Текст книги "Каеннар сары иде"

Әни, миңа татар телендә исемнәре булган йолдызларның урыннарын табарга өйрәткәндә: «Әнә шул Казык йолдыз тирәсендәге Җидегәннәргә карап, төннең кайсы сәгате икәнен белерсең, юлларыңны ачыкларсың…» – дигән иде.

Аларны, йолдызларны, төрле меридианнардан күзәтергә туры килде. Алар һәркайда, монда да, Көнчыгышта да шул ук урыннарда икән. Кеше дә шулай: үзенең «Казык йолдызы»на карата кайсы төштә, кайсы җирдә булса да, беркем дә, берни дә аны үзенең асыл орбитасыннан чыгара алмый икән.

 
…Син дә бит бер
Туктарсыңдыр, йөрәк.
Ә шулай да нигә син… тыныч?
Менә шундый – яшәп туялмаслык
Гаҗәп нәрсә шул син, и Тормыш!
 

Хәсән Туфан

1970

I

 
Денем син, бәгърем, туган тел,
Күрәсең, шуңа күрә,
Башымны идерсәләр дә,
Йөрәгем аягүрә лә,
Йөрәгем аягүрә.
 

ГОМЕРЕМ ЮЛЫ

 
Зирәк илем, кыю, чая илем,
Сиңа бит бер сүзем бар минем, –
Йә үлемемдә шуны, йә теремдә
Искә ал идең:
 
 
Һәр эшне мин
Башкардым тик бары
Синең өчен кирәккә күрә.
Кирәк төштә утка-суга кердем
Бата-чума һәм яна-көя.
 
 
Йөрәгемне, илем,
Кул кылмаган
Саф рәхмәтең синең иркәли.
Дулкынланып шулай, канатланып
Үтеп барам гомер үтәли.
 
 
Һәлакәтләр юлда очрый калса,
Кирәк булса корбан булуым,
Дөнья сиңа әйтә алыр, илем:
– Үзең кебек иде бу улың!
 
 
Сиңа, илем, антым бу минем.
Мин тик шуны әйтмәкче идем.
 

1956

«Иске көнгә, нәләт төшкерегә…»

 
Иске көнгә, нәләт төшкерегә,
Ни дисәң дә аңа аз сыман:
Мин каралып беттем ул тормышта
Сусыз җирдә үскән каз сыман.
 
 
Карт-корылар әйтә торган иде:
«Кырыктан соң акыл утыра…»
Акыл микән? Кырык аръягында –
Анда картлык көтеп утыра.
 
 
Мин «калошка утырмыйча гына»
Утырмакчы идем акылга,
Эшнең алай барып чыкмаслыгын
Аңлаттылар миңа – факырга…
 

1937

«Алтын куллы халык булсаң да, син…»

 
Алтын куллы халык булсаң да, син
Бәхет йөзе күрә алмадың.
Эткә ыргытылган сөяк кебек,
Аяк асларында аунадың.
 
 
Кеше булып туган булсаң да, син
Кеше төсле яши алмадың.
Тирмәләрдә, мәчет идәнендә,
Баяр җирләрендә аунадың.
 
 
Парахудта – багаж арасында,
Тимер юлда – сәке астында,
Төрмәсендә бары түр башында
Урын бирде сиңа бу дөнья.
 
 
…Сан ягыннан байтак булсак та, без
Сансыз халык идек Рәсәйдә.
 

1937

НИ КӨТӘ СИНЕ ЯКЫНДА?

 
Бу төштә яңа кеше син,
Сизенми әле башың,
(Чәчләре генә әлегә
Кырылган бары аның).
 
 
Сизенми әле синең баш
Ни көтә алда тагы.
Мондагы сагыш!.. Туганкай,
Үлчәрлек димсең аны?!
 
 
Бу сәер хәлләр, янәсе,
Вакытлы язмыш кына.
«Зэк» дип аталуы да
Очраклы ялгыш кына,
 
 
Бер иптәш синең «эш»еңне
Тикшерә җайлап кына,
Бәланең әле баласын –
Иң вагын сайлап кына…
 
 
Сизенми әле синең баш:
Ни көтә алда аны.
Тик чәче генә фәкыйрьнең
Кыркылган әле бары…
 

«…Җитәкләп» китерделәр дә…»

 
…«Җитәкләп» китерделәр дә
«Сөйләшеп» утырдылар:
«Исәнлек-саулык» сорашып,
Анкета тутырдылар.
 
