Текст книги "Qala"

Arçibald Kronin
Qala

HƏYATI YAZAN HƏKİM
Arçibald Cozef Kronin

1896-cı il, iyul ayının 19-da Şotlandiyanın Dunbarşir qraflığında – Kardrossda anadan olub. Kronin şotland yazıçısı hesab edilsə də onun atası Patrik Kronin əslən irlandiyalı idi. Bəzi tədqiqatçılar onun ulu babalarının məhz Şotlandiyadan İrlandiyaya köçdüklərini yazırlar. Arçibaldın anası Cessi isə şotland protestantlarından idi. Arçibald ailənin tək övladı idi, maddi cəhətdən imkanlı olduqlarından Kroninlər onun yaxşı təhsil alması üçün hər cür şərait yaratmışdılar.

Amma uşaqlıq illərində həyat onun üçün kədərli sürpriz də hazırlamışdı. 7 yaşı olanda atası vərəmə tutuldu və çox keçmədi ki, öldü. Anası ilə birlikdə çox çətin, maddi sıxıntılar içərisində yaşamağa məcbur qaldılar. Anası kiçik Arçibaldla birlikdə yaşamaq üçün Dambartona – atası Arçibald Monthomerin evinə köçməli olur. Və burada səhiyyə idarəsində inspektor vəzifəsinə işə düzəlir. Bəlkə də bu təsadüflərin nəticəsiydi ki, Arçibald sonradan tibbi sahəyə meyl göstərdi. Əslində isə bu gəncin daxili bütünlüklə həyat enerjisi ilə dolu idi. Və bu üzdən də o bir çox sahələrdə özünü görürdü. Dambarton Akademiyasının tələbəsi kimi o bir sıra konkurslara qatılaraq uğur qazandı. İdmana həvəs göstərsə də, gününü daha çox kitablara həsr edir, oxuyurdu.

1914-cü ildə Arçibald Cozef Qlazqoya gəldi və burada imtahanları verib Qlazqo Universitetinin tibb məktəbinə daxil oldu. Və burada özünün qeyri-adi bacarığı, savadı ilə xüsusu tələbə təqaüdü ilə təmin edildi. Beş illik təhsil illərindən sonra o bir müddət dünya müharibəsində donanmada həkim-cərrah da işlədi. Amma gənc Arçibald dünyanı daha yaxından görmək, insanları olduqları kimi, dərindən tanımaq istəyirdi. Məhz bu istəklərinə görə də gəmi ilə Hindistan səfərinə çıxdı. Amma bu o qədər də uzun sürmədi və o, yenidən Şotlandiyaya qayıtdı.

25 yaşında olanda evlənməyə qərar verdi. O, tibb fakültəsində oxuyan Aqnes Meri Qibsonla (Mey) ailə həyatı qurdu. Kronin özünə ömür-gün yoldaşı seçməkdə yanılmamışdı. Mey həyatı boyu hər bir işdə ərinin yanında olmuş, bir həkim kimi də ərinin bütün tibbi işlərində, təhqiqatlarında ona yardım göstərmişdi. Hətta Kroninin bədii yaradıcılığından da kənarda qalmamışdı. Ərinin əsərlərinin əlyazmalarının üzünün köçürülməsini belə üzərinə götürmüşdü.

Bu izdivacdan Kroninin 3 oğlu dünyaya gəlib: Vinsert, Patrik və Endryu. Arçibaldın həyat tərzi, ailəsi ilə əlaqədar qısaca yalnız onu demək olar ki, o, övladlarına və arvadına həmişə diqqət göstərib. Övladlarının təhsilinə və tərbiyəsinə ciddi yanaşıb.

Yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindən biri olan "Qala" romanı avtobioqrafik xarakter daşıyır. Roman Kroninlərin həyatını, onların gənc ailə və yenicə həkimlik fəaliyyətinə başlayan cütlük kimi çətinliklərdən necə keçdiyini, daxili həyəcanlarını oxucunun təsəvvüründə çox ustalıqla canlandırır. Əlbəttə, ola bilməzdi ki, qızğın həyat tərzi keçirən, böyük istedad sahibi, əsərlərində həyatı olduğu kimi əks etdirməyə çalışan, insan duyğularını yüksək bədii dildə təsvir edə bilən Arçibald Kronin yaşadıqlarının, gördüklərinin, hiss etdiklərinin bir parçasını, hansısa hissəsini əsərlərinə gətirməsin. Ümumiyyətlə, yaradıcılığı boyu qondarmaçılıqdan uzaq olan, ən çox həyatın özünü, reallıqları, insan duyğularının ən incə çalarlarını, qüsurları və müsbətlərini qələmə alan Kronin həmişə dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilərək böyük tirajlarla çap olunub. Hətta onun bir sıra əsərləri həm İngiltərədə, həm də Hollivudda ekranlaşdırılıb.

Kronin bədii yaradıcılığa 1931-ci ildə yazdığı ilk romanı – "Broudi qəsri" ilə başlayıb. Bu romanın yazılmasının qəribə tarixçəsi də var. Bəlkə də bu əsər heç tamamlanmayacaq, işıq üzü görməyəcəkdi. Səhhətində yaranan problemləri bərpa etmək məqsədi ilə Şotlandiya dağlarına yola düşən Arçibald burada bu romanı yazmağa başladı. Lakin bir müddət sonra əsərin alınmadığını düşünən yazıçı bundan vaz keçdi və əlyazmanı oradaca xəndəklərin birinə atdı. Amma xoş bir təsadüf "Broudi qəsri"ni xilas etdi. Məhz həmin xəndəyi qazan yerli fermerlərdən biri əlyazmanı tapdı və Kronin bundan sonra əsəri tamamladı. Və roman qısa müddət ərzində böyük uğur qazandı.

Bu elə bir uğur idi ki, həm ədəbi mühit, həm də oxucular onu yazıçı kimi qəbul etdilər. Böyük uğur qazanan Kronin artıq həkimlikdən uzaqlaşmağa və bütünlüklə özünü yaradıcılığa həsr etməyə qərar verdi. Bundan sonra, 1935-ci ildə onun ikici romanı – "Ulduzlar aşağı baxır" əsəri işıq üzü gördü. Əsərlərində sosial problemlərdən bəhs etsə də yazıçı çox böyük ustalıqla onları cəmiyyətin problemləri səviyyəsinə qaldıra bilirdi. Bəlkə də yaradıcılığındakı məhz bu məziyyətlərinə görə, bir sıra tənqidçilər onu ingilis tənqidi realizmin ən aparıcı yazıçılarından biri kimi təqdim edirdilər.

Hərçənd onun bir sıra əsərlərində romantika da qabarıq şəkildə özünü göstərirdi. 1937-ci ildə yazdığı "Qala" romanı onun şöhrətini ikiqat artırdı. Roman çox sürətlə yayıldı, oxucuların rəğbətini qazandı və bir sıra dillərə tərcümə olundu. Maraqlıdır, İkinci Dünya Müharibəsi dövründə əsərləri öz mahiyyətinə görə Almaniyada qadağan olunsa da yazıçının kitabları orada da sevilə-sevilə oxunurdu.

Onun "Qala" romanı Birləşmiş Ştatlarda ən çox sevilən əsər kimi ad qazandı. Ümumiyyətlə, onun kitabları ABŞ-da rekord həddə satılırdı. Elə 1958-ci ildə oxucular tərəfindən alınan kitablarının sayı 7 milyonu ötmüşdü. Artıq yazıçının "Gənclik illəri", "İspan bağbanı", "İudanın ağacı", "Səlibçiyə abidə", "Şimal ziyası", "Cib dolusu çovdar"… romanları hər tərəfi əl-əl dolaşırdı.

