Текст книги "Hekayələr"

VƏTƏN BORCU

Həbsxanaya vəlvələ düşmüşdü, təzə xəbər kameradan-kameraya yayılırdı:

– Xəbərin varmı, Vazelin Ehsan tutulub.

– Qardaş, Vazelin Ehsan kimdir axı?

– Siz cavanlar onu tanımazsınız! Onun qılıncının dalı da, qabağı da kəsəndə siz hələ ananızın qucağında idiniz.

Vazelin Ehsan əvvəlcə iki həftə xüsusi təcridxanada saxlanıldı. Sonra onu ikinci şöbədəki kameralardan birinə köçürdülər. Orada məşhur dələduzlar saxlanılırdı. Ehsanın keçmiş dostları, köhnə cinayətkarlar onu tanıyırdılar.

– Xoş gəlmisən, Ehsan ağabəy!44
  Ağabəy (qısa şəkildə – abi) – böyük qardaş, dadaş deməkdir. Türkiyədə özündən yaşlı adamlara müraciətdə də işlədilir.


[Закрыть]

– Ehsan ağabəy, nə üstündə tutuldun?

Kameradakılar çay içirdilər. Vazelin Ehsan çay məcməyisinə saymazyana bir yüzlük atdı. Təzədən çay dəmləndi. O da necə yaxalandığını danışmağa başladı:

– Vallah, desəm, sizə çox gülməli gələcək, inanmazsınız. Mən özüm də heç inana bilmirəm. Kimə, kimə, daha mənə yox da… Əlli yaşım var, saçım-saqqalım ağarıb, ancaq heç belə oyuna düşməmişdim. Bu dəfə mən vətəndaşlıq borcumu yerinə yetirmək üstündə yaxalanmışam! Vətənim üçün çalışmışdım!..

Siz bilirsiniz ki, mən çayxana işlədirəm. Bir dəfə polis idarəsindən iki nəfər yanıma gəlib dedi: “Bizimlə polis idarəsinə gedəcəksən”. Köhnə polis işçilərinin hamısını tanıyırdım. Təzələri ilə, əlbəttə, işim olmamışdı. Gedək deyirsiniz, gedək də… Soğan yeməmişdim ki, içim göynəsin. İdarəyə girəndə nə görsəm yaxşıdır?! Şirin Heydər polis idarəsində, yuxarı başda oturub. Mənim vaxtımda o, xəfiyyədə işləyirdi, indi isə baş komissar olmuşdu… Onun bir gözü azca çaş baxırdı və nəzərləri mülayim olduğu üçün hamı onu Şirin çağırırdı. Ancaq əslində, Allah da bilir ki, o, istiotdan acıdır.

Mən Şirin Heydərdən soruşdum:

– Qardaş, mənlə işin vardı? Məni çağırtdırmısan?..

– Əyləş, Ehsan, – dedi və oturmaq üçün stul göstərdi.

Əlbəttə, o dəqiqə barmağımı dişlədim, başa düşdüm ki, burada nə isə bir iş var. Mən Heydərin şakərinə yaxşı bələdəm. Əgər səndən keçəsi bir işi yoxsa, heyvan kimi üstünə şığıyacaq, təpik və şapalağı işə salacaq.

Mən onun göstərdiyi yerdə oturdum.

O mənə “Səndən bir şey istəyirəm” deyəndə qanım qaraldı. Məndən nə istəyə bilərdi?! Axı mən axırıncı işdən sonra bu polislərin hamısı ilə halalcasına hesablaşmışdım. Öz payıma düşən məbləğə də çayxana açmışdım.

– Ağabəy, – dedim, – özün bilirsən ki, axırıncı məsələ zamanı hər kəsin haqqını tamam-kamal vermiş, sənin sayəndə xilas olub keçmişimlə tamamilə üzülüşmüşdüm. Bütün köhnə haqq-hesablar ödənilib. Vaxtı da keçib. İndi məndən nə istəyirsən?

O mənə qulaq asdıqdan sonra dedi:

– Köhnə haqq-hesab çürüdülüb, necə deyərlər, keçənə güzəşt deyiblər. İndi sənə başqa bir işimiz düşüb. Biz səni çağırmışıq ki, vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirəsən, vətən üçün çalışasan.

Öz-özümə fikirləşdim ki, görəsən, bu vətəndaşlıq borcu nə deməkdir? Hərbi xidmətdir? Əlbəttə! Demək, məni çağırıblar ki, orduya xidmətə göndərsinlər?

Şirin Heydərə dedim:

– Başına dönüm, qardaş, ayaqlarının altında ölüm, mən öz vətəndaşlıq borcumu vermişəm axı. Altı il donanmada xidmət etmişəm. Lap axırıncı gününədək.

Mən bu sözləri dediyim zaman Heydər əmr etdi ki, çay gətirsinlər, məni siqaretə də qonaq elədi. Başa düşdüm ki, onlar “vətən borcu” sözü altında məndən nə isə qoparmaq istəyirlər.

