Текст книги "Hekayələr"

Gecənin bir aləmində cənab Meydiq və Foderingey möcüzə yaratma qabiliyyətindən cuşa gələrək ay işığında soyuq bazar meydanında dolaşırdılar. Cənab Meydiq əl-qolunu oynatdıqca sürtükünün ətəkləri yellənirdi, ondan boyca balaca olan Foderingey isə daha öz qüdrətindən çəkinmədən məğrurcasına yanında addımlayırdı.

Onlar ətrafdakı bütün əyyaşları islah etdilər, bütün pivə və digər spirtli içkiləri suya çevirdilər (bu məsələdə Foderingey etiraz etsə də, Meydiq dediyinin üstündə inadla durdu). Sonra bütün yerli dəmir yolu problemlərini aradan qaldırıb əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırdılar, Flinder bataqlığını qurutdular, Tənha ağac dərəsindəki yamacların torpaqlarını münbitləşdirdilər, anqlikan kilsəsinin keşişinin çənəsindəki ziyili çıxartdılar. Sonra Cənub körpüsünün çürümüş dirəklərini yeniləmək məsələsini də gözdən keçirməyi qərara aldılar.

– Sabah şəhər tanınmaz halda olacaq! – cənab Meydiq sevincindən boğula-boğula dedi. – Hər kəs necə də heyrətlənib qürrələnəcək!

Bu məqamda kilsə zəngləri gecə saat üçü vurdu.

– Gör ha! – Foderingey qışqırdı. – Saat artıq üçdür. Evə getməliyəm. Saat səkkizdə idarədə olmalıyam, bundan başqa, missis Uims…

– Biz hələ təzə başlayırıq! – hüdudsuz qüdrətin şirin duyğularına dalmış cənab Meydiq etiraz etdi. – Bir fikirləşin, nə qədər xeyirxahlıq etmişik! Sabah hamı oyananda…

– Axı… – Foderingey sözə başlamaq istəyirdi ki, Meydiq qəflətən onun əlindən yapışdı. Keşişin gözləri həyəcanla parlayırdı.

– Mənim əziz dostum! – o dedi. Tələsməyə nə gərək var? Bir baxın! – deyə o, başı üzərində süzən ayı göstərdi. – İsa Navin1414
  İsa Navin (Yeşua bin Nun) – Musa peyğəmbərin varisi, davamçısı; Tövrat və İncilə görə, Musa peyğəmbərin ölümündən sonra yəhudilərin hamisinə çevrilmiş Navin xalqını qorumaq üçün düşmənlərlə döyüşəndə Allahın ona verdiyi qüdrətlə günəşin və ayın hərəkətini dayandırıb ki, düşmən qaranlıqda görməyib məğlub olsun.


[Закрыть] kimi edin!

– İsa Navin? – Foderingey təkrar soruşdu.

– Bəli, – Meydiq dedi, – niyə də yox! Ayı dayandırın!

Foderingey aya baxdı.

– Bu lap ağ olar! – deyə mızıldanıb susdu.

– Axı niyə? – keşiş soruşdu. – Ancaq onsuz da o dayanmayacaq: siz, sadəcə, Yer kürəsinin dövr eləməsini dayandırın ki, qoy zaman da dayansın. Biz ki heç kimə pislik etmirik!

– Hm! – Foderingey dedi. – Nə deyirəm ki… – deyə ah çəkdi. – Cəhd edərəm. Bax…

O, pencəyini axıradək düymələyib Yer kürəsinə bacardıqca sərt və əminliklə müraciət edərək əmr verdi:

– Fırlanmağı kəs! Eşidirsən?

Elə həmin anda o, bir dəqiqədə onlarca mil sürətlə təpəsi üstə boşluğa yuvarlandı. Saniyəbaşı havada dövrə vurmasına baxmayaraq, düşünmək qabiliyyətini itirməmişdi. Axı fikir – çox heyrətamiz şeydir: o gah qatran kimi yavaş-yavaş axır, gah da şimşək kimi bir anda çaxır!

