Текст книги "ЭЗОП"

Кишилар бойликка талпинмасалар эди, уни ўзлаштиришга бўлган интилиш бўлмаса эди, бирор гўзаллик ёки буюмнинг қадри умуман бўлмас эди. Бойликни қадрлаш, бой-бадавлат бўлиб яшаш учун тер тўкиб меҳнат қилиш ва интилиш ижобий фазилатдир, лекин очкўзлик билан бировларнинг меҳнати эвазига бойлик тўплаш салбий хислатдир. Эзгу ишларга сарфлаш учун тўпланган бойлик ҳам эзгу ишдир. Мазмунсиз, ўз хирсий хохишлар йўлида тўпланган бойлик ўта хавфли бўлиб, жамият учун ҳам зарарлидир.

Юнон файласуфи Суқрот ўзининг шогирди Афлотун билан бозор айланиб хайратланган экан.

– 

Афлотун қара-я, мен учун бўлмаган буюмлар шу даражада “кўп эканлигини билмас эканман”.

Иқтисодий қашшоқлик, маънавий қашшоқлик билан қондош эгизак, иккинчиси ҳам даволанмаса, соғлом турмуш ва адолат ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас, маънавий инқиров ҳардоим қуллик томон судрайди барча қоидалар зўравонликка асосланган бўлиб, ор-номус, виждон, уят ва мамлакат қонунлари ҳам хукмронлар манфаатини химоя қилади соғлом иқтисод адолатнинг якунидир, адолат эса чинакам ақлнинг мақсулидир.

Хозирчалик инсоният соғлом иқтисод нималигини билмайди, унинг ўзи кашф қилган адолати бор. Чинакам иқтисод, чинакам адолат хали олисда, маънавият ва эзгулик хақидаги фикрлар чалғиш. Олис йўл томон тинмай оимлар, одимлашга ҳардоим мажбур.

***

Бойлик жамият ривожига энг катта таъсир ўтказувчи муъжиза бўлиб, жуда кўплаб шодликлар келтириши билан биргаликда, жабру-ситамлар ва зўравонлик каби касофатларнинг ҳам сабабчисидир.

– 

Милейка жонгинам мен келдим – деди кўтарингки рух билан хонадонига кириб келган Дродо – Келганимдан хурсандмисан?

– 

Агарда мен айтган барча илтимосларимни бажариб келган бўлсанг хурсанд бўламан, борди-ю …

– 

Борди-ю … эсимдан чиққан бўлса жахл қиласан, шундайми?

– 

Шундай, сен азалдан топқирсан.

– 

Агарда барча илтимосларингни бажариб келган бўлсамчи?

– 

Унда мукофот бераман.

– 

Яхши у холда мукофот беришга тайёрланабер

– 

Аввал қилган ишларингни айтиб бер.

– 

Сен аввал қандай мукофот беришингни айт.

– 

Содда бўлмай қолғуре…й, ҳар сафаргидек битта хохишингни қондиришда.

– 

Нега йўқса кўзларингни сузмаяпсан – деди Дродо хохохлаб кулар экан.

– 

Чунки сен кўзларимни сузишга ярашадиган қилиқлар қилмаяпсан – деди у ишвали қараш қилиб – умуман олганда сен беуқув эркаксан, файласуфман деб валдирашларинг ҳам менга унчалик ёқмайди. Аёлларга файласуф эмас ёқимли эркак керак.

– 

Сен мени хафа қилдинг Милейка, мен файласуфлигим билан фахрланаман, ўртамиздаги севгини поймол қилма.

– 

Агар чинакам файласуф бўламан десанг, аёлларнинг қалбини титратаол, уларга сенинг ақлинг эмас эркаклик махоратинг керак.

– 

Нима, у менда йўқми?

– 

Хушёрлигингда-ку анча баъманисан, аммо тўйиб шароб ичиб олганингда барчасини чилпарчин қиласан, расвосини чиқарасан.

– 

Бу хатоларимни тузатишга харакат қиламан.

– 

Гапларингга ишониш қийин, майли сени бугун хурсанд қилишга харакат қиламан, менга нималар олиб келдинг?

– 

Деярли барча айтганларингни унутмадим, кийим-кечаклар, тақинчоқлар, хархил ширинликлар ва хоказо.

– 

Энг мухим илтимосимни унутибсанг-ку.

– 

Йўқ, ҳеч нарсани унутганим йўқ.

– 

Менинг хизматларимни бажариб юрувчи қул сотиб ол деган эдим, нахотки унутган бўлсанг.

– 

Жонгинам сенинг илтимосингни унутиб бўладими.

– 

Қани харид қилган қулинг.

– 

Хозир – деди Дродо жилмайиб чапак чолар экан.

– 

Лаббай хужайин – деди югуриб кирган оқсоч хотин.

– 

Сандра йўлакда турган қулни буёққа бошлаб кир.

– 

Хўп бўлади.

***

– 

Вой, вой – деди Милейка кириб келган қулни кула-кула томоша қилар экан – Шуми, олиб келган матоҳинг.

– 

Сен хулоса чиқаришга ошиқма – деди Дродо, Эзоп томонга ишора қилиб, – кўриниши беўхшов бўлса ҳам ўзи бир хазина,

– 

Бундай хазинани бошимга ураманми, кўринглар нима дейишади.

– 

Аввал у билан сўзлашиб кўргин, кейин ўзинг билиб оласан.

– 

Мен таниш билишларимга кўз-кўз қиладиган чиройли йигит олиб келгин деган эдим, сен бўлсанг бир махлуқни етаклаб келибсан.