– Qardaş, – dedim, – əgər ürəyində başqa bir şey tutmusansa, açıq de. Bacardığım işdirsə, məmnuniyyətlə yerinə yetirərəm. Çayxanam da elə bil mənim deyil, lap sənindir…

Şirin Heydər dedi:

–Yox, canım, bu nə hərbi xidmət məsələsidir, nə də çayxana… Vətənin sənə başqa tapşırığı var. Sən indi ölkəmizin və hökumətimizin şərəfini qorumalısan… Hökumətin sənə işi düşüb.

Mən dedim:

– Əzizim, gəl sən məni dolama. Mən nə karəyəm ki, bizim qüdrətli hökumətimizin mənə, köhnə bir cibgirə ehtiyacı olsun, ona işi düşsün!

Şirin Heydər cavab verdi:

– Elə demə, bu, hökumət işidir, bilmək olmaz. Elə vaxt olur ki, o, istədiyi vətəndaşını köməyə çağırır.

– Baş üstə, – dedim, – əgər söhbət vətəndaşlıq borcundan gedirsə, mən hər dəqiqə hazıram, desən ki öl, ölərəm də…

Şirin Heydər məsələnin nə yerdə olduğunu mənə başa saldı:

– Bizim ölkəyə müxtəlif dövlətlərin nümayəndələrindən ibarət böyük bir heyət gəlib. Onların içərisində amerikan, alman, danimarkalı, fransız da var. İçərilərində tacirinə, həkiminə, professoruna da, bir sözlə, hər sənət sahibinə rast gəlmək olar. Bizə kömək etmək üçün ölkəmizi öyrənmək istəyirlər. Ancaq nümayəndə heyəti hər yerdə qayda-qanunsuzluğa rast gəlib və gördüklərinin heç biri xoşlarına gəlməyib. Meşə təsərrüfatı ilə tanış oldular, xoşlarına gəlmədi. Səhiyyə işlərini öyrəndilər, o da həmçinin. Zavodlara baxdılar, yenə xoşlarına gəlmədi… Bir sözlə, çox pərtlik oldu. İndi hökumət qərara alıb ki, nə olursa olsun, elə bir şey düzəltmək lazımdır ki, bu, əcnəbilərin xoşuna gəlsin. İndi, Ehsan bəy, iş sənə qalıb. Vətənin tapşırığını yerinə yetirməlisən.

Mən belə başa düşdüm ki, hökumət əcnəbiləri heç bir şeylə razı sala bilməyib, indi qərara gəlib ki, bizdə oğurluğun yüksək səviyyədə olduğunu onlara göstərsin. Buna görə də bu işi mənə tapşırırlar…

– Mən səni başa düşdüm, Heydər bəy, – deyə cavab verdim. – Yəni göstərmək istəyirik ki, bizdə başqa şeylər zəifdirsə, oğurluq çox yüksək səviyyədədir.

– Sən təxminən düz başa düşmüsən. Əcnəbilərə göstərməliyik ki, bizim güclü polisimiz var və o, çox gözəl işləyir…

– Bu, çətin işdir… – dedim.

– Hə, əlbəttə, – o mənim sözümü təsdiq etdi. – Elə buna görə də səni çağırmışıq… Sən indi özünü köhnə cinayətkar, məşhur cibgir, öz işinin ustası kimi göstərməlisən.

Mən soruşdum:

– Necə yəni? Başa düşmədim?

O məni başa saldı. Dedi ki, nümayəndə heyətinin qaldığı mehmanxananı, orada yaşayanları mənə göstərəcəklər. Mən də, öz növbəmdə, onların cibində Allahın olanından nə varsa, hamısını “təmizləməliyəm”… Əlbəttə, sonra hay-küy qopacaq və hamı polis idarəsinə yüyürəcək. Polis idarəsində isə onlara deyəcəklər: “Heç narahat olmayın, bizdə güclü polis var, yaxşı işləyir, beş dəqiqənin içərisində biz dələduzu taparıq!” Mən çırpışdırdığım şeyləri dərhal polis idarəsinə gətirəsi olduğum üçün zərərçəkənlər öz şeylərini yerli-yerində alacaqlar. Polis nəfəri də əlini papağına aparıb deyəcək: “Buyurun, şeylərinizi alın!”

Əcnəbilər də, əlbəttə, səfeh adamlardır, öz aralarında deyəcəklər: “Əhsən! Bax belə işləyərlər!”

Mən dedim:

– Bacarmaram, Heydər bəy, əlim gəlməz.

– Nə üçün?

– Əvvəla, ona görə ki bu peşəni çoxdandır tərk etmişəm. Əlim vərdişdən qalıb, bacarmaram…

– Bu barədə narahat olma, bacararsan… – O məni arxayınlaşdırdı.

Mən dedim:

– Tövbə etmişəm, Heydər bəy! Cavanlar içərisində çoxlu cəld işləyən cibgirlər var. Onlar vətən qarşısında bu borcu məndən daha yaxşı yerinə yetirərlər.

