Текст книги "Шалом"

Безумоўна, сэрыя ўяўляла зь сябе лірычны этап у творчасьці Буяна. У адрозьненьне ад іншых пэрыядаў, насякомыя тут былі не агрэсіўныя, а мілыя і вясёлыя. Іх супольны бег у адным напрамку сымбалізаваў агульнасьць памкненьняў, пазытывісцкае стаўленьне да жыцьця, радасьць калектыўнай супрацы, магчымасьць пераадоленьня любых перашкод кагалам, узрушанасьць сумеснага крэатыву, прыгажосьць спартовага сьвята на фоне вясковых пэйзажаў і многае, многае іншае.

Інгрыд, ацэньваючы сэксуальныя танцы Буяна, зь цікаўнасьцю разглядала ружовых казюлек. Калі ж яна закінула ногі на стол ды ўселася ў такой распуснай, спакушальнай позе, што Буян, ледзь ня страціўшы мову, хацеў ужо як фінальны акорд паднесьці ёй у падарунак самае ружовае з сваіх палотнаў, у пакой увайшлі Андрэ зь есаулам і палёт на палове ноты быў абарваны.

– Што вы так доўга? – пацікавілася Інгрыд, скідваючы са стала ногі.

– Вы тут, спадзяюся, ня надта бяз нас сумавалі, – Андрэ абвёў поглядам майстэрню, якая больш нагадвала мастацкі салён з расстаўленымі ды павернутымі да гледача палотнамі.

Тым часам Хведар падышоў да стала і моўчкі вываліў на яго батарэю вадкіх прыпасаў, памеры якой сьведчылі, што бой сёньня будзе ня просты, а цяжкі, жорсткі і, хутчэй за ўсё, зацяжны. І невядома яшчэ, ці дажыве нехта зь іх да сьвітанку. Супернік быў моцны, падступны, добра ўзброены. Ён грозна паглядаў з сваіх амбразураў, бразгаючы затворамі аўтаматаў, булькаючы вадкім мэталам усунутых у гарматы снарадаў.

Моўчкі яны прыселі вакол стала. Хведар, адчуваючы ўсю сур’ёзнасьць будучай бітвы, напружана разьліў па першай і, выдыхнуўшы, прамовіў:

– Ну, паехалі! За Радзіму! Плі!

Пачалі як звычайна, зь цяжкой артылерыі. Як вопытныя старыя жаўнеры, яны ведалі, што спачатку ворага неабходна як сьлед разьдзяўбсьці артналётам. Паганяць непрыяцеля па акопах, каб, задраўшы задніцу, ён пабегаў з бліндажу ў бліндаж пад грукатаньне снарадаў ды ўсялякую дрэнь, што валіцца з неба: камякі зямлі, тынкоўкі, лайна ды іншай хрэнацені. Віскі для гэтага падыходзіў як найлепей. Вядома ж, пайшла б і гарэлка, але тут у Бэрліне зь ёй існавала праблема. Каштавала яна даражэй, таму ў маштабах усёй арміі эканомія выходзіла значная.

Першыя два залпы глухімі ўдарамі пракаціліся дзесьці ўдалечыні. Можна хіба здагадвацца, якая паніка і пярэпалах усчаліся ў гэты час у варожых акопах. Але супернік таксама аказаўся ня пальцам роблены. Ён тут жа адказаў залпамі сваёй артылерыі. Падняўся страшэнны грукат і ляск. У бой уступіла пяхота, застракатаўшы бульканьнем віна і глухімі воплескамі піўных бляшанак. Усе наўкола загаманілі, затрашчалі, загаварылі на розных мовах – завязалася хаатычная страляніна.

Хведар цьвёрда стаяў ля гарматаў і, зарадзіўшы чарговую порцыю вогненнай вады, перад тым, як донца снарада схаваецца ў гарлавіне, крычаў:

– За перамогу!

– За сустрэчу!

– За прыўкрасных дам!

– За мастацтва!

– За Тахелес!

– За Эўфрасіньню Полацкую!

– За Мар’ю Іванаўну!

– Чаму за Мар’ю Іванаўну?

– А чорт яго ведае! Проста да слова прыйшлося!

– За Бэрлін!

– За нас!

– За нашых ворагаў!

– За тое, каб усе!

– Ура!

– З Новым годам!

– Новы год яшчэ ня хутка!

– Нічога страшнага! За яго яшчэ сёньня не пілі!

– Будзьма!

– Бум!

– Ну!

– Аааааа!

Так, бітва завязвалася нежартоўная! Вораг насядаў з усіх бакоў! Але наш маленькі атрад мужна, гераічна адбіваў яго націск. Інгрыд, не змаўкаючы, стракатала з кулямёту. Адначасова яна выконвала ролю сястры міласэрнасьці. У нейкі момант, адчуўшы, што сілы з галадухі пакідаюць Андрэ і ён можа раней часу паваліцца на дно акопу, яна скокнула байцу на калені і, упіўшыся ў ягоныя вусны, пачала рабіць штучнае дыханьне. Потым схапіла за руку і пацягнула за сабой па доўгім калідоры Тахелесу. У зацішным цёмным куце Інгрыд прыціснула параненага да сябе, расшпіліла замок на прарэху і запусьціла туды руку. Андрэ тут жа адчуў прыліў сілаў – адкрылася другое дыханьне. Ён усадзіў маленькую кулямётчыцу на зялёныя драўляныя скрынкі, і яны з паганскай радасьцю ў сэрцы выканалі тое, што тоіць у сабе патаемную сутнасьць усялякага сэнсу.

