмас, бошидан ўтказган табиб.

Куз кунлари эди.

Шиддатли шамол дарахт шохларини кескин силкитар, дераза ойналарини аёвсиз саваларди. Учрашув жойига боришаркан, Салиманинг юзи совқота бошлади. Икки дугона ўз ирқи туфайли чекаётган азиятлар уни қаттиқ ташвишга солганди. Самога бирор баҳона айтиб, ортга қайтмоқчи ҳам бўлди, чунки уларнинг йиғлаб туришларини кўрмоқчи эмасди.

– Само, мен қайтсам бўладими? Жуда ҳам совқотдим.

Само тараддудланди:

– Салима опа, сизга ишониб, Серпилни ҳам уйига қайтариб юбордим. У билан учрашгандан сўнг, эҳтимол, жуда тушкунликка тушсам-чи? Ким менга тасалли беради? Юраверинг. Мени бунақа оғир дамда ёлғиз қолдирманг. – У кўз ёши билан давом этди. – Ўзи оёғим тортмай турибди. Опажон, мен ўляпман, ахир. Сиз мени тушунмаяпсиз.

Салима «бўпти, борамиз» деган чоғда улар аллақачон манзилга етиб келишганди. Меҳмет уларни қарши олди. Мук тушиб ўтирган йигит уларни кўриши билан оёққа турди. Йигит ва қиз бир-бирининг юзига қарай олмас, фақат унсиз йиғлашарди. Ниҳоят, бу сассиз саҳнани Салима бузди:

– Шундоғ тураверасизларми? Тезроқ гаплашиб олинглар, кетайлик. Бу қанақа мотам?

– Бундан ортиқ мотам бўладими? Мен Самосиз қандай яшайман? Уни болалигимдан бери севаман. – Йигит бошига муштлаб давом этди. – Аллоҳим, бу нима кўргилик? Ўзинг мададкоримиз бўл!

Сўнг Меҳмет Самога ўгирилди:

– Жоним, нега буни менга аввалроқ айтмадинг? Нега?

Қиз Меҳметнинг юзига истиҳола билан аранг қарай олди.

– Менга уйланмайсан, деб қўрққандим. Нима қилай, сени йўқотишни истамадим. Лекин қўлимда бир китоб бор. Уни икки йил аввал ўқигандим. Ҳозир қайтадан ўқияпман. Унда бир йигит ўз қабиласида мавжуд бўлган қатъий тақиқларга қарамай, ўзи севган қизга уйланади. Уни ўлим жазоси кутарди. Сенда ҳам ўшандай юрак, жасорат бор деб ўйлаб, сенга ёздим. Сен эса, «мен розиман, аммо динимизда рухсат йўқ», деяпсан. Осон эмас. Албатта, сен учун ҳам, мен учун ҳам бунинг катта масъулияти бор. Аммо…

Қизнинг тараддудини кўрган Салима ташаббусни қўлига олди:

– Менга қара, Само! Жаҳлимни чиқаряпсан. Ҳатто ўз қизини сотадиган гажилар ҳам сендек тортинмайди, хижолат чекмайди. Сен нимадан уяляпсан? Агар сен ўзингни шунақа ерга ураварсанг, бошқалар бошига кўтарармиди?

Салима ғалати аёл эди, гоҳида ўзини ҳам бошқаролмай қоларди. Бирданига ўзи ҳам қавмини яшириб юриши эсига тушди… Ўзини лаънатлаб давом этди.

– Нимага бунақамиз, билмадим. Сизлар гаплашаверинглар. Мен нарироқда кутиб тураман. Мен кўз ёшларни кўришга тоқат қилолмайман.

Меҳмет ҳамон йиғидан тўхтамаганди:

– Жоним, нимага буни менга айтдинг? Нимага? Сенсиз нима қиламан? Шуни ўйламадингми?

Само йиғи аралаш қичқирди:

– Нима фарқи бор? Нима ўзгарди? Сўрама, дедим-ку, Меҳмет, бошим шунақа оғрияптики, ҳеч нарсани ўйлолмаяпман. Онангга айтмадингми?

– Айтдим. Улар ҳам роса хафа бўлишди. Мусулмонлар лўлига уйланиши мумкин эмасмиш. Уйдагилар, йиғиштир карам шўрвангни, дейишди. Лекин… айтишга осон! Ўзимни қўйишга жой тополмаяпман. Сендан айрилгим келмаяпти. Бу мумкин эмас. Илтимос, мени тушун, бир чорасини топармиз.