 
Ул «Идел-Урал» турында
Нәрсәдер сөйли, сорый.
Ә минем күңел еракта,
Иректә очып йөри.
 
 
«Ничек, – дим, – якын танышлар
Булмасын болар минем?
Идел ул – туган җирем ич!
Ә Урал – торган җирем!
 
 
Кем дә кем, әйтик, әгәр дә
Бөтенләй өмми түгел,
Ул «Урал эскизлары»м бит
Аз гына белми түгел.
 
 
Уралның, иптәш, ялкынлы
Халыгын сөйде йөрәк.
Бозларын түгел, Иделнең
Кызларын сөйде, димәк…»
 
 
Килешле итеп кенә, ул
Өстәлгә ямый-ямый:
«Без сиңа иптәш түгел! – ди, –
Абайлап сөйләш, абый».
 
 
Җилкенеп җайлы гына бу,
Килешле генә дулап:
«Без түгел, сиңа иптәш, – ди,–
Тамбов бүресе, дурак!..»
 
 
«Әйе, – дим, – иптәш түгел без,
Бусы, – дим, – пожалуй, рас.
Ә дустым урыны турында…
Ул ягың ялгыш бераз.
 
 
Дускаем китте бит аннан,
Ул анда кайтмас тагын,
Мәңгегә безнең йөрәктә
Калдырып урманнарын…»
 
 
Үз эшен бик тә уңышлы
Үтәгән кеше сыман,
Кулларын уып куя бу,
Мин исә уйга чумам…
 
 
«Ә-ә-ә, – ди бу, – Тамбов…
Урманнар… Китүе сезгә анык…
Инде баш тартып карагыз,
Сүзләрең безгә танык…»
 
 
Хет үтер, кабул итәлмим
Мин сезнең сүзне бөтен.
Тын Тамбов урманнарыннан
Аеру аны читен:
 
 
Ул үзе барган тарафка
Ияреп барды алар,
Мәңгегә безнең халыкның
Күңлендә калды алар.
 
 
Такташы белән кулга-кул,
Казанга килде алар.
Такташ юк. – Мәңге халыкның
Күңелендә инде алар.
 
 
Мәңгегә китте. Җыр калды.
Тылсымлы безнең нәсел:
Дәверләр үтә, гасырлар, –
Ә усак һаман яшел!
 
 
Дәверләр, чорлар үтәләр, –
Ә усак шаулый һаман.
Ил белән бергә баралар
Киләчәк көнгә табан…
 
 
Хәтерли минем йөрәгем
Дустымның туган ягын,
Тамбовтан безнең йөрәккә
Күчерелгән урманнарын…
 
 
«Ә… ник, – ди, – кәпәч киясең?»
«Минем, – дим, – картус шулай,
Туганнан бирле түгел дә,
Тукайдан бирле бугай…»
 
 
«Җитәкләп» китерделәр дә
«Сөйләшеп» утырдылар,
Төрле хәл сорашып, шулай
Анкета тутырдылар…
 

«Берәү – бите тәтине…»

 
Берәү – бите тәтине,
Берәү – нәни тәпине,
Берәү исә сөя ярның
Кайсы иң дә… әпиле.
 
 
Берәү сөя маллыны,
Берәү сөя данлыны.
Асыл кеше сөя бары
Җаны гүзәл җанлыны.
 
 
Берәү малга өйләнә,
Берәү данга өйләнә.
Йа Илаһи, безләрне дә
Шундый бәндә әйләмә!..
 

1948

«Үлем белән байтак тапкыр инде…»

 
Үлем белән байтак тапкыр инде
Күзгә-күз без туры килештек.
Ул ыржаеп карап торды миңа
Читлектәге сыртлан шикелле.
 
 
Әллә дөнья шунда, әллә судья
Аерып тора әле гел генә.
Бер килер бит ләкин ул имансыз,
Букет тотып килмәс, билгеле…
 
 
Мин якыннан күргәнем бар аны:
Тимер тырнаклары кыналы…
Тәне күм-күк. Сөяк кулларында
Кан таплары аның… Кем каны?
 