– Yeniyetmə cibgirlərin südü çürük olur. Onlara bel bağlamaq olmaz. Oğurlamağına oğurlayarlar, ancaq polis idarəsinə heç bir şey gətirməzlər. Sonra get axtar görüm haradan tapacaqsan!.. Sonra əcnəbilərin qarşısında da biabır olarıq, polisin adı bədnam çıxar. Bizə sənin kimi namuslu cibgir lazımdır.

– Əzizim, etimadına görə çox minnətdaram, ayaqlarını öpməyə də hazıram, ancaq bu işi bacarmaram.

– Özün bilərsən, Ehsan, ancaq sonra öz bəxtindən küs. Çayxanana basqın eləsələr, bizdən incimə. Biz bilirik ki, orada qumar oynayırlar. Tiryək də alıb-satırsan. Özün bilən yaxşıdır…

Gördüm ki, yaxamı qurtara bilməyəcəyəm, razı oldum. Dedim:

– Ancaq qardaş, mən vətən qarşısında borcumu müftə yerinə yetirməyəcəyəm… Tutaq ki, qəniməti gətirib qaytardım, bunun əvəzində mənim əlmuzdum nə olacaq?

Şirin Heydər hirsləndi və üstümə çığırdı:

– Sənə vətəndaşlıq borcu barədə deyirlər, sən isə tamah güdürsən!

– Hirslənmə, əzizim. Sən də polisdə işləyib vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirirsən, ancaq hər ay sənə bala-bala maaş da gəlir. Məclis deputatı da öz borcunu maaşsız yerinə yetirmir. Dostluq öz yerində, iş də öz yerində…

Heydər dilləndi:

– Yaxşı, birtəhər yola verərik. Çayxananda nə istəsən, eləyə bilərsən, göz yumarıq… Ancaq unutma: nümayəndə heyətindən çırpışdırdığın qəniməti o dəqiqə mənə çatdırarsan.

– Oldu…

– Get, Allah sənə yar olsun… Özünü göstər, Ehsan, bütün ümidlər sənədir… Əgər nümayəndə heyəti başçısının cibini “təmizləyə” bilsən, sənə eşq olsun. Get. Uğur olsun!..

Mehmanxanaya getdim və orada gözləməyə başladım.

Axşamüstü gördüm ki, əcnəbilər gəlirlər. Mən cibimdəki şəklə bir də baxdım. Hər şey aydın idi. Nümayəndə heyətinin başçısı arvadı ilə gedirdi. Mən onu yanladım və portmanatının harada olacağını müəyyən etdim. Ehmalca sinəsinə toxundum və onu çıxartdım… Hər şey öz qaydasınca oldu! Demək, peşəmi yadırğamamışdım. Tez oradan uzaqlaşıb özümü xəlvət bir yerə verdim. Orada portmanatı açdım, onun içərisində bir yığın əcnəbi valyutası vardı… Bir Allah şahiddir ki, əlimi uzadıb birini də götürmədim. Bütövlüklə polis idarəsinə apardım…

Qapıdan içəri girən kimi Heydər çığırdı:

– Harada itib-batmısan?

Mən portmanatı ona uzadan kimi marçıltı ilə alnımdan öpdü:

– Əhsən, – dedi, – borcunu çox yaxşı yerinə yetirmisən. Xarici nümayəndə heyətinin başçısı beş dəqiqə qabaq portmanatının oğurlanması barədə xəbər verib. Yaman həyəcanlı idi. Mən ona dedim ki, heç narahat olmayın, sabahdan gec olmayaraq sizin portmanatı taparıq. Bizim polis idarəsi işləməyi bacarır.

Mən Heydərə dedim:

– Vətən qarşısında borcumu yerinə yetirdim, indi isə xudahafiz, sağlıqla qalın.

– Bir dayan görək, – dedi, – bir dəfə azdır, sən bu əcnəbilərin hamısını bir-bir soymalısan.

Mən də çarəsiz qalıb əcnəbiləri bir-birinin dalınca soymağa başladım. Birinin isə bütün ciblərini boşaltdım, nəinki portmanatını, otağının açarını da, cib yaylığını da, alışqanını da, siqaretini də, şalvar cibindəki xırda pulları da, pencəyindəki nişanı da “təmizlədim”. O səfeh isə heç duymadı. Şalvarını da çıxarsaydım, hiss eləməyəcəkdi… Öz-özümə dedim: “Qoy düymələrini də kəsib götürüm”. Elə də elədim. Bir düyməsi də qalmadı. Birbaşa polis idarəsinə yollandım və çırpışdırdığım şeyləri Şirin Heydərin qabağına tökdüm.

– Əhsən, sən çox doğru yoldasan…

– Əzizim, – dedim, – mən bu hərifi mehmanxananın qabağında lümlüt, anadangəlmə qoymaq istəyirdim, ancaq yazığım gəldi…

Müxtəsər, on beş gün ərzində kişilərin ciblərini və qadınların çantalarını “təmizlədim”. Mənə elə gəldi ki, bir cərrah kimi onların ciyərlərini də kəsib çıxarsaydım, rentgen göstərməyincə bundan xəbər tutmayacaqdılar!..