– 

Бекам – деди Эзоп мулойимгина жилмайиб – аввал танишиб олсак, сўнгра биттагина масал айтиб берсам нима дейдилар.

– 

Яхшиси бу башаранг билан менга кўринмасан бўлар эди.

– 

Менинг кўринишим хуник холос, бировларга ўхшаб қалбим сасиган эмас.

– 

Буни дарров хузуримдан йўқот Дродо – деди ярим бақириб Милейка – йўқса бу ердан қочиб кетаман.

– 

Бироз шошилмасангчи.

– 

Йўқ, мени аврашга уринма, сенга мен чиройли, сочлари қўнғироқ, қоматлари келишган қул олиб кел деган эдим-ку.

– 

Шошилманг бекам – деди Эзоп ёқимли товуш билан – Биз қуллар учун қаерда хизмат қилсак ҳам барибир захматли, хамма ерда хўрлик ва хақоратларга уўмилиб яшаймиз.

– 

Нима демоқчисан?

– 

Мени сотиб юборишан осони йўқ, лекин мен каби садоқатли қул топиш амри маҳол.

– 

Хўш, гапир нима демоқчисан?

– 

Тулки умрида шерни кўрмаган экан, кунларнинг бирида у билан юзма-юз келиб қолибди. Шерни биринчи бор кўргани учун чунонам қўрқибдики, оёқ қўлларидан жон чиқиб кетаёзипди. Иккинчи маротаба кўрганда унчалик қўрқмабди, учинчи маротаба кўрганда унга пешвоз чиқибди, бора-бора улар бемалол сўхбатлашадиган бўлиб қолибдилар. Қиссадан хисса шуки биз гўзал хотинларнинг хуснига қандоқ кўниккан бўлсак, бадбашаралар улар ҳам кўникиб кетишади.

– 

Сен хали ўзингни шерга ўхшатасанми – деди Милейка шарақлаб кулар экан – Қаранглар бу шер эмиш, мен эса тулки, сен ўзингни яхшиси итвачча деб атагин.

– 

Йўлбарс билан тулки икковимиздан қайсимиз чиройли деб бахслашиб қолишибди. Йўлбарс терисининг чиройи биланмақтанибди. Шунда тулки туриб: менинг чиройим теримдамас, юрагимда” – дебди.

– 

Сени ҳали чиройли юрагинг ҳам борми?

– 

Биз қулларнинг барчасини юраги чиройлидир, хуник бўлишига сизлар имкон бермайсизлар.

– 

Бу қул анча билимдонга ўхшайди.

– 

Товус Турнанинг патларидан кулиб, уни кўп мазах қилар экан. Менинг зарбоб чирой патларимга хавас қилсанг керак, сен беўхшов “сўтакбой”! Унга жавобан Турна – Мен юлдузлар томон учаман, осмоннинг юқори қатламларигача парвоз қиламан, сен эса ерда, батқоқликларда зарбобпатларингга маҳлиё бўлиб юраберасан. Эх бечора” деган экан.

– 

Чакки эмас – деди Милейка бироз ўзгариб – бу олиб келган қулинг чиндан ҳам билимдонга ўхшайди.

– 

Сенга айтмадимми – деди Дродо бироз ховлиқиброқ, уни вақти келиб барчамиз яхши кўриб қоламиз. У асло ёлғон гапирмас экан.

– 

Сен масалчи экансанда – деди Милейка Эзопга биринчи маротаба жиддий тикилиб Бунчалик кўп масалларни қаердан ўргангансан.

– 

Ҳаётнинг ўзи ўргатган.

– 

Яна нималарни биласан?

– 

У жуда кўп нарсаларни билади – яна гапга аралашди Дродо Эзопнинг ўрнига жавоб беришга шошилиб – Кўплаб Мифларни ҳам, ўқиш ёзишни ҳам билар экан.

– 

Ох – хо … – деб юборди Милейка оғзининг таноби қочиб – бало экан-ку.

– 

Йўл йўлакай ибодатхонага кирдик ўтирдик, деворлардаги барча ёзувларни у менга ўқиб, мағизини чақиб берди.

– 

Хали у бизларни кўп маротаба қойил қолдирадиганга ўхшайди – деди Дродо ишнинг яхши томонга ўзгараётганидан қувониб.

– 

Келинглар бўлмаса уни кўпроқ тинглаймиз нималарга қодир эканлигини билиб оламиз.

Милейканинг қиёфаси ўзгариб ўзининг асл холатига қайта бошлади, одатда у эрига танбеҳ беришни хуш кўрар, атайлабдан ўзини жахли чиққандек кўрсатиб Дродони бироз қийнар, унинг ялинишлари, “севаман” деган хушомадларини эшитгандан сўнг бошқачароқ холатга ўтиб бахслашишни тўхтатар, хатто мақтаб ҳам қўяр эди, бундай одати билан эрининг устидан тинимсиз хукмронлик қилишни бушаштирмай иш юритарди. Хозир бу услубини унутиб, Эзопга чиндан ҳам қойил қолганини тан олабошлади. Хайвонга бўлган муносабатидан пушаймон бўлиб, қанақадир қизиқиш таъсирига кириб қолди. Бу беўхшов қулнинг ёнида бўлиши қизиқарли бўлишига ундан нималарнидир ўрганиб олиш мумкинлигига хайратлана бошлади. Ахир қул хайвон қатори бўлмоғи лозимку, унда ақл, билим олишга бўлган қобилият бўлмас эди-ку. Қул билан сухбатланишнинг ўзи қулчилик, бўнинг устига ундан масаллар, афсоналар тинглаб завқланиб ўтиришся-я.