1939-cu ildə Kronin ailəsi ilə birlikdə ABŞ-a – "yeni dünya"ya köçdü. Amma onun buradakı yaradıcılığını məhsuldar hesab etmək olmaz. Yəni Avropa ilə müqayisədə burada o çox az yazdı. Arçibald əslində Amerikada psixologiya, fəlsəfə, din, Tanrı haqda daha çox öyrənməyə başladı. Dini baxışlarında inkişaf baş verdi. Əvvələr dinə, Tanrıya ciddi yanaşmayan A. Kronin sonradan səhv etdiyinin fərqinə vardı və dini mövzuda esselər, yazılar da yazdı. O, Allahı dərk edərək inandı. Yazıçı "Mən Allaha niyə inanıram?" essesində öz düşüncüləri ilə bağlı açıq etirafda da bulunur. O yazırdı ki, tibbi fakültədə oxuyarkən və təcrübələr keçərkən aqnostik idim: (Aqnostisizim obyektiv aləmin dərk edilməsi ilə bağlı fəlsəfi nəzəriyyə) "Mən Allah haqqında düşünərkən gülməyim gəlirdi". Amma Kronin Uelsdə mömin insanlar arasında təcrübə keçərkən Tanrının, Böyük Yaradanın var olduğunu hiss etməyə başlayıb: "Həyatın mövcudluğunun sərhədləri mənim oxuyub öyrəndiyim kitablarda göstərildiyindən qat-qat geniş idi. Hətta o qədər genişdir ki, mən bunları təsəvvür belə edə bilməzdim. Hər şeydən qabaq özümə inamı itirdim. Bunu özümə etiraf etməsəm də Allahı aramaq yoluna doğru ilk addımlarımı atdım. …Əgər fiziki cəhətdən belə dünyanı öyrəniriksə, biz ilk Yaradanı xatırlamaqdan yayına bilmərik…"

Səyahətləri, sərgüzəştləri sevən yazıçı həmin illər ərzində "yeni" və "qoca" qitə arasında bir neçə dəfə səyahət etdi. Nəhayət yenidən Avropaya qayıtdı. Ömrünün qocalıq illərini isə çox sevdiyi Dambartonda yaşadı. 75 yaşında ikən İrlandiyada yerli müəllimlərin birinə yazdığı məktub onu ürəyindəki duyğuları çox gözəl ifadə edir.

Arçibald yazırdı: "…Əslində mən bütün dünyanı gəzmişəm. Amma bütün səmimiyyətimlə deməliyəm ki, mənim ürəyim Dambartona məxsusdur… Mənim kabinetimdə 17-ci əsrə aid gözəl bir gül qravürü asılıb. Onun üzərində Dambarton qəsri təsvir olunub. Mən hətta böyük həvəslə Dambarton futbol komandasının oyunlarını da izləyirəm…" Kroninin kluba yazdığı məktub bu gün də Dambartonun futbol komandasının meydançasının vestibülündə çərçivənin içərisində asılıb. Arçibald Cozef Kronin ömrünün son 25 ilini elə burada da keçirdi. 84 yaşında – 1981-ci il, yanvar ayının 6-da həyatdan köçdü və doğulduğu torpaqlardan çox uzaqlarda – İsveçrədə, La tur-de-Peylis şəhərciyinin qəbiristanlığında dəfn edildi.

Babək YUSİFOĞLU

BİRİNCİ HİSSƏ

I

1924-cü il, oktyabr günlərinin birində axşam Suonsidən Penoyel vadisinə doğru ağır-ağır sürünən, az qala bomboş qatarın üçüncü dərəcəli vaqonunda kasıbyana geyinmiş cavan oğlan pəncərədən çox maraqla çölə baxırdı.

Şimaldan gələn Mənson bütün gününü yolda keçirmiş, iki dəfə – Karleyldə və Şruzberidə – qatar dəyişmiş, buna baxmayaraq Cənubi Uelsə etdiyi üzücü səfərin axırına yaxın onun həyəcanı nəinki yatmamış, həkimlik fəaliyyətinin başlanması, ölkənin ona tanış olmayan, gözəllikdən məhrum bu guşədə ömründə ilk dəfə aldığı həkim yeri haqqındakı fikirlərdən daha da coşmuşdu.

