Текст книги "Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1"

ЯБАЛАК

Кинәт башланган яңгыр, утлы чыбыркысы һәм офыктан офыкка тәгәрәп йөргән күкрәве белән өркетеп, зәңгәр «Жигули»ны урман ышыгына куып кертте. Калын кара болытлар нәкъ алар турысында эленеп калды да орып яварга тотынды.

– Озакка булыр микән бу? – дип сорады Мәсхүдә.

– Юк. Болытлар тиз куерды. Тиздән таралырлар, – диде Зиннәт.

Машина түбәсенә яфраклардан эре-эре тамчылар тама баш– лады. Зиннәт тәрәзә чистарткычларны туктатты да ишек– не ачып куйды. Машина эченә юкә яфрагының баллы, кырмыска ояларының әчкелтем, яшь чикләвек кәшәнкәләренең төче исе бәреп керде. Мәсхүдә арткы утыргычта утыра. Юка ак күлмәк кигәнгә, салкынча һава аны калтыратып җибәрде. Зиннәт, үрелеп, чикләвек өзеп алды, кәшәнкәсеннән аерып, кабыгы-ние белән чәйнәп карады, бөтен авызына кузгалакныкыдай әче тәм таралды. Баш очындагы куак яфрагы астында яңгыр узганны көтеп торган бер кырмысканы бармагына алырга ниятләгән иде дә, аның гайрәтләнеп үрә басуына елмаеп куйды.

– Кузгалыйк инде, – диде Мәсхүдә. Бая ул, беренче тамчыларга сөенеп, яңгыр астында басып торган иде. Чәче тузгыган, юеш, иңбашы һәм күкрәге чыланган, юка күлмәге аша эчке киемнәренең челтәр-тасмалары беленеп тора. Бите чылангач, ул керфек һәм күз кабагына тарткан зәңгәр сөрмәне, иренендәге бака кашыгы эчедәй тонык ялтыраган перламутр иннекне сөртеп алды.

– Өлгерербез, – диде Зиннәт, утыргычы өстеннән мәче кебек шома сузылып кына аның янына кереп урнашты. Зиннәткә Мәсхүдә ягыннан ниндидер сизелер-сизелмәс җылымса, йомшак бер ис сулышы килеп орынды кебек. Яңгыр шыбырдавы, тәртипсез коелышкан тамчыларның машинага төшеп чәчрәгән авазы Зиннәтнең зиһененнән каядыр артка чигенде, су астыннан ишетелгән кебек кенә булып калды. Ул кулын Мәсхүдәнең иңбашына салды.

– Кузгалыйк, – диде Мәсхүдә яңадан. – Караңгылана.

– Урман күләгәсе ул.

Машина эчен неон яктысына манчып, яшен яшьнәде. Мәсхүдә чытырдатып күзен йомды. Баш очыннан гөрелдәү шуып үтте. Яңгыр, әле генә алар туктап торган җитен басуын үтеп, Кама буе тугайларына җәелде. Болытлардан җиргә сузылып төшкән яңгыр сөлгесенең җитеннәрне тарап үтүен арткы тәрәзәдән кочаклашкан килеш карап утырдылар.

– Матур яңгыр, – диде Мәсхүдә. – Тик караңгылык төшә. Вакыт, кайтыйк.

– Инде күп калмады, алты-җиде чакрым гына.