Bir neçə saniyə götür-qoy edən Foderingey əmr etdi:

– Qoy mən sağ-salamat yerə enim! Hər nə olursa-olsun, mən yerin üstündə salamat qalım!

O bu əmri vaxtında vermişdi, çünki sürətli uçuşun nəticəsində onun paltarı qızıb közərməyə başlamışdı. Foderingey şappıltı ilə yerə dəydi, amma zərbənin gücünə baxmayaraq, heç bir yeri zərər görmədi, çünki yerin təzə qazılmış, yumşaq hissəsinə düşmüşdü. Bazar meydanının saat qülləsinə bənzəyən nəhəng daş və metal yığımı onun yaxınlığında uçub dağıldı və daşdan, kərpicdən, suvaqdan ibarət hissələri sıçrayaraq hər tərəfə dağıldı, elə bil bomba partlamışdı. Havada uçan inək divarın bir hissəsinə möhkəmcə çırpılaraq yumurta kimi əzildi. Sonra qulaqbatırıcı gurultu eşidildi: bütün ömrü boyu eşitdiyi gurultular bu səsin yanında yatan tozun xışıltısına bənzəyirdi. Ardınca daha bir neçə nisbətən zəif gurultu eşidildi. Elə güclü külək əsirdi ki, Foderingey ətrafına baxmaq üçün çətinliklə başını qaldırırdı. Ancaq həddindən artıq karıxıb özünü itirdiyindən harada olduğunu, nə baş verdiyini dərk edə bilmirdi. Ağlına gələn ilk o oldu ki, əlini atıb başını yoxladı, küləkdə dalğalanan saçlarının yerində olduğunu görüb arxayınlaşdı.

– İlahi! – Foderingey küləkdən boğula-boğula, güclə dilləndi. – Bir az da belə davam eləsə, başımı itirəcəyəm! Nəsə yanlış oldu. Tufan və ildırım baş verdi. Halbuki bir neçə dəqiqə əvvəl necə sakit gecə hökm sürürdü. Məni bu işə şirnikləndirən Meydiq oldu! Küləyə bax da! Belə böyük xətalara davam eləsəm, axırı pis qurtaracaq! Meydiq haradadır? Gör aləm bir-birinə necə qarışıb!

Pencəyinin küləkdə yellənib-qalxan ətəklərindən imkan tapıb yan-yörəsinə boylandı. Ətrafda hər şey çox əcaib görünürdü.

– Hər halda, səma yerindədir, – o dedi. – Amma başqa şeylər haqqında bunu deyə bilmərəm. Elə səmanın özü də elə görünür ki, elə bil qasırğa yaxınlaşır. Ay əvvəlki kimi başımızın üstündə asılıb. Lap elə bir neçə dəqiqə qabaq olduğu kimi… Hava günün günortaçağındakı kimi işıqlıdır. Bəs qalan şeylər hanı?! Şəhər necə oldu? Hanı? Hər şey hara yoxa çıxıb? Bir də nəyə görə güclü külək əsməyə başladı, mən ki qasırğa sifariş verməmişdim?!

Bir neçə uğursuz cəhddən sonra Foderingey birtəhər qalxıb əlləri və ayaqlarını torpağa möhkəm dayayaraq dördayaqlı vəziyyətdə dayandı. O, parlaq ay işığına qərq olmuş dünyaya külək əsən tərəfdən baxmağa başladı, tərsinə çevrilmiş pencəyi isə başının üzərində şappıldayırdı.

– Hə, nəsə dünyada pozulub, – deyə donquldandı, – amma bunun nə olduğunu bir Allah bilir!