Вярнуўшыся ў майстэрню, яны знайшлі сьвежае падмацаваньне. Пакуль іх не было, сусед па паверсе, пачуўшы страляніну, шум, грукат, бразганьне шкла і Брэгавіча, што ва ўвесь голас роў з прайгравальніка, зазірнуў да Хведара. Пабачыўшы такое, ён адразу кінуўся да сябе і, крэкчучы, прыцягнуў яшчэ скрыню снарадаў. Што было вельмі своечасова, бо віскі да таго моманту якраз скончыўся. На стале заставаліся толькі вінныя патроны ды піўныя хлапушкі, так што есаулу ўжо не было чым зараджаць цяжкую артылерыю.

Канечне, такі бой ня мог абысьціся бяз стратаў. Першым па-геройску ляснуўся паэт Буян. Нейкі шалёны фугас разарваўся побач, і ён, рухнуўшы проста на рукі Андрэ, учапіўся яму ў плечы паранены і прастагнаў:

– Ааааа… аааааа…… Гаўнюк! Аддай шалом!

На што той адправіў Буяна ў дупу. Але ён тут жа пераключыўся на Інгрыд, што сядзела поруч, і ў простых ангельскіх выразах прапанаваў ёй зьдзейсьніць полавы акт на ягоным матрацы. Андрэ паглядзеў на Хведара з пытаньнем у вачох: ці не пара нам ужыць сакрэтную супрацьбуянную зброю? Але той быў заняты гутаркай з мэксыканцам – суседам па паверсе і, у прынцыпе, ужо ні на што не зьвяртаў увагі. Ён нават кінуў кіраваць артылерыяй і проста падліваў сам сабе, выпіваючы без усялякіх тостаў.

Бітва прымала зацяжны, нудны характар. Абодва лягеры несьлі сур’ёзныя страты, але сілы варагуючых бакоў аказаліся прыкладна роўныя, таму ніхто ня быў здатны ў рашучым націску пераламаць на сваю карысьць ход бою. Артылерыя ўжо не грукатала, як напачатку. Ішла млявая аўтаматная перастрэлка паміж асобнымі дробнымі групамі. Хоць Хведар час ад часу і зараджаў сваю гаўбіцу, але ўжо ня цэліўся, а пасылаў снарад наўдачу, у надзеі: а раптам патрапіць, куды трэба.

У нейкі момант цяжкія зарады зноў скончыліся. Але мэксыканец аказаўся сапраўдным, зь вялікай літары Аміга. Ён яшчэ раз зганяў да сябе ў пакой і вярнуўся з бутэлькай процітанкавага бранябойнага рому.

Буян, хоць і быў цяжка кантужаны, не пакідаў поле бою. Ён поўзаў паміж Андрэ, Інгрыд, есаулам і мэксыканскім Аміга, вешаўся ўсім па чарзе на шыю, лез абдымацца і нешта распавядаў пра сваю геніяльнасьць. Інгрыд ён па-ранейшаму прапаноўваў сэкс, на шпіль шалому спрабаваў прышпіліць канапку са шпікам, а мэксыканца проста хацеў засмактаць у вусны. Хведар паглядаў на гэта спакойна, але толькі да моманту, пакуль Буян нечакана не абазваў Аміга чарназадай малпай.

Есаул быў чалавекам правільным, жыў «па паняцьцях», а таму не трываў расізму ні ў якой форме. Пачуўшы такое, ён моўчкі выцягнуў прыхаваны фаўст-патрон вэрмуту і, наліўшы поўную шклянку, усунуў яе ў руку Буяну. Звыклым жэстам той адпіў палову і хацеў нешта яшчэ сказаць мэксыканцу, але раптам самлеў, зморшчыўся і зьдзьмуўся, як паветраны шарык, на першым, што патрапілася, крэсьле.

Гэта была першая вялікая страта ў атрадзе. Другім паў мэксыканец. У нейкі момант бою, мабыць, прадчуваючы штосьці няладнае, ён захацеў зьмяніць дысьлякацыю, перабрацца ў больш надзейнае – падалей ад абстрэлу – месца, прыўзьняўся з-за стала, але раптам… шалёная куля проста навылёт працяла яго. Ад нечаканасьці Аміга пабялеў, на імгненьне завіс у паветры і… павольна, як аднаногая чапля, узмахнуўшы крыламі, рухнуў, распасьцёршы рукі, сьпінай проста ў ружовыя сунічныя палі.

Мандавошкі ў спартовых трусах, не чакаючы такога, у паніцы ды жаху кінуліся ўцякаць. Іх калектыўны бег у адным напрамку, пазытывісцкае стаўленьне да жыцьця, радасьць саборнай працы, узрушанасьць сумеснай творчасьцю, прыгажосьць спартовага сьвята на тле вясковых пэйзажаў і многае-многае іншае ў імгненьне было абарвана раптоўным нашэсьцем вайны. Яна рухнула на іх галовы проста з блакітнага неба вялікім потным целам п’янага мэксыканца, прабіўшы чорныя варонкі-дзюры ў ружовых палях, зруйнаваўшы іх процітанкавымі надоўбнямі разламаных падрамнікаў.