 
Бәлки, безнең дуслар каныдыр ул –
Хәбәре юк кордашларныкы?
Юри аны безгә китергәндер
Алар киткән эзләр аркылы…
 
 
Серле һәлакәтен мәрхүмнәрнең,
Дөньядагы соңгы көннәрен,
Ташсыз каберләре кайдалыгын –
Барсын, барсын ачык белгәнен
 
 
Нәрсәседер аның әйтеп тора.
Нәрсәседер, кара йөземе?
Бернинди дә битлек асларына
Яшереп булмый торган күземе? –
Нәрсәседер аның әйтеп тора…
 
 
Ул ыржаеп күз төбәгән миңа
«Вәт, бусы да каба…» дигән күк.
Бәбәкләрен миңа терәгән ул.
Ә мин исә «Пока!..» дигән күк,
 
 
Бүрегемне артка күтәрәм дә
Китәм иртәгәләр эченә.
Ул ыржаеп борнын төртеп кала
Әле… үземә түгел, эземә…
 

1949

«Бер генә сүз, бары бер генә…»

 
Бер генә сүз, бары бер генә…
Җырлар икән аны кем генә?
Кулың-телең чылбыр-богаулы
Беренче һәм ахыргы сүзне,
Бар нәрсәдән кадерле сүзне
Җырлар икән аны кем генә?
Бер генә сүз! Бары бер генә…
 
 
Заман сыман иске ул сүз.
Яшен булып яна.
Сөңге сыман кадый ул сүз,
Яшен булып яна.
 
 
Бабайлар утравы!
Ул сүз хәбәр сиңа,
Ул сүз сәлам сиңа,
Җилфердәсен ул
Ал байрак булып
Утрау чигендә –
Туган илемдә
Таулар иңендә!
 
 
Олы җил дөньяга
Бу сүзне таратты:
– Азатлык!
Азатлык!
Азатлык!
 
 
Көрәшләр ярсуы бу сүздә,
Җиңүләр нидасы.
Тынычлык нидасы ул безгә.
Безнең тормышлар шавында
Безнең богаулар тавышы ул,
Безнең матәмнәр маршы ул.
 
 
Нурлана шушы сүз, балкый
Әниләрнең яшьле йөзендә,
 
 
Нәниләрнең –
Мәгърур ятимнәрнең –
Ачулы күзендә.
 
 
Чәчәк ата ул
Гүрләр гөлендә…
Һәм… тоткыннарның
Мәгърур күңелендә.
 
 
Чәчәк ата ул,
Чәчәк ата ул
Йокысыз төндә
Төрмәләр,
Зинданнар эчендә…
 

…гә

 
Бетсен яклау азгынлыкларны,
Явызларга таҗлар калканмы?
Бүтән лира – ахмак җырчылар
Мактасыннар, әйдә, аларны.
 
 
Сөрелүеңне туган яклардан
Хөрлек итеп, җырчы, син мактан.
Яшь чактан ук сиңа табигать
Бүләк иткән бөек җан һәм дәрт.
 
 
Мәгърур башың имәдең аңа,
Явызлыкны күрсәң каршыңда;
Җырладың син ирек җырларын
Котырынган тиран алдында.
 
 
Куркып тик мәңгелек хөкемнән,
Шүрләмәдең җирдә беркемнән.
Золым, җәза күкрәп торганда,
Синең җырлау бушка булмады –
Ил дәһшәттә чын җыр тыңлады…
 

«Беренче кат күрәм сезне, кырлар…»

 
Беренче кат күрәм сезне, кырлар,
Сезне, кешеләр, сезне, гөлләрем.
Кояш кына иске таныш монда,
Кояш кына, кадерлеләрем.
 
 
Сәлам алып килеп кайлардандыр,
Хәбәр китереп гүя бу якка,
Җылы җилләр үтә юл аркылы,
Йомшак кына кагылып куакка.
 
 
Беренче һәм соң кат күргән кебек
Карап килдем бу киң дөньяга:
Гөлчәчәкләр калгып утыралар
Кырлардагы җылы юлларда…
 
 
Кемнәр мине монда китерделәр,
Шундый иске, изге далага?
Бәлки, алар яман кешеләрдер дә…
Юк үпкәм, юк минем аларга.
 
 
Кул куйдырды миңа кырыс язмыш
Көн итәргә мәңге еракта…
Мин яп-ялгыз әле, таныш түгел
Бер чәчәк тә, хәтта куак та…
 
 
Әй, даһилык даулап һәрбер чатта
Һәйкәлләргә менгән Нероннар.
Кайда сезнең даулап исән чакта
Мәңгелектән алган урыннар?
 
 
Арынып ул салкын алкышлардан,
Сафланыр, дим, беркөн җир йөзе –
Иң ирекле мәхәббәттән төзелә
Чын һәйкәлнең һәрбер кирпече…
 
 
Тик мин булмам. Ә сез җитәрсез ич
Ул көнгә дә, җилләр, гөлләрем.
Тапшырсагыз минем сәламемне
Илкәемә, кадерлеләрем?!
 

