Текст книги "Hekayələr"

BİZ EVƏ QƏZET ALMIRIQ

Ankarada, neçə ildən bəri görüşmədiyim çox yaxın bir dostumun evində qonaq idim. Səhər tezdən yuxudan oyanan kimi qəzet oxumasam, başqa iş görə bilmərəm. Mən qonaq olduğum yerdə də bu vərdişimdən əl çəkmək istəməyib səhər tezdən xidmətçidən qəzet istədim. O, əvvəlcə özünü eşitməzliyə vurdu. İkinci dəfə istəyəndə isə bir söz deməyib getdi. Mən elə bildim ki, o, qəzet gətirməyə gedib. Bir az sonra dostumun arvadı salona gəldi.

– Sabahınız xeyir!

– Sabahınız xeyir.

– Rahat yata bildinizmi?

– Çox rahat yatdım.

– Xidmətçidən qəzet istəmisiniz?

– Bəli.

Qadın pıçıltı ilə dedi:

– Biz evimizə qəzet almırıq.

Mən də onun kimi pıçıltı ilə soruşdum:

– Nə üçün?

O, yenə də pıçıltı ilə dedi:

– Əvvəllər hər səhər üç qəzet alırdıq, amma indi altı aydır ki, evimizə qəzet gəlmir.

Mən yenə də pıçıltı ilə:

– Nə üçün yavaşcadan danışırsınız? – deyə soruşdum.

O, bir az da qulağıma tərəf əyilib dedi:

– Uşaqlar eşitməsin deyə…

Bu zaman dostum o biri otaqdan arvadını çağırdı.

Səhər yeməyində özümü saxlaya bilməyib dostumdan soruşdum:

– Nə üçün sizin evə qəzet gəlmir?

O, gözü ilə uşaqlara tərəf işarə etdi, barmağını dodağının üstünə qoydu:

– S-s-s.

Az sonra uşaqlar bağçaya oynamağa getdilər. O zaman dostum mənə dedi:

– Evə necə qəzet alım? Başımıza nə oyun gəldiyini bilsəniz, bunu soruşmazsınız. Oğlum ikinci sinifdə, qızım birdə oxuyur. Ən kiçiyi isə hələ məktəbə getmir. Amma o da artıq oxumağı öyrənib.

Bir dəfə bazar günü idi. Hamımız evdə idik. Biz bazar günü beş, başqa günlər isə üç qəzet alırdıq. Anam paltar ütüləyirdi. Bu zaman oğlum:

– Nənəcan, striptiz nə deməkdir? – deyə soruşdu.

Anam:

– Sus, o nə sözdür… Bu saat ağzına istiot tökərəm. Belə tərbiyəsiz sözləri haradan öyrənirsən?! – deyib oğluma acıqlandı.

Mən həmişə düşünürdüm ki, uşaqların bütün suallarına cavab vermək lazımdır. Əlbəttə, onların anlaya biləcəkləri bir şəkildə… Həm də uşaqların sual vermək arzu– sunu boğmaq çox böyük səhvdir. Bu onlarda daha böyük maraq oyadır və mütləq başqa adamlardan suallarına cavab axtarırlar. Bunun isə nəticəsi çox vaxt ürəkaçan olmur.

Oğlum anamın sualına:

– Heç kimdən öyrənməmişəm, nənəcan, qəzetdə yazılıb… – deyə cavab verdi. – Bax yazır ki, “Striptiz ulduzu…”

– Sus deyirəm sənə! – deyə anam acıqlanaraq qəzeti oğlumun əlindən aldı. Mən yavaşcadan anama dedim:

– Uşağa belə acıqlanmaqla heç də yaxşı iş görmədin! İndi uşaq daha da maraqlanacaq. Onların hər sualına cavab vermək lazımdır… Uşağı başa sal!

– Görəcək günlərimiz varmış! – anam dedi. – Əl boyda uşağa bu yaşımda striptiz nə olduğunu öyrədim?

Oğlum anamla nə haqda danışdığımı hiss etdi və bu səfər mənə yaxınlaşıb soruşdu:

– Ata, sən bilirsən striptiz nə deməkdir?

– Qəzeti gətir baxım!

Gətirdi. Qəzetdə böyük bir şəkil var idi: bir yarıçılpaq qadın başını geriyə əymişdi. Şəkil çox yaxından və ön tərəfdən çəkilmişdi. Oğluma striptizin nə olduğunu anlatmaq istəyərkən o biri uşaqlar da yanıma gəldilər:

– Bu şəkli görürsünüz də… Qadınlar paltarlarını belə çıxarıb soyunur və rəqs edirlərsə, ona striptiz deyirlər. Bu şəkildəki qadın da striptiz oynayandır.

Bu dəfə qızım soruşdu:

– Oğlanlar da striptiz oynayırlar?

– Hələ ki striptizi yalnız qadınlar oynayırlar.

– Nə üçün oğlanlar oynamırlar?

İndi mən buna nə cavab verməli idim?!

– Kişilərə yaraşmaz, – dedim, – təkcə qadınlar oynayır.

– Nə üçün axı?

Buna da çətinliklə cavab verdim.

– Qadınlarda daha yaxşı alınır.

– Mən də böyüyəndə striptiz oynayacağam?

Nənəsi qızımın bu sualını eşidən kimi:

– Hə, indi cavab ver görək! – deyə üstümə bağırdı.