А тут яшчэ – о жах! – чатыры страшэнныя твары апакаліпсісу проста зь неба насунуліся на іх. Адзін – счарнелы і зьедзены зморшчынамі, нейкага сівога мужыка, і другі больш жудасны – галава ў залатым шаломе Бісмарка – быццам сам дух вайны – назіралі за імі. Ды яшчэ дзьве зубастыя львіныя пашчы – Валенрод з Сьвятаполкам, як дзьве вогненныя гіены, раўлі зьверху на мандавошак, што разьбягаліся ў жаху па крывавых сунічных палях.

Хведар з Андрэ схілілі галовы над тварам забітага сябра. Іх вочы журботна глядзелі на яго, быццам кажучы:

– Сьпі спакойна, наш дарагі камарадэ! Ты быў сапраўдным таварышам, паплечнікам, сябрам! Мы адпомсьцім ворагам за цябе! – нейкая няшчасная мандавошка, якой мэксыканец прыціснуў нагу сваім целам, спрабавала вырвацца з-пад яго і жаласьліва пішчала.

– Так… Піздаўскас на вуліцы Баўскас! Колькі падрамнікаў паламаў! Заўтра Буян сапраўды заб’е яго! – вымавіў Хведар. – Бяры за ногі, перацягнем мэксыканца ў ягоную майстэрню!

Калі яны вярнуліся, Інгрыд ужо спала. Буян, згарнуўшыся сьлімаком, па-ранейшаму сядзеў на крэсьле. Хведар наліў па чарцы, і яны яшчэ выпілі. Ром быў гідкі, заходзіў рыўкамі, спрабуючы рыкашэтам вярнуцца назад. Размаўляць ужо не хацелася, да таго ж сон пудовымі гірамі цягнуў галаву да зямлі. Надышоў час абвясьціць перамір’е. Андрэ распрануўся і залез пад коўдру да Інгрыд. Есаул яшчэ патаптаўся па пакоі, а затым, згасіўшы сьвятло, таксама прылёг.

Чацьвёртая ноч новага жыцьця зноў выдалася трывожнай. Здаецца, і выпіў ён шмат, а таму мусіў бы спаць да раніцы, пакуль смага не паклікала б пацягнуцца да шклянкі вады, але нешта перашкаджала расслабіцца. Шалом зноў у штосьці ўпіраўся, ня мытая ўжо некалькі дзён галава пачынала сьвярбець, і Андрэ ўвесь час хацелася пакруціць шаломам, каб пачухаць яе. Матрац быў вузкі, і Інгрыд, што ляжала побач, абпальвала яго, як гарачая батарэя. Андрэ прачынаўся, варочаўся, ізноў засынаў.

На сьвітанку ён знайшоў сябе на нейкім замкнёным падворку. Па невысокіх утульных дамках у дахоўцы, якія атачалі невялікую прастору, ён здагадаўся, што знаходзіцца дзесьці ў паўднёвай частцы Эўропы. Амаль разьвіднела, але рэшткі ночы працягвалі хавацца ў цёмназялёнай лазе, што абвівала сьцены. Па цэнтры двара стаяла разложыстае гарэхавае дрэва – такое высокае, што верхавіна яго распускалася дзесьці ў бялёсым малацэ сьвітанкавага туману. На зямлі вакол дрэва шырокім вохрыстым дываном ляжалі грэцкія арэхі.

«Як дзіўна. Ня думаў, што грэцкія арэхі растуць на такіх вялікіх дрэвах!» – Андрэ падняў два. Заціснуў у далонях. Раскалоў. Пакаштаваў. Мякаць аказалася вельмі салодкай і смачнай. – «Як добра! Як спакойна! Як лёгка дыхаць гэтым ранішнім, вільготным, з кропелькамі ночы, паветрам!»

Андрэ падышоў да дрэва бліжэй. Пад нагамі мякка зашамацелі гарэхі. Ён прыгледзеўся да дрэва і заўважыў, што камель таксама шчыльна спавіты зялёнай лазой. Яна ўздымалася ад зямлі, караскалася ўгару і пераходзіла на галінкі. На саміх жа галінках лісьця амаль не было, а калі дзесьці й траплялася, то пажоўклае, гатовае ўпасьці да падножжа. Лаза спавівала дрэва настолькі, што яно здавалася вялікай касматай рукою, якая растапырыла ў неба тоўстыя зялёныя пальцы.

«Як цікава! Хутка зіма, і гарэшнік ужо апрануў махнатыя пальчаткі!» – падняўшы галаву ўгару, Андрэ паглядзеў на кончыкі галінак. Ветру не было, і яны нерухома спачывалі ў бялявым целе туману. – «Як хораша! Як ціха! Які казачны белы туман!»

Раптам яму падалося, што недзе высока ў тумане зьявілася незразумелая цёмная кропка. Андрэ прыгледзеўся. Кропка была зусім крохкая, амаль незаўважная, але яна яўна пачынала расьці, набліжацца. Непрыемнае прадчуваньне кальнула нутро. Ён напружыўся. Адышоў убок, але кропка таксама пасунулася. Ён – у другі, і кропка за ім. Андрэ ахапіў неспакой. Цяпер ужо было відавочна: кропка цэліла ў яго, няўмольна несучыся ўніз. Цяпер яе можна было ня толькі пабачыць, але й пачуць. Нешта з рэактыўным сьвістам падала, ляцела проста яму на галаву.