1951

«Ни гәзитә синдә, ни радио…»

 
Ни гәзитә синдә, ни радио!
Җилләрең дә телсез, япан кыр!
Бер хәбәрсез, бер сәламсез яшәү
Үзеңә дә синең ямандыр!
 
 
Җилләрең дә телсез кебек синең,
Мәңге тынлык синдә, япан кыр.
 
 
Кылганыңның сары йөзләрендә
Сары сагыш, зәңгәр зар гына.
Синең өстән сөрән сала-сала
Үтеп китә киек каз гына.
 
 
Идел буйларына җитәр, бәлки, –
Юлы әнә Урал ягына…
 
 
Сыерчык бар. Тургай да бар синдә,
Кәккүкләр дә синдә бар барын…
Бер хәбәрсез, бер сәламсез җирдә
Ямь тапмый ла минем җаннарым:
 
 
Яхшы хәбәр бирсә якты еллар,
Мине эзләп табарлар микән?..
Казык йолдыз асларынамы, бу
Юллар кая баралар икән?..
 

1951

«Сабыр буламы соң сагыш…»

 
Сабыр буламы соң сагыш
Сугыш барышларында,
Хәтта дала төненнән моң
Караңгырак чагында?
«Килер бер көн, кайтырбыз», – дип
Көтимме дә көтимме?..
Сагынуларны, сәламнәрне
Җилгә бүләк итимме,
Әллә фәкать йөрәгемдә,
Йөрәк белән бергә шулай
Җиргә-гүргә илтимме?
 

1951

«Талгын гына искән җилләр…»

 
Талгын гына искән җилләр
Гөлләр исен китерде:
Чәчәкләрдән күбәләккә
Сәлам дигән шикелле.
 
 
Әйтә җилләр күбәләккә
Чәчәкләрнең кайдасын.
Күбәләккә – җил хәбәрче,
Миңа хәбәр кайда соң?
 
 
Түм-түгәрәк Җир шарында
Бар да түгәрәк түгел.
Минем дә бер чәчкәм бар да,
Җаным күбәләк түгел.
 

1951

«Очрашкан юк, күреп сөйләшкән юк…»

 
Очрашкан юк, күреп сөйләшкән юк.
Хатларың да килми күптәннән.
Күңелемнең ике ярын бары
Тоташтырып тора үткәннәр.
 
 
Үткәннәрем, зәңгәр хыял булып,
Йөрәгемдә һаман саклана,
Гомер үткән саен матурлана,
Кадерләнә бара, сафлана…
 

1951

«Моңлы кәккүкләрең, киек казың…»

 
Моңлы кәккүкләрең, киек казың.
Чәчәкләрең йөзе зар гына…
Күңелләрем төннәр үткән саен
Җилпенәләр туган ягыма.
 
 
Туган туфракларым кире тарта,
Хәбәр килсә иде кайтырга! –
«Сандугачым…», «Агыйделкәй…» диеп,
Сагышларны көйләп тартырга.
 
 
Җырлар алар – тарихы да илнең,
Байрагы да тормыш юлында:
Оран салып, җыеп торган халкын,
Чакыру булып һәрбер буынга.
 

1951

ТУГАН ТЕЛ

 
Һәр галимнең, һәр шагыйрьнең сүзе
Җитсен иде һәрбер күңелгә,
Җилләр, сулар тавышы шикелле үк,
Үзләренең асыл телендә.
 
 
Атом көче, радио заманында
Күрсәм иде шуны мин тагын:
Ярдәмләшеп, телләр бер-берсендә
Тапса фәкать кардәш, туганын.
 
 
Бу дөньяның төсен, ямен, зәүкын
Кем аркылы, ничек белдем мин?
Бишектә үк мине өйрәтүчем,
Туган телем бәгърем, син ул, син!
 
 
Рәхмәт сиңа, рәхмәт, тәрбиячем,
Һәрнәрсәнең асыл мәгънәсен
Син аңлаттың миңа, туган телем,
Син өйрәттең миңа һәммәсен.
 

1951

«Юллар, юллар… Үлек тулы юллар…»

 
Юллар, юллар… Үлек тулы юллар…
Себер ягына табан илтәләр…
Ә уйларым минем бу юлларның
Очына ук барып җитәләр.
 
