Текст книги "Каеннар сары иде"

«Соңгы сүзен әйтеп чыгар өчен микән…»

 
Соңгы сүзен әйтеп чыгар өчен микән,
Чал астроном килеп керде бүген иртән:
– Галәм ничек яралганны белдем, – диде, –
Әмма нигә яралганын белми китәм.
 
 
Дөм караңгы Галәм чүлендәге
Сүнми калган нурлы учаклар –
Сириуслар, эре-вак йолдызлар –
Күңел хушлыгы ул һәрчаклар.
 
 
Лирикларга йолдыз, Галактика –
Иң романтик хисләр сахрасы.
Фәнгә-галимнәргә бу Галәмнең
Җитми икән тагын нәрсәсе?!
 
 
Матдә каян? Нигә киңәя ул?..
Җавап эзли, тынмый адәмнәр,
«Ничек?» белән «Нигә?» уртасыннан
Башланадыр гүя Галәмнәр.
 
 
Миллиард сорау – үзе Галактика.
Җавап – тузан, мескен бер бөҗәк!..
Сизелерлек нәтиҗә тапканчы,
Кеше – бу Галәмгә килмешәк…
 
 
Ә син, бөҗәк, кичер, үпкәләмә:
«Кимсетә, – дип, – мине бу язмаң».
Ә кем белә, син дә миллиард сорау
Булырсыңдыр, бәлки, берзаман.
 

«Ничек?» дигән һәрбер сорауга…»

 
«Ничек?» дигән һәрбер сорауга
Үз җавабын ачык әйтә фән.
«Нигә? Нигә?» – Боларына әле
Җавап бирә алмый фәлсәфәң.
 
 
Тел дигәннең берсен генә түгел,
Бүтәнен дә аз-маз белсәм дә,
Сүз табалмыйм менә: нәрсә соң ул
«Бу дөнья» дип йөргән бу нәрсә?
 
 
Гаҗәп гүзәл хәят вәгъдә итә,
Вәгъдә итә… Ләкин алдый бит.
Әйтерсең лә мәңге табылмаслык
Элексирны эзли алхимик.
 
 
Галәмдәге «кара упкыннар»
Бу кояшны әгәр упмаса,
Орбитадан чыккан берәр йолдыз
Җирне әгәр бәреп екмаса –
 
 
Үсә барыр тормыш, камилләшер.
Камилләшеп беткәч нишләр ул?
Һәр камилдә инкяр орлыгы бар,
Галактикаңны да ишәр ул.
 
 
Һәрбер камил – бозыла башлау бит ул.
Төшенепләр булмый һич кенә:
Искерә дә дөнья, яңара ул,
Яңара да тагын искерә.
 
 
«Син – чиксез», – ди. Әмма бу чиксезлек
Безнең башка сыймый ничек тә:
Ә нәрсә соң анда – чиксезлекнең
Аръягында, каршы як чиктә?
 
 
Дөнья реаль. Ләкин тышы гына,
Ә мәгънәсе? Нәрсә – мәгънәсе?
Абсолютны, иң чын хакыйкатьне
Белеп булмый, дөнья бәндәсе.
 
 
Йөз ел үтәр, мең ел, миллион еллар.
Ул чордагы яңа буыннар,
Бөҗәктәге фикер булып кына
Тоелыр сезгә безнең бу уйлар.
 
 
Ниндидер бер бөҗәк сәфәр итә
Менә шушы язмам өстендә.
Нинди фикер анда? Ни турында?
Юк, абсолют белмим берсен дә.
 
 
Ә син, бөҗәк, кичер, үпкәләмә:
«Кимсетә, – дип, – мине бу язмаң…»
Ә кем белә? Бәлки, адәм аңга
Синең аша үткән, күзалмам.
 
 
Мин дә җанлы, син дә җанлы мәхлук,
Ә арада хәзер аерма…
Менә шушы адәм акылы хәлдә
Бу аң искерер дә баермы?..
 
 
Чиксезлекне белмим, ни-нәрсәдер?
Белгән заман, чорым бу – дөнья:
Уйлыйм, җырлыйм, фәкать тәэсир алып,
Дөньядагы хәлләр турында.
 

КАЙДА СИН?

 
Таныш инде миңа син күптән,
Белмәсәм дә синең үзеңне:
Күптән инде, күптән мин, иркәм,
Йөрәгемдә йөртәм төсеңне.
 
 
Йөзләреңнең нинди икәнен
Алсу таңнар килеп әйттеләр.
Күзләренең нинди икәнен
Карлыганнар хәбәр иттеләр.
 
 
Тавышларың ничек икәнне
Тургай белән сандугач әйтте,
Йөрешләрең ничек икәнне
Сине күргән карлыгач әйтте.
 