Hər tərəf ayın ağımtıl, parlaq işığına, vıyıldayan küləyin qaldırdığı toz buludlarına bürünmüşdü, yalnız yerin dağıntılara qarışmış bir hissəsini ayırd etmək mümkün idi: nə ağacları, nə binaları, nə də adət etdiyi heç nəyi sezmək olmurdu; burulğanın qaranlığında itib-batan xaosdan, ildırımdan, yaxınlaşan qasırğadan başqa heç nə görünmürdü. Çaxan ildırımın işığında Foderingey qarşısında biçimsiz talaşa yığını gördü: halbuki bir müddət əvvəl qarağac idi, indi isə köklərindən budaqlarına qədər parçalanmışdı. Bir qədər aralıda isə dağıntılar arasından əyilmiş və burulmuş dəmir dirəklər görünürdü: başa düşdü ki, bu, dəmir körpünün qalıqlarıdır.

Məsələ burasındadır ki, cənab Foderingey nəhəng planetin oxu ətrafında dövr etməsini dayandırarkən onun səthindəki hərəkət edən müxtəlif cisimləri nəzərə almamışdı. Lakin Yer kürəsi öz mehvərində əslində elə sürətlə fırlanır ki, onun ekvatordakı səthi bir saatda min mildən artıq məsafə qət edir (bizim genişlik anlamımızda beş yüz mildən artıq). Ona görə də dünya dayanan kimi həm şəhər, həm Foderingey və Meydiq – hər şey istisnasız olaraq bir saniyədə təxminən doqquz mil sürətlə, yəni güllənin uçuşundan da dəfələrlə sürətli şəkildə yerindən qopub uçmuşdu. Və hər bir insan, canlı varlıq, hər bir ağac, bina, bir sözlə, Yer üzündə mövcud olan bütün cisimlər yerindən qoparaq uçub, dağılıb məhv olmuşdu. Vəssalam!

Əlbəttə, Foderingey nə baş verdiyini anlaya bilməzdi. Amma dərk edirdi ki, bu dəfə uğursuzluğa düçar olub, buna görə də qəlbində hər cür möcüzəyə nifrət duydu. İndi o, tamamilə qaranlıqda qalmışdı, çünki buludlar toplaşıb ayın qabağını tutmuşdu. Yağan dolunun sürətli zolaqları işgəncə verirmiş kimi havada səyirir və sovrulurdu. Küləyin qulaqbatırıcı uğultusu və sel dünyanı bürümüşdü. Foderingey gözlərini ovucları ilə örtüb küləyin əsdiyi səmtə boylanaraq ildırımın işığında ona yaxınlaşan nəhəng su dalğasını gördü.

– Meydiq! – Foderingeyin zəif səsi azğın tufanın gurultusunda əridi. – Ey, Meydiq!.. Dayan! – üzünü yaxınlaşan dalğaya tutub qışqırdı. – Dayan! Allah xatirinə yaxınlaşma!

Sonra ildırım və tufandan xahiş elədi:

– Bir dəqiqə dayanın! İmkan verin fikrimi cəmləyim. İndi nə edim?! Axı nə edim? İlahi! Heç olmasa, Meydiq burda olsaydı… Bildim! – birdən Foderingey bağırdı. – Bircə, Allah xatirinə bu dəfə qarışıqlıq olmadan keçinək.

Hələ də üzü küləyə doğru dördayaqlı vəziyyətdə dayanıb gərgin halda düşünürdü ki, ən xırda yanlışa yol vermədən vəziyyəti necə düzəltsin.

– Budur, – nəhayət, dedi, – indi əmr edəcəyim hər nə varsa yalnız sonda “Haydı” deməklə həyata keçsin! İlahi! Axı niyə daha əvvəl bu barədə düşünməmişəm?