Андрэ ў паніцы пабег па падворку. Але схавацца нідзе ён ня мог – наўкол стаялі касматыя, зарослыя плюшчом зялёныя сьцены. Ён зразумеў, што патрапіў у пастку. Кінуўся да дрэва, пачаў, спатыкаючыся, мітусіцца вакол яго. Грэцкія арэхі з хрустам рассыпаліся пад нагамі. Ногі гразьлі ў іх, сыходзілі ў зямлю.

Раптам ён адчуў, што ўжо нават бегчы ня можа – гарэхі, як дрыгва, засмоктвалі яго. Андрэ зразумеў, што занураецца, патанае ў маленькіх шурпатых смачных шарыках. Ягонае цела па пояс завязла ў гарэхавым балоце і апускалася ўсё ніжэй і ніжэй.

«Гэта канец!», – мільганула ў галаве. Ён ужо па грудзі стаяў у грэцкіх гарэхах і працягваў занурацца далей. Калі гарэхі падступілі пад горла, ён асуджана ўзьняў галаву да неба і з жахам паглядзеў на невядомае нешта. Гэтае нешта імкліва падала ўніз, расло, набліжалася! Восьвось яно мусіла выскачыць з-за туману. Сьвіст, непрыемны сьвіст прадмету, што расьсякаў паветра і ляцеў проста на яго! Яшчэ сэкунда! Доля сэкунды! Імгненьне! Міг! І……….!

– Аааааааа!!! Бля! – з туману выскачыў здаравенны чырвоны бот на высокім абцасе і восьвось з размаху павінен быў храснуць яму па мордзе, але…

– Фу ты! Чорт!!! – … не пасьпеў. Андрэ падскочыў на матрацы, агледзеўся па бакох ды з палёгкай уздыхнуў. Побач спакойна спала Інгрыд. Дзесьці ў куце пахропваў есаул. Буян ужо зьнік з крэсла. Расьсеянае перадранішняе сьвятло пранікала ў акно і мяккім сіняватым воблакам слалася вакол стала па драўлянай падлозе майстэрні.

Ён павярнуўся набок і прыціснуўся да Інгрыд. Праляжаўшы так нейкі час, зразумеў, што ня можа заснуць. У галаве круціліся непрыемныя думкі. Яны таксама варочаліся з боку на бок ды ляніва, напаўголасу нешта мармыталі з-пад сваіх калючых ваўняных коўдраў.

– Атрымаў! Так, так, гэта цешча даслала табе прывітаньне з Магілёва! Яна ніколі не даруе, што замест ботаў ты напёр на галаву гэтую вайну ды яшчэ маеш нахабства маршыраваць зь ёй на ўсход! Тэўтонец хрэнавы!

– Цешча і без таго цябе заўсёды ненавідзела, па самыя грэцкія арэхі абцасамі ў зямлю ўганяла. Таму прыпрэсься ты дадому з вайной ці зь мірам – нічога ня зьменіцца. З вайной нават лепей – ёсьць шанец, што яе разарве ад злосьці!

– А за што ёй цябе любіць? Ты ж, чортавы лузэр, зламаў жыцьцё яе адзінай дачцэ. А яна ж магла ўзяць шлюб з нармальным, прыстойным чалавекам. Вось Кузьміч, што сватаўся да яе, ужо банкірам стаў. А Вася? Які катэдж пад Магілёвам паставіў! Ты ж, басота, ні машыны купіць, ні кватэры пабудаваць ня можаш! Дзяцей нарабіў, а звазіць іх улетку да мора грошай няма. А табе яшчэ на самім пачатку Мар’я Іванаўна казала:

«Андруша, уладкуйся на нармальную працу! Ну хоць бы палатку пастаў на прыпынку, гандлюй чым-небудзь!» Ты ж замест гэтага мядзьведзікаў з саломы ляпіў. Карцінкі ідыёцкія маляваў, як на школьным падворку два п’яныя піянэры ў чырвоных гальштуках уганяюць адзін адному відэльцы ў дупу.

– Ды ўжо лепш відэльцы піянэрам ў сраку ўганяць, чым усё жыцьцё на прыпынку півам ды цыгарэтамі гандляваць!

– Тупая, безадказная заява!

– У рэшце рэшт, Сьветка бачыла, за каго замуж выходзіла!

– Дык ты ж ёй абяцаў, што станеш вялікім мастаком, грошай будзе нямерана! А замест гэтага кожны раз кажаш ёй: «Патрывай яшчэ крыху! Гэты год будзе цяжкім, але ў наступным усё наладзіцца!» І так ужо пятнаццаць гадоў! А зараз яшчэ прыпрэсься з гэтымі дранымі катамі на галаве! Бач ты, якія пысы яхідныя. Пашчы разявілі. Вокам не міргнеш – зжаруць гэтую няшчасную рыбіну на сподзе!

– Сама пашчу заткні, крываногая! – рыкам агрызнуўся Сьвятаполк, злавіўшы на сабе ўхвальны позірк Валенрода.

Андрэ рэзка ўстаў, падышоў да стала і наліў паўшклянкі віна зь недапітага ўвечары пакету.