Nümayəndə heyətində bir qadın da vardı. Onun əlindəki çantanı qapdım, içindəki şeyləri gətirib Heydərə verdim. Amma qadın polisə gəlmədi. Onda ingilis dilini babat bilən bir polis nəfəri mehmanxanaya zəng vurub soruşdu:

– Sizin bir şeyinizi oğurlamayıblar ki?

– Heç bir şey oğurlanmayıb, – deyə ona cavab verdilər.

– Hələ bir yaxşı-yaxşı yoxlayın…

Az sonra mehmanxanadan zəng vurdular:

– Bəli, çantam oğurlanıb.

– Çantada bir çəhrayı yaylıq da vardımı?

– Bəli, vardı. Bəs siz bunu haradan bilirsiniz?

– Bizdə polis çox yaxşı işləyir. Biz hər şeyi bilirik.

Ağabəy, bizim polisin işinə bax da… O, soyulacaq adama əvvəlcədən xəbər verir ki, sizi soymağa hazırlaşan oğru tutulmuşdur!

Nümayəndə heyəti yola düşərkən bir jurnalist onlardan soruşubmuş:

– Bizim ölkədə sizin ən çox xoşunuza gələn nə oldu?

Nümayəndə heyətinin başçısı tərbiyəli adam imiş, cavab vermir. Bu zaman başqa bir jurnalist:

– Bizdə polis çox güclüdür… – deyə sualına başlamaq istəyəndə nümayəndə heyətinin başçısı daha səbir edə bilməyib:

– Biz doqquz nəfərik, – deyir. – On beş gün İstanbulda qalduq və hər birimizi doxsan dəfə soydular… Mümkündür ki, polis sizdə güclü olsun, ancaq oğrular polisdən də güclüdürlər…

Bu sözlər çox çəkmədi ki, qəzetlərdə də çap olundu: “Xarici nümayəndə heyətinin başçısı bildirmişdir ki, Türkiyədə oğurluq tərəqqi edir”.

Polislərin buna yaman acığı tutmuşdu… Məni yaxalayıb həbsxanaya saldılar.

– Axı siz özünüz dediniz ki, öz borcunu yerinə yetir, oğurla və talan elə. Mən boyun qaçırdım. Siz məcbur elədiniz. İndi də tutub salmısınız buraya…

Sonra da Şirin Heydəri hədələyib dedim:

– Mən bütün bunları məhkəmədə açıb deyəcəyəm…

– Bunu eləsən, o zaman mən üstü açılmamış bütün oğurluqları sənin üstünə yıxaram. Səni bunları etiraf etməyə və protokola qol çəkməyə məcbur edərik. Basaram, yüz il gedərsən.

Məhkəmədə ağzıma su alıb oturdum. İki il iş kəsdilər.

Qulaq asanlardan biri təsəlli verib dedi:

– İki il nədir ki… Gözünü açıb-yumunca ötüb-keçəcək.

Vazelin Ehsan dedi:

– Orası elədir. Ancaq mən yaşda adama həbsxanada oturmaq yaraşar?.. Yenə yaxşıdır ki, iki illə yaxamı qurtardım. Mən vətən qarşısında öz payıma düşən borcumu yerinə yetirdim… Yaşasın vətən!

Tərcümə edəni: Qılman İlkin

BİR QƏZET NECƏ BAĞLANDI

Bizim ölkədə… (Xeyr, belə başlanğıc olmaz…)

Ölkəmizdə…(Bu da olmadı. Belə başlanan yazıların axırı yaxşı olmaz və müəllifinə uğursuzluq gətirər…)

Bizdə… (Bu "biz…" kəlməsinin yaxasından əl çək, başına söz qəhət olub, nədir? Nə yazmaq fikrindəsənsə, birbaşa mətləb üstünə keç…)

Türkiyədə… (Ay qardaş, ehtiyatlı ol, ehtiyatlı!..)

Bir qəzetçinin xatirəsini yazmağa hazırlaşıram, amma mətləb üstünə heç cür gələ bilmirəm.

Bir zamanlar… (Bax belə!.. Ömrün vəfa etsə, yazmağı öyrənə biləcəksən…) Bəli, bir zaman işlədiyim qəzet bağlanmışdı. (Afərin! "Bağlanmışdı" desən, onun kim tərəfindən bağlandığı bilinməz və bu hadisə "səbəbkarı bilinməyən" hadisələr siyahısına salınar və unudulub gedər.)

Həmin qəzet bir yanlışlıq üzündən bağlanmışdı. Bu isə bizim tariximizdə mühüm yer tutacaq qədər əhəmiyyətlidir. Ona görə bu əhvalatı sizə danışmaq istəyirəm. Cümhuriyyət qurulduqdan sonra55
  Türkiyədə cümhuriyyət (respublika) 1923-cü ildə qurulmuşdur.