– 

Нималар тўғрисида сўзлаб берай бекам?

– 

Бизларга ўзинг ёқтирган масаллардан бир талай айтиб бер.

– 

Хўп бўлади, зериктириб қўймасам бўлгани.

– 

Айтабер.

– 

Қайси мавзуда айтай.

– 

Узинг хохлаган нарсалар тўғрисида.

– 

Мен бирнеча масаллар айтиб бераман, хукм чиқариш сизларнинг ихтиёрингизда.

Тулки ва узум

Очлик ва ташналикдан қийналиб келаётган тулкивой дарахт шохига осилиб турган узум бошини кўриб қувониб кетибди, Сакраб-сакраб етаолмабди, охири иложсиз бўлиб, “боре пишмаган узум” деб жўнаб қолибди.

Олаолмаса пуф сасиқ деган гап шундан қолган.

Қўнғиз ва чумоли

Қишга тайёргарлик кўриб тинмай меҳнат қилаётган чумолини кўрган қўнғиз уни масҳаралайбошлади, “мунча ўзингни қийнамасанг” менга ўхшаб тираллабедод қилиб ўйнаб кулсанг бўлмайдими?”

Чумоли индамай қўяқолибди. Қахратон қиш бошланиб, ёмғиру-бўронлар хаммаёқни музлатиб юборибди. Озуқасиз қолган қўнғиз бир аҳволда ялани чумолининг олдига келибди: “қиш чиққунича озгина озуқангдан қарз бериб тургин, очимдан ўлиб қолмай”. “Ўз вақтида меҳнат қилиш ўрнига менинг устимдан кулган эдинг, мана энди ахволингни кўриб турибман” дебди чумоли.

Камбағал

Қашшоқ бир йигит ёғочдан ясалган Бут-хайкалча топиб олибди Бутни худо деб тушунган йигитча, “Мени бой бадавлат қил” деб роса сиғинибди. Асло фойдаси тегмай яна бирнеча кун ана шу ахволда ялинишни давом эттираберибди. Тоқати тугагач йигит ҳайкалчани жахл устида каттакан тошга урибди. Чил-чил бўлиб синган ҳайкалчанинг ичидан олтин ва кумуш тангалар тўкилибди.

“Эй сени қара-ю шунча ялинсам ҳам бир чақали фойданг тегмади ахмоқвой, мана энди бир зарба билан кўп мурувват қилдинг” – дебди қувониб кетган йигит.

Кимки нодонга мехр кўрсатса зарар кўради, адабини бериб қўйса фойда топади.

Икки тувак

Анхорда икки хил тувакни оқизиб бормоқда эди, уларнинг бири лойдан, иккинчиси мисдан эди.

“Менга яқинлашмай узоқдан сузгин” дебди лойдан ясалган тувак, мис тувакка – Озгина тегиб ктсанг мени майдалаб юборасан. шунинг учун мени ҳам сенга яқинлашгим йўқ.

Бадавлат кишининг ёнида бўлиш камбағал учун ноқулай

Бўқа ва қурбақа

Бақа сув ичгани бориб қурбақанинг боласини босиб олди. Она қурбақа биттага камайиб қолган болаларидан суради: “Қани укаларинг?” – “У ўлди, хозир бу ердан тўрт оёқли хайвон ўтаётиб босиб олди”.

“Унинг катталиги менча борми?”– дебди она қурбақа.

“Сен сўрамагин, у билан тенглашмоқчи бўлсанг “анжир” қилиб эзиб юборади” – дейишибди болалари.

Кучсизни кучли билан тенглашиши жуда хавфли.

Дехқон ва унинг ўғиллари

Дехқон ўлими яқинлашиб қолганини сезиб ўғилларига мурожаат қилибди: “Болаларим мен тез орада ўлсам керак. Боғнинг қаеригадир бойлигимни кўмиб қўйганман, ахтариб топинглар”. Буни эшитган ўғиллар терлаб-пишиб боғни кавлайбошладилар. Хазинани топаолмаган бўлса ҳам боғни бошдан-оёқ кавлаб ташлашибди, бу келаси йилга хосил учун замин тайёрлабди.

Кишилар учун чинакам хазина – халол меҳнат қилишдир.