Чорасизлик ичида қолган Меҳмет ҳар қандай ишга ҳозир эди. Мияси лўққиллаб оғрирди. Бирданига эсига нимадир тушдими, кўзлари чарақлаб кетди:

– Бўлди, топдим. Унда мен ҳам лўлига айланаман. Сен рад этмасанг, бўлгани. Мен лўли бўлсам, муаммо ҳал бўлади-қўяди. Ҳеч ким қабул қилмайдиган бўлса, сен билан бирга қочамиз.

Йигитнинг кўз ёшлари қизнинг юрагига найзадек ботарди. Икки ёш бир қарорга келди. Меҳмет лўли бўлади! Лекин қандай қилиб? Иккиси ҳам шу ҳақда бош қотирарди. Илмсиз жамиятнинг илмсиз болалари бир хатони қўйиб, иккинчисига ўтишмоқда эди.

Бир томондан Меҳмет билан Салима, бошқа тарафдан Само билан Серпил кейинги кунлари лўли бўлмаган бир инсоннинг қандай қилиб лўли бўлиш мумкинлиги ҳақида бош қотиришарди. Кимдан сўрашса, «Бунақасини биринчи эшитишим», деб турарди. Уларнинг ҳар тўрталаси қўлларидан ҳеч нарса келмаслигидан қайғуга ботишарди. Салима Самонинг дардини англагани учун уни юпатишга киришди:

– Шу ерда бир қарама-қаршилик бордек. Ўғри лўлилар билан лўли бўлмаган ўғриларнинг қиз олиб, қиз бермаслигини тушунса бўлади. Лекин яхши лўлиларнинг қизини нима учун яхши бир оила келин қилмаслиги керак. Боз устига қиз дурустгина бўлса?

Улар ўзлари тўғри деб билган ҳар нарсани бир-бирларига айтишарди. Шу тариқа ичларидаги исён оловини ўчиришга уринишарди. Аммо, ҳар не қилишмасин, ҳаракат нуқталари хато бўлгани учун улар боши берк кўчада эдилар. Бир қадам ҳам олдинга юра олишмас, очиқ кўчага қандай кириш мумкинлигини ҳам билишмасди.

Салима билан Само, ниҳоят, хайрлашишди. Салима уйига қайтаркан, боши ғувилларди. «Лўли бўлишнинг имкони бўлса, мен ҳам лўли бўламан», деган гапини у ҳеч ҳам унутолмасди. Ажрашган эри тушди ёдига. У хотинининг лўли қавмидан эканини билгач, унга бўлган муҳаббатидан асар ҳам қолмаганди!

Уйига яқинлашганида, шом азони эшитила бошлаганди. Азон овози келган тарафга қараганида, баланд миноралар кўзга ташланди. Бир муддат минораларга термилиб қолди. Ўзи сезмаган ҳолда минғирлади.

– Модомики, бизни ёқтирмас экан…

Бўғзига нимадир тиқилгандек бўлди. У ҳам нотўғри «фатво»ни эшитган, унинг юрагида яширин бир ғазаб вужудга келганди. Дафъатан бир қўрқувни ҳис этиб, шаккок ўйларни миясидан қувишга уринди. Қатъий қарорга келди: эртага Само билан бирга бирор мулланинг ёнига бориб, бу масалага аниқлик киритади. Зотан, бир-бирини жондан ортиқ севган икки инсон мавҳум бир сабабга кўра ажрашиб кетишини у истамасди. Унга ҳеч ким ёрдам қилмасди, аммо у бошқаларга ёрдамлашарди.

Само ўша кечаси ухламади. Салимани кўриши билан хурсанд бўлиб, у томонга отилди.

– Кел, опажоним, сен менга ҳозир жуда ҳам кераксан.

Салима шивирлаб жавоб берди:

– Юр, бир имомга бориб, бу масалани яхшилаб ўрганамиз. Бу масала менинг ҳам иззат-нафсимга тегяпти. Меҳметга ҳам жуда ичим ачиди.