Çöldə, birxətli dəmiryolunun hər iki tərəfilə ucalan dağların arasında şıdırğı yağış yağırdı, sel-sular hər yeri basmışdı. Dağ zirvələri boz səmada itib-batmışdı, mədənin yarıq-yarıq etdiyi, şlak qalaqlarından eybəcərləşib qara görünən yamaclarda yem axtaran tək-tək çirkli qoyunlar gözə dəyirdi. Bircə kol, bircə ot belə nəzərə çarpmırdı. Çılpaq, quru ağaclar axşam alatoranlığında kabusa oxşayırdı. Yolun döngəsində tökmə emalatxanasının qırmızı ocaqları par-par parlayıb qurşağadək köynəksiz olan bir dəstə fəhləni işıqlandırırdı. Onların çılpaq bədənlərində gərginlik duyulurdu, qolları zərbə endirmək üçün yuxarı qalxmışdı. Döngənin dalında bir-birinin böyrünə qısılmış taxtaüstü qurğular qabağını tez kəsdiyinə baxmayaraq, bu mənzərə müsafirin qəlbində gücün, qüdrətin canlı və xoş təsirini buraxdı. Mənson ciyər dolusu nəfəs aldı. O, gələcəyə bəslədiyi ümiddən doğan ruh yüksəkliyinin birdən-birə bütün varlığını çulğaladığını, ona qeyri-adi bir qüvvə gəldiyini hiss etdi.

Yer üzünə çökən axşam qaranlığı ətrafdakı hər şeyə soyuq, qəmli, kimsəsiz görkəm verdi; yarım saat sonra qatar ucadan fısıldayaraq Penouel vadisində axırıncı şəhər və axırıncı stansiya olan Blenelliyə yaxınlaşdı. Mənsonun səyahəti başa çatdı. O, yol çantasını götürüb vaqonun pilləkənindən yerə atıldı, onu qarşılayan olub-olmadığını bilmək üçün ətrafa diqqətlə göz gəzdirə-gəzdirə perronla irəlilədi. Çıxış yolunda küləyin sanki söndürməyə cəhd etdiyi fənərin altında sarımtıl sifətli, dördkünc papaqlı, gecə köynəyi kimi gen və uzun makintoş geymiş bir qoca intizarla dayanmışdı. O, Mənsonu qaşqabaqlı gözdən keçirib, könülsüz dilləndi:

– Doktor Peycin təzə köməkçisi sizsiniz?

– Tamamilə doğrudur, Mənson. Mənim adım Əndru Mənsondur.

– Uhu, – qoca səsləndi. – Mənim adım Tomasdır, qoca Tomas, – bu avaralar məni çox vaxt belə çağırırlar. Mən qazalaqda gəlmişəm. Üzə-üzə getmək meyliniz yoxsa, oturun gedək.

Mənson çantasını götürüb arıq qara at qoşulmuş köhnə qazalağa mindi. Tomas da onun ardınca qazalağa qalxdı, cilovları yığışdırıb ata müraciət etdi:

– Hə, getdik, Teffi!

Onlar şəhərin içi ilə irəliləyirdilər. Əndru ətrafı daha yaxşı nəzərdən keçirməyə nə qədər çalışırdısa da şəhər leysan yağış pərdəsi arasından uca dağların ətəyinə sığınmış yastı, xırda, boz evlərin səliqəsiz qalağı kimi görünürdü. Bir neçə dəqiqə qoca sürücü dinməz oturub, kənarlarından şırhaşır su tökülən şlyapasının altından qaşqabaqla Əndruya baxdı. Büzüşüb oturmuş, səliqəsiz geyinmiş bu arıq adam firavan yaşayan doktorun şıq geyinən faytonçusuna qətiyyən oxşamırdı, ondan qaxsımış mətbəx piyinin kəsif iyi gəlirdi. Nəhayət o, dilləndi:

– Görünür dərsinizi təzəcə başa vurmusunuz, hə?

Əndru başını tərpətdi.

– Düz bilmişəm! – Qoca Tomas kənara tüpürdü. Öz fərasətindən razı qaldığı üçün bir qədər açıldı, mehribanlaşdı. – Axırıncı köməkçi on gün olar ki, gedib. Burada çox qalan adam az tapılar.

Əsəbi həyəcan keçirdiyinə baxmayaraq Əndru gülümsündü:

– Axı niyə?

– Birincisi ona görə ki, iş çox ağırdır… .

Bəs ikincisi?

– Özünüz görərsiniz.

Bir qədər keçəndən sonra Tomas möhtəşəm bir kilsəni turistlərə göstərən bələdçi kimi qamçısını qürurla qaldırıb xırda evlərin sırasında, işıqlı qapısından buxar burumları çıxan axırıncı evlərdən birini göstərdi.