 
Таңнар, кошлар, гөлләр – барсы да
Синең хакта сөйлиләр, иркәм,
Синең хакта сөйлиләр дә бит,
Минем хакта нишлиләр икән?
 
 
Кайларда син, иркәм, кайларда?
Очрамыйсың, туры килмисең…
Яшь гомерләр үтә ләбаса,
Нишләп мине тапмый йөрисең?
 
 
Бер күрүдә сине танырмын,
Куллар сузып каршы алырмын.
Юлдаш булып гомер юлыңда,
Бәхетләргә алып барырмын!
 

1957

«Тәрәзәгә килә бер җил…»

 
Тәрәзәгә килә бер җил,
Хәл белергә килгән күк.
«Кемне шулай, Хәсән абый,
Юксынасың?» дигән күк.
 
 
Җил килә дә сыйпалана,
Мине ярата, имеш, –
Серләремне сөйләтә дә
Илгә тарата, имеш.
 
 
Сыйпанма, җил, соранма, җил,
Йөрмә тәрәз төбендә.
Исемнәрен, билләһидер,
Әйтәсем юк һичкемгә!
 
 
«Минем исем аның өчен
Кадерсездер» дисеңме?
«Серләремне саклый алмый
Хәерсезем!» дисеңме?
 
 
Кит әле, кит, сыйпанма, җил,
Йөрмә тәрәз төбендә.
Исемнәрен, билләһи, дим,
Әйтәсем юк һичкемгә.
 

1957

ЗӘҢГӘР ГӨЛЛӘР ИСЕ КУЛЫМДА

Яшь гомерләр – зәңгәр чәчәк.

Халык җыры

Р. И-гә

I

 
Сугыш чоры ялкыннары аша
Төсмерләнгән киләчәк тормыш…
Безнең яшәү, сеңелем, – шул киләчәк,
Аны тулырак күрергә тырыш.
 
 
Безнең инде яшәү мәйданы ул,
Яктыр шунда, нурлар сибеп ян.
Утырмасын уйга бары дуен,
Сүрелмәсен мәңге безнең кан!
 
 
Сыенмадык, шаять, сыенмабыз
Нафталинлы уют астына.
Тынгысыз җан, бәйге аты сыман,
Мәйданнарга һаман ашкына.
 
 
Дәвам итә шулай безнең гомер
Йөрәк әйткән теләк юлында.
Кыныдагы кылыч белән бергә
Зәңгәр гөлләр исе кулымда.
 

II

 
Күңелле дә, сеңелем, бу тормышның,
Бу яшәүнең ямен сизүләр,
Тынычлыкка даулап карт галәмне,
Киләчәккә сәлам бирүләр.
 
 
Яшәү шундый гүзәл дә бит үзе,
Утта янсын сугыш дөньясы…
Туганыбыз Җәлил калган җирдән
Ерак түгел НАТО межасы.
 
 
Җәлил, Җәлил!..
Кылыч белән бергә
Зәңгәр гөлләр исе кулымда!..
Шулай менә дәвам итә йөрәк
Алсу гөлле кырлар юлында.
 

III

 
Заман үтә әле нечкә төштән,
Дөнья әле – мөгезгә-мөгез, –
Каршыбызда һәрбер кызыл төскә
Бәбәкләрен акайткан «үгез»!
 
 
Ә күңелле, сеңелем,
Йөрәгеңдә
Үз илеңнең көчен сизүе:
Кагылып кара, әгәр чамаң җитсә,
Орынып кара, сугыш үгезе!..
 
 
Тарих үзе рөхсәт бирә безгә
Кирәк чакта кырыс булырга:
Тынычлыкка борын сузганнарның
Колакларын тотып борырга.
 
 
Өченче кат юлга чыкмас борын,
Уйла, сугыш, ахмак, аз гына:
Тынычлыкка кулын сузганнарның
Башы оча аяк астына…
 

IV

 
…Кирәгендә мөмкин елмаерга,
Кирәгендә кырыс булырга.
Кыныдагы кылыч белән бергә
Зәңгәр гөлләр исе кулымда.
 
 
Күңелле лә, сеңелем, бу тормышның,
Яшәвеңнең ямен сизүләр:
Галәмдәге аең балконыннан
Киләчәккә сәлам бирүләр.
 
 
Чакырулар иске, карт дөньяны
Сугышларсыз, тыныч сәфәргә.
Тагын бер кат шулай яшәр идек,
Ике килсә гомер әгәр дә!..
 

1957

«Тукайга һәйкәл…»

 
Тукайга һәйкәл
Куйган көн иде –
Хәтерләрмендер
Мәңгегә сине…
 
 
Гөлнең яшьлектәй
Сафларын җыйдык, –
Даһи каршына
Барасы идек.
 