[Закрыть] qəzetlərimizdə getmiş və mətbuat tarixinə düşmüş iki mühüm səhvi, yəqin, siz də eşitmisiniz. Səhvlərdən biri budur: qəzetlərin birində birinci səhifədə iki şəkil dərc edilir. Şəklin birində sərgidə mükafatlanan inəklərin, o birində isə Avropa səyahətinə çıxan böyük adamlarımızdan bir qrupunun şəkli varmış. Bunların altındakı yazılar isə tərs gedir. Təyyarə qabağında dayanmış heyətin şəklinin altında belə bir yazı olur: “Sərgidə çox süd verən cins inəklərin sahibləri mükafatlandırılmışdır. Yuxarıdakı şəkildə siz mükafat alan yerli və cins inəklərdən bir neçəsini görürsünüz…”

İnəklərin şəklinin altında isə: “Tədqiqat üçün Avropa səyahətinə çıxan heyətimiz…” sözləri gedir. Qəzetlərimizdə buna oxşar səhvlər tez-tez olsa da, inəklərlə dövlət adamlarının bir-biri ilə dolaşıq salınması hadisəsi bir dəfə baş vermişdi.

Mənim sizə danışacağım əhvalatda isə heç bir inək söhbəti olmayacaq. Qəzetçilik işində buraxdığım ilk xəta o qədər də əhəmiyyətli deyildi. İşə yeni başlamış hər həvəskar gənc kimi mən də: “Hər nə iş olsa, bacararam”, – deyə ortaya atılırdım.

Bir axşam qəzetin hazırda deputat olan redaktoru məni çağırdı:

– Mən bu axşam bir konsertə dəvət edilmişəm, – dedi. – Amma gedə bilməyəcəyəm. Konsert haqda bir məqalə yazmaq lazımdır. “Hər şeyi bacararam” deyib durursan. Konsert haqqında yaxşı bir məqalə yaza bilərsənmi?

Burda yadıma bir şey düşdü: bir dəfə kənddə bir ağa muzdurunu çağırıb: “Bizim uşağa baxa bilərsənmi?” – deyə soruşanda muzdur: “Əlbəttə, lap anasını da ağladaram!” – deyir. Mən də özümü həmin muzdur kimi apardım.

“Do” səsi ilə “Si”ni və musiqi alətlərini bir-birindən ayırd edə bilməsəm də: “Konsert haqda məqalə yazmağa nə var ki…” – deyə fikirləşdim. Mən məqaləni konsertə getdikdən sonra yazacağımı düşünürdüm. Sən demə, məqalə oraya gedilmədən yazılmalı imiş. Çünki mən redaksiyada gecələr işləyirdim və konsert vaxtı iş başında olmalı idim. (Ozamankı qəzetlərdə yazı yazmağı bacaran on beşdən artıq adam olmazdı. İndiki qəzetlərdə isə təkcə idman şöbəsində bu qədər adam çalışır.)

Redaktor proqramı mənə uzatdı və:

– Buna bax və bir şey yazıb ver, – dedi.

İşin təhərindən başa düşdüm ki, konserti, hər halda, tərifləmək lazımdır. Mən proqramı bir neçə dəfə oxudum. Heç bilmədiyim Çin dilindəki bir yazını bu qədər oxusaydım, bir şey əzbərləyə bilərdim. Amma bu proqramdakı yazılardan heç bir şey başa düşə bilmirdim. Ariya66
  Ariya (ital. – hava) – klassik musiqidə ifaçının orkestrin müşayiəti ilə oxuduğu hissə


[Закрыть], tenor77
  Tenor – latın dilindən tərcümədə tenor “saxlayıram” deməkdir. Yüksək kişi səsidir. Diapazonu birinci oktavanın "do" səsindən ikinci oktavanın "lya" səsinə qədərdir. Bəzən ikinci oktavanın "si" səsinə qədər də ola bilər. İki növü var: lirik və dramatik tenor.


[Закрыть], solo, Çaykovski və daha nə bilim nələr.

“Ya Allah, bismillah…” – deyib yazmağa başladım: “Konsert fövqəladə dərəcədə parlaq keçmişdir. Elə parlaq ki, onu dillə tərif etmək mümkün deyil… Belə ilahi bir musiqi olarmı? Pianoda çalan qadın necə xariqələr yaradırdı. Bax pianonu belə çalarlar. Musiqi ruhun qidasıdır, – deyərdilər, mən buna inanmazdım. Amma dünən gecəki konsertdə ruhum qidalananda bu sözün doğruluğuna inandım. Dinləyicilər məst olmuşdular. O nə ariya idi, Allah, mən hələ bu günə qədər belə bir ifa eşitməmişdim… Bravo! Ancaq bircə piano mənə bir az akkordsuz kimi göründü”.

Ozamankı qəzetlərdə xarici hadisələrə indiki qədər yer verilməzdi. Çünki Amerika ilə indiki qədər cici-bacı olmadığımız üçün bu qədər çox xəbər qaynağımız da yox idi. Daxili məsələlərdə də avam camaat ürkməsin deyə qəzetlərdə konsert və məruzələr haqqında xəbərlərə daha çox yer verilərdi. Mənim konsert haqqındakı məqaləmə də qəzetimizdə geniş yer verilmişdi. Bu məqalə mənim qəzetçilik həyatımda ilk “müvəffəqiyyət”im idi. Qəzetimiz həmin konsert haqqında məqalə buraxmaqla eyni zamanda başqa qəzetlərin hamısını geridə qoymuşdu. Başqa qəzetlərin birinci səhifəsində həmin konsertin təxirə salınması haqda qısaca bir xəbər dərc edilmişdi. Mən isə baş tutmamış bir konsert haqqında rəy yazan ilk müxbir olmuşdum.