– Görürsünüzmü? Orada arvadımla qızardılmış kartof satırıq. Həftədə iki dəfə qızardırıq. Hərdən təzə balığımız da olur, – Gizlətməyə çalışdığı təbəssümdən uzun üst dodağı qaçdı. – Məncə belə şeyi bilmək pis olmaz, tezliklə karınıza gələr.

Onlar baş küçənin axırına çatıb, kiçik və kələ-kötür bir küçəyə döndülər. Qazalaq başqa evlərdən xeyli aralı, üç şam ağacının arxasındakı evə doğru uzanan kimsəsiz dar xiyabanda silkələndi. Alaqapının üstündə, "Brinqouer" yazılmışdı.

Tomas atı saxlayıb dedi:

– Budur, gəlib çatdıq.

Əndru qazalaqdan düşdü. O, təqdim olunmaq üçün özünü yığışdırmaq istəyirdi ki, qapı taybatay açıldı, bir dəqiqədən sonra o özünü işıqlı dəhlizdə onu salamlayan qırx yaşlarında dilli-dilavər, kök, üzü gülümsər bir qadının qarşısında gördü; qadının oynaq gözləri par-par parıldayır, yanaqları işıldayırdı.

– Aha, siz yəqin doktor Mənsonsunuz. Keçin içəri, əzizim, keçin içəri. Mən doktorun arvadı missis Peycəm. Ümidvaram ki, yol sizi yormayıb, eləmi? Çox şadam ki, gəlib çıxdınız. Bizdə axırıncı dəfə xidmət etmiş o dözülməz vücud çıxıb gedəndən sonra mən az qala dəli olacaqdım. Heyif ki, onu görmədiniz! Elə bədxərcdi ki, gəl görəsən! Ömrümdə eləsinə rast gəlməmişəm! İndi ki, siz gəlib çıxmısınız, hər şey qaydasına düşər. Gedək, sizi otağınıza ötürüm.

Əndrunun yuxarıdakı otağı çox balaca, darısqaldı, burada bürünc çarpayı, üzünə lak çəkilmiş sarı kamod, bir də üstünə dolça və əl-üz yumaq üçün ləyən qoyulmuş bambuq masa vardı.

Ev sahibəsinin girdə, qara gözləri doktorun üzünün ifadəsini diqqətlə izlədiyi müddətdə Əndru ətrafa göz gəzdirib süni bir nəzakətlə dedi:

– Nə olar ki, missis Peyc bura çox rahatdır.

– Bəli, əlbəttə, – deyib, qadın gülümsədi və gəncin çiynini mehribanlıqla sığalladı. – Əzizim, siz burada əla yaşayarsınız. Mənə münasibətiniz yaxşı olsa, mən də sizə yaxşı münasibət bəslərəm. Açıq danışıram, elə deyilmi? Hə, indi gedək, elə bu dəqiqə sizi doktor Peyclə tanış edim. – O, ayaq saxlayıb gəncin gözlərinin içinə eləcə diqqətlə baxa-baxa, sərbəst danışmağa çalışaraq, dilləndi: – Yadımda deyil sizə yazmışam, ya yox, doktor… son vaxtlar özünü o qədər də yaxşı hiss etmir.

Əndru birdən təəccüblə ona baxdı. Bir söz deməyə macal tapmamış qadın tələsik sözünə davam etdi:

– Eh… elə ciddi bir şey yoxdur. Cəmi bir-iki həftədir ki, yatağa düşüb. Tezliklə sağalacaq. Buna heç bir şübhə ola bilməz.

Karıxmış Əndru dəhlizin axırınadək onun ardınca getdi. Qadın burada qapılardan birini açıb sevinclə çığırdı:

– Edvard, budur bizim yeni köməkçimiz doktor Mənson! O səninlə göruşməyə gəlib.