 
Ефәк күлмәктә
Ислемай исе
Сөйләде миңа
Синдәге хисне.
 
 
«…Икәүләп барсак,
Күршеләр күрер,
Безнең исемнәр
Телләргә керер.
 
 
Хушбуй исе дә
Чәчәк исе бит,
Шуны син миннән
Сәлам итеп илт…»
 
 
Кидем дә киттем.
Мәйданга килдем,
Синең күк нәфис
Чәчкәне бирдем.
 
 
Чәчкәне биреп
Әйттем эчемнән:
«Зәйтүнәң кебек
Гүзәл сеңелдән!..»
 
 
Елмайды сыман
Һәйкәл йөзе дә:
«Миннән дә сәлам
Тапшыр үзенә!..»
 
 
Хәтерләрмендер
Мәңге мин сине –
Тукайга һәйкәл
Куйган көн иде…
 

1958

ХӨЛЛИ МӘЙМҮНОВИЧНЫҢ КАЛОРИЯЛӘР ҺӘМ КОЛОРИТЛАР ТУРЫНДАГЫ ФӘЛСӘФӘСЕ

 
Хөлли иптәш яман ир түгел,
Изге кеше үзе, асылда,
Тик «уяулык» өянәгедәй
Әллә нинди ягы бар шунда.
 
 
«Халык», «милләт» дигән сүзләрдән
Шүрләде ул гомер буенча.
Үз халкын да яраткан кеше –
Милләтче ул, аның уенча.
 
 
Мисал итеп шушы сүземә,
Сүз бирергә мөмкин үзенә.
 
 
– Таныш булыйк: Хөлли Абдулкин.
Шушы залда, халык алдында,
Речь сөйләргә исәп бар минем,
Иң актуаль вопрос хакында.
 
 
Татаркалар уңга тайпылган
«Милли форма» дигән нәрсәдә.
Айга оча торган заманда
Бу бит самый важный мәсьәлә!
 
 
Кайда булса, Пләтәндә түгел,
Казандагы үзәк урамда
«Ханә» дигән кафе ачканнар,
Мин гөмбәгә китеп торганда.
 
 
Шул кафеда чәмчә башмаклы
И калфаклы Миңлебикәләр,
«Салырга» да рөхсәт бирмичә,
Милли меню тәкъдим итәләр!
 
 
Да, ханәдә татарочкалар
Милли ашлар сатып яталар!
Вәт бит ничек атом заманын
Артталыкка табан тарталар!
 
 
Тәкъдим итеп итле бәлешне
Һәм тутырылган милли тавыкны,
Эчке яктан аздырмакчылар
Минем ише честный халыкны?!
 
 
Ә мин сорыйм: «Кем соң ул тавык?
Кемнән туган? Ничек яшәгән?
Пролетармы чыгышы ягыннан,
Буржуазмы әллә, мәсәлән?
 
 
Уяу булыйм дисәң әгәр дә,
Тикшер барысын төбенә кадәрле:
Демократик ашмы, мәсәлән,
Аристократ ашмы бәрәңге»?
 
 
Ә мин әйтәм: «Демократик аш,
Бәрәңге һәм суган, кәбестә.
Мөмкинмени турау шуларны
Буржуазный милли бәлешкә?!
 
 
Миңа әйтәләр: «Нигә бәлештән
Кача икән шушы сөрсегән?»
Качам, чөнки анда эчтәлек
Милли форма белән өртелгән.
 
 
Да, Казанның кайнар сумсасын
Һәм шулай ук кабартмасын да
Кемнәр ашый иде элгәре –
Иске режим заманасында?
 
 
Бу ашларны ашады бары
Тик байлар да, мулла бабайлар.
Шундый ашлар разве халыкның
Милли ашы була алалар?!
 
 
Иң культурный ашлар: бутерброд,
Виски, ханжо, импорт колбаса!
Ә тутырылган тавыклар ашау
Милләтчелек факты лабаса!
 
 
Безнең инде һәр халык белән
Хәреф тә бер хәзер, мәктәп тә.
Бәс, ашлар да, күзләр-кашлар да
Бер булырга тиеш, әлбәттә.
 
 
Кемнәр шундый йөгәнсезлеккә
Ход бирәләр совет чорында?
Нишләп Казан шәһәр Советы
Декрет язмый шулар турында?
 
 
Кем юл куя совет оныннан
Чәкчәк өчен камыр басарга
Һәм милләтсез сыер сөтеннән
Милли катык ясап ашарга?
 
 
Тунаковның11
  Тунаков – Казан шәһәр Советының элеккеге рәисе.


[Закрыть] һәм Горсоветның
Капкаларын кагарга кирәк!
Катык саткан татар кызларын
Һәм «Ханә»не ябарга кирәк!
 