O, tufanın uğultusundan daha bərkdən çığırmağa cəhd etdi; öz səsini yaxşı eşitməkdən ötrü daha yüksək səslə bağırdı:

– Beləliklə… başlayıram. İndicə dediklərimi unutma! Əvvəla, istədiklərimin hamısı yerinə yetəndən sonra qoy möcüzə yaratmaq qabiliyyətimi itirim, qoy mənim iradə qüvvəm adi insanlardakı kimi olsun. Qoy bütün bu təhlükəli möcüzələrə son qoyulsun. Bütün bunlar heç xoşuma gəlmir. Kaş ki onları yaratmayaydım! İkincisi – qoy mən bu möcüzələrin hələ baş vermədiyi o zamana qayıdım, hər şey o lənətə gəlmiş lampanın çevrilməsindən əvvəlki vəziyyətə düşsün. Bu çox çətin tapşırıqdır, ancaq əvəzində sonuncudur. Aydındır? Daha heç bir möcüzə olmasın, hər şey əvvəlki kimi olmalıdır və mən “Uzun əjdaha” barında öz içkimi içəndən sonrakı vaxta düşmək istəyirəm. Vəssalam! – deyə o, barmaqlarını bir az da yerə batırıb gözlərini qıyaraq qışqırdı: – Haydı!

Hər şey tamamilə sükuta qərq oldu. Foderingey hiss etdi ki, ayaq üstə dayanıb.

– Bu sizə elə gəlir, – deyə kimsə dedi.

Foderingey gözlərini açdı. O, “Uzun əjdaha” barında idi və Toddi Bimişlə möcüzə barəsində mübahisə edirdi. Onun hafizəsində nəsə çox vacib bir şeylə bağlı xatirə parladı, amma dərhal da sönüb yoxa çıxdı.

Görürsünüzmü, əgər Foderingeyin möcüzə yaratmaq qabiliyyətinin itirilməsini nəzərə almasaq, qalan hər şey əvvəlki vəziyyətinə döndü. Nəticə etibarilə onun hafizəsi və ağlı da bu əhvalat baş verməmişdən öncəki halına qayıtdı. Beləliklə, burda danışılan hər şey indiyədək də ona naməlum olaraq qalır. Sözsüz ki, elə əvvəlki kimi də möcüzəyə inanmır.

– Mən iddia edirəm ki, müasir zamanda möcüzə-filan olmur, siz nə deyirsiniz deyin, bunu sizə qəti şəkildə sübut etməyə hazıram.

– Sizə elə gəlir, – Toddi Bimiş etiraz etdi. – Bacarırsınız, sübut edin!

– Qulaq asın, cənab Bimiş, – Foderingey dedi. – Gəlin əvvəlcə aydınlaşdıraq görək möcüzə nədir. Bu, təbiət qanunları, iradənin gücü ilə uyğun gəlməyən bir şeydir…

DİVARDAKI QAPI

I

Üç ay bundan qabaq, bir axşam vaxtı səmimi şərait yarandığından dostum Lionel Uolles mənə “divardakı qapı” haqqında əhvalat danışmışdı. Ona qulaq asdıqca hekayətinin həqiqiliyinə qətiyyən şübhə etmirdim. O elə səmimi, sadə, adamı ələ alan əminliklə danışırdı ki, ona inanmamaq mümkün deyildi. Amma səhər öz evimdə tamamilə başqa əhvali-ruhiyyədə ayılmışdım. Yatağımda uzanıb onun əhvalatını bir-bir yaddaşımda saf-çürük edərkən artıq dünənki kimi onun həzin səsinin, tələsmədən, ürəkdən deyilən sözlərinin təsirinin altında deyildim. Bəlkə də, yemək süfrəsi arxasında göz-gözə oturanda, abajurla kölgələnmiş lampanın yumşaq işığı altında, otağın bizi əhatə edən xəyali yarıqaranlığında, qarşımızdakı qar kimi ağappaq süfrəyə qoyulmuş desert nimçəsində, rəngarəng şərablar dolu büllur qədəhlərin, gümüş qabların parıltısında, gündəlik həyatdan uzaq olan parlaq, rahat aləmdə bu hekayə daha təsirli alınmışdı. Amma indi adi ev şəraitində bu əhvalat mənə tamamilə inanılmaz görünürdü.