– Хведар Міхайлавіч будзе вельмі не…

– Ці не пайшлі б вы да д’ябла, паважаны Хведар Міхайлавіч? – прамовіў ён з раздражненьнем, нагбом выпіў і, прысеўшы на крэсла, запаліў цыгарэту.

Сьвітанкавы бялявы туман за акном пакрысе прымаў абрысы дахаў і пашарпаных сьценаў, якія стаялі на іншым баку вялікага двара, што прымыкаў да Тахелесу. У пакоі было ціха. Толькі лёгкае пахропваньне Хведара парушала спакой гэтага імглістага ранку. Андрэ падняў рукі і асьцярожна, на розныя бакі пакруціў шаломам. Галава часалася і сьвярбела. Здавалася, думкі высунулі свае калючыя ваўняныя коўдры вонкі і цяпер, зьбіўшыся ў кучу, яны тапырыліся замест валасоў у яго пад шаломам.

– Што можа быць горш за бурклівую жонку, якая цябе ніколі не разумела? А замест гэтага ў любы зручны момант старалася прынізіць – тыцнуць у пысу тваёй галечай, тваім лузэрствам, паведаміць, што менавіта ты і ёсьць той вечны мудак у піянэрскіх штоніках, якога Кузьміч з Васем торкаюць у дупу ржавым відэльцам, сьцягнутым са школьнай сталоўкі.

– Дык ты і ёсьць вечны мудак! Думаеш, калі надзеў прускі шалом, то ўжо стаў самім Кайзэрам! А жонка твая па-свойму, па-бабску мае рацыю – для яе дзеці важней, і пляваць ёй, што ты непрызнаны геній! Лепш згадай, колькі сьвінства ты ёй прычыніў – п’янкі бясконцыя і ўсё бабы, бабы нейкія…

– Менш трэба было пяліцца ў тэлевізар! А то нагледзіцца там на танцуючых малпаў з салодкага жыцьця – і падавай ёй такое самае. А няма ніякага салодкага жыцьця! Ёсьць толькі працэс спарахненьня матэрыі! Тамака, дзе нядаўна былі прыгожыя ножкі, – вырастаюць цэлюлітныя грушы. Цьху, ты чорт! Салагубаўшчына нейкая! – Андрэ нэрвова загасіў недапаленую цыгарэту.

Яму раптам зрабілася неяк самотна і сумна. Ён падумаў, што ў прынцыпе і Мар’я Іванаўна, і жонка ягоная Сьвета – някепскія людзі. Ды і ён не такі ўжо злодзей. Проста няўтульна ім разам, вось і катуюць адзін аднога, ня могуць знайсьці выйсьця з зачараванага кола. «Зрэшты, – падсумаваў Андрэ, – якое гэта цяпер мае значэньне? У новым жыцьці іх ўсё роўна ня будзе!» – ён падняўся, прачыніў акно, і, зрабіўшы глыток вільготнай бэрлінскай раніцы, адправіўся пад коўдру да гарачай, як батарэя, Інгрыд.

Андрэ прачнуўся, калі дзень пераваліў далёка за поўдзень. Інгрыд побач ужо не было. Акінуўшы вачыма майстэрню, ён убачыў Буяна, які са змрочным выразам твару сядзеў за сталом і пацягваў піва з бляшанкі. Між тым дзень за акном уяўляў зь сябе поўную супрацьлегласьць яго панураму настрою. Ён пераліваўся адценьнямі жоўтага кадмію, вясёла шумеў вуліцай і ўсім выглядам даваў зразумець: хто не ацэніць яго хараства – той скончаны мэлянхолік і мізантроп, які дарма дыхае гэтым найсьвяжэйшым, з прысмакам паравознага гару і кавы, бэрлінскім паветрам. Нават паўшыя мандавошкі ў сонечных промнях гэтага дня выглядалі ўзьнёсла. Празрыстае блакітнае неба, як на карцінах Буяна, выпраўляла іх у апошні шлях фэервэркамі чысьцюткага бэрлінскага лязурку.

– Якая сволач учора мне столькі карцінаў пахерыла? – буркнуў Буян, заўважыўшы, што Андрэ ўжо ня сьпіць.

– Гэта ня сволач, гэта – вайна!

– Хопіць паясьнічаць! Гэта ж трэба, як быццам танк па іх праехаўся!

– Гэта ня танк. Гэта авіяцыя! Учора ўначы, калі ты заснуў, быў налёт. Прыляцелі мэксыканцы і разьдзяўблі тут усё к чортавай матары!

– Якія мэксыканцы! Нажэрліся, як сьвіньні, і валяліся на маіх карцінах!

– Лепш бы дзякуй сказаў! Мы параненых ратавалі! Ведаеш, колькі мандавошак Хведар вынес з-пад абстрэлу! А ў цябе карціны яшчэ сьвежыя, фарба ня высахла – так што, пакуль ён тут па-пластунску поўзаў, у яго ўсё бруха зялёнае стала!

– Добра, годзе зьвізьдзець! Піва будзеш?

– Сонца яшчэ высока! І табе ня раю!

У гэты час за дзьвярыма пачуліся крокі, і праз імгненьне ў пакой увайшоў радасны, відавочна чымсьці ўзрушаны Хведар.