Само онасини аранг кўндирди. Салиманинг таъсири остида ундан рухсат олди. Кўчага чиққанларида Само Салимадан сўради:

– Нега фақат Меҳметга ичингиз ачишади? Мен одам эмасманми? Аслида менга кўпроқ ачинишингиз керак эмасмиди?

Салима қадамларини тезлатиб, жавоб берди:

– Сен унинг устунроқ кўринадиган ирқига кириш учун уриняпсан. Аммо у сени ўйлаб, сенинг камситилиб келинаётган қавмингга киришни истаяпти. Фарқини сезяпсанми? Шу сабабли кўпроқ унга ачиняпман, дедим. Аҳволини кўрмадингми?

Қайси мавзуда сўз бошлашса, гап бориб, Меҳметга тақаларди.

Салима таксига ўтирган пайтларида, сут қайнатаётган қозоннинг тагини ўчирмагани эсига тушди. Само билан бирга уйига бораётган Салима гапира-гапира эшикни очди. Салиманинг уйига бир неча марта кирган Само уйнинг қанчалик тозалигига эътибор қаратди. Уйдан озодалик ва покизалик уфуриб турарди. Ҳолбуки, ташқарида Салимани кўпчилик «фаросатсиз аёл» деб маломат қиларди.

Ўтирар-ўтирмас, Само сўз бошлади:

– Салима опа, бошингиздан ўтганларни айтиб бермоқчи эдингиз, ҳозир айни вақти.

Салима закий аёл эди. Кулимсираб жавоб берди:

– Сен менинг ўтмишимга эмас, ўз келажагингга қизиқяпсан, тўғрими? – Бош чайқаб сўзида давом этди. – Майли, айтаман. Мен кўрганларни сен кўрма, қизим. Олдинроқ билганимда эди, ўз қавмингдан бошқасига кўнгил қўйма, дердим.

Само унинг сўзини бўлди:

– Сиз ўз кечмишингизни айтиб беринг, қарорни мен ўзим чиқараман. Сизнинг аҳволингиз ҳам меникига ўхшайдими йўқми, шуни билмоқчиман.

Аёл бир хўрсиниб олди-да, давом этди:

– Довуд билан бир-биримизни севардик. Оила қурдик. Кошки, унга тегмасам эди. Тириклай гўрга тиқишди мени. Эрим сал жаҳли чиқса «айб ўзимда, лўлининг қизига уйланмаслигим керак эди», деб туриб оларди. Эҳ, буларни ҳечам унутолмайман. Уйга бирор меҳмон келадиган бўлса, менинг лўлилигим очилиб қолмасин деб ўзларини ҳар куйга солишарди. – Аёлнинг эсига нимадир тушдими, дарров, тузатиш киритди. – Ўзи мен лўли эмасман. Гаччоман.

Самонинг жаҳли чиқди:

– Гаччо деган сўзни биздан бошқалар ишлатмайди-ку? Нега ўзингизни сир тутасиз? Ўзингиз лўлиларни камситиб турибсиз-ку, бошқалардан яна ҳурмат кутасиз-а? Ҳатто ўғри ҳам, ғар ҳам, қўшмачи ҳам ўзининг кимлигини тан олади. Ўз боласини сотганлар ҳам қилмишидан уялмайди. Лекин биз, биз уяламиз, холос.

Салима афсус билан Самога ўгирилди.

– Албатта, уяламиз. Бизникилар ўғрилик қилишади, одамларни алдашади, фол очиб, найранг ишлатишади. Қани, лўлилар орасидан чиққан бирорта доктор, бирорта депутат борми?

Само лўли эканлиги сабаб мактабга олинмаган болаларни эслади:

– Қаердан ҳам бўлсин? Ахир лўлининг боласи бўлгани учун мактабга қабул қилишмаса, улардан қанақасига доктор чиқсин? Ўғри ва фирибгарлар бошқа миллатларда ҳам бор. Депутатлар ҳам бор, аммо уларнинг кўпчилиги ўз наслини сир тутади. Мана, Тепажиқ маҳалласига бир қаранг, қанчаси ўғрилик қилади? Уларнинг тўқсон фоизи очидан ўлса ҳам бировнинг нонига кўз олайтирмайди. Аммо ҳаммасига ўғрига қилинадиган муомалани қилишади. Истанбулда Драман, Қосимпошо, Тўпхона ва Султон маҳаллаларида ҳам лўлилар яшайди. Улар орасида яхши одамлар, асл инсонлар кўп. Уйларига кирсангиз ёғ тушса ялагудек. Ҳаммаси виждонли, ҳалол одамлар. Аммо уларга неча киши ишонаркин? У ерда менинг қариндошларим, танишларим бор. Аммо улар ўзларини худди қилган жинояти учун қочиб юрган жиноятчидек тутишади.