Тингловчилар диққат билан ўтиришларидан Эзоп беҳад шод эди, ахир уни тинглашларига ўрганмаганда. Қани энди ҳақорат ва калтаклашлар ўрнини бир умрга ана шундай машғулотлар эгалласа, тенг хуқуқли сухбатлашиш гаштини у ҳам хохлаган вақтда амалга ошираолса, қани энди анабу рупарасида ўтирганларнинг имкониятлари унда ҳам бўлса, йўқ унда ҳечқачон ҳеч нарса бўлман эмас, озод бўлмагунча ҳеч нарсага эришаолмайди. Қулнинг кўрлиги шундами. У ўзи яратган нарсаларга ўзи эгалик қилаолмайди, энг мудхиш томони унинг ҳеч қандай хуқуқи йўқ. Ана шунинг учун унинг орзулари, хохишлари севгиси ҳам йўқ. Ҳарқандай орзу-истак қул учун зарарли, чунки уларга барибир эришаолмайди. Бутун умр бошқаларнинг хохишини бажариб яшашдан ҳам уқубатли иш бормикан, йўқ албатта. Бундай беъбахо неъматга эришишимиз учун барча йўллар берк, эришганлар эса уни асло қадрламайдилар. Агарда одамлар эркинликни чинакам қадрлаганларида эди, хечқачон бировнинг эркини кишанламаган бўлар эдилар. Чинакам инсоний ҳаёт билан яшаб ўтиш учун одамзот эркин бўлмоғи лозим, у эркин бўлмагунча ҳеч бир хохишига эришаолмайди, унга севги ҳам, эзгулик ҳам, жамики одамга хос фазилатлар ўгай уларга етишаолмайди, аксинча улардан захмат чекиб ўтади. Қул нафақат жисмоний уқубатга махкум, у хўрлик ва хақоратлар куршовида бўлишга мажбур. Кишиларни қул қилиш истаги бир ёки бирнеча кишига хос эмас, у барчага хос бўлган нуқсон. Хеч бир жонзот ўз жинсига одам каби зулм қилмайди, хайвонот оламида қул қилиш ёқи қул бўлиш ходисаси учрамайди. У барча нарсага эгалик қилиш истаги билан яшаётган одам боласининг хохишидир. Қулдорлик бу зўравонликдир, шафқатсизликдир.

Аполлон

Санъат, илхом ва ёруғлик худоси. Аполлон Зевснинг ўғли. у кишиларнинг тақдирини билади ва белгилайолади. Унинг қароргоҳи Дельфада жойлашган. У ёруғлик ёрдамида ер ости аждахоси Пифонни оғир жангда мағлуб қилган, бу ғалабанинг шарафига муқаддас ёдгорлик ўрнатилган бўлиб у ерда Аполлоннинг олтин қоракўли сақланади. Бу олтин қоракўл кохинларнинг айтишларича бўлажак воқеаларни бехато айтиб бераолар экан. Айтишларича Пифонни енган Аполлон мағрурланиб Афродитанинг ўғли Эротни масхаралаб қўяди. Эрот ўз камалаги билан Аполлоннинг юрагига севги ўқини отиб Нимфага нисбатан ишқ алангасини ёқади. Нимфанинг юрагига эса Аполлонга қарши нафрат қўзғатадиган ўқини отади. Аполлоннинг кучли севгисидан қочган Нимфа отаси Пенеядан панох сўрайди, ота ноилож уни лавр дарахтига айлантириб қўяди. Шунинг учун бир умр кўм-кўк чирой очадиган лавр дарахтининг баргларини ипга чизиб Аполлон бошига ўраб юрар эди. Бошида лавр гулчамбари, қўлида кифара ушлаган Аполлон учун Дельфага дабдабали хайкал ўрнатилган. Дельфаликларнинг энг севимли зиёратгоҳ жойлари шу.

Афина

Донолик худоси Афина, одамларга, санъат хамда хилма-хил хунарларни инъом қилди. Аёлларни бичув-тикув, эркакларни кулоллик, темирчилик, кемасозлик ишларига ўргатди. Ўз юртини душманлардан химоя қилгани учун ўлкасининг номини унинг исми билан атай бошлашди. Кунларнинг бирида денгиз худоси Посейдон Афина билан бахслашиб қолади. Бахснинг мазмуни ким Афинага энгмуносиб совга бераолса ўша Аттиканинг хукмрони бўлади дейишади. Посейдон хассасининг учини қояга урганда сув фаввораси отилиб чиқади, бунинг оқибатида Афиналиклар мохир денгизчилар бўлиб етишадилар.

Афина қўлидаги найзасини ерга урганда Зайтун дарахти униб чиқади, бу юнонлар учун келажакда мўл хосил гарови эди. Афина ғолиб деб топилди.

Зевс донолик худоси Метида билан турмуш қургандан сўнг ундан худолардан ҳам устун келадиган қиз туҳиғилишидан хабар топади, у хукмронликдан махурм бўлиб қолишдан қўрқиб хомиладор Метидани ютиб юборади. Бу воқеадан озгина фурсат ўтиб унда қаттиқ бош оғриғи пайдо бўлади. Темир худоси Гефестни чақириб бош миясини қирқиб ечишини буюради. Бу воқеадан сўнг очиб кўрилган Зевснинг бошидан муъжизавий ақл сохиби Афина туғилади. Донолик худоси ва фидоийлик рамзи бўлган Афинанинг олтин хайкали юнонларнинг муқаддас саждагоҳларидир.

***

Одамзот учун ташвишдан холи бўлган жараённинг ўзи йўқ, шунчалик кўп ташвишлар ичидан у қувончларни ҳам аҳтариб топаолади. Табиий хохишларимизни яхшироқ ўргансак, унда ёввойиликк яқин одамларимиз талайгинадир.

– 

Хужайин қулоғим сизда – деди Дродонинг қарсагини эшитиб кирган хизматкор хабаш – нима хизмат буюрадилар?

– 

Эзоп билан танишиб олдингми?

– 

Албатта.

– 

Сенга ёқдими?

– 

Ақилли эмиш дейишмоқда.

– 

Ўзинг фахмлайолмадингми?

– 

Биз қулларнинг мустақил фикрлашимиз мумкин эмас. Билмасдан бирор ёқимсиз сўз айтиб юборсак яхши бўлмайди.

– 

Калтаклашади демоқчисанда?

– 

Шундай десам ҳам бўлаверади.

– 

Сен ақлни тушунасан, лекин ўз ақлингга ҳеч қачон эга бўлаолмайсан.

– 

Шунақа.