Əndru pəncərələri məxmər qaytanlı qalın pərdələrlə kip örtülmüş, buxarısında cüzi kömür yanan köhnə dəbdə yığışdırılmış uzunsov yataq otağına daxil olanda Edvard Peyc yatağında ağır-ağır çevrildi, – bunu çox çətinliklə etdiyi açıq-aşkar görünürdü. Bu, açıq rəngli yorğun gözlərlə baxan, sifəti dərin qırışlardan yarıq-yarıq olmuş altmış yaşlarında, ucaboy, arıq bir kişi idi. Üzündə iztirab və nə isə bir məşəqqət, üzüntü kölgəsi vardı. Hələ bu, harasıdır ki! Lampanın yastıq üstünə düşən işığında görünürdü ki, sifətinin yarısı mum kimi sapsarı və hərəkətsizdir. Bədəninin sol tərəfi tamam iflic olmuşdu, ala-bəzək parçalardan tikilmiş yorğanın üstündə uzadılmış sol qolu elə əyilmişdi ki, sarıya çalan əcaib bir şişə oxşayırdı. Ağır və heç də təzə olmayan iflicin bütün bu əlamətlərini görən Əndru birdən-birə dəhşətə gəldi. Araya darıxdırıcı bir sükut çökdü. Nəhayət, doktor Peyc dilləndi.

– Ümidvaram ki, bura xoşunuza gələr. – O, ağır-ağır, hər kəlməni uda-uda, çətinliklə danışırdı. – Bir də ki, işin öhdəsindən gəlməyə gücünüz çatar. Siz hələ çox cavansınız.

– Ser, mənim iyirmi dörd yaşım var, – deyə Əndru süni tərzdə etiraz etdi. – Əlbəttə, bu, mənim ilk xidmət yerimdir… Bir də mən işdən qorxmuram.

Missis Peyc bu sözlərdən xoşallanıb gülümsündü:

– Gördün, Edvard! Mən sənə demədim bu dəfə gələcək köməkçidə bəxtimiz gətirəcək?!

Peycin üzü daha da donuqlaşdı. O, bir müddət gözlərini Əndruya dikib durdu. Sonra onunla maraqlanmırmış kimi yorğun halda dedi:

– Ümidvaram ki, bizi qoyub qaçmazsınız.

– İlahi! Bu nə sözdür?! – deyə missis Peyc səsləndi. Sonra üzünü Əndruya çevirib təbəssümlə üzr istədi. – Bu, ondandır ki, bu gün bir balaca kefi yoxdur. Tezliklə yataqdan qalxar, təzədən işə başlar. Elə deyilmi, əzizim? – O, əyilib ərini bərk-bərk öpdü. – Yaxşı, sən dincəl. Biz yeyib qurtaran kimi, Enni sənə də şam yeməyi gətirər.

Peyc heç bir söz demədi. Üzünün yarısı daş kimi hərəkətsiz olduğundan ağzı da elə bil əyilmişdi. Sağlam əli çarpayısının yanında qoyulmuş kiçik masanın üstündəki kitaba sarı uzandı. Əndru kitabın adını oxudu: "Avropanın vəhşi quşları". Xəstə, kitabı oxumağa başlamamış, təzə köməkçi artıq getmək vaxtı olduğunu başa düşdü.

Əndru şam etmək üçün aşağı enəndə halı çox pərişandı. O, "Lanset" qəzetindəki elana cavab verərək bu həkim köməkçisi yerini almışdı. Lakin missis Peyclə məktublaşarkən qadın, doktor Peycin xəstəliyindən bir kəlmə də olsun yazmamışdı. Halbuki, Peyc, şübhəsiz, çox ağır xəstədir, onu işləmək qabiliyyətindən məhrum etmiş beyinə qan sızmasının bütün əlamətləri göz qabağındadır. O, təzədən işləyə bilmək vəziyyətinə gəlib çatıncayadək kim bilir neçə ay keçəcəkdir, bu vəziyyətə çatması da hələ müşkül məsələdir.

Əndru güc-bəla ilə bu xoşagəlməz məsələ barədə düşünməkdən əl çəkdi. Hər halda o, gəncdir, sağlamdır, Peycin xəstəliyi üzündən öhdəsinə bir qədər çox iş düşəndə nə olar ki! Həkimliyə təzə başladığından o, xəstələrin axın-axın yanına gəlməsini arzulayırdı.