Само ичидан тошиб келаётган ғазабини тутолмай оёққа қалқди:

– Бунақа ноҳақлик қачонгача? Мен ишга киришаман. Ўйлаганим сари қаҳрим келяпти.

Яна нималарнидир гапирмоқчи бўлди-ю, фикридан қайтди. Салимага ўгирилди.

– Қўй буларни, кейин нималар бўлганини айт!

– Кейин менинг лўлилигимдан…

Аёл бирдан каловланди. Кейин ўзини қўлга олиб, давом этди:

– Менинг лўлилигимдан шунчалар уялишар эдики, қаерга боришса, мени ўзлари билан олиб юрмайдиган бўлишди. Эрим ҳам мен билан юришга ор қиларди. Бир пайтлар «сенсиз яшолмайман» деб юрган одам йўқолган, ўрнига бошқаси келганди. Жуда ғазабнок эдим. Аёл киши учун ўлимдан-да ёмони – бу ўз эри томонидан камситилишини билишдир. Имконим бўлганида, бутун дунёга ёлворардим, «илтимос, ўз аёлингизни хўрламанг», деб. Мен уни қанчалар севардим. Мени ёқтирмаслигини билгач, ҳисларим елга соврилди. Ҳар куни «Ё Раббим, нима учун мени лўли қилиб яратдинг?» деб тавалло қилардим.

Бир куни эримнинг пули йўқолди. «Бу уйда шу пайтга қадар ҳеч кимнинг пули йўқолмаган», деди эрим юзимга тик боқиб. Мендан шубҳаланаётганини сездим.

– Нега бунақа қараяпсиз? Мен умримда ўғирлик қилмаганман. Мендан шубҳаланманг, – дедим.

Гапимга қулоқ солармиди? Бутун оила қарор чиқариб бўлганди. Ўғрилик фақат лўлиларгагина тегишлидек, «сендан бошқаси олиши мумкин эмас, бизнинг оиладан ҳали ўғри чиқмаган, биз асил оиламиз», деб туриб олишди.

– Аслида менинг оилам асил, – дедим йиғлаб. – Агар сиз менинг онамнинг ўрнида бўлганингизда, билмадим, нималар қилардингиз. Онам ҳали келинлик пайтида отам одам ўлдириб, қамалди. Онам ўн етти йил номусини асраб, гул сотиб тирикчилик қилди. Бизни ҳам номусли қилиб тарбиялади. Кўчага чиқса ясаниб чиқмасди. Бегона эркаклар у ҳақда ёмон хаёлларга боришига йўл бермасди. Бундан ортиқ асил оила яна қаерда бор, деб фарёд солдим.

Само ўзини қўлга олганди.

– Қойил. Салима опа, Барака топинг. Анча хотиржам тортдим.

Аёлнинг кўзлари ёшга тўлиб, олдига қаради:

– Аммо фойдаси бўлмади. Улар ўз билганларидан қолишмади. Мени ўғирламаган пул учун ўғрига чиқаришди. Аҳмоқлигим сабабли, барибир тишимни тишимга босдим. Чунки эрим мени севмаса ҳам, мен эримни севардим. – Салима хоним кўз ёшларини тиёлмай изтиробли ҳикоясини давом эттирарди. – Қизиғи, ҳамон уни унутолганим йўқ. Аҳмоқман, ростдан ҳам. Шу сабабли ҳалиям эрга тегмадим… Кунларнинг бирида унинг кўйлагини дазмоллаб тургандим. Ўзига айтолмаган гапларимни кўйлагига айтиш билан овора эдим. Эшик тақиллади. Почтачи келган экан. Эримдан ажрашиш ҳақидаги ҳужжат келган. Турган еримда қотиб қолдим. Ўзимга келганимда кўйлагим ёниб, олов таглик тахтага ҳам ўтган, уйни тутун қоплаган эди. Кўп ўтмай ўзи ҳам келди. Кўзлари қип-қизариб кетганди.