– 

Сени бир қалтаклашиб бўкиришингни томоша қилмоқчи эдимку кайфим йўқ.

– 

Рахмдиллингиз учун рахмат хўжайин.

– 

Калтак емаганингга ҳам анча вақт бўлиб қолди, анча соғиниб қолгандирсан.

– 

Хўжайин рахм қилинг, барча буйруқларингизни бекаму-кўст бажараман, фақат калтакламанг.

– 

Сен жуда қўрқоқ экансан, салгина пўписа қилсам қалтираб қоласан. Эзоп билан танишиб олдингми?

– 

Ха хўжайин танишиб олдик.

– 

У жуда довюрак, ким билан қандай гаплашишни яхши билади, сен ундан кўп нарсаларни ўрганмоғинг лозим.

– 

Албатта шундай қиламан.

– 

Бор уни чақириб кел, сизларга бир юмуш бор.

***

Қобилият деярли бирхил бўлмасада, барчада бор. Илохий қобилият эса жуда ноёб ходисадир.

– 

Сени Эзоп хали – хозир озод қилмайман, чунки ўзингни кўрсатишинг учун анчагина хизмат қилишинг лозим.

– 

Хўжайин буни айтмасангиз ҳам биламан.

– 

Қаердан биласан?

– 

Чунки мени пулга сотиб олгансиз, уни оқлашим керак.

– 

Бу гапинг тўғри, нега сени чақирганимни биласанми?

– 

Албатта.

– 

Қани айтчи нимага чақирганимни?

– 

Меҳмон чақирмоқчисиз, шунинг юмушлари учун бўлса керак.

– 

Ақлинг анча жойида, буни қаердан билдинг?

– 

Бекам шундай дегандек эдилар.

– 

Мен файласуфман, агарда қойил қолдираолсанг албатта озод қиламан.

– 

Баъзибир жихатларим сизга ёқмайди-да.

– 

Қайси жихатларинг?

– 

Хушомад қилиш билан ёлғон гапиришни билмайман.

– 

Бу яхши-ку.

– 

Лекин хўжайинлар ёлғон гапириб хушомад қилган одамларни хуш кўришади.

– 

Мен ундай эмасман, айтим-ку файласуфман деб.

– 

Файласуфлар доно бўлишади, демак бу сифатларим сизга маъқул бўлади.

– 

Сен меҳмон кутишни биласанми? – деди Дродо мақсадга ўтиб – тўғрисини айт.

– 

Биламан, бозорга бориб керакли нарсаларни харид қилишни ҳам.

– 

Балосан-ку.

– 

Кимлар меҳмон бўлиб келишини ҳам биламан.

– 

Қани айт-чи.

– 

Миршабларнинг бошлиғи Аргос билан унинг дўсти Эледро бўлса керак.

– 

Баракалла, анча топқир экансан. Бозорга бориб меҳмонлар учун энг лаззатли таом сотиб ол, яхшилаб дастурхон тузат, тушундингми?

– 

Тушундим, фақат шароб сотиб олишимни айтмадингиз-ку.

– 

Шароб ичишни хуш кўраман-қуя, лекин ичиб олсам ўзимни бошқараолмай қоламан-да.

– 

Ундай бўлса меҳмонлар учун қўямиз.

– 

Яхши, меҳмонлар учун сотиб ол.

***

Афродита одамлар бир-бирларидан худо тўғрисидаги тасаввурлари билан фарқ қиладилар. Афродита ишқ ва гўзаллик худоси, никоҳлар хомийси. Зевсниннг Океанидидан туғилган қизи. Уни денгиз сувларини тинчитаоладиган қудрати бор деб аташади. Хайвонот ва ўссимлик оламига ҳаёт бағишловчи меҳрга эга. Унга хардоим кишини нишонга олса ўша киши ишқ ўтига мубтало бўлиб “қуябошлайди”, иккинчи ўқи эса аксинча нафрат қўзғайди. Уни юнонлар гўзаллик рамзи сифатида улуғлайдилар.

Геракл

Геракл юнон афсонасининг қахрамони. У бенихоя катта жисмоний кучга ва довюракликка эга бўлиб олийхиммат ва ҳалқпарварлик тимсоли. Дахшатли кўргиликларни олдини олган, ёвуз махлуқларни енгган Геракл, адолатсиз шоҳларни ҳам мағлуб қилади. Геракл Зевснинг Алкмена номли аёлдан кўрган ўғли бўлиб, онаси бир вақтлар Аргос шоҳи Амфитрионнинг хотини бўлган. Гераклнинг туғилишини билган Зевс уни бўлажак Аргос подшохи деб эълон қилади. Бахиллиги билан ном чиқарган Гера қастдан Алкменанинг туғишни кечиктириб қўяди, белгиланган вақтда биринчи бўлиб Амфитрионнинг бошқа хотини нимжон ва касалванд Еврисфейни туғади. Отанинг катта ўғли сифатида у Аргос хукмрони деб эълон қилинади, пахлавон Геракл эса унга тоъбе бўлиб хизмат қилиши лозим. Афсонавий Геракл юнонларнинг севимли қахрамони сифатида, олийхимматлик ва фидоийлик рамзи бўлиб қолади.