– Sən oynamayacaqsan, qızım… – dedim.

– Niyə? Axı mən də qızam…

Uşaqların ən balacası hər şeyi bilirmiş kimi ona dedi:

– Axmaq, çünki sən hələ balacasan, böyük qızlar striptiz oynayırlar.

Qızım birdən anamdan soruşdu:

– Nənəcan, sən də cavanlıqda striptiz oynamısanmı?

Anam üzünü mənə tutub:

– Öyrət uşaqları, öyrət, – deyə bağırdı. Başını bulayıb mətbəxə getdi.

Bu dəfə oğlum soruşdu:

– Ata, qadınlar nə üçün soyunurlar?

– Kişilərin xoşuna gəlmək üçün…

– Axı indi hava soyuqdur…

– Onlar örtülü, isti yerdə soyunurlar.

– Hə, başa düşdüm, hamamda…

Lap kiçik uşağım anasından soruşdu:

– Ana, sən striptiz oynayırsanmı?

Arvadım:

– Sizin başqa işiniz yoxdurmu? – deyə acıqlandı. – Haydı, keçin içəri!

Uşaqların hərəsi bir tərəfə çəkildi. Bu məsələ ilə əlaqədar olaraq anam mənim xəbərim olmadan qızıma:

– Tərbiyəli qadınlar striptiz oynamazlar, – deyibmiş, – striptiz oynamaq ayıbdır…

Heç uşağa belə söz deyərlər? Nə isə… Elə həmin axşam bir rejissor, bir mühəndis, bir də baş müdir işləyən üç dostum arvadları ilə birlikdə bizə şam yeməyinə gələcəkdilər. Dostum rejissorun arvadı bir zamanlar rəqqasə olub… Bu qadın haqqında xoşagəlməyən şeylər də danışırdılar. Baş müdir olan dostumun evlənməyi isə lap qəribə olmuşdu. Yanında işləyən ərli bir qadınla sevişərkən iş başında yaxalanır. Qadının əri arvadına o adamla evlənərsə, onu məhkəməyə verməyəcəyini söyləyir. Onlar da beləcə evlənirlər. İşin maraqlı cəhəti budur ki, baş müdirin əvvəlki arvadı da başqa bir evdə belə bir iş üstündə yaxalanmış, hətta adı qəzetlərə belə düşmüşdü. Gənc mühəndisin arvadı isə məşhur bir kino ulduzu idi.

Bilirsən ki, mənim əvvəldən kinoya böyük marağım var. Biz dördümüz bir film şirkəti qurmaq istəyirdik. Mən ssenari yazacaqdım. Baş müdir mühəndislə sərmayə qoyacaqdılar. Mühəndisin arvadı baş rolu oynayacaq, rejissor dostum isə filmi çəkəcəkdi. Beləcə, ilk filmimizi birlikdə ucuz başa gətirəcəkdik. Şam yeməyinə toplaşmaq– da məqsədimiz də iş haqqında söhbət etmək idi.

Qonaqlar gəldilər. Süfrəyə keçməzdən qabaq salonda söhbət edirdik. Qonaqların xanımları bizim uşaqları çox sevirdilər. Qardaşım, bu vaxt başımıza gör nə iş gəldi! Böyük oğlum birdən rejissorun rəqqasə olmuş arvadından:

– Xala, siz striptiz oynayırsınızmı? – deyə soruşdu.

Elə çıxdı ki, guya biz uşağı öyrətmişik. Keçmiş günlərini unutdurmağa çalışan qadın pərt oldu. Mən o saat dişlərimi ağardıb dedim:

– Hi-hi-hi… Bu gün uşaq qəzetdə striptiz haqqında oxuyub.

Bunun dalınca qızım başladı:

– Mən böyüyəndə striptiz oynayacağam…

Kiçik oğlum:

– Oynaya bilməzsən! – deyə onun üstünə bağırdı.

– Niyə oynaya bilmərəm? Lap yaxşı oynayaram!

– Nənəm dedi ki, striptizi pis qadınlar oynayırlar, – deyə üzünü rəqqasə qadına tutdu. – Elə deyilmi, xala?

Allah bunların cəzasını versin… Böyük oğlum da dedi:

– Amma atam qadınların nə üçün soyunduqlarını bizə demədi.

Baş müdir məni çətin vəziyyətdən qurtarmaq üçün dedi:

– Oğlum, bu, bir sənətdir! Sənət! Gözəl qadınlar soyunur, başqaları da onu seyr edirlər.

Bu dəfə baş müdirin arvadı ərini qısqandı, keçmiş rəqqasəyə tərəf baxıb:

– Əlbəttə, sənətdir, oğlum… O işin də öz ustası var, hər qadın soyunmaz, – deyə ona söz atdı.

İndi gəl çulu sudan çıxart! Nə isə, qardaş, mən dərhal söhbəti dəyişdim. Arvadım uşaqları apardı. Ancaq bir az sonra qızım əlində qəzet qaça-qaça gəlib kino ulduzu olan mühəndisin arvadından soruşdu:

– “Bir gecəlik qız” nə deməkdir?

Qadın qıpqırmızı oldu. Kiçik oğlum:

– Mən də oxumuşam, – dedi, – qəzetdə belə bir qızın həyatından yazıblar. Mən bunun nə demək olduğunu bilirəm.