 
Матур сәнгать өлкәсендә дә
Тулып ята шундый хаталар:
Калфакка һәм чиккән башмакка
Артисткалар ябышып яталар.
 
 
Сәхнәләрдән күреп кайта да
Башмак сорый безнең бикәчләр.
Башмак киеп, коммунизмга
Барып буламыни, иптәшләр?
 
 
Ә ни өчен безнең шагыйрьләр
Кара күзне күбрәк мактыйлар?
Татар, имеш, блондинка түгел,
Сизәсезме, кая атлыйлар!
 
 
Марсларга китәр заманда
Милли форма исән кала бит?
Менә бит ул уяу булмасаң,
Кайда илтә милли колорит.
 
 
Ләкин Казан татаркалары
Күпме генә тозак кормасын,
Мактап язып газет-журналда
Татар ашын, татар формасын,
 
 
«Милли форма» дигән пүчтәкне
Ничек кенә миңа сузмасын,
Шулай итеп, минем күңелгә
Ничек кенә һөҗүм кылмасын,
 
 
Күпме генә колорит белән
Маташмасын мине сыйларга,–
Мин карт чыпчык! – Һичбер татарка
Аздыралмас мине, иншалла!..
 
 
Менә шундый кеше ул Хөлли,
Әйбәт бәндә үзе, асылда,
Тик «уяулык» өянәгедәй
Әллә нинди ягы бар шунда.
 
 
Шулай инде: аттан ала да
Һәм кола да, әйтик, туа ич.
Калорияне колорит белән
Бутый безнең Хөлли товарищ.
 

1959

ҖАНЛЫ КОЯШЛАР

 
Безнең яклар Зифага да,
Сылуга да бай иде,
Карлыгачтай кодачалар,
Тумачалар бар иде.
 
 
Кашлар кыйгач! Йөзләр көләч! –
Кояштыр бу диярлек,
Аяк баскан эзләренә
Алсу гөлләр сибәрлек.
 
 
Эшчән алар – «Алтын кул» дип
Кушаматлар бирерлек.
Җитез алар – Мәскәүләрдә
Декадада биерлек.
 
 
Кайгы килсә, илереп-тилереп,
Халык исемен сатмыйлар,
Тешне кысып, яшьне йотып,
Илдән әдәп саклыйлар.
 
 
Кодача да түгел, гаҗәп,
Тумача да түгел дә,
Яран кебек, тамыр җәеп
Чәчәк ата күңелдә,
Туганнан да туганрак
Якын булып гомергә.
 
 
…Ул чактагы заманалар
Фаҗигагә бай иде:
Убылганнар, җуелганнар,
Куылганнар бар иде;
 
 
Аерылдылар, каерылдылар
Сугыш давылларында,
Берсе – илдән әллә кайда,
Берсе – Идел ярында
 
 
Ялгыз калды. Интексә дә,
Иле исмен сатмады,
Яшен йотып, тешен кысып,
Йөрәгендә саклады.
 
 
Кайсын алма, шунысы көләч,
«Кояшмы бу?!» диярлек,
Үзенә түгел, эзләренә
Башларыңны иярлек.
 
 
Хатларында таныла иде,
Исән-саулык язса да:
Вәгъдәсенә туры яши,
Башларга таш яуса да…
 
 
Күргән-белгән сөйли һаман:
«Көтте, мескен, бизмәде,
Гомерләре өзелгәнче,
Өметләрен өзмәде.
 
 
Тулысынча бирде илгә
Көнен, төнен – барын да.
Донор булып, канын бирде
Һәм… ахырда җанын да».
 
 
Татар хатын-кызларының
Раслагансың, гүзәлем,
Янып, көлгә калса калыр, –
Авырлыкка түзгәнен…
 
 
Ишетә алса әйтер идек:
«Үзеңне дә сөяргә
Кирәк иде…» Соңга калдык
Менә шулай дияргә:
 
 
«Алларым син, гөлем син, –
Сөеклем син, тиңем син! –
Башларыма таш яуса да,
Ташлар ярым түгел син».
 
 
И сез, безнең сеңелкәйләр,
Кашларыгыз кыйгачлар,
Илнең гомер юлларына
Нур сибүче кояшлар,
 
 
Менә шулай сөя сезнең
Йөздән туксан җидегез!
Әй егетләр, шундыйларның
Кадерләрен белегез.
 

1959

МӘХӘББӘТ

 
Яндырдың син, сөю… Ләкин, рәхмәт,
Ваклыкларны азмы яндырдың!
Яндырдың да хиснең хәерсезен,
Кадерлесен исән калдырдың.
Аралап, син шулай мәхәббәтең
Бөеклеген исән калдырдың.
 