Гермес

Гермес тоғлик аёл Майининг Зевсдан пайдо бўлган ўғли. У худоларнинг хабарчиси бўлиш билан бирга кишилар рухини кузатувчиси, жон олувчи Аиданинг вакили, бениҳоя маккор ва абжир, жуда кўплаб афсона ва ривоятларнинг қахрамонидир. Мифларнинг бирида айтилишича янги туғилган Гермес Аполлонга қарашли чорва молларига кўзи тушиб қолади-да. Уларни чаққоннлик билан ҳечкимга билинтирмай хайдаб кетади, ўғирланган молларни нихоятда усталик билан яшириб қуяди-да, зудлик билан уйига қайтиб келиб бешигига ётиб олади. Сир ошкор бўлиб, ғазабланган худолар уни мухокама қилабошлайдилар. Эндигина тили чиққан гўдак ўзини шу даража саънаткорона химоя қиладики. Олимпдаги барча қатнашувчилар хайратдан анграйиб қоладилар. Қойил қолганларидан гўдакнинг гунохидан ўтадилар. Аполлоннинг жахлидан тушириш учун Гермес унга ипакдан махорат билан ясалган тошбақани совға қилиб молларини қайтариб беради.

***

– 

Хўш Эзоп нима ишлар қилдинг?

– 

Энг аввал бекамга меҳмонлар келишини айтдим.

– 

Яхши, у нима деди.

– 

Жуда хурсанд бўлдилар, айниқса Аргоснинг келишини эшитиб янада қувондилар.

– 

Нахотки, гапинг аниқми?

– 

Шубхасиз.

– 

Нега айнан Аргоснинг келишидан шод бўлади, қани айтчи?

– 

Бундай ишларга қулнинг аралаши мумкин эмас хўжайин.

– 

Мен рухсат бераман, гапиравер.

– 

Калтакламасликка сўз берасизми?

– 

Сўз бераман.

– 

Эсингизда бўлса бекам сизга чиройли қул олиб бер деган эканлар, хўш нега айнан чиройли қул, буни сиздек файласуф одам билмоғи лозим эди.

– 

Бу гапни айтган эдинг, сен Аргос хақида гапир.

– 

Аргос хушбичим, чиройли йигит, харқандай аёлни мафтум қилаоладиган ёқимтой.

– 

Буни биламан.

– 

Демак бекам чиройли эркакларни хуш кўрадилар.

– 

Сен қулваччани анчагина ақлинг борга ўхшайди.

– 

Бу гапни мен айтганимни беам билиб қолмасинлар.

– 

Хўш, нима маслаҳат берасан?

– 

Меҳмондорчилик пайтида аёлингиз билан Аргоснинг кўз уриштиришларини кузатиб ўтиринг.

– 

Аргос миршабларнинг бошлиғи, ўзини қаерда қандай тутишни яхши билади.

– 

Шунинг учун айтаяпманда, у ўзини бенихоя одобли қилиб кўрсатади, хотинингиз томонига қиё ҳам боқмайди бир мақсад билан кириб келган одам айнан шундай қилади.

– 

Майли гапларингни ўйлаб кўраман, бозорга бориб келдингми?

– 

Аллақачон бориб келдим, хатто дастурхон тузашга ҳам улгурдим, малол кўрмасангиз бир кўздан кечириб берасиз.

– 

Қани юрчи бир дидингни кўриб қўяйлик.

***

Гермафродит

Гермафродит Севги худоси Афродита билан худолар хабарчиси Гермеснинг ўғли.

Бағоят гўзал Гермафродитни Салмахида исмли боқира қиз бағоят севиб қолади, лекин йигитга унинг севгисини рад қилади. Қизнинг тинимсиз оху-нолалари худоларнинг рахмини қўзғатади ва улар қиз ва йигитни бир-бирига қовуштириб қўядилар, натижада икки жинслли одам пайдо бўлади.

Зевс

Зевс бош худо, одамлар ва худоларнинг хукмрони. Бутун олам, осмон ва самовий кучлар, мамақалдироқ ва чақмоқлар, сел ва тошқинлар унинг ихтиёрида. У бутун коинотни назорат қилади, тартибга солади, инсонларни ҳархил офатлардан химоя қилади.

Зевс туғилмасдан аввал унинг отаси Крон туғилажак фарзандларидан бири унга қарши исён кўтаришдан хабар топиб, барча туғилган болаларини ютиб юбораберади. Унинг хотини Рея охирги фарзандини туғилишидан аввал Крит оролига бориб ғор ичида яширинча туғади, бу энг кенжа фарзанди Зевс эди. Унинг туққанидан хабар топган эрига йўргакланган тошни беради, буни сезмаган Крон ўралган тошни ютиб юборади. Вақтлар ўтиб вояга етган Зевс отасининг ютиб юборган опа ва акаларини қайтаришга мажбур қилади, чорасиз қолган Крон ютиб юборган фарзандлари Посейдон, Аида, Гераларни қайтариб беради. Зевс билан отаси Крон ўртасида шиддатли уруш бошланиб Ота титанларни ва бошқа махлуқларни ёрдамга чақиради. Зевс чақмоқ билан барча ёвуч махлуқларни қириб, туби йўқ жарликка улоқтириб юборади ва хукмронликни тўла қўлга олади. Олимпда ўз қароргоҳини белгилайди. Посейдон денгиз худоси, Аида ер ости худоси, Гера унинг рафиқаси бўлиб биргаликда олам хукмронлигини бажаришади. Уларни фарзандлари Геба – ёшлик худоси, Арес уруш худоси, Ефест темирчилик худоси.

***

Кишиларнинг қувончу – қайғуларига бефарқ қараш, худбинликнинг энг ярамас туридир, бу қулдорлик тузуми яратган энг улкан нуқсонларидан бири эди.

– 

Вов-бой – деб юборишди кириб келган меҳмонлар, дид билан тузатилган дастурхондан хайратланиб.