Özünü tələsik halda yemək otağına salan missis Peyc fərəhlə bildirdi:

– Əzizim, bəxtiniz gətirdi! Bu gün siz birbaşa şam edə bilərsiniz. Ambulatoriyada qəbulunuz olmayacaq. Əvəzinizdə bütün işləri Dey Cenkins görüb.

– Dey Cenkins?

– Bəli, o bizim aptekçidir, – deyə missis Peyc başdansovma izah elədi. – Əlindən hər iş gəlir. Karagələn adamdır. Hətta bəziləri onu "doktor Cenkins" də çağırırlar. Əlbəttə, onu doktor Peyclə qətiyyən müqayisə etmək olmaz. On gündür ki, o, xəstələri ambulatoriyada qəbul edir, hətta xəstə üstünə, evlərə də gedir.

Əndru yenə çaşıb qalaraq gözlərini qadına dikib durdu. Uelsin bu ucqar guşələrində tibbi məsələlərin çox şübhəli vəziyyət alması haqqında ona deyilən bütün sözlər, edilən xəbərdarlıqlar yadına düşdü. Dinməmək, danışmamaq üçün o, yenidən özünü zorlamağa məcbur oldu.

Missis Peyc masanın yuxarı başında, arxası sobaya əyləşdi. Yastıqlı kreslosunda yerini yaxşıca rahatlayıb, şam yeməyindən alacaq həzzi qabaqcadan duyaraq ləzzətlə burnunu çəkdi, önündəki zəngi qaldırıb çaldı. Şam yeməyini yaşlı, solğun üzü təmiz yuyulmuş xidmətçi qadın gətirdi; o içəri girən kimi Əndruya gizli bir nəzər saldı.

Missis Peyc yumşaq bulka diliminə yağ sürtüb onu ağzına dürtərək ucadan dedi:

– Enni, bu, doktor Mənsondur.

Enni heç nə demədi. O, bişmiş, soyuq döş ətinin nazik bir dilimini ehtiyatla, Əndrunun boşqabına qoydu. Onu da deyək ki, missis Peycin şam yeməyi üstünə soğan doğranmış isti bifşteksdən və bir parç pivədən ibarətdi. Ona təqdim olunan ayrıca boşqabın qapağını qaldırıb yumşaq əti kəsməyə başlayan qadın səbirsizliklə dodaqlarını yalayaraq, izahat verməyi lazım bildi:

– Doktor, bu gün səhər pis yemişəm. Bundan başqa mən xüsusi pəhriz saxlayıram. Qan azlığından ötrü. Elə buna görə də yemək vaxtı bir damcı pivə də içməli oluram.

Əndru lifli quru döş ətini qətiyyətlə çeynəməyə, hər tikəni bir qurtum soyuq su ilə içəri ötürməyə başladı. İlk dəqiqələrdə yaranan əsəbilik keçəndən sonra onda təbiətinə xas olan yumor hissi baş qaldırdı. Missis Peycin səhhətinin zəifliyindən şikayəti onun zahiri görkəmi ilə elə kəskin ziddiyyət yaradırdı ki, Əndru özünü qəhqəhə çəkib gülməkdən güclə saxladı.

Şam yeməyi zamanı missis Peyc çox yeyir, az danışırdı. Nəhayət, bifşteksin işini bitirib, bir parça çörəklə boşqabı yaxşıca təmizlədi, pivənin qalığını başına çəkdikdən sonra dodaqlarını marçıltı ilə yalayaraq kreslonun söykənəcəyinə yayxandı. Bir balaca təngnəfəs olmuşdu. Yumru yanaqları alışıb-yanır, par-par parıldayırdı. Görünür, onun bir qədər də süfrə başında oturub ürəyini boşaltmaq meyli vardı, bəlkə də təbiətinə xas olan həyasızlıqla Mənson haqqında bilmək istədiklərinin hamısını ondan qoparmağa ümid bəsləyirdi.