 
Поп җиләне кигән яшь буржуа,
Бата-чума илләр канына,
Мәет түшәп, юллар салдыра ул
Азиядәге «Элдорадо»га…
 
 
Бу якта да тиран томалаган
Ирекләрен милли илләрнең
Мономахлар бүреген хәтерләткән
Гөмбәзләре белән чиркәүнең.
 
 
Кистән белән яньчеп илләр башын,
Мәет түшәп, юллар салдыра;
Миссионердан тәре, спирт белән
Юл ярдыра «Элдорадо»га…
 

БӘХИЛЛӘРЛЕК

 
Күңелледер сезнең гомер,
Исән аналар:
Сокланырлык, бәхилләрлек
Сезнең балалар.
 
 
Тап төшмәде сезнең нурлы
Сабыр йөзләргә;
Намус һәм җан – безнең өчен
Икесе бер нәрсә.
 
 
Алар бар да үзегез кебек
Гади үзләре,
Бөек, ләкин бәхилләрлек
Барлык эшләре.
 
 
Бүген инде көннәр тыныч,
Төннәр бәласез;
Кайтканнарның яшен сөртеп
Үбә аласыз:
 
 
«Бәхил, бәхил, и бәбкәем,
Күгәрченем», – дип…
Исән булсаң, син дә, әни,
Үбәр идең бит.
 

1954

Ә ЙӨРӘГЕҢ СИНЕҢ КАП-КАРА

 
Әй син, Мәкер,
Явыз, хаин Мәкер!
Нәфрәт угының кара мишене!
Мәхәббәткә барлык капка ачык,
Сиңа бары – палач ишеге.
 
 
Ничә тапкыр килдең дөньяга син,
Ничә киттең… Тагын китәчәк!
Җанлы, тере, чая тормыш ләкин
Дәвам итте, дәвам итәчәк!
 
 
Син аерган саен якынаябыз,
Кушылабыз тагын, яңадан!
Сиңа нәфрәт безне шулай итә,
Шул нәфрәтләр яшене эзли сине,
Громоотводың кая, кара җан?
 
 
Сак-Сок итеп, азмы пар йөрәкне
Тараттың син, җимердең, хаин!
Сак-Сокны ил үзенең җаны белән
Ышыклавын сизмәдең ләкин…
 
 
Күпме генә яхшы күренмә син,
Эт сагалый сине капкада.
Күпме генә актан киенмә син,
Ә йөрәгең синең кап-кара.
 
 
Тәпиеңә дә хәтта ура, Яго,
Чолгау итеп ап-ак сатинны,
Ә аппагы ләкин халыкларның
Син түгел, ә кара Отелло.
 
 
Этләр йолка бостон балагыңны,
Укаларыңа карга тизәкли.
Ә укасыз Сәйдәшләре белән
Халык үзенең түрен бизәкли.
 
 
Синең «эш»ең канлы, керле, хаин,
Ә кер уыла, ә кан юыла.
Әнә шулай синең эзең калмый,
Әнә шулай исемең җуела.
 
 
Ни бер җыр юк сине юксынучы,
Ни бер көй юк сине сагынган.
Сине сагына бары көрән җәллад,
Кара козгын, ала саескан.
 
 
Син җил иктең, җилдән давыл үсте,
Ур инде, ур Син шул давылны!
Громоотводың кайда инде синең,
Яшен эзли шакшы җаныңны.
 

1955

«Азмы тапкыр таланды бу җаным…»

 
Азмы тапкыр таланды бу җаным,
Азмы минем гомер киселде,
Азмы тапкыр үлем карарлары
Рамкалады минем исемне.
 
 
Унбиш тапкыр үтеп киттем инде
Җир шарының орбитасын мин.
Сине тик беркайда очратмадым,
Табалмадым, табылмадың син.
 
 
Ә бит азмы тапкыр күкрәгеңә
Башкаемны куясым килде,
Маңгаемда синең иреннәрнең
Җылы сулышын тоясым килде.
 
 
Ераклатып безне үткәннәрдән
Әйләнәләр-әйләнәләр дә
Сагынуларын җанның күтәрәләр
Иң югары дәрәҗәләргә.
 
 
Орбитада – кояш, ай, йолдызлар.
Йөрәгемдә алып кайтырга
Рәсемеңне фәкать саклап калдым
Җаным белән бергә, җанымда…
 

«Бишбалтага килгән трамвайлардан…»

 
Бишбалтага килгән трамвайлардан
Төшеп калган таныш халыкны
Карап тора анда минем бүлмәм
Тәрәзәдәге гөлләр аркылы.
 