– 

Буни менинг қулим Эзоп тузаган – деди Дродо мағрурланиб – унга вақти келиб эркинлик бераман.

– 

Бу қулингни менга сотиб қўяқол – деди Эледро Аргос томонга ўгирилиб – унинг мақтовини анча кишилардан эшитдик.

– 

Уни хечкимга сотмайман ахир у масалчи-ку.

– 

Хали масал айтишни ҳам биладими?

– 

Билганда қандоқ, қулоқ олсанг бас тахлаб ташлайди.

– 

Қани бирорта масал айтиб берсинчи – дейишди меҳмонлар бараварига.

– 

Эзоп бизларга ўзинг ёқтирган бирор масални айтиб бер. улар қойил қолишсин.

– 

Айтишга айтиб бераман-ку, лекин қойил қолишларига кафолат бераолмайман.

– 

Айтавер.

– 

Қурбақалар хукмронсиз яшар эканлар, кунларнинг бирида улар тўпланишиб маслахат қилибдилар, келинглар Зевсдан бизларга хукмрон жўнатишни илтимос қиламиз? Кенгашиб олишиб, Зевсга вакил юборибдилар. Зевс ботқоқликка бир боғ ўтин ирғитишни буюрди. Баландликдан ирғитилган катта боғлам ўтиннинг зарб билан тушишидан қурбақалар чўчиб кетибдилар ва хартомонга шунғиб қочиб қолибдилар. Бирқанча фурсат ўтиб жимгина сув юзида қалқиб юрган ўтинни кўришиб унинг устига сакрайбошладилар, охири хафсалалари пир бўлиб яна Зевсга вакил жўнатишибди, “Сен бизларга қаттиққул подшо жўнатгин-ки бизлар ундан хайиқиб айтганларига қуқлоқ осайлик. Зевс уларнинг таклифидан жилмайиб қўйибди “мен сизларга мустабид подшо жўнатаман” деб уларга катта аждахо подшо қилиб жўнатибди. Аждахо қурбақаларни бир бошдан ютиб еябошлабди, қочган қочиб, қочаолмаган ем бўлиб, дод-вой бошланибди. Охир оқибат қурбақалар яна ялинишиб Зевснинг олдига бориб кўз ёши тўкабошлашибди.

Мана жаноблар сизларга оддийгина масал, ундан хулоса чиқариш узларингизга хавола.

– 

Бу масал қурбақаларнинг ахмоқлигига ишора – деди Милейка меҳмонларга маъноли жилмайиб – аҳмоқ бўлишмаса хукмрон сўраб нима қилишади, қуриллаб-чариллаб юраберишмайдими.

– 

Зевс уларни синаш учун ўтин ташлаган, хукмрон ўтинга ўхшаса нима бўлишни кўрсатиб қўйган.

– 

Улар бундай хукмрон керак эмас деб ўзларига ўлим тилашган.

– 

Энди улар аждаходан қандай қутуладилар?

– 

Хеч қачон қутулаолмайдилар.

– 

Сен Эзоп бизларга аллақанча муаммоларни чоғлаб ташладинг-ку.

– 

Мен масални айтиб бердим холос, ундан хулоса чиқариш ўзларингга хавола, чунки кўпчиликка берилган саволнинг жавоби хеч қачон бирхил бўлмайди.

– 

Баъзилар бу муаммони ўйлаб кўрамиз, сен яхшиси шароб келтир бир хузур қилишайлик – деди Дродо кўтаринки кайфиати билан – қани азизлар дастурхонга мархамат.

– 

Мана хўжайин – деди Эзоп шароб тўлдирилган кўзачади ўртага қўйиб.

– 

Нега қадохлар сони биттага кам?

– 

Ўзингиз бугун шароб ичмайман деб эдингиз.

– 

Ха шундай деган эдим, ўйлаб кўрсам фикрим нотўғри экан, шундай азиз меҳмонлар даврасида ичмай бўладими, бор менга ҳам қадақ келтир.

Қадахлар тўлдирилиб, бўшатилди ҳам, хамма тўкин тузатилган дастурхон томон енгилгина хужум бошлашди, аста-секин ноъзу-неъматлар ўрнини янгилари эгаллар, кетма-кет ичилган шароб барчани бирдек сергап қилию борар, даврада ўтирганлар қанақадир барчани қойил қолдирадиган ғаройиб гап айтмоқчи бўлар, бунинг уддасидан чиқаолмай яна шароб ичишга зўр беришар эди. Дродо ҳам ҳар сафаргидек бир меъёрда шароб ичишини тўхтатмас, аста-секин мувозанатдан чиқиб ўзининг “фалсафий” гапларини бошлаб юборган. Доим шунақа бўлади, меҳмондорчилик бошланмасдан олдин у бугун ичмайман деб ўзига сўз беради, берган сўзини бир зумда унутиб ичишни бошлаб юборар, озгина фурсат ўтиб маст бўлиб оларди-да, телба-тескари гаплар гапириб, кутилмаган қилиқлар қилар кулгили ишларни қилиб ухлаб қолар, эртасига хижолатдан ўзини қаерга қўйишни билмай хижолат бўларди. Бугун ҳам ана шундай бўлиш эхтимоли йўқ эмасди.

– 

Эзо…п – деди у товушини баландлатиб – хали сенга энг лаззатли таом тайёрлаб қўйгин деб айган эдим, эсингдан чиқмадими?

– 

Йўқ хўжайин, эсимда.