Böyük oğlum ona:

– Az danış, – dedi. – Mən bilməyəndən sonra sən haradan biləcəksən… Ata, “Bir gecəlik qız” nə deməkdir?

İki od arasında qalmışdım…

– Bəzi qadınlar var ki… Onları… pul ilə alırlar… – dedim.

– Elədirsə, onda çox yaxşı şeydir. Belə bir iş görmək üçün neçə sinif oxumaq lazımdır?

Mən qızımı başa salarkən oğlum bir yandan qışqırdı:

– “Namünasib vəziyyətdə” nə deməkdir, ata?

Bayaq baş müdirin arvadı rəqqasəyə söz atmışdı. Bu dəfə rəqqasə:

– Quzum, sən onu bu xaladan soruş! – deyə baş müdirin arvadını göstərib dedi. – Belə şeylərdən onun yaxşı başı çıxır.

Vəziyyət çox gərgin idi. Arvadım bu xoşagəlməz vəziyyəti yüngülləşdirmək üçün:

– Süfrəyə keçəkmi? – deyə soruşdu.

– Siz bilərsiniz… Amma məncə, hələ tezdir…

Bunu deyən mühəndisin arvadı idi. Anam uşaqları yan otağa apardı. Bir az sakitləşdim. İçəridən uşaqların səs-küyü gəlirdi. Otaqdakı gərgin vəziyyət bir az yatmışdı ki, oğlum əlində bir qəzet qaça-qaça yanımıza gəldi. Qardaş, elə bil öyrətmişdik, gələn kimi rejissorun arvadından soruşdu.

– Xala, “Ümumi ev”22
  “Ümumi ev” – priton; Türkiyədə və başqa inkişaf etmiş ölkələrdə əxlaqsız qadınların pul müqabilində seksual xidmətlər göstərdiyi və polis nəzarətində olan, sakinləri daimi tibbi müayinədən keçirilən evlər.


[Закрыть] necə olur? Bax, burada şəkli var…

O saat oğluma dedim:

– Buraya gətir baxım! Gəl mən deyim. – Üzümü qonaqlara tutub: – Uşaqdır da… ona hər şey maraqlı gəlir… Qəzetdə nə görsələr, nəyi oxusalar, soruşurlar.

– Ata, tez ol, de…

– “Ümumi ev”, bir növ, evdir də…

– Bizim ev kimi?

Qonaqlar gülüşdülər, mən isə ciddi bir halda dedim:

– Xeyr, bizimki xüsusi evdir.

– Axı “Ümumi ev” necə olur?

– Sabah səni başa salaram. Haydı, qaç uşaqların yanına…

– Axı “Ümumi ev”də nə edirlər?

– Nə edəcəklər, canım, yaşayır, yatırlar. Evdir də…

Bundan sonra qızım əlində bir qəzet əlavəsi ilə gəlib kino ulduzuna dedi:

– Xala, bax, bu abla33
  Abla – ailədə böyük bacı; ümumiyyətlə, yaşca böyük olan kənar xanımlara da hörmət əlaməti olaraq deyilir.


[Закрыть] deyir ki…

– Hansı abla?

Qızım qəzetdən məşhur bir kino ulduzunun adını oxudu.

– Bu abla deyir ki, “Şöhrətin yolu rejissorun yatağından başlayır…”

Rejissorun arvadı qısqanclıqla:

– Əlbəttə, – dedi, – rejissorun yatağından başlayır…

– Ata, niyə rejissorun yatağından başlayır? Kino ulduzunun öz yatağı yoxdur ki, rejissorun yatağında yatır?

– Var, qızım, var… Amma məsələn… Bəzən gec olanda və ya xəstələnəndə…

– Deməli, bərabər yatırlar…

– Canım, niyə də yatmasınlar, bunda nə var axı?

– Soyuq olduğu üçün, hə?

– Hə, hə, soyuq olduğu üçün…

Birdən mühəndisin arvadı ayağa qalxıb dedi:

– İcazənizlə biz gedək!

– A-a-a, bəs yeməyə qalmayacaqsınız?

İndi də rejissorun arvadı mühəndisin arvadına söz atdı:

– Kino ulduzumuz hirsləndi…

– Mən niyə hirslənim, elə əsl kefi pozulan sənsən… Balaca bir uşaq “Ümumi ev” haqqında soruşmaqla nə etdi axı, üzün belə qızardı?

Baş müdirin arvadı da yerindən qalxdı:

– Biz də gedirik…

– Xanım, rica edirəm… Üzr istəyirəm… Əgər bizim… – deyə vəziyyətdən çıxmağa çalışsam da, bir şey alınmadı. Qonaqlar çıxıb getdilər.

Bizim film işimiz beləcə alınmadı. O üç dost həm bizdən, həm də bir-birindən incidi… Onlar gedəndən sonra arvadım uşaqları döyməyə başladı. Zorla uşaqları onun əlindən aldım. Döymək daha pis nəticə verir…

O gündən sonra evə qəzet alınmasını qadağan etdim. Mən qəzetləri işdə oxuyuram, sonra gizlincə evə gətirirəm. Arvadım da yatanda oxuyur… Bu evə qəzet alınmır, qardaşım, alınmayacaq da! Səbəbi sizə aydın oldumu?