 
Гөлләр мине тиргәмәсләр дә бит,
Алар, – әйтик, телсез әйберләр…
Ә… бүлмәдә яшьләр көтәр мине,
Алар менә нәрсә әйтерләр.
 
 
Яшьләр анда – залга җыелганнар…
Алар инде сәгатьне карый…
Гадел сәгать анда сүз башларга
Ничә минут калганны саный.
 
 
Саный сәгать… Ләкин аңламый ул
Безнең ничек алга барганны, –
Кайбер эштә соңга калмас өчен,
Кайбер төштә соңга калганны.
 
 
Яшьләр алар үсәр, олыгаеп
Безнең сафка килеп җитәрләр…
Укырлар да шунда бу юлларны,
Укырлар да… гафу итәрләр.
 
 
Кояш инде түбәнәеп килә.
«Кайтыр инде… Кайтыр, – дип, – бәлки…»
Трамвайдан төшкән халыкларны
Карый-карый көтә гүяки…
 
 
Бишбалтага трамвай килде исә,
«Кайтты микән?..» дигән шикелле
Карыйсың да, гөлле тәрәзәкәй,
Күзәтәсең шулай син кемне?
 
 
Эшләр көтә мине Бишбалтада!
Алар, – әйтик, телсез әйберләр.
Кешеләр бар бит әле эш янында,
Яшьләр көтә мине Бишбалтада! –
Алар менә нәрсә әйтерләр?..
 

1955

«Сибелә чәчәк җилләрдә…»

 
Сибелә чәчәк җилләрдә.
Җилгә очкан чәчәк кебек
Сибелгәнбез илләргә.
 
 
Зәйтүн җиргә бөгелгән
Чәчәк җиңел түгелдән.
Безнең хәл дә аермасыз
Җирнең шушы гөленнән.
 
 
Гөлнең башлар июе –
Чәчәгем күп диюе.
Йөрәгемнең хәле шундый:
Чәчәк атты сөюе.
 
 
Гөлләр җиргә сөрлегә
Чәчәкләре көчлегә.
Мин дә шулай бөгелеп төштем
Шушы гөлләр төслегә.
 
 
Көннәр нурлыга бугай,
Гөлнең хәле бик уңай.
Гөлләр өчен кояш ничек,
Безгә дә ирек шулай.
 
 
Ис инде, җил, ис инде,
Сиреньнәрне сип инде.
Минем шул сиреньнәр кебек
Сибелер көнем ич инде.
 
 
Гөлем сыгылып төште бит,
Чәчәкләре көчле бик.
Әй бу сөю! Минем хәл дә
Шул гөл хәле төсле бит.
 
 
Үзебез кара… Йөзебез кара…
Күзем кара дим тагы.
Үзебез кара булсак та,
Әнкәбезнең аппагы…
 
 
Саубуллашыйм гөл белән,
Сибелә чәчәк җил белән.
Бер күрергә тилмергәннәр
Бер без түгел – ил белән.
 
 
Гөл көтә ай батканын,
Алсу таңнар атканын.
Гөлләр өчен кояш ничек,
Шундый миңа хатларың…
 
 
Кошлар сайрый гөлләрдә…
Мин сүз кушыйм кемнәргә?..
 

1955

«Иркәләнеп кояш нурында…»

 
Иркәләнеп кояш нурында,
Гамьсез генә, тыныч, тын гына
Яшь бер чыршы үсеп утыра
Урмандагы сукмак буенда.
 
 
Кар-бураннар өереп, кыш килде,
Бил тиңентен карга батырды,
Ботаклары башына атланып,
Җиргә бөкте чыршы факырны.
 
 
Буранлы җил хәтта екса да,
Әлегә бик авыр булса да,
Кояшлы яз барыбер киләчәк!
Чыршы моңа анык ышана.
 
 
Тоя җаны: якын ул көннәр,
Бу явыз кыш барыбер узачак.
Иңендәге карларны атып,
Кояшка ул кулын сузачак!..
 

1955

«…Атучының бары бәбәге зур…»

 
…Атучының бары бәбәге зур,
Җаны – куян, күсе, кечкенә.
Ә бу кешеләр бары да Сусанинны,
Җәлилләрне искә төшерә.
 
 
Өчәү иде алар, атылачаклар. Т
ик кечесе алдан җитеште:
Атылачак төшкә барып басты,
Һәйкәл куела торган таш өстенә –
Пьедесталга чыккан шикелле.
 