– 

Қани олиб чиқ.

Эзоп устига рўмолча ёпилган таомни олиб келади.

– 

Ие. бу оддий тилку.

– 

Ха хўжайин бу тил, энг ёқимли сўзлар, ҳам мехр – мухаббат, ҳам бир-бирини эркалаш, хурматлаш барчаси шу тил туфайли.

– 

Чиндай ҳам шундай, ақлингга баракалла, энди бизга дунёдаги энг бемаза нарсани кўрсат.

– 

Хозир – деди Эзоп яна бир ликопдаги тилни кўтариб – Мана хўжайин.

– 

Бу хам тил-ку, нима бизни масхара қилмоқчимисан?

– 

Ундай эмас хўжайин, хазилашаётганим йўқ, дунёда барча ёмон ишлар, хиёнат, фирибгарлик, уруш – жанжаллар шу тил туфайли, жамики фисқи – фужур, иғво, товламачилик каби иллатлар шу тил туфайли.

– 

Яшавор Эзоп – деди Дродо чайқалиб ўрнидан тураркан Эзопнинг елкасига қоқиб – Қул бўлсанг ҳам ақлинг етарли. Бор яна шароб келтир, тўйиб бир ичайлик токи ғам ва андухлар буткул чекинсин.

– 

Дродо бугунча етарлича ичдинг энди тўхтат – деди миледи қатъий охангда.

– 

Сен жим ўтир танноз, Аргос билан кўз уриштириб ўтирганингни эрим билмайди деб ўйладингми?

– 

Дродо биз сенинг меҳмонимиз, бундай ҳақоратлар яхши эмас.

– 

Ичингдан нима ўтаётганини билмайди деб ўйлайсанми, яхшиси мендан узр сўраб тавба қил, йўқса ёмон бўлади.

– 

Мени қаттиқ хафа қиляпсан Дродо, эртага ўзинг хижолат бўласан.

– 

Сендан…а, сен менинг қанчалик қудратли одам эканимни билмайсан, мени файласуф эканлигимга ақлинг етмади.

– 

Майли, майли фақат зўрман деб чиранаберма.

– 

Сен қуёнюрак билан гаров ўйнаб кимлигимни кўрсатиб қўймоқчиман, тушундингми?

– 

Тушундим.

– 

Гаров ўйнайсанми?

– 

Нима деб гаров ўйнаймиз?

– 

Мен бутун бошли денгизни сувини симириб ичиб юбораман, сен томоша қилиб ўтирасан.

– 

Дродо кайфинг ошиб қолди, яхшиси кириб ухла, биз эса жўнайлик.

– 

Ха…а қўрқоқ, кўрдингми. мени қандай қудратли эканимни биласанда.

– 

Ёш болага ўхшама, хечбир кимса денгиз сувини ичиб юбораолмайди.

– 

Мен эса ичаман.

– 

Хўп, нима деб гаров ўйнаймиз?

– 

Сен эртага ўз гувоҳларинг билан кириб келасан, мен уларнинг олдида денгиз сувини симириб ичиб ташлайман.

– 

Хўш кейинчи?

– 

Сўнгра менга барча молу-мулкингни ютқизган бўласан, сени қул қилиб оламанда кишанлаб қўяман.

– 

Борди-ю ичаолмасанг нима бўлади?

– 

Унда барча мол-мулким, хатто хотиним ҳам сенга ўтади, тушундингми?

– 

Пушаймон бўлмайсанми?

– 

Асло

– 

Майли сен айтганча бўлақосин. Эртанги пушаймонинг иш бермайди.

– 

Ҳали кўрамиз йиғлаб ялинишларингни, хой хабаш қани.

– 

Мен бу ердаман хўжайин – деди қарсак товушини эшитиб кириб келган қора хабаш – нима хизмат буюрадилар.

– 

Бор ертўладан яна май келтир, унга чўмиламиз.

– 

Май қолмади, барчасини ичиб тугатишди.

– 

Ахмоқлар сенларга кўрсатиб қўяман, Эзопни боғлаб қўйиб калтаклаймиз, қани олиб келинглар, бир мазза қилиб томоша қилайлик.

– 

Хўжайин ундай қилманг, баданимнинг калтак емаган соғ жойи қолмаган, жоним оғриса бирор кори-хол қилиб қўяман.

– 

Унга тегма – деди ғазаб билан Милейка – бегуноҳ бечорани калтаклатиб томоша қиласанми, садқай одам кет.

– 

Хой хабаш нега қараб турибсан бу танноз хотинимни оёғидан осиб қўйамиз, додлашини эшитиб мазза қиламиз, қани бошла.

– 

Одамни харнарса бўлгани яхши, сен билан эртага гаплашамиз, еғлабтиб ялинтирмасам Милейка отимни бошқа қўяман. Уни олиб кириб ухлатиб қўйинглар.

***

– 

Вой бошим, вой ўлибқоламан Эзоп қаердасан?

– 

Мен шу ердаман хўжайин.

– 

Бошим ёрилиб кетай деяпти, худди арилар уя қуриб олгандек. Менга нима бўлди, хеч нарсани эслайолмайман.

– 

Маст бўлиб олиб анча иш кўрсатдингиз.

– 

Миям қурсин мени, асло ақлим кирмади. Нималар қилдим бир бошдан айтиб берсангчи.

– 

Анчагина машмаша қилдингиз, меҳмонларни қувлаб солдингиз, бекамни ҳам анча хафа қилдингиз.

– 

Оббо, ёмон ишлар бўлибди-ку.