Tərcümə edəni: Oqtay Orucov

AĞCAQANADLAR OLMASA

On yaşında ikən deyirdi:

– Ah, bir çantam olsaydı… Ah, mənim də o biri uşaqlar kimi kitablarım, dəftərlərim olsaydı!.. Onda görərlər, necə oxuyuram. Heç bir şeyim yoxdur. Kitablarsız necə dərs oxuyum?..

***

On üç yaşına gəlincə, o biri uşaqlar kimi kitabları, dəftərləri, çantası oldu. Amma heç cür oxuya bilmirdi.

– Dost-tanışlarım kimi şəraitim yoxdur… – deyirdi. – Anam, atam, qardaşlarım – hamımız bir otaqda yaşayırıq. Belə dar yerdə dərs hazırlamaq olarmı? Ah, bir yazı masam olsaydı, bir də kitab şkafım. Bax onda məktəb birincisi olardım…

***

On altı yaşında öz otağı, masası, şkafı da oldu.

– Mənim yaşımda bir gənc həftədə on lirə cibxərcliyi almazsa, necə dərs oxuya bilər? Kitab-dəftər almalıyam. Ah, ah… Yaxşı xərcliyim olsaydı, onda hər şeyim olar, mən də daha səylə dərslərimə hazırlaşardım…

***

İstədikləri on səkkiz yaşında ikən oldu.

– Ah, bu məktəbi bitirsəydim… Həyat başqa, məktəb başqa… Universiteti bitirəndən sonra elə çalışacağam ki, həsəd aparacaqlar… Elə bir əsər yazacağam ki…

***

İyirmi dörd yaşında birtəhər ali məktəbi bitirdiyi zaman belə söyləyirdi:

– Heç cür istədiyim kimi çalışa bilmirəm. Ağlım, fikrim həmişə əsgərlikdədir… Ah, bu əsgərliyi bitirsəydim, gecə-gündüz durmadan tər tökərdim… Çalışmasan, əsər ortaya çıxmaz. Bir əsər yazacağam ki, hər kəs məndən danışacaq. Ah, bu əsgərlik…

***

İyirmi altı yaşında əsgərliyini bitirmişdi:

– Çalışa bilmirəm ki… Heç cür istədiyim kimi çalışa bilmirəm. Əsərimi yaza bilmirəm. Bu vəziyyətdə necə yazmaq olar? Hər gün çörəkpulu arxasınca qaçıram. İnsanın yaxşı bir işi, bəlli bir gəliri olmasa, nə cür əsər yazar? Ah, ah… Bir yaxşı iş tapsam, əsərimi yazmaq üçün hər gecə səhərə qədər işləyərəm.

***

İyirmi səkkiz yaşında iş-güc sahibi olmuşdu.

– Çalışa bilmirəm, vəssalam! – deyirdi. – Necə çalışım belə? İnsanın ikiotaqlı evi olmalıdır. Radiosu olmalıdır. Açarsan radionu, musiqidən ilham alarsan… Bax o zaman durmadan yaz!.. Ah, ah!.. Bir radio olsaydı…

***

İyirmi doqquz yaşında ikiotaqlı bir mənzil kirayəyə götürdü. Bir də radio aldı. Amma yenə istədiyi kimi yaza və illərdən bəri düşündüyü əsərini ortaya çıxara bilmirdi.

– Ah!.. – deyirdi. – Bu tənhalıq var ha… Sanki sinəmin içi sonsuz, dibsiz quyular kimi bomboşdur… İnsan tənha olanda necə yazıb-yarada bilər? Adamı çalışmağa həvəsləndirən, şövqləndirən, hətta məcbur edən bir qüvvə olmalıdır. Kimin üçün çalışacağam? Kimdən ruhlanıb əsər yazacağam? Ah, ah… Ey eşq, haradasan?..

***

Otuz yaşında aşiq oldu. Həm sevir, həm də sevilirdi. Amma illərdir düşündüyü o böyük əsərini heç cür yaza bilmirdi.

– Eşq gözəl şeydir, – deyirdi. – Bəli, gözəl olmağına gözəldir. Amma evlənmədən yazmaq olarmı? Evlənsəm, o zaman həyatım qaydaya düşər, istədiyim kimi çalışaram. Ah, evlənsəydim… Bir dəqiqəmi belə boş keçirməz, dayanmadan yazardım.

***

Otuz iki yaşında evləndi. Xoşbəxt idi, amma əsərini heç cür yaza bilmirdi. Çünki haqlı səbəbi vardı.

– Dolanmaq dərdi mindi çiyinlərimə. Çörəkpulu dalınca qaçmaqdan öz istədiyim kimi əsər yazmağa vaxtım yoxdur ki… Əsər yazmaq üçün insanın bütün zamanını, gücünü qələmə verib çalışması gərəkdir. O da bu pulla olmaz.

***

Otuz altı yaşında qazancı artmışdı. Amma bir özünü dinləyək:

– İkiotaqlı bir mənzil… Otaqlar da kiçikdir. Uşaq-muşaq səs-küyü də bir yandan… İnsan bu səs-küyün içərisində əsər yaza bilərmi? Ah, dörd-beş otaqlı bir evdə yaşasam, elə bir əsər yaradacağam ki…

***

Otuz səkkiz yaşında beşotaqlı bir evə köçdü. Lakin heç cür əsərini yaza bilmirdi. Yaza bilmirdisə, təqsir onun deyil ki…

– Şəhər içindəki bir evdə insan necə ilhamlana bilər? Bu gurultu içində gəl bir yaz da… Əsərimi yaza bilmək üçün səssizliyə, yaxşı istirahətə ehtiyac var. Bura toz-torpaqlı, gurultulu yerdir… Yox, burda alınmaz. Ah, sakit, səssiz bir evə köçsəm, elə ilhama gələrəm ki… İçimdə yazmağa qarşı dərin bir susuzluq var.