 
Ә атучы – үзе тикшерүче
Һәм үзе үк хөкем итүче,
Һәм аларны кабер читенәчә
Лично үзе озатып килүче.
 
 
Җикеренә: «Азият! Соңга калдың!
Не позволю! Батыр?! Остарак?
Никадәр тиз булса әгәр җәзаң,
Шулкадәрле кайгың кыскарак?..»
 
 
Мондый эшне, кояш, шаһит булып
Карап торма! Болыт астына
Кач, гүзәлем! Күктә син барында
Күңел яшәешкә тартыла…
 
 
– Кемнәр иде алар, – дип сорыйлар, –
Нервылары корыч кешеләр?
– Сезнең кебек, сабыр, кырыс, тыйнак
Бөтен яктан сезнең ишеләр
Иде алар…
 

1956

«Таулар артында…»

 
Таулар артында
Таңнар атканда,
Җилләр дәшәләр
Туган якларга.
 
 
Әйтәләр сыман:
«Әйдә, кайт инде,
Илгә кайтырга
Рөхсәт бар инде…»
 
 
Туган илемә
Ис, җил, ис, әйдә,
Туганнарыма
Сөенеч бир, әйдә.
 
 
Сау бул, ил чите,
Сау бул хәзергә.
Мәңге яшәрсең
Безнең хәтердә.
 

1956

«Сүрелми лә сөюләрем…»

 
Сүрелми лә сөюләрем,
Сүнми, гомер юлдашым,
Тик син идең, тиңсез идең,
Төн ае, көн кояшым.
 
 
Син булмагач, җир йөзендә
Бер канатым юк сыман.
Көн юксынам, төн юксынам
Ялгыз калган кош сыман.
 
 
Син идең ич юлларымда
Куллар биргән юлдашым…
Озын гомер төннәремдә
Ялгыз инде бу башым.
 

1956

«Урамнарны ялгыз ураганда…»

 
Урамнарны ялгыз ураганда,
Бер исеңә төшер шуларны:
Яфрак-яфрак карлар яуганда
Көри идек карлы юлларны;
Киң урамнар безгә тар иде лә…
Нинди матур чаклар бар иде.
 
 
Шул елларның юлга яуган кары
Эремәгән кебек заманда
Бер исеңә төшер шул чакларны,
Яфрак-яфрак карлар яуганда.
Юлларыбыз кайчак тар иде дә,
Уйларыбыз кардан ак иде…
 

1956

«Күкрәп торган язгы чәчү тавышы…»

 
Күкрәп торган язгы чәчү тавышы
Акрын-акрын тынды. Җәй килә.
Кәккүк, тургай, кош-корт авазлары
Хәзер инде ачык ишетелә.
 
 
Җәйге эш алдыннан ялга куйдык
Машиналарны без беразга.
Далада җәй гөрли: бәйрәм килде
Тургай, үрдәк, торна, кыр казга.
 
 
– Кояш быел нидер мәтәштерә!
Мәтәштерсен. Безнең файдага!
Чалуларны карап кайттым әле,
Печән быел билдән, кайнага! –
 
 
Имән кебек таза, сугышларда
Тамгаланып беткән агабыз
Сүзен сабыр гына дәвам итте:
– Планны аны үти алабыз… –
 
 
Ул, кемгәдер ишарәләгәндәй,
Көчле кулын күккә күтәрде.
Шунда тынып калдык без барыбыз.
– Ә бу нәрсә әйтер бит әле?! –
 
 
Ә без башта аны аңламадык,
Һәм ул кабатлады: «Иншалла,
Бездән генә торса, план – нәрсә?
Һавалар ни әйтер, эш – анда».
 
 
Һәм төшендек, кинәт төшендек,
Искә алмаганбыз лабаса.
Яңгыр, һава, үтеп үзәгеңә,
Көнаралаш ява башласа…
 
 
– Ничек соң, әй, әле, шайтан алгыр,
Төшмәгән ул безнең хәтергә… –
Җавап эзләп уйга калды шунда
Секретарь да, председатель дә.
– Сугышларда гадлар – тегеләрне
Хәйләләп тә җиңдек анда без,
Һаваны да алдамыйча булмас, –
Хәйләсез ул – дөнья файдасыз.
 
 
Картинада теге аю үзенең
Улларына сокланган кебек,
Бер картыбыз йөри, бурычларны
Искә салып, киңәшләр биреп…
 

1956

СИН ҮЗЕҢ ӘЙТ

 
Озын урам, Тукай урамыннан,
Кыр гөлләре тотып кулына,
Бер карт бара,
Исән улларыннан
Кайсыдыр бер мәрхүм улына
Сәлам алып килә булса кирәк:
Уйга батып, зиратка таба, –
Мәрхүмнәргә хөрмәт йөзеннәндер,
Җәяүләп бара.
 