 
Рәхмәт сиңа, безне җайсызлыктан,
Ямьсезлектән йолган мәхәббәт.
Рәхмәт сиңа, җанны ваклыклардан
Аралаган өчен, мең рәхмәт!
 

СИХЕРМЕ, ШИГЫРЬМЕ СИН?

 
…Үлемнәр камерасының
Бер милке идең, йөрәк…
Мәхәббәт әллә мәматтан22
  Мәмат – үлем.


[Закрыть]
Көчлерәк, кодрәтлерәк?!
 
 
Һәлакәт каршында бит син
Нык идең, башсыз идең:
Мәхәббәт алдында инде
Сыгылдың?
Башны идең?
 
 
Сөю шул – безнең гакылдан
Серлерәк, кодрәтлерәк.
Сихер ул – сөю,
Шигырь ул!
Карышма, буйсын, йөрәк!..
 

«Башландың син, роман, башландың…»

 
Башландың син, роман, башландың.
Ахырың – белмим; читен баш ягың!
Петрарка сонеты түгел дә бу…
Ташласам да, гүрдә ташлармын.
 
 
Алып керде мине мәхәббәт
Океан кебек чиксез романга,
Ә корабы… крейсер түгел,
Ә корабы – җилкәнсез каек…
Хуш, язмышым, кайталмамдыр мин,
Батармындыр, дулкында калып…
 

1959

ӘЙТСЕННӘР ИЛЛӘР

 
Сагынмый үткән сәгатем
Сирәк бит, сирәк, сирәк:
Мең сәгать сабыр итәргә
Иң түзем йөрәк ләбаса,
Реактор йөрәк кирәк…
 
 
Килсәң дә, күрсәм әгәр бер,
Ни кими, нәрсәң бетә? –
Күзләрем талганчы күрсәм,
Миңа бит шул да җитә.
 
 
Ни генә әйтсәң дә әйт син,
Мин кабул итәм, кабул:
Трибунал карарлары күк
Аяусыз булса да ул!
 
 
Мин әгәр амнистияңне
Көтәргә өлгермәсәм,
Әйтсеннәр илләр:
– Мәхәббәт Корбаны безнең Хәсән!..
 

1959

«Челтерәп аккан чишмә сыман…»

 
Челтерәп аккан чишмә сыман
Көләч иде кыз бала.
Уйга калды, – кемнедерме,
Үзендерме кызгана.
 
 
Кыен аңа: бер үк айда –
Ике төрле имтихан…
Фәнен бирдем. Ә сөюен?..
Ялгышамдыр, ихтимал?..
 
 
Юлы бикле чишмә кебек
Тынып калды кыз бала.
Үз хәленә мисал эзләп,
Тарихларга күз сала.
 
 
Дездемона – Отелло бар.
Маргарита – Фауст бар…
Мине дә бит көтә бугай,
Сөю, шундый язмышлар…
 
 
Ни булса да тыңла, йөрәк,
Вөҗдан әйткән тавышны:
«Яз, йөрәк, яз, үзең яз син
Сөюдәге язмышны…»
 
 
Давылдагы талчыбыктай,
Терәк эзли кыз бала.
Шундый чакта, Пушкин, Һөте,
Булышыгыз сез аңа.
 
 
Телефоннан: «Сезме бу?» – ди,
Шашып, сорау биргән күк.
 
 
– Сине сагынам, – ди кыз бала
«Нихәл?» дигән сорауга.
Язмыш, миңа бу җавапка
Нинди бәһа куярга?..
 

1959

«Кабатланмас сыман саф сөю дә…»

 
Кабатланмас сыман саф сөю дә,
Сагыну да бар кебек сүзеңдә…
Шул сүзләрең кебек булсаң әгәр,
Язганнарың кебек үзең дә,
 
 
Киләчәктә, якын киләчәктә
Мин генәме әллә, мин генә,
Юк, халкың да бәйрәм итәр иде
Шул кызының туган көнендә.
 
 
Төшләремә кереп йөдәтәсең,
Искә төшеп бергә кичләрең.
Сары сагышларга батам ласа,
Хисләремдә шыта шикләрем…
 
 
Синең куллар сулар сипкән гөлләр
Кайсы өйнең тәрәзәсендә?..
Тәрәзләрдә гөлләр күргәндә дә
Искә төшеп йөдәтәсең лә…
 

1959

«Хәерлегә булсын, хәерлегә…»

 
Хәерлегә булсын, хәерлегә
Синең шулай уйга калулар,
Сәбәпсездер генә кебек итеп
Керфегеңнән яшьләр тамулар.
 
 
Яндыра ул сөю!.. Рәхмәт аңа –
Хәерсезен хиснең яндыра! –
Хәерсезен хиснең яндыра да
Кадерлесен исән калдыра.
 