Həmin qəzetdəki daha bir parlaq “qələbə” sayəsində mən işsiz qaldım. Bu əhvalat isə belə baş vermişdi: əcnəbi ölkənin nümayəndə heyəti təyyarə ilə İstanbula gələcəkdi. Qəzetimizin redaktoru mənə adamları təyyarə meydanında qarşılayıb onlardan müsahibə almaq tapşırığını vermişdi. Üstəlik də:

– Bax keçən səfərki kimi olmasın, – demişdi. – Adamların söyləmədikləri sözləri yazdın, biabır olduq.

Keçən səfərki biabırçılığın günahı məndə deyildi. Çünki onda ölkəmizə gələn beş nəfər əcnəbinin heç biri türkcə bilmirdi. Ona görə mən də onların dilindən bəzi sözləri uydurmuşdum. (Ozamankı qəzetlərdə "uiy"88
  Uiy ( fransızca əsli – oui) – bəli


[Закрыть] deyən fransızca, "yes" deyən ingiliscə bilən hesab edilərdi!) Mən o beşnəfərlik qonaqlardan guya: “Ölkəmiz xoşunuza gəldimi?” – deyə soruşmuşdum. Onlar da mənə guya cavab vermişdilər ki: “Ölkəniz çox inkişaf etmişdir. Daha öncəki səfərimizdə bu yeniliklər yox idi. Bu qədər qısa bir vaxt ərzində belə böyük müvəffəqiyyətinizi görəndə heyran olduq. Möcüzə yaratmısınız”.

Bu yazıda mən bircə səhv buraxmışdım. Sən demə, onlar ölkəmizə birinci dəfə gəliblərmiş.

Sonra mən həmin heyətdən guya: “Ölkəmizdə nələri bəyəndiniz?” – deyə soruşmuşam. Onlar da mənə: “Doğramacınızı, basdırma yumurtanızı, sucuğunuzu, bir də ən çox turşu-xiyarınızı xoşladıq… Qadınlarınız da çox modern olublar”, – deyiblərmiş.

Mən bu sözləri heç də özümdən uydurmamışdım. Qəzetlərin köhnə nömrələrini vərəqləmiş, xarici qonaqlara necə suallar verildiyini, onlardan necə cavablar alındığını tapıb olduğu kimi köçürüb yazmışdım.

– Tez get, – redaktor dedi. – Təyyarə indi gəlib çıxacaq.

– Bəs yolpulu?

– Sabah idarədən alarsan.

Mən oradan birbaşa Babialidəki99
  Babiali – İstanbulda qəzet, jurnal redaksiyaları və eləcə də nəşriyyatların çoxunun olduğu bir küçənin adı


[Закрыть] “Balkan” kababxanasına gedib qarnımı yaxşıca doydurdum. Yediyim xörəyin kalorisi ilə zehnim yaxşıca aydınlaşan kimi kitabxanaya getdim və orada oturduğum yerdə təyyarə ilə gələcək heyətdən yaxşı bir reportaj “aldım”, yəni bu dəfə də özümdən uydurdum. Bu o qədər gözəl çıxdı ki, qəzetdəkilər onu dərhal bəyəndilər.

Ertəsi gün başqa qəzetlərdə həmin heyətin mindiyi təyyarənin İstanbula çatmadan qəzaya uğraması xəbəri verildisə də, bu mənim yazımın dəyərini heç də azaltmadı. Görmədiyim adamlardan müsahibə ala bilmək bacarığıma paxıllıq etdikləri üçün məni işdən qovdular. Axşam qəzetlərindən birinin sahibi bu əhvalatı eşidəndə: “Görmədiyi adamlardan müsahibə alan belə bacarıqlı müxbirin işsiz qalması yaxşı deyil, – demişdi. – Gəlsin bizim qəzetdə işləsin…”

(Mən bu gün də təyyarələri qəzaya uğrayıb şəhərimizə gələ bilməyən qonaqlardan müsahibə alan gənc müxbirlərin müvəffəqiyyətlərini gördükdə bu cığırı açan ilk adam kimi fəxr edirəm.)

Beləliklə, mən axşam qəzetində işləməyə başladım. Bu qəzetin redaksiyasında dörd əməkdaşı vardı. Şəhərdə bizim qəzetin rəqibi olan bir axşam qəzeti də vardı. Bir gün qəzetin sahibi bizi toplayıb:

– Qəzetimizin vəziyyəti yaxşı deyil, – dedi (qəzet az satılanda o, “qəzetimiz”, çox satılanda isə “qəzetim” deyərdi). – Bir çarə düşünməliyik.