Зиннәт, машинасына утыртып, Мәсхүдәне бабасы Исәнбәт һәм Сафия әбисе белән таныштырыр өчен алып кайтып килә. Дөресрәге, аларны ике-өч көннән соң киленнәре булачак Мәсхүдә белән таныштырыр өчен. Зиннәтнең авылга күптәннән кайтканы юк инде. Былтыр көз бәрәңге алышырга кайтканнан бирле. Бабасы үзе дә килеп чыга алмый. Умартачы ул. Җәен-кышын – колхоз умарталыгында. Бүген дә иртән шунда киткәндер әле. Телеграмманы алгач кайтасы булса гына инде. Зиннәт Мәсхүдәнең атасы кул астында бөреләнеп килгән өметле яшь галим булып санала – кайтып бер күренергә дә ара юк хәзер. Бар вакыты Мәсхүдәгә китә, һәм юкка түгел. Менә ич, бөтенләе белән Зиннәт иркендә. Күптәнме соң әле бу турыда уйлау тау артларыннан ишетелгән кайтаваздай ерак иде. Инде менә янәшәдә генә. Җитен орлыгы төсендәге ялтырап торган зур күз… әз генә бөкрерәк борын… колмактай бөтерелгән чигә чәче… киптерелгән чикләвек төсенә кереп каралган беләк һәм тез башлары…

– Матур уйлап чыгардың син туебыз алдыннан авылга кайтуны, – диде Мәсхүдә.

– Җитен басуы гына да ни тора бит!

Бая алар, асфальттан төшеп, зәп-зәңгәр чәчәктә утыручы җитен басуын урталай ярып үткән авыл юлына килеп керделәр. Иртәнге салкынча суның тәнне куырып алуы кебек, җитен зәңгәрлеге дә тынны кысып куйды. «Жигули»ларын туктатып, икесе дә тышка чыгып бастылар. Мәсхүдә искиткеч зур зәңгәр чәчәккә кунган ак күбәләккә әйләнде дә калды. Моны үзе дә сизгән шикелле, кулларын җәеп, җитен эченә ташланды. Ә Зиннәт аның артыннан йөгерде… Сулулары капкач, эссе җиргә чалкан яттылар да йомшак кыштырдау дулкынын тыңладылар… Алар турысындагы җитенне болгатып, кайнар сулышлы «шайтан туе» бөтерелеп үтте, Мәсхүдәнең битенә кисәк башланган мул яңгырның беренче тамчысы килеп төште. Әйтерсең лә бу яңгыр зәңгәр ялкын белән янган басуны дөрләп китүдән сакларга җибәрелгән…

«Жигули», болганчык суларны чәчрәтә-чәчрәтә, алга ыргылды. Батар алдыннан гына, кояш кайчыга охшаш ике нечкә нуры белән офыктагы болытлар пәрдәсен кисеп чыкты да югалды. Ә җитен басуы өстендәге аяз күктә тулган ай төсмерләнде. Аның хәзер зәңгәр чагы. Җитен шәүләсе шулай зәңгәрләткән мәллә аны?

Урман кырые буйлап сузылган юл ачыклыкка килеп чыкты. Кипшерә төшкән туфрак көпчәккә сумаладай сылана, машина көчәнә, ыргылып-ыргылып китә. Ә фара уты җирне бөтенләй коры төсле итеп күрсәтә. Зиннәт өченче тизлекне икенчегә күчерде, чөнки сулы урыннарда көпчәкләр чалулый иде.

Ачыклыкны үткәч, юл тагын чөй шикелле очлаеп торган урман кисентесенә килеп керде, борылышлар башланды.

– Саграк, бәрелә күрмик, – дип кычкырды Мәсхүдә, машина тавышын басарга тырышып. Ул инде Зиннәт белән янәшә утыра иде. – Бетәме соң әле бу урман?

– Ике чакрымнан – кыр, аннары, үр төшкәч, авыл. – Зиннәт руль тәгәрмәченә ятып диярлек бара. Ләкин аның машинаны оста йөртүе күренеп тора иде. Юл тауга түбән борылды. Зиннәт тизлекне башта өченчегә, аннары дүртенчегә үк күчерде. Үзенең көзгедәге чагылышына күз кысып куйды.

– Карале, борылышта кеше тора түгелме?

– Каян килсен бу яңгырда кеше? Сынык агачтыр.

– Югалды.