 
Коткарасың хисне ямьсезлектән,
Аламадан, изге мәхәббәт;
Гамьсезлектән безне аралыйсың,
Рәхмәт сиңа, рәхмәт, мең рәхмәт.
 
 
Хәерлегә булсын, хәерлегә
Синең шулай уйга калуың…
Китәм икән әгәр, сагын, сагын,
Бәхет бит ул – сагыну, акыллым…
 

1960

«Онытчы, йөрәккәй…»

 
Онытчы, йөрәккәй,
Сагышның бусын да, –
Буйсынма акылга,
Буйсынма, буйсынма!
 
 
Сан гына лабаса
Бу сагыш, сан гына.
Кагылма, йөрәккәй,
Саннарга кагылма! –
 
 
Селтәче аларны
Киләчәк ягына,
Саннарның сыйфатка
Күчәсе чагына!
 
 
Син түгелмени соң
Хыялның җан дусты?
Кайтар, хис, йөрәккә
Чәчәкле августны!
 

Октябрь, 1960

«Бу хикмәтне – мәхәббәтне –…»

 
Бу хикмәтне – мәхәббәтне –
Кемнәр чыгарган икән?
Яндыра бит, көйдерә бит,
Ничек чыдарга икән?
 
 
Утырса да китсә йөрәк
Мурман корабларына,
Боз тауларын эретәчәк
Котып тарафларында.
 
 
Җитәр, йөрәк, сабыр кирәк,
Ташла януларыңны.
Күрәсеңдер, яна-яна
Нигә калуларымны? –
 
 
Бу хикмәтне – мәхәббәтне –
Кемнәр чыгарды икән?
Чыгарганнар чыдаганнар,
Без дә чыдарбыз микән?!
 
 
Янып-көеп беттем инде,
Тагын янасы микән?
Әллә инде бу яклардан
Башны аласы микән?
 
 
Әйдә, йөрәк, китик әле
Төньяк корабларында,
Боз тауларын эретергә
Котып тарафларында.
 

1960

«Бу якларның алсу төннәрендә…»

 
Бу якларның алсу төннәрендә,
Ал каеннар күләгәсендә
Онытылырга инде мөмкин дисәм,
Искә төшеп йөдәтәсең лә,
Искә төшеп…
 
 
Син калдырган кына кайсы икән?
Кайсы өйләр тәрәзәсендә?..
Илемдәге барлык гөлләр аша
Искә төшеп йөдәтәсең лә,
Искә төшеп…
 

1960

КЕМ БАР ИКӘН СИНЕ ЮКСЫНМАГАН?

 
Бертавыштан сөя сине халык,
Бертавыштан сине ярата.
Мәхәббәттән, юксынудан бүтән
Бер сүз дә юк сиңа карата…
 
 
Юк, шулай да шелтәлим мин сине,
Өзелеп, сагынып искә алганда,
Киләчәккә, Такташ, мәңгелеккә
Шундый иртә китеп барганга…
 
 
Кырыс кебек идем ләбаса мин.
Нык идем,
Күп иде хисләрем,
Хәзер менә
Син юккамы, Такташ,
Ятимгәме –
Әллә нишләдем.
 
 
Хәзер менә һәр өй, һәр йорт өчен
Тыныч көннәр җиткән чорларда,
Вакыт-вакыт
Күңел йомшара да,
Дәфтәр бите яшькә чылана…
 
 
Әй талантлы, олы, бөек халкым!
Кабул итче тик бер сорауны:
Бирсәнә син безнең сафка тагын
Бирсәнә бер Такташ сыманны!..
 

1960

ТУРАЙ

 
Какты бераз тормыш, сукты бераз,
Акыл да ул бирде, гыйбрәт тә.
Онытырга аны кирәктер дә –
Эзләр калган, эзләр йөрәктә.
 
 
Яралы мин. Һаваны мин, димәк,
Аз-маз гына, әйтик, чамалыйм.
Сылу сеңелем, чая энем, сезгә
Васыятьнедер, бәлки, язам мин.
 
 
Хет чукын син: тормыш – диалектик,
Тик аныңча гомер сөрәбез.
Йөрәкләрдә нинди байлык барын,
Җанлы ич без, барыбер сизәбез.
 
 
Юк, формаңны – тышкы якны түгел,
Эчтәлекне сакла, эчеңне!
Киләчәк ул китергәнне көтә,
Яратмый ул буш кул кешене.
 
 
Какты безне заман, сукты бераз,
Прививка да бирде гыйбрәткә.
Кагар, – абынма син, – китәр; эзе,
Тирән эзе калыр йөрәктә,–
Гыйбрәт булыр сиңа, кирәктә.
 