– Вось! Прыдумаў! Проста геніяльна! – з гэтымі словамі ён паставіў перад Андрэ старую драўляную павозку на такіх самых драўляных разьдзяўбаных колах.

– Што гэта? – задаў Андрэ бессэнсоўнае пытаньне, пераглянуўшыся з крыху зьбянтэжаным Буянам.

– Зараз, зараз усё растлумачу! Раніцай я ўстаў і, як звычайна, выйшаў на шпацыр па навакольлях Тахелесу. Асабліва я люблю павывучаць кучы сьмецьця, што ляжаць на нашым двары. Часам тамака можна знайсьці штосьці цікавае для працы. Пізьдзюліну якую-небудзь для інсталяцыі, ляльку, стары падрамнік ці нешта яшчэ. А сёньня іду – ляжыць гэтая павозка! Я зірнуў на яе – і раптам як азарэньне найшло!

– Ну, і?..

– Што, ну і? Разумееш, пакуль я шпацыраваў, у мяне ў галаве думка круцілася: дзе грошай табе на дарогу да Магілёва ўзяць? А тут як убачыў – адразу зразумеў: дык вось яно!

– Што яно?

– Як ты не разумееш! Вось, зірні! – ён палез на кніжную паліцу, парыўся там крыху і выцягнуў зашмальцаваны альбом рэпрадукцый Ота Дыкса. Трэба сказаць, Ота Дыкс быў адным з найулюбёнейшых мастакоў Хведара. Ён гадзінамі мог гартаць старога добрага Ота, разглядаючы карціны, на якіх усіх магчымых кшталтаў выродцы – з рукамі і бязь іх, аднаногія альбо зусім бязногія, аднавокія, бязвокія, на мыліцах і вазках, у мундзірах, фуражках, прускіх шаломах, з забінтаванымі галовамі – інваліды Першай сусьветнай, ішлі, ехалі, кульгалі, каціліся па вуліцах Бэрліну.

– Вось зірні! – Хведар пагартаў альбом, знайшоў патрэбны малюнак і радасна тыцнуў у яго зялёным ад фарбы пальцам.

На карціне быў намаляваны жаўнер першай сусьветнай вайны. Ног ён ня меў. Замест іх да абрубка-тулава была прымацавана драўляная павозка накшталт той, што прыцягнуў Хведар са сьметніцы. Адна рука таксама адсутнічала. Яе замяняла дошка з намаляванымі на ёй спружынкамі. Ці трэба казаць, што ў салдата не было і аднога вока, на яго месцы красавалася чорная пірацкая павязка. Пра такія дробязі, як зубы і сківіцы, можна было нават ня згадваць. Але самае галоўнае – галаву чалавека-абрубка вянчаў дакладна такі, з накіраваным да нябёсаў шпілем, шалом, які быў цяпер на Андрэ. Калека на карціне ганарліва і пагрозьліва каціўся па вуліцах Бэрліну ды зьбіраў міласьціну ў мінакоў, якія шарахаліся ад яго, быццам ад пракажонага.

– Ну што, цяпер зразумеў? – Хведар пераможна паглядзеў на Андрэ.

– Гм, мдаааа… жудаснае відовішча!

– Вось менавіта! Гэта проста кляс! Галоўнае, у нас ёсьць шалом і павозка! Засталося прыкруціць драўляную руку і дадаць крыху антуражу.

– Сківіцу я магу выбіць! Будзем у разьліку за мэксыканцаў! Ха-ха-ха! – уставіў свой пятачок Буян.

– Ідзі да д’ябла!

– Ну! Як ідэя? Па-мойму, проста геніяльна!

– Ааанн, ндаа, – аптымізм Хведара ніяк не хацеў перадавацца Андрэ. Нешта ў сярэдзіне яго бунтавала, супраціўлялася гэтай ідэі. Хоць ён і адчуваў сябе чалавекам небагатым, а часамі нават і бедным, але думка жабраваць, пагатоў на вуліцах Бэрліну, неяк у галаву ніколі не прыходзіла. Да таго ж пачынаць новае жыцьцё з прускім шаломам у ролі папрашайкі здавалася яму зьдзекам з самой яго сутвы.

– Ведаеш, Хведар, гэта вельмі цікавая прапанова, але яе трэба абдумаць, – дыпляматычна адказаў Андрэ.

– Што тут думаць! Гэта ж сапраўдны тэатар! Такога яшчэ не было! Ува ўсіх гэтых бэрлінскіх жабракоў фантазіі не хапае такое прыдумаць! Максымум, што могуць, – запэцкацца срэбнай фарбай ды строіць зь сябе якога-небудзь Моцарта ці Паганіні. А тут, уяві, сапраўдны чалавек-абрубак! Жаўнер Першай сусьветнай!

У кайзэрскім шаломе! Ля Брандэнбургскай брамы! Ды гэта ж супэр!

– Так, так, мне гэтая ідэя таксама падабаецца, – умяшаўся Буян, да якога нарэшце дайшоў размах фантазіі Хведара.

– Ты зірні зь іншага боку! Гэта не клянчаньне! Гэта пэрформанс, тэатар, арт-праект. Ты ж, як артыст, павінен атрымліваць ганарар за выступ!

Андрэ паволі пачаў звыкацца з думкай, што яму давядзецца быць першай асобай у гэтым мастацка-камэрцыйным прадпрыемстве. Ідэя, у прынцыпе, яму падабалася. У нейкім сэнсе яна сапраўды была геніяльная. Яго не задавальняла толькі галоўная роля, адведзеная яму ў гэтым спэктаклі.