Onun qarşısında arıq, yöndəmsiz, lakin qıvraq, şux, almacıq sümükləri çıxmış, qarasaç, qəşəng ağızlı, göy gözlü bir gənc oturmuşdu. Gözlərini qaldıranda onların qəti, sakit, sınayıcı ifadəsi üzünün əsəbi gərginliyi ilə çox qəribə bir təzad yaradırdı. Bundan tamam xəbərsiz olan Bloduen Peyc öz qarşısında keltin əsl nümunəsini görürdü. Əndrunun üzündə ifadə olunan əzmi və iti ağlı qiymətləndirən qadın, ona verilən üç gündən qalma gön kimi bərk cüzi ət payını itaətlə qəbul etdiyindən çox razı qaldı. Missis Peyc bu qərara gəldi ki, təzə köməkçi zahirən ac adama oxşasa da, onu yedirmək çətin olmaz.

Qadın baş sancağı ilə dişlərini qurdalayaraq fərəhlə bildirdi:

– Əminəm ki, sizinlə gözəl dolanarıq. Daha bəsdir, müxtəliflik üçün mənim də bəxtim bir balaca gətirməlidir axı.

Missis Peyc mütəəssir olaraq Əndruya qayğılarından, müsibətlərindən danışmağa başladı, sözgəlişi burada həkimlərin iş şəraiti barədə bəzi məlumatlar verdi:

– Ah, əzizim, bu, əsl dəhşətdi, dəhşət! Siz heç təsəvvür edə bilməzsiniz… Doktor Peycin xəstəliyi, bir-birindən pis olan köməkçilər, heç bir gəlir yox, ancaq bolluca xərc… Siz inana bilməzsiniz ki, mən necə iztirab çəkirdim!.. Bu yandan da mədənin direktorunu və rəhbərliyini dilə tutub razı salmaq lazımdı, – axı fəhlələrin müalicəsi üçün haqqı onların vasitəsilə alırıq. – Tələsik əlavə etdi: – Haqq da ki, nə haqq?! Qəpik-quruş!.. Görürsünüzmü, bizim bu Blenellidə belə qayda-qanunlar var. Mədənin idarə heyəti ştata üç həkim salıb, amma unutmayın ki, onlardan ən yaxşısı, şübhəsiz, doktor Peycdir. Özü də, o, burada lap çoxdan işləyir. Otuz ildən çoxdur, – zarafat deyil! Bəli, deməli həmin üç doktor özünə nə qədər istəsə köməkçi götürə bilər. Doktor Peycin köməkçisi sizsiniz, doktor Nikolsun özündən çox razı olan Denni familiyalı bir köməkçisi var. Lakin köməkçilər mədəndə xidmət etmirlər, onların adı siyahıya düşmür. Bayaq dediyim kimi, idarə heyəti mədəndə və daş karxanasında işləyən hər fəhlənin maaşından müalicə üçün pul çıxır, həmin pulları neçə xəstəyə xidmət etdiyindən asılı olaraq ştatlı həkimlərə verir.

O, dayandı: bu ətraflı izahat onun dayaz ağlını və dolu mədəsini həddən çox yordu.

– Missis Peyc, deyəsən, buradakı bütün qayda-qanunlarınız artıq mənə aydın oldu.

– Lap yaxşı! – Qadın adətincə şən qəhqəhə çəkib güldü.– Siz gərək daha heç nədən narahat olmayasınız. Bircə şeyi yadınızda saxlayın ki, siz doktor Peyc üçün işləyirsiniz, bunu unutmasanız onun zavallı arvadı ilə çox yaxşı yola gedə bilərsiniz!

Qadına dinməzcə göz qoyan doktor Mənsona elə gəldi ki, missis Peyc onda özünə qarşı şəfqət, mərhəmət hissi oyatmaq, eyni zamanda onu öz təsiri altına salmaq istəyir, həm də bütün bunları qayğısız mehribanlıq pərdəsi altında edir. Qadın bəlkə də lap ağ elədiyini özü də duydu, belə ki, saata baxıb qəddini düzəltdi, bayaqdan dişqurdalayan kimi istifadə etdiyi sancağı təzədən yağlı, qara saçlarına taxdı. Sonra qalxdı. Bu dəfə dediyi sözlər tamam başqa tərzdə, az qala amiranə səsdəndi:

– Yaxşı yadıma düşdü: Qlayder-pleys, yeddi nömrəli ünvana, xəstə üstünə getmək lazımdır. Saat beşdən sonra xəbər veriblər. Elə indi getsəniz daha yaxşı olar.