***

Qırx yaşında ikən, tam axtardığı kimi, səssiz bir yerdə gözəl mənzərəli, geniş bir evə köçmüşdü. İstədiyi kimi çalışa bilirdimi? Xeyr. Çünki:

– Ah, ah… – deyirdi, – insanın evində gözəl əşyalar – divarlarda dəyərli tablolar, bahalı mebellər, əntiq əşyalar, rahat oturacaqlar, yumşaq xalılar olmazsa, necə yaza bilər? Gözəl əsər ortaya çıxarmaq üçün insanın gözü zövqlü şeylər görməlidir. Klassik musiqi valları olmalıdır. Bir yandan gözün, bir yandan qulağın zövq alarkən sən heç dayanmadan çalışacaqsan. Ah, ah… Bu istədiklərim bir gün olacaqmı, yarəbbi… Elə yazaram ki…

***

Qırx iki yaşında tam istədiyi kimi rahat, gözəl, dəyərli əşyalara da qovuşdu. Əgər yenə də heç cür əsərini yaza bilmirsə, o nə etsin?

– Ah, ah, – deyirdi, – mənim halımı bir bilsəydiniz. Pul dərdi, dolanmaq sıxıntısı çəkmirəm. Arvadım məni xoşbəxt edir. Uşaqlarım da yaxşıdırlar… Evim genişdir, rahatdır, mənzərəsi də gözəldir. Çox dəyərli, bahalı əşyalarım, üstəlik, bolluca zamanım da var. Amma bu ağcaqanadlar var ha, lənətə gəlmiş ağcaqanadlar… Heç cür rahatlıq vermirlər ki, oturub yazam. Mənim halım necə olacaq? Nədir bu ağcaqanadlardan çəkdiyim? Ah, ah… bu ağcaqanadlar olmasa, mən bilirəm necə yazacağımı… Amma nə edək ki, ağcaqanadlar qoymurlar. Heç cür əsərimi yaza bilmirəm. Gecələr yatmıram ki, əsər yazam, bu ağcaqanadların əlindən fürsət olmur. Pəncərələri bağlayıram, isti olur. Pəncərələrə tor çəksəm, evin görünüşünü pozacaq. Necə? Qışda yazım? Hə, düzdür, qışda ağcaqanad olmaz.

***

Gəlin ümidimizi ondan kəsməyək. Əlbəttə, bir gün axtardığı rahatlığa çıxacaq, elə ilhamlanacaq ki, dayanmadan, hətta nəfəsini belə dərmədən çalışıb o böyük əsərini ortaya çıxaracaq.

Tərcümə edəni: Oqtay Orucov

BÖYÜK ADAMIN QARDAŞI OĞLU

Biz idarədə bir ailə kimi dolanırdıq. Hamımız da burada çoxdan bəri işləyir, bir-birimizi yaxşı tanıyırdıq. Aramızda söz-söhbət olmazdı. Hamı bir-birini sevir və hörmətini saxlayırdı.

Beləcə rahat və xoşbəxt ikən günün birində müdir bizim otağa girdi. Yanında da cavan bir oğlan. Müdir bir az qayğı, bir az da hörmətlə, əli cavan oğlanın çiynində, onu özündən əvvəl otağa buraxdı. Özü də onun arxasınca içəri girdi. Ayağa qalxdım. Ardımca yoldaşlarım da ayağa qalxdılar.

Bizim müdir çox yaxşı adamdır. Amma bir az sərtdir. Heç birimizə üz verməz, otağımıza da gəlməzdi. Görünür, bu gəlişdə nə isə bir iş vardı. Cavan oğlana baxır, amma onu heç kəsə oxşada bilmirdim. Yuxarıdan gəlmiş vəzifə sahibi desəm, oxşamırdı. Hərçənd indi cavan uşaqlar da müfəttiş vəzifəsində çalışırlar, amma bu onlara da bənzəmirdi. Bəs nə üçün müdir onun qoluna girmişdi?!

Müdir cavan oğlanı mənim yanıma gətirdi, əvvəl mənimlə, sonra başqaları ilə tanış etdi.

– Təkin bəy…

Tanışolma mərasimi qurtaranda müdir:

– Təkin bəy sizin şöbədə işləyəcək, – dedi. – Mən indi təsərrüfat müdirinə tapşırıq verərəm.

Mən istər-istəməz:

– Nə işdə çalışacaq? – deyə soruşdum.

Müdir qıpqırmızı oldu və:

– Mən sonra sizə deyərəm, – dedi.

O, cavan oğlana tərəf döndü, boş bir stulu göstərərək:

– Siz hələlik buyurub burada əyləşin, – dedi. – Mən sizin üçün stol gətirdərəm.

Müdir çıxıb getdi. Hamımız gözucu Təkin bəy adlanan bu cavana baxırdıq. O, ayağını bir-birinin üstünə aşırmışdı, qolunu stoluma söykəyərək siqaretini tüstülədirdi.