Belə bir çarəni tapmaq bacarığı mənə Allah vergisi kimi verilmişdi. Mən dərhal:

– O biri qəzet saat beşdə çıxır, – dedim. – Bizimki altıda çıxarsa, ondan daha çox satarıq.

Mənim bu təklifimin nə demək olduğunu başa düşməyən yoldaşlarım “Tez çıxan qəzet xəbərləri daha tez verəcəyi üçün o daha çox satılar” deyə etiraz etdilərsə də, qəzet sahibi: “Sənin dediyini təcrübədən keçirək”, – dedi.

Beləliklə, rəqib qəzetdəki bütün xəbərləri götürür və bir az da ora-burasını dəyişdirib öz qəzetimizdə verirdik. Beləliklə, onların on beş əməkdaşının gördüyü işi biz dörd nəfər daha yaxşı bacarırdıq.

Bir gün həmin rəqib qəzetdə belə bir xəbər dərc edilmişdi:

“Artin Yaşabasmazyan adlı bir vətəndaşımız evin üstündə asılmış bayrağın dirəyin ucuna ilişdiyini görüb onu açmaq və dalğalanmasına imkan yaratmaq üçün oraya dırmaşarkən şalvarının arxası şiş dəmirə ilişmişdir. Dirək zavallı adamın ağırlığına davam gətirməyib sınmış, bədbəxt vətəndaşımız da evin beşinci mərtəbəsindən səkinin daşları üstünə düşərək ölmüşdür. Artin Yaşabasmazyanın cəsədi isə onunla birlikdə yerə düşən bayrağımızla örtülmüşdür”.

Bu xəbərdə qəzanın baş verdiyi evin ünvanı da göstərilirdi. Mən xəbəri dərhal kəsdim, ora-burasını da dəyişib “Zavallı Artin bayrağın dalğalanması uğrunda şəhid oldu” kimi böyük bir başlıqla qəzetimizdə verdim.

“Müsəlman olmayan adamların ölümünə şəhid demək olmaz” deyə mübahisə başlayarkən dedi-qoduların qabağını almaq üçün qəzetimizdə Artinin sünnət edilmiş olması haqda bir xəbər də dərc etdik. Bütün bu xidmətlərimin müqabilində bilirsiniz nə oldu? Məni qəzetdən qovdular. Çünki ertəsi gün çıxan rəqib qəzetdə yazılmışdı: “Qəzetimizlə rəqabət iddiasında olan … adlı üzdəniraq qəzet verdiyimiz bütün xəbərləri kəsib öz səhifələrinə köçürməklə məşğul idi. Dünənki nömrəmizdə bu oğrulara gözəl bir dərs verdik. Artin Yaşabasmazyan adlı bir şəxsin yıxılıb ölməsini yazdıq. Bizimlə rəqabət aparmaq iddiasında olan o həyasız kağız parçası bu uydurma xəbərimizi oğurlayıb eynən dərc etdi. Halbuki nə belə bir adda adam vardı, nə də belə bir hadisə baş vermişdi…”

Bu hadisə qəzetçilik işindəki şöhrətimi daha da artırdığı üçün az sonra böyük qəzetlərdən birində işə qəbul edildim. Mən orada da özümü göstərmək üçün fürsət axtarırdım.

Aradan illər keçdiyi üçün bu qəzetdə baş vermiş bir hadisəni böyük günah işləmiş kimi sizə danışmaq istəyirəm. Çünki bu qəzetin mənim bir yazıma görə bağlandığını bu günə qədər hələ heç kəs bilmir.

Bu hadisə belə oldu. Gözlədiyim fürsət bir gün gəlib çıxdı. Qəzetin sahibi məni çağırıb:

– Daxili işlər naziri qatarla İstanbula gəlir, – dedi. – Başqa qəzetlərin bundan xəbəri yoxdur. Dərhal Heydərpaşaya1010
  Heydərpaşa – İstanbulun Asiya hissəsində dəmir yolu vağzalı


[Закрыть] get və nazirdən xüsusi bir müsahibə al!

O biri qəzetlərin müxbirlərindən qabağa düşə bilmək həyəcanı ilə Heydərpaşa vağzalına gəldiyim zaman başqa qəzetçiləri də orada naziri gözləyən gördüm. Qatar saat yarım sonra gələcəkdi. Tez bir taksiyə atılıb öncəki stansiyaya getdim. Mən naziri orada qarşılayacaq və Heydərpaşaya qədər onunla söhbət edəcəkdim. Qatar gəldi, nazir qatardan düşdü və onu qarşılayanlarla birlikdə maşına mindi. Mən onun yanına soxulub qəzet sahibinin ehtiramını ona yetirdim. Mənim bu hərəkətimi görən nazir:

– Buyurun, siz də bizimlə gəlin! – dedi.