«Але зь іншага боку, – падумаў ён, – проста так тупа сядзець і кленчыць міласьціну на вуліцы – пошла, больш пошла, чым гандляваць півам і цыгарэтамі на аўтобусным прыпынку. Але калі ты чалавек-абрубак, жаўнер, які праліваў кроў за Кайзэра, інвалід, што паклаў здароўе на тое, каб гэты пошлы дробнабуржуазны сьвет, шпацыруючы па вуліцах Бэрліну, спакойна смактаў эскімо ў шакалядзе, маючы права шугацца ад цябе, бо ўсе яны нармальныя, а ты – пракажоны! Калі ты шараговы жаўнер арміі мастацтва і вайна для цябе працягваецца і, у прынцыпе, ня скончыцца ніколі… Бо праціўнік і ёсьць гэты пошлы няпэўны сьвет, які прыходзіць зьніадкуль, з пустэчы, спрабуючы цябе падпарадкаваць, прычасаць, прылізаць, аглямурыць, зьняць з галавы твой мір, запакаваць яго ў прыгожую абгортку і паставіць на палічку… Тады ты ня просіш міласьціну, а, як той жаўнер з карціны Ота Дыкса, надзяеш шалом, апускаеш забрала і з гонарам патрабуеш сваё! Ты хочаш, каб гэты сьвет прызнаў бясьсільле перад табой, сваю паразу: каб уратавацца, мець шанец застацца ў сваім ружовым, ванільным жэле ён мусіць заплаціць табе кантрыбуцыю, саступіць тэрыторыі, залагодзіць дарункамі, залатымі зьліткамі, салодкімі наложніцамі!»

Андрэ паглядзеў у вочы Хведару, потым перавёў погляд на Буяна. Яны моўчкі пазіралі на яго з выглядам змоўнікаў, якія толькі што прапанавалі яму далучыцца да путчу і з напругай чакалі адказу. Андрэ вытрымаў паўзу, глыбока ўдыхнуў і на выдыху вымавіў:

– Добра! Паехалі! Першы выступ прызначаем на заўтра! Толькі назавем гэтае дзейства балетам!

– Ес!!!

– Такім чынам, панове! Гастролі балетнай трупы Беларускія СІЗОны ў Бэрліне абвяшчаю адкрытымі! Хведар, расклейце па горадзе афішы! Першае прадстаўленьне адбудзецца заўтра на Аляксандарпляц. Будзе паказаны аднаактавы балет пад назваю «Самотныя сьпевы Звышчалавека»!

Калі Інгрыд увечары вярнулася ў Тахелес, яна засьпела новасьпечаную балетную трупу за дзіўным заняткам. Андрэ сядзеў ля стала з шырока, як быццам на прыёме ў стаматоляга, разяўленым ротам, а Хведар, трымаючы ў руках пэндзаль і скурчыўшыся перад ім, спрабаваў замаляваць яму некалькі пярэдніх зубоў чорнай фарбай. Правае вока ў Андрэ было забінтаванае чорнай павязкай, і наогул выгляд ён меў такі, быццам за час адсутнасьці Інгрыд ягоная галава сутыкнулася зь вялікім, памерам зь вядро, артылерыйскім снарадам.

Хведар, як сапраўдны мастак, раз-пораз падаваўся назад, прыжмурваў вока, любаваўся сваім творам і задаволена прыгаворваў:

– Нядрэнна, нядрэнна, атрымліваецца нават лепей, чым я чакаў!

Буян тым часам спрабаваў прыкруціць да левай рукі Андрэ нейкую ідыёцкую, размаляваную незразумелымі знакамі, драўляную дошку.

Пацікавіўшыся, што ўсё гэта значыць, Інгрыд пачула ў адказ, што яны рыхтуюцца да спэктаклю, у якім яна таксама мусіць узяць удзел. Паколькі трупа ў іх невялікая і лішніх людзей няма, ёй дастаецца маленькая, але важная і адказная роля – раз-пораз забіраць у Андрэ выручку ды аддаваць яе Хведару, а таксама стаяць на стрэме. У пэўныя моманты яна мусіць зганяць у краму па сьвежую порцыю віскі для саліста. А Хведар, як рэжысэр-пастаноўшчык і галоўны балетмайстар, возьме на сябе кантакты з прэсай, тэатральнымі імпрэсарыё, паліцыяй, мафіяй ды разборкі зь іншымі трупамі.

Калі зубны макіяж быў скончаны, калегі ўсадзілі Прыму на павозку і завішчалі, зашчабяталі, а сёйтой нават зарохкаў ад задавальненьня.

– Вось гэта кляс! Дык гэта ж будзе нават круцей за Дыкса! – крычаў захоплены Хведар.

– Так, так, такому кашмару нават я даў бы палову цэнта!

Андрэ выглядаў вельмі пераканаўча. Наяўнасьць ног прыкрываў даўгі скураны плашч. Замест пярэдніх зубоў зеўралі чорныя дзіры, таму, калі ён усьміхаўся альбо пачынаў нешта казаць, ягонае аблічча прымала асабліва злавесны выгляд. Буян, праявіўшы надзвычайную фантазію, прыкруціў да куксы шарнірнай рукі здаравенную іржавую спружыну, што тырчала проста з драўлянага пляча Андрэ. Акрамя гэтага, ён прысабачыў да пратэза званочкі, крукі й зашчэпкі, таму, калі чалавек у шаломе варушыў рукой, яна скрыгатала і зьвінела як старая рухлядзь.