Mən bir daha ona:

– Xoş gəlmisiniz, oğlum! – dedim.

– Çox sağ olun! – deyə cavab verdi.

Otaqdakılar da cavan oğlanı xoş qarşıladılar. Sonra ortaya sükut çökdü. Az sonra cavan oğlan:

– Siz burada nə işlə məşğul olursunuz? – deyə soruşdu.

– Bura ikinci şöbədir. Biz buraya göndərilən məktublara cavab verir, göstərilən işləri görürük.

Cavan oğlanın nə iş gördüyümüzü başa düşdüyünü deyə bilmərəm, amma o:

– Cansıxıcı işdir, – dedi.

– Cansıxıcı olsa da, nə etmək olar?! Borcumuz onu yerinə yetirməkdir.

Az sonra kuryer gəldi və mənə:

– Müdir sizi çağırır, – dedi.

Müdirin qapısını döyərək içəri girdim.

– O cavan oğlanın kim olduğunu bilirsənmi?

– Bilmirəm, – dedim.

– Amanın günüdür, ehtiyatlı olun. O, Fişgetdin bəyin qardaşı oğludur.

– Hə?.. – təəccübdən ağzım açıla qaldı.

– Bu gün səhər Fişgetdin bəy mənə zəng etdi. “Qardaşım oğlunu yanınıza göndərirəm. Ona münasib bir iş verin”, – dedi. İki saat sonra bu oğlan gəldi. “Əmim sizə zəng etmişdi?” – deyə soruşdu. “Bəli” dedim, amma cavan oğlanın təhər-töhürü xoşuma gəlmədi. “Necə iş istəyirsiniz?” – deyə soruşdum. O: “Bu məsələni əmimlə razılaşdırın”, – dedi. Nə bacardığını bilmirdim ki, ona görə də iş verəydim. Üzdən 20 yaşı ancaq olardı. “Əsgərlikdə olmusunuzmu?” – deyə soruşdum. “Əlbəttə!” cavabını verdi. Təhsilini soruşdum. Məlum oldu ki, ali təhsillidir. “Diplomunuzu, hərbi biletinizi və pasportunuzu gətirin, münasib bir iş verək!” – dedim. Nahardan sonra istədiklərimin hamısını gətirdi.

İndi mən başqa şöbəyə göndərsəm, yoldaşlar onu yola verə bilməzlər. Başımıza əngəl açılar. Sən, necə də olsa, təcrübəli adamsan. Amanın günüdür, heç bir şikayətə yol vermə. Onu birtəhər yola verin getsin.

– Baş üstə. Ona nə kimi iş verməliyik?

– Vallah, heç özüm də bilmirəm. Bax da… nə iş olsa, verərsən. Çox işlətməsən də olar.

Qayıdıb şöbəyə gəldim. Gördüm ki, Təkin bəy üçün üstü şüşəli bir stolla bir kreslo gətiriblər. Mən hələ ömrümdə elə bir stol arxasında oturmamışdım. “Mən axı bu cavan oğlana nə iş verim?” – deyə düşündüm. Sonra şkafdan qovluq çıxarıb:

– Təkin bəy, – dedim, – vaxt tapdıqca bu materialların surətini çıxarın.

– Nəyini çıxarım?

– Surətini.

– Onu necə edirlər?

Özümü itirdim və üzünə baxdım. Surətçıxarmanın necə edildiyini başa salmağa çalışdım. Boynunu qaşıdı.

“Fişgetdin bəyin qardaşı oğlu olmasaydın, sənə neyləyəcəyimi yaxşı bilərdim. Şükür et ki, elə adamın qohumusan”, – deyə ürəyimdə fikirləşdim.

– Yoldaşlar birinci dəfə üçün kömək edərlər, – dedim.

Qovluğu aldı. Barmaqlarına tüpürə-tüpürə onu bir qədər vərəqlədi. Bir az sonra:

– Mən gedirəm, – dedi.

Səsimi çıxartmadım. Çıxıb getdi. Ertəsi gün saat on ikinin yarısında gəldi, bir az oturub getdi. O gün bir daha gəlmədi. O biri gün isə nahardan sonra gəldi. Əlləri şalvarının cibində, fit çala-çala gəzindi, bir neçə dəfə otağa girib-çıxdı və getdi.

Xeyli vaxt belə ötüb-keçdi. Bir gün iş yoldaşlarımızdan Safiyə xanım:

– Bu Təkin bəy haranı bitirib? – deyə soruşdu.

– Hüquq fakültəsini, – dedim.

Qadın bir az düşünəndən sonra dedi:

– Vallah, o heç orta məktəbi də qurtarmayıb.

Düzü, mən də şübhələnirdim. Çünki o, düz-əməlli yaza da bilmirdi.

Safiyə xanım:

– Mənə elə gəlir ki, – dedi, – o, Fişgetdin bəyin qardaşı oğlu da deyil. Bizim müdiri başa salın. İndi belə şeylər çox olur. Qəzetlərdə oxumursan?

Ağlıma batdı. Gedib bu söhbəti olduğu kimi müdirə söylədim. Müdir:

– Aman, sus! – dedi. – Mən də şübhə edirəm. Mən hələ bu qədər cahil adam görməmişəm. Düzünü öyrənmək üçün nə edək?