– O məni ovsunlamışdı! – ucadan dilləndim. – Özü də bunu olduqca məharətlə eləmişdi! Bir başqasından deyil, məhz ondan belə bir şey gözləməzdim.

Sonra elə yatağımdaca oturub çayımı içəndə bu həqiqətəuyğun olmayan əhvalatın məndə niyə belə dərin iz buraxdığını, həyəcanverici təəssürat yaratdığını aydınlaşdırmaq istəyirdim. Ağlıma belə bir fikir gəldi ki, bəlkə, dostum yaşadıqlarını başqa cür nəql edə bilmədiyi üçün öz bədii, ifadəli hekayəsində keçirdiyi iztirabları mənə ötürmək, canlandırmaq, bu duyğuları təzələmək (lazımi sözləri tapa bilmirəm) istəyib.

Nə isə… indi belə bir izahata ehtiyac görmürəm. Bütün şübhələrimə artıq son qoymuşam. İndi, Uollesin hekayətinə qulaq asdığım həmin axşam olduğu kimi, onun bütün qüvvəsi ilə mənə hansısa sirr açmaq istədiyinə inanıram. Amma o, həqiqətən də, dediklərini görmüşdümü, ya ona elə gəlmişdi, hər hansı bir nadir, qiymətli bacarığa malik idimi, bəlkə də, təxəyyül oyununun əsarətinə düşmüşdü, bax bunu mühakimə etmək fikrində deyiləm. Hətta onun ölümü belə sonralar bu məsələyə aydınlıq gətirmədi. Qoy oxucunun özü bu barədə qərarını versin!

İndi xatırlamıram ki, bu qaradinməz adamın belə açıq danışmasına nə rəvac vermişdi – mənim təsadüfi iradımmı, yoxsa onu qınamağımmı? Ola bilər ki, mən onu ciddi bir ictimai hərəkatın dəstəklənməsində zəiflik, hətta soyuqluq göstərməkdə və mənim ümidlərimi puça çıxarmaqda ittiham etdim. Birdən o özünü saxlaya bilməyib dilləndi:

– Mənim fikirlərim tamamilə başqa şeydədir… Etiraf etməliyəm, – deyə bir az susub davam elədi. – Mən o halda deyildim… Məsələ burasındadır ki… Bilirsən burda nə ruhların, nə də cin-şeytanın barmağı var… Amma qəribədir ki, Redmond, elə bil tilsimlənmişəm. Məni nə isə izləyir, həyatımı qaraldır, anlaşılmaz qüssə, üzgünlük verir.

Bir anlıq dayandı, utancaqlığa qapıldı, adətən, biz ingilislər hansısa təsirli, kədərli, eyni zamanda gözəl hislər haqqında danışanda belə oluruq.

– Sən axı Sent-Atelsten kollecində kursu tam başa vurmusan?! – qəfil verdiyi sual mənə o anda yersiz göründü. – Belə… – o, yenə də susdu. Az keçmiş əvvəlcə qətiyyətsizliklə, dəqiqəbaşı dili dolaşa-dolaşa, sonra daha səlis və sərbəst şəkildə həyatının sirri barədə danışmağa başladı. Bu, qəlbində tükənməz həsrət və kədər oyadan qeyri-adi, ilahi gözəllik haqqında onu rahat buraxmayan xatirələr idi. Bunların ucbatından bütün dünyəvi işlər, gündəlik qayğılar, kübar cəmiyyətin əyləncələri ona boş, darıxdırıcı və mənasız görünürdü.

İndi, bu müəmmanın açarına sahib olandan sonra, mənə elə gəlir ki, əslində, hər şey onun üzündə yazılmışdı. Məndə onun bir şəkli var. Bu şəkildə həmin