Машина пычрак чапылдатып, су чәчрәткәләп барды. Текә бер борылышны үткән чакта, аның яктысы ниндидер бер шәүләне калтыратып куйды. Алгы тәрәзәгә канаты белән орына язып, зур бер кош очып үткәндәй булды. Сулы чокырга туры килүгә, машина селкенеп, үкереп алды; аннары арткы тәгәрмәчләр сикереп куйды, аста нидер шытырдады, сынды. Тик машина туктамады, юл шундук уңга каерылды.

– Туктале, теге – кеше иде бугай, – диде Мәсхүдә һәм рульгә ябышты.

– Җибәр!.. Болай да көчкә тотам…

– Зиннәт!..

– Күләгә иде ул. Агач күләгәсе.

– Туктат. Тавыш ишеттеңме?

– Кош ул. Ябалак. Уттан өреккәндер.

– Кеше. Ян тәрәзәгә таянды.

– Ябалак, сөеклем… Мәче башлы дип атала. Кеше башлы дип түгел.

– Кем кычкырды?

– Үзең. Сикерткәндә.

– Ир кеше булыпмы?

– Курыкканда ат булып та кешнәрсең. – Зиннәт көр тавыш белән көлеп куйды.

– Ат булып? Бәлки, ябалак булыптыр?

– Миңа димәгәе, ник шунда бегемот йә көнгерә булып түгел! Бу джунглида күптән күргәнем юк иде минем аларны. – Зиннәт үз шаяртуыннан үзе көлеп куйды.

Юл электр чыбыклары астындагы ачыклыкка килеп чыкты. Юл тигезләнде, киңәйде, борылышлар бетте. Тәгәрмәчләр чалуламый башлады.

– Бәлки, кире борылып, карап килергәдер? – диде Мәсхүдә.

– Саламнан инә эзләтмәкче икәнсең… Табарсың урманда ябалак!.. Саташасың, дисәм…

– Кире борыл, кеше булып, таптатмагаек.

– Чыннан да шулай булуын теләмисеңдер ич? Таптаткан булсак, безнең туйлар очты-китте, җаным.

– Борылырга куркасыңмыни?.. Син икенче кеше булып күренә башладың. Хәзер син икәү, ә миңа аларның берсе генә кирәк. Мин сай-лар-га керешәм!..

Зиннәт көлеп җибәрде:

– Мәче башлы ябалакка көндәш булыр көннәр дә бар икән әле.

– Мин – студент. Нинди формулаларны да бер карауда отарга күнеккән. Анда – кеше формуласы, – диде Мәсхүдә, артка таба баш изәп. – Курыкма, без аны таптатмадык, ул тайпылып калды.

– Анда эт тә юк. – Зиннәт тизлекне арттыра төште.

– Алайса, бераз көтеп торыйк, куып җитсен. Утыртып кайтырбыз.

– Үзебезне «утыртмагайлары» төн уртасында. Беләсең килсә, моннан дүрт чакрымдагы совхозда консерв заводы салалар. Шартлы хөкем ителгәннәр. «Ит игелек – көт явызлык» килеп чыкмагае.

– Миңа ышанмавыңның һәр минуты сине миннән ерагайта, Зиннәт. Бәлки, бу… безгә төшкән сынау ише бернәрсәдер?.. Холыкларыбызны сынау…

– Нинди сынау? Хәзер бабайларга кайтып җитәбез. Өзеп керәбез суган, кыяр… Әби сауган кичке сөт… Ачабыз бер шампан суы… Таң атканчы, таң атканчы!.. Телисеңме, бергә таң каршылыйбыз бүген? Бабайның алма бакчасында куышы бар. Ятасың… күз ачык… бервакыт мунча артындагы чиялектә сандугач сайрап җибәрә…

Урман артта калды. Юл уйсулыкка төшеп китте. Берара коры елга үзәне буенча баргач, ул яңадан үргә күтәреләчәк. Ә анда менеп җиткәч, авыл өйләренең сирәк утлары күренер. Аларның җирдәге тәрәзәләрме, әллә күктәге йолдызлармы икәнлеген беренче мәлдә тиз генә аерып та булмас.