– Siz onun diplomunu mənə verin, – dedim. – Gedib öyrənərəm.

Diplomu alıb elə həmin gün hüquq fakültəsinə getdim. Məlum oldu ki, diplom saxtadır. Müdir:

– Amanın günüdür, bir az da gözləyək, – dedi. – Hay-küy salmayaq. O, doğrudan da, Fişgetdin bəyin qardaşı oğludursa, başımız bəlaya düşər.

Aradan yenə bir qədər vaxt keçdi. Şöbəmizdə əcaib hadisələr baş verməyə başladı. O günə qədər otağımızda bir sancaq belə itmədiyi halda, indi pullarımız, bahalı qələmlərimiz oğurlanmağa başladı. Təkin bəyin idarəyə hər gəldiyi gün otağımızda bir şey yox olurdu. Bir gün də Müştaq bəyin təzə paltosu yoxa çıxdı. Kuryeri sıxma-boğmaya saldıq. O isə:

– Mən oğrunun kim olduğunu bilirəm, – dedi, – amma deyə bilmərəm. Başımı bəlaya soxmaq istəmirəm.

– Heç kəsə demərik, – deyə söz verdik.

Kuryer ancaq bundan sonra:

– Hər şeyi oğurlayan Təkin bəydir, – dedi. – Qapıdan neçə dəfə göz qoymuşam. O oğurlayır.

Bundan sonra idarənin inventarları da yoxa çıxmağa başladı. Bir gün də yazı makinası yox olanda gedib vəziyyəti müdirə danışdım.

Müdir:

– Heç səs salma, – dedi. – Aradabir mənim otağıma da gəlir. Nə vaxt gəlirsə, bir şey yoxa çıxır. Dünən də təzə alışqanım getdi.

Qayıdıb otağımıza gəldim. Bircə Fişgetdin bəyin qardaşı oğlu olmadığını öyrənə bilsəydim, ona bir divan tutardım ki!..

Bir gün Müştaq bəy:

– Bu hərif, görəsən, əsgərlik edib? – deyə soruşdu.

– Edib. Ehtiyat zabitidir.

– Yalandır. Onun hərbi işdən qəti anlayışı yoxdur.

Gedib bunu da müdirə söylədim.

– Mən də şübhə edirəm, – dedi. – Bunu necə öyrənək?

– Hərbi şöbəyə gedib öyrənərəm.

Gedib nə öyrənsəm yaxşıdır? Onun hərbi bileti də saxta imiş. Müdirə dedim:

– Bu adamı polisə verməliyik.

– Verməyinə verək, – dedi, – amma Fişgetdin bəyin qardaşı oğludursa, onda necə olsun?!

Biz yenə heç bir şey edə bilmədik. Bu Təkin bəy yavaş-yavaş qovluqları da qurdalamağa başladı. Əvvəllər idarəyə az gəldiyi halda, indi tez-tez görünməyə başladı. Yoldaşlar göz-qulaq olsalar da, o öz bildiyini edirdi. Hər necə olsa, biz ona “ora-bura əl vurma” deyə bilməzdik.

Onun bu əməliyyatlarının səsi tezliklə çıxmağa başladı. Məlum oldu ki, o, vətəndaşlardan “Sizin işi tez həll etdirərəm” deyə pul almağa başlayıb. Yoldaşlarımızdan İrfan bəy bu zaman dedi:

– Nə deyirsiniz deyin… Bu hərif heç vaxt Fişgetdin bəyin qardaşı oğlu ola bilməz!

– Amma olarsa?..

– Ola bilməz! Çünki onun adı heç Təkin də deyil.

– Bəs nədir?

– Doğan…

– Doğrudanmı?

– Vallah, elədir. Bu günlərdə onu bir yoldaşı ilə gördüm. Kinoklubda bir yerdə idilər… Həmin adam ona hey Doğan deyirdi. Bir dəfə də olsun Təkin demədi.

Müdirin yanına gedib eşitdiklərimi dedim.

O yenə:

– Mən çoxdan bəridir ki, şübhələnirəm, – dedi. – Bunu bircə öyrənə bilsəydik…

– Mən öyrənərəm!

Araşdırdım, məlum oldu ki, onun pasportu da saxta imiş. Sonra müdirə dedim:

– Daha durmaq vaxtı deyil! Onu dərhal polisə təslim etmək lazımdır.

– Bəs birdən Fişgetdin bəyin qardaşı oğlu çıxsa, onda necə olar?

***

Xadimə qadının iki gözü çeşmə olmuşdu. Səbəbini soruşduqda məlum oldu ki, Təkin bəy “səninlə evlənəcəyəm” deyə idarədə işləyən dörd qızın başına gətirdiyi işi onun da başına gətiribmiş. Qızlara çox acığım tutdu, onları danladım:

– Görünür, elə siz onun belə rəftarına hazırmışsınız! Gözləyirmişsiniz ki, bu hərif gəlsin və sizi belə aldadıb biabır etsin!

Qızlar da polisə şikayət etmək fikrində olduqlarını dedilər. Ancaq Fişgetdin bəydən qorxduqları üçün bunu edə bilmirdilər. Sonra məlum oldu ki, Təkin bəy dəftərxanadakı dul bir qadına da evlənmək vədi verib on min lirəsini əlindən alıbmış.