– Ну што ж, засталося скласьці лібрэта ды напісаць партытуру, – вымавіў задаволены Хведар, удосталь налюбаваўшыся сваім творам.

– Так, музычнае суправаджэньне не зашкодзіла б, – падтрымаў Буян, – нядрэнна было б уставіць яму ў зубы гармонік.

– Не, гармонік не падыдзе – занадта сэнтымэнтальна, ды й дзе мы зараз яго знойдзем. А вось… – Хведар палез у далёкі кут майстэрні, нейкі час корпаўся там, бразгаючы ўсялякім хламам, і нарэшце вылез, задаволена трымаючы ў руках стары піянэрскі горн.

– Вось! Гэта рэч што трэба! Ану-ка падзьмі!

– Ббррр! Ххррррр! Эээххррррр!

– Н-да, пярдзёж нейкі выходзіць! Але нічога – навучысься!

– Тым больш табе Брамса на трубе выконваць ня трэба. Ты павінен проста прапярдзець пару разоў, калі бачыш, што публіка на цябе ўвагу не зьвяртае, а там адразу ўступай з рэчытатывам.

– А які рэчытатыў?

– Вось! Для гэтага патрэбна лібрэта! Зараз мы яго і складзем!

– А навошта яму рэчытатыў? Партыя Пэргюнта! Гэта ж балет! Хай моўчкі пярдзіць сабе на трубе і ўсё! – умяшаўся ў гутарку Буян.

– Ну ты калгас! Балет з рэчытатывам больш прыбытковым будзе! Да таго ж, у нас балет сучасны, я бы нават сказаў авангардны, з элемэнтамі опэры!

– Ну вось, падышла да цябе, напрыклад, група турыстаў, а ты і пяеш ім: «Падааайце, грамадзяне, на квітооок да Магілёёёва!»

– Што ты вярзеш! Які квіток да Магілёва! Ён жа прускі жаўнер! За Кайзэра ваяваў! – абурана закіпеў Буян.

– Ну і дурань! Нічога не разумееш! Магілёў як перакладаецца – Магіла Льва! А ён хто? Ён і ёсьць Леў! Апошні Леў апошняй вайны. Вунь паглядзі, якая ў яго залатая грыва! А жадае ён дабрацца да сваёй Магілы, каб тамака зь мірам спачылі тленныя рэшткі яго цела, дакладней, тое, што ад іх засталося: тулава, адна рука, і галава з адным вокам. Так што Магілёў для яго – радавы склеп, горад вечнага спачыну! Зразумеў?

– Так, крута разьвёў! Ну тады трэб прамаўляць Магілёў па-нямецку – тыпу Liongrabben альбо па-ангельску – Lionsgrave, а то інтурысту незразумела будзе.

– Добра, тады скажаш ім, што ты Леў апошняй вайны, так бы мовіць яе дух, здань. І вось ужо шмат гадоў блукаеш па сьвеце ў нязмозе знайсьці спачыну, таму што зрабіць гэта магчыма толькі ў адзіным горадзе – Магілёве. Але дабрацца туды ты ня можаш, бо няма грошай на квіток. Таму каб яны, грамадзяне інтурысты, спакайней спалі, у іх жа інтарэсах крыху раскашэліцца ды скінуцца на праезд да гораду тваёй сымбалічнай сьмерці. А потым ты блісьнеш сваёй абаяльнай бяззубай усьмешкай і нават пару разоў можаш пёрнуць у трубу, каб і да самых тупых дайшло!

– Так, добрае лібрэта, – пагадзіўся Андрэ, – няблага закручана!

На тым задаволіўшыся, канцэсіянэры вырашылі адзначыць пачатак гастроляў. Але паколькі дзень заўтра меўся быць цяжкі – прэм’ера спэктакля, пастанавілі шмат ня піць, а так – ужыць хутчэй сымбалічна. Прыстойныя крамы да гэтага часу ўжо зачыніліся, таму Хведар схадзіў да мэксыканца і пазычыў у яго бутэлечку рому. Разьліўшы па тры разы і пажадаўшы адзін аднаму ўдалага выступу, калегі па тэатры разышліся па матрацах, каб са сьвежымі сіламі сустрэць Заўтра.

Чалавек, які выпадкова апынуўся ў гэты цудоўны восеньскі поўдзень на вуліцы Араніенбургер, мог назіраць даволі цікавую сцэну. Невялічкая кампанія ў стракатых убраньнях каціла па ходніку павозку зь нейкім дзіўным калекам. Узначальваў працэсію высокі сівы мужчына ў вайсковых галіфэ і цяльняшцы, пад чорнай няяснага крою марынаркай. На галаве ў яго красаваўся бэрэт з кукардай, якая выдавала прыналежнасьць сівога да ваенна-паветраных сілаў Украіны. Але ў цэлым ён хутчэй нагадваў махноўца, якога калісьці закінулі з усходу ў Бэрлін завеі рэвалюцыяў і грамадзянскіх войнаў.