1960

ҮЗЕ БЕР ГОМЕР

 
Беребез дә безнең, оланнар,
Хәмернең колы түгел.
Тик алга куйган ризыктан
Берәү дә олы түгел.
 
 
Бүген без гамьне дә зарны
Тышкары атыйк әле:
Бу хәләл ашның-ризыкның
Тәмнәрен татыйк әле.
 
 
Гомернең шундый кадерле,
Хәерле кичәләре,
«Мең дә бер кичә» шикелле,
Шигырьгә күчәр әле.
 
 
Безнең бу гөрләп утыру –
Үзе бер гомер бит ул.
Җәннәткә кергәч тә әле,
Төшләргә керер бит ул.
 

КАЗАН ТУРЫНДА ҖЫРЛАР

 
Юл ташларына
Яфрак коела,
Аккошлар инде
Юлга җыена.
 
 
Киткән кошларга
Адреслар бирсәм,
Идел буеннан
Узарлар микән?
 
 
И нурлы Казан –
Туган ил төсе,
Синең ташларда
Бабайлар эзе.
 
 
Алсу Алтайда,
Зәңгәр Байкалда
Истә син, Казан,
Истә һәркайда.
 
 
И якты Казан,
Синең нурларың –
Кыйбласы безнең
Озын юлларның.
 
 
Кем кайтмый калыр
Туган иленә?
Кошлар да кайта
Үскән җиренә.
 
 
Еракта да син
Йөрәккә якын;
Торган җир – көмеш,
Туган җир – алтын.
Туган җир якын!
Туган тел якын!
 

«Килеп чыктың тагын юлыма син…»

 
Килеп чыктың тагын юлыма син,
Күктән иңгән зәңгәр нур сыман.
Кем сиңа мин? Нинди аермам бар
Очрап калган гади юлчыдан?
 
 
Нәфис кулың минем авыр учта,
Сибелә җанга якты нурларың.
Кайгыртасың: «Хәлең ничек?» – дисең.
Ни диим соң? – «Әйбәт, туганым…»
 
 
Гадәтемчә, уйлап тормый гына
Әйтәмендер сиңа боларны.
Шәйлисеңдер әрнү, гамьнәремне,
Чалларыма кунган моңнарны?
 
 
…Арыш эчләреннән миңа таба
Алсу нурлар сузылып килгәндәй,
Юлларыма чыгып хәл сорыйсың,
«Гамьнәреңне бүлеш…» дигәндәй.
 
 
Ышан миңа, ышан, минем җавап
Ялганлашып әйткән сүз түгел:
Кырлар аша сузган синең кулдан
Кайнар дәрткә тулды бар күңел.
 
 
Китеп бардың, җиңел җилкән кебек.
Рәшәләрдә төсең күмелде.
Сагыш микән? Үткән яшьлек микән? –
Җанда тагын нидер терелде.
 

1961

«Ана күзе балада…»

 
Ана күзе балада,
Бала күзе кайларда?
Бу заманда бала күзе
Марсларда, Айларда.
 
 
«Әнкәй, тыныч бул, җаным:
Үссен генә буйларым,
Айга түгел, Җидегәненә
Җитәр әле кулларым.
 
 
Укып үсеп җитәм дә,
Күккә очып китәм дә
Йолдыз алып кайтам, Казан,
Синең Сөембикәңә!
 
 
Әнкәй, рөхсәт бир генә:
Ярый, улым, диң генә,
Йә Зөһрәне, йә Чулпанны
Алып кайтам үзеңә».
 

1961

ЛӘЛӘ БЕЛӘН КҮБӘЛӘК

1

 
«Туган тел»не дә,
«…Күбәләк»не33
  Шигырь Г. Тукай әсәрләрен – «Туган тел» һәм «Бала белән Күбәләк»ләрне укый ала торган Ләләләрнең әти-әниләренә багышлана. (Авт.)


[Закрыть] дә
Безнең бер Ләлә
Күңелдән белә.
 
 
Бу Ләлә инде
Кала баласы:
Казанга күчте
Ата-анасы.
 
 
Күбәләк белән
Шул нәни Ләлә
Уку турында
Серләшә әнә:
 

2

 
– Кил әле, кун әле
Кулыма, Күбәләк!
Серләшик әле без
Бүген дә бергәләп.
 
 
Болында, кырларда
Күңелле иде дә,
Сизми дә калганмын
Җиткәнне җидегә.
 
 
Июльләр, августлар
Үтеп тә киткән ич,
Укырга барасы
Көннәрем җиткән ич.
 
 
Гомерлек, мәңгелек
Дус булып калыйк без,
Укырга, Күбәләк,
Бергәләп барыйк без!
 