İşə gəlməsi heç altı ay olmamışdı. Amma o, idarənin altını-üstünə çevirmişdi. Aldatmadığı, kələk gəlmədiyi adam qalmamışdı. Bir iş üçün idarəyə gələn vətəndaşlardan tutmuş müdirə qədər hərəyə bir badalaq gəlmişdi.

Nəhayət, idarənin bütün əməkdaşları toplanıb bu bəlanı başımızdan necə rədd etmək yollarını müzakirə etdik. Hamı ondan şikayət etdi. “Səni məmur vəzifəsinə təyin etdirəcəyəm” deyə qapıçının iki yüz lirəsini əlindən alıbmış. Müdir müavininin evində hoteldəymiş kimi iki ay yaşamış, sonra onun xalçasını və radiosunu oğurlayıb satıbmış… Fişgetdin bəyin qardaşı oğlu olmasından qorxub heç kəs bu günə qədər çınqırını çıxarmamışdı. Yoldaşlardan biri: “Belə tərbiyəsiz adam heç vaxt Fişgetdin bəy kimi tanınmış bir şəxsin qardaşı oğlu ola bilməz”, – deyə inad etdi.

– Aramızdan bir nümayəndə seçib Fişgetdin bəyin yanına göndərək… Bu yolla Təkinin onun qardaşı oğlu olub-olmadığını öyrənə bilərik.

Son qərarımız belə oldu.

Biz bu qərara gələndə xəbər tutduq ki, Fişgetdin bəy idarəmizə gəlməyə hazırlaşır. Hə, indi hərifin vay halına! Onun bütün saxtakarlıqlarının üstü açılacaq. Fişgetdin bəy onu görən kimi işi bitəcək. Biz hər cür hazırlığı başa çatdırdıq. Onu dərhal tutub polisə verəcəkdik.

Müştaq bəy:

– Yox… bu azdır, – dedi. – Onun üzünə iki dəfə tüpürmədən polisə vermərəm.

Müdir müavini:

– Mən də onu yaxşıca əzişdirəcəyəm, – dedi.

Onun aldatdığı qızlardan biri çantasında şiş dabanlı bir tufli gəzdirirdi. O bu tufli ilə hərifin başına vuracaqdı. Beləliklə, hərə özünə görə bir hazırlıq görmüşdü. Mən bunu hiss edib:

– Nə edəcəksinizsə edin! – dedim. – Ancaq amanın günüdür, onu şikəst etməyək.

Mənim də öz planım vardı. Stolumun üstündə yarımlitrlik bir mürəkkəb şüşəsi hazır dururdu. Onu hərifin başına tökəcəkdim. Fişgetdin bəyin idarəmizə gələcəyini öyrənərsə, hərif buraya ayaq basmaz deyə bu məsələni ondan gizlədirdik. Fişgetdin bəyin gələcəyi günü Təkinin də orada olması üçün müxtəlif tədbirlər gördük.

Nəhayət, Fişgetdin bəy gəlib çıxdı. Təkin də bu vaxt bizim otaqda idi. Müdir bir yol tapıb Fişgetdin bəyi bizim otağa gətirəcəkdi. Hamı həyəcan içində idi. Hər kəs hazırlığını başa çatdırmışdı. Çayçı bir vedrə su qaynatmışdı. O bu qaynar suyu Təkin bəyin başına tökəcəkdi. Biz polis idarəsinə də xəbər vermişdik və oradan üç polis gəlmişdi. Onlar hərifi tutub aparacaqdılar.

Nəhayət, Fişgetdin bəy ətrafında müdir və müavini bizim otağa gəldi. İdarəmizin bütün əməkdaşları da qapının arxasına yığışıb gözləyirdilər. Kiminin əlində zopa, kiminin əlində süpürgə…

Fişgetdin bəy içəri girər-girməz Təkin yerindən sıçrayıb ona tərəf cumdu və əlini öpdü. Fişgetdin bəy:

– Sağ ol, oğlum! – dedi.

Təkin:

– Əmidostum necədir, yaxşıdırmı? – deyə soruşdu.

– Allaha şükür, yaxşıdır, hamı canına duaçıdır.

Təkin:

– Əmidostum mənə nə qədər “Təkin, evə gəl, qonaq ol” deyir. Amma heç cür vaxt tapıb gedə bilmirəm. Əmidostumun yanında üzüqara oldum. Məni buraya qulluğa düzəltdiyiniz gündən inanın ki, boş vaxtım olmur.

Fişgetdin bəy bir Təkinə baxdı, bir müdirə:

– Siz necə, Təkindən razısınızmı? – deyə soruşdu.

Müdir:

– Çox razıyam, əfəndim! – dedi.

– Şöbə müdiri kimdir?

Müdir məni göstərdi.

Fişgetdin bəy:

– Necədir, Təkin işin öhdəsindən yaxşı gəlirmi?

– Ah, əlbəttə!

Çölə çıxdılar. Onlar qapıdan çıxanda Təkin Fişgetdin bəyin əlini bir də öpdü. Biz yerimizdəcə quruyub qaldıq.

İki ay sonra Təkinin vəzifəsi böyüdüldü.

Dünən o, yüz lirə versəm, mənə həkimdən biraylıq işdən azadolma kağızı düzəldəcəyini söylədi. Bilmirəm bu pulu ona verim, ya yox. Bu haqda fikirləşirəm.

Tərcümə edəni: Yusif Şirvan