Keçib sürücünün yanında oturdum və nazirdən qəzetimiz üçün məxsusi bir müsahibə verməsini xahiş etdim. Qoy o biri müxbirlər onu Heydərpaşada gözləməklə vaxt itirsinlər. Mən hamısını qabaqlayacaqdım. Nazir bütün daxili işlər nazirlərinin dediklərini eynən təkrar etdi: “Ölkə əhalisinin sayına görə polislərin sayı azdır. Vətəndaşlar polisə kömək etməlidirlər. Bunu vətəndaşlardan şəxsən xahiş edirəm. Polis sıraları genişləndiriləcək. Xüsusi polis dəstələri yaradılacaq. Polis idarələrində vətəndaşlar daha döyülmür və bundan sonra da döyülməyəcək… Ölkənin heç bir yerində asayiş pozulmur. Polislər üçün daha yaxşı maddi imkanlar yaradılacaq. Polislərə təzə, modern geyim veriləcək”.

Sözün qısası, indiyə qədər bütün daxili işlər nazirlərindən eşidə-eşidə əzbər bildiyimiz sözləri indi də ondan eşitməli oldum.

Ertəsi gün onun müsahibə təkcə bizim qəzetdə çıxmışdı. Beləliklə, bütün rəqiblərimiz əliboş qalmışdı. Amma bununla birlikdə, elə o günü bizim qəzet bağlandı. Onun nədən, nə üçün bağlandığını bu günə qədər hələ heç kəs bilmir. Bu gün onu gələcəkdə mətbuat tarixi üçün xeyri olar deyə açıb deyirəm.

Daxili işlər nazirinin müsahibəsi dərc edilən günü qəzetimizdə bir cinayət xəbəri də buraxılmışdı. Bundan başqa, qəzetimiz yaxşı satılsın deyə o günü bir pornoqrafik xarici romandan hissə də verilmişdi. Qəzetdə bu üç yazı, yəni nazirin müsahibəsi, cinayət haqqında xəbər, bir də o pornoqrafik romanın hissəsi bir məqalə içində bir-birinə qarışmışdı. Sanki birisi bunları bilə-bilə belə etmişdi. Mən o gündən bəri saxladığım həmin qəzetdəki yazını aşağıda eynən verirəm:

“Möhtərəm daxili işlər nazirinin qəzetimiz üçün xüsusi müsahibəsi!

Şakir adı ilə tanınmış, qatı cinayətkarlardan olan möhtərəm daxili işlər naziri təhqiqat aparmaq üçün dünən qatarla şəhərimizə təşrif gətirmişdir. Dünən baş verən bu dəhşətli cinayətdən sonra daxili işlər naziri qəzetimiz üçün məxsusi bir müsahibə verərək demişdir:

“Məşuqəm kök Məlahətin başqaları ilə də cinsi əlaqədə olduğunu mənə söylədilər. Çoxdan bəri idi ki, onu izləyirdim”.

Ölkəmizin hər yerində asayişin hökm sürdüyünü deyən möhtərəm daxili işlər nazirimizin bu qorxunc cinayəti keçirdiyi bir böhran nəticəsində işlədiyi məlum olmuşdur. Öldürdüyü qadınla altı aydan bəri əlaqədə olub, hadisə gecəsi qəfildən evə gələrkən qapının arxasından Janetin iniltisini duymuşdur. Açar deşiyindən baxarkən çılpaq olan Janetin “Frank, əziz Frank, sən mənim rastlaşdığım ilk kişisən” deyə şəhvətlə inildədiyini gözləri ilə görmüşdür. Birdən-birə ağlını itirərək müxbirimizə “Vətəndaşlardan polisə kömək etmələrini xahiş edirəm” demişdir.

“Hərəkətlərindən şübhələndiyim Məlahəti üç aydan bəri təqib edirdim. Dünən gecə içdikdən sonra evə gəldiyim zaman apardığım təftişdə bəzi polislərin saqqal buraxdıqlarını və uzun bığ saxladıqlarını gördüm. Təhlükəsizlik təşkilatına bundan sonra belə polislərin bığlarını qırxdırmaları haqda sərəncam verilməsindən dəhşətə gələn Moris nişanlısı Janeti əmisi Frankın qolları arasında görəndə ondan iyrəndi. Frankın qıllı döşü üstündə qıvrılan Janetə “Polislərimizin həyat şəraitini düzəltmək üçün əlimizdən gələni edirik” demişdir.

Müxbirimizin polislərin uniformaları haqqında bir sualına da “Qızın alt paltarları yerdə idi. Frank Janeti itələyərək “Polislərə daha modern bir geyim veriləcəkdir” demişdir. Cinayətdən sonra qatil olan daxili işlər nazirimiz: “Masanın üstündəki çörək bıçağını qapdım, ondan sonrasını daha yadıma sala bilmirəm”, – deyə fikirlərini bölüşmüşdür”.

Qəzetimizin bu qarma-qarışıq düşmüş yazıya görə bağlandığını heç kəs bilmir. Çünki qəzeti əlaqədar təşkilatlardan başqa heç kəs, hətta onun sahibi də oxumazdı. Onlar elə güman edirdilər ki, qəzetin nəşri birinci səhifədəki baş məqalədə hökumət çox ciddi tənqid edildiyi üçün dayandırılıb.

Tərcümə edəni: Yusif Şirvan