 
Алсуларын гөлнең
Тапшырып ул
Тукаена – олы улына,
Зәңгәрләрен аның
Алып китте
Арча кырына…
 
 
Туган илнең бөтен сагынуларын
Чагылдырган бер һәйкәл сыман,
Бер карт утыра
Такташ яткан төштә,
Чиксез тирән уйларга чумган
Бер карт утыра.
 
 
Гөлләрнең ул
Син сөйгәнен, Такташ,
Зәңгәрләрен сиңа китерде.
Эндәшә ул сиңа,
Торырсың да,
Башыңнан бер сыйпар шикелле.
 
 
Эндәшә ул:
«Бу ни эш бу, бәбкәм,
Көтмәгәндә,
Шундый иртә киттең ләбаса!»
Җавап көтеп бабай
Миңа карый
Күзендәге яшьләре аша…
 
 
Карама син, бабай, миңа шулай,
Ни әйтим мин сиңа, ни әйтим;
Мин үзем дә матәм тотып йөрим,
Мин үзем дә – йөрәге ятим…
 
 
Мин үзем дә – шундыйларның берсе;
Матәм маршы тавышы колакта…
 
 
Син үзең әйт берәр юатыр сүз,
Син үзең әйт, Казан, бу картка,
Син үзең әйт.
 

ТИМЕР АРСЛАНГА

 
…Мин чыңлатып көмеш тост тотам
Йөрәкләрне яулап ала торган
Иҗат өчен…
 

Т. Арсланның шигъри хатыннан

 
Хатыңдагы шигъри тостың белән
Чәкештереп, сиңа багышлап,
Күтәрәм бу шигъри бокалны мин
Иҗат саулыгына, Арслан!
 
 
Хәйямнарның шигъри бокалларын
Анналларга язды гасырлар.
Бу чордан да шундый тузмый торган…
Алтын җырлар калсын, Арслан!
 
 
Корычлансын, димәк, поэзия,
Сыгылмаслык булсын, Арслан,–
Иске дөнья дигән хәерсезне
Җиңәргә без тиеш ярышта.
 
 
Шигъриятнең тимерен, юкәсен
Барлый калса килер гасырлар,
Әйтсен иде, әйтә алсын иде:
– Тимер икән безнең Арслан!
 
 
Һәрберебезнең шигъри авазында
Чыңлап тора таныш тавышлар,
Минем яшьлек сезнең арагызда
Дәвам итә кебек, Арслан!
 
 
Сафташларым, башкорт чордашларым
Агач түгел, Тимер булганга,
Уфа миндә туган йортым булып –
Уфам булып яши, туганнар.
 

1956

«Һаман шулай, даһи егет хәлдә…»

 
Һаман шулай, даһи егет хәлдә,
Олы юлда безнең сафларда,
Иң сыналган байракчыбыз сыман
Нурланасың алгы якларда.
 
 
Табыш та күп булды, югалту да,
Күченгәндә иске дөньядан.
Тик җуймадык, саклап калдык,
Безнең белән бергә син һаман.
 
 
«Халык гомере – мәңгелек», – диләр,
Бу – сыналган, тугры сүз бугай.
Килер гасырларның аръягын да
Илең белән бергә уз, Тукай!
 
 
Алтын мирас итеп алдык сине,
Вәкил хәлдә татар иленнән.
Кул бирерсең килер гасырларга
Яңа чорга безнең исемнән.
 

«Башкаема сылу сеңелләрнең –…»

 
Башкаема сылу сеңелләрнең –
Каеннарның – кулы сарыла,
Сагынуларның билгеләре булып,
Яшел шәлләр иңгә ябыла.
 
 
Сылу сеңелләргә – каеннарга –
Туганнарча сәлам бирәм дә
Намазлыкка килеп баскан кебек
Сәҗдә кылам яшел чирәмгә,–
 
 
Табигатькә табынучы булып
Сәҗдә кылам сиңа хәзер мин.
Сискәнәм дә шулчак, кап-карасын,
Дәһшәтлесен юлның хәтерлим…
 
 
Аһ, юлың да, юлың, туган ягым,
Ямь-яшел бит, һәрьяк ямь-яшел!..
Сиңа гына сөйли ала торган
Хисләр дөньясында мин хәзер…