 
…Күбәләк моңаеп,
Уйланып торды да,
Аннары Ләләгә
Әйтте ул тын гына:
 
 
– Айрылыр заманнар
Җиткәндер, күрәсең:
Мине бит школга
Кертмиләр, үскәнем…
 
 
Школа ишеге
Янына кадәрле
Озатып килде дә
Күбәләк Ләләне:
 
 
– И сабый, хуш инде
Мәңгегә…– диде ул.
Диде дә…
Авылга,
Мәктәпкә китте ул.
Ләләдән еракта,
Еракта инде ул…
 

«Тукай абый туган телне…»

 
Тукай абый туган телне
«Әнкәм теле» дисә дә,
Безнең өйдә шул ук телдә
Әби генә сөйләшә.
 
 
Менә сиңа тамаша!
Заман ничек алмаша?!
Ана теле – безнең өйдә
Әби теле ләбаса!
 

1961

«Мәңгелек син, диңгез, мәңгелек…»

 
Мәңгелек син, диңгез, мәңгелек.
Ә мәңгелек – озын, чиксез ул.
Син әйтәсең: «Әйдә, алмашыйк:
Мин син булыйм, ә син диңгез бул».
 
 
Мәңгелек син, диңгез, мәңгелек.
Мәңгелек ул чиксез дә шиксез,
Тик мәңгегә хөкем ителү, –
Татып беләм, – гаҗәп күңелсез.
 
 
Юк, кирәкми синең мәңгелек –
Стимул юк анда яңага:
Бу дөньяны үз гомере белән
Яңартучы гына яңара.
 
 
Яшәү – иске, мәңгелек нәрсә дә,
Яңартырга мөмкин тик аны:
Син үзең дә күрәсең булыр
Нишләтәбез әнә дөньяны!
 

1962

«Бер әйләндем, өч әйләндем…»

 
Бер әйләндем, өч әйләндем,
Биш әйләндем дөньяны –
Синең төсле кебекләрне
Күргәннәрем булмады.
 
 
Бер әйләндем, өч әйләндем,
Биш әйләндем Җир шарын:
Өлешемә төшкән көмеш –
Мәңгелегем дигән кешем
Син икәнсең бит, җаным.
 
 
Тормыш дустым булыр кешем,
Син миннән көләсең лә,
Мәхәббәтләр хәле һаман
«Уф алла…» тирәсендә.
 
 
Тимәсә дә тимәс икән
«Уф алла…» диюләрем.
Бер дә генә юкка микән
Уфага килүләрем?
 

1962

«И туган ил! – дигән идек без…»

 
– И туган ил! – дигән идек без
Язмышларның кискен чорында, –
Без егылсак, балалар калкыр
Аталарның ауган юлында,
И туган ил, – дигән идек без.
 
 
Язмаларны утка яшереп,
Таланмасын, хурланмасын, дип,
«Безнең керсез хисләр, фикерләр
Яманлыкка юралмасын дип,
Давылларга кереп киттек без.
 
 
Сабыйлар бит
Карап тордылар
Төргәкләрнең көлгә калганын…
Яман булган өчен, янәсе,
Китапларның үкереп янганын
Балалар бит күреп тордылар.
 
 
Без кичергән шундый моң төннәр,
Йөрәктәге көлләр, төтеннәр
Сабыйларның канына күчкән
Аналарның күкрәк сөтеннән,
Аталарның көйгән хисеннән.
 
 
Безне көн-төн чыныктырса да
Башка яуган бәла-имгәкләр,
Аһ, сагышлы, сугышлы еллар
Сабыйларны ничек имгәткән!
Безне бары чыныктырса да.
 
 
Нигә соң без саграк булмадык, –
Балаларны телдән биздердек,
Хәрефләргә… телгә карата да,
«Яман икән…» дигән хис биреп…
Нигә соң без саграк булмадык?..
 
 
Алар хәзер рухи эмигрант
Безнең иҗат Сабан туенда:
«Яман!» белән синоним инде
«Туган…» сүзе алар уенда…
Алар инде гүя килмешәк.
 
 
Ямь табалар фәкать «тиен»нән,
Тәти җыйган сабыйлар кебек.
Иң кадерле идеаллары –
Иң хәерсез обывательлек.
Ямь табалар, бары «тиен»нән.
 
 
Чит аларга безнең язмалар:
«Вак телдә бит алар», янәсе…
Һәм, килолап сатсаң да, имеш,
Күпме генә аның бәясе.
Ят аларга безнең язмалар.
 
 
Чыпчык туган гүя бөркеттән…
Ышанырлык түгел моңа һич:
Безнең дәвам, безнең варислар, –
Коммерсант күк, коры реалист.
Чыпчык туган гүя бөркеттән…