– Туктат! – Мәсхүдә ишекне ачып җибәрде, машина эченә су, пычрак чәчрәп керде. – Сикерәм, юкса!..

– Паласны буялтасың ич, яп! – дип кычкырды Зиннәт һәм, тормозга басып, ишеккә үрелде, ләкин өлгерми калды: Мәсхүдә юеш җиргә сикереп төште. Мотор сүнде, һәр икесенең еш-еш сулыш алганы һәм авыл ягыннан эт өрүе, казлар кычкырганы гына ишетелеп торды.

– Утыр, – диде Зиннәт.

– Рәхмәт. Машинаңның паласын буйыйсым килми.

– Шаярма, соңарабыз.

– Ә миңа иртәләгәнбез шикелле.

– Нинди иртәләү? – Зиннәт Мәсхүдәнең тел төбен аңлап җиткермәде, ә тавышының калтырап чыгуын кичке салкын һава чиркандыруыннандыр дип кенә уйлады. – Иртәләү… Сәгать… ун тула инде… Бабай белән әби күптән яткандыр, уятуы кызганыч булыр… ә юк, уятабыз. Бабайның карлыган бөресеннән ясаган төнәтмәсен татымыйча, сине дә йоклатасым юк.

– Син кайта тор, Зиннәт.

– Ә син?

– Син йокыдан уянуга кайтып җитәрмен.

Артта, урман аръягындагы Кама өсләрендә, аҗаган канат җилпеп алды. Шуның күктәге шәмәхә шәүләсе сүнгәч, караңгылык куерып китте. Зиннәт моторны кабызды да, артка чигендереп, шлангтан су сиптергәндәй, машина утын Мәсхүдәгә юнәлтте. Ул исә терсәге белән йөзен каплады да, яктыга якынлашкан балык сыман яктырып, утка каршы атлады, ә Зиннәт машинасын арткарак чигендерә төште. Уты белән алдалап, ул Мәсхүдәне үз тозагына якынайта кебек иде. Ниһаять, бу аны туйдырды.

– Ә мин сине уятмам, Зиннәт. Йокларсың, – диде Мәсхүдә.

– Йә, шаярдык, җитте, – диде Зиннәт, туктап. – Юкка пыч– ратасың аягыңны.

Мәсхүдә машинаны читләтебрәк үтте дә караңгылыкка кереп китте. Бераздан төн кочагыннан аның:

– Аякны юып була, Зиннәт! – дигән авазы яңгырады.

Зиннәт борылышта машинадан читкә тайпылып калган кешене утыртмавына хәзер генә үкенеп куйды. Бу аның бүген бары тик Мәсхүдә белән буласы килүдән генә ләбаса. Ул беркавым нишләргә белмичә торды. Бераз курыксын әле Мәсхүдә. Әзрәк баргач, кире борылырга исәпләп, ул машинасын алга кузгатып җибәрде. Ул чакта Мәсхүдә дә борылган булыр инде. Тик ул куркуыннан борылган булыр, ә Зиннәт аны шул куркуыннан йолып алырга дип. Аерма зур. «Сынау, диде ич. Кем сыналыр бит әле. Өйләнмәс борын баш бирсәң, өйләнгәч нишләмәс ул? Ә теге кеше ул арада килеп җитәргә өлгерми әле. Мәсхүдәгә ул ябалак кына булып калачак.

Зиннәт хәзер машинаны кире борачак. Алда су җыелып торган урын күренде. Шуны үтсен дә… Ләкин арт көпчәкләр, тозакка капкандай, шул урынга кереп батты. Зиннәт көчле итеп газ бирде, көпчәкләр әйләнгән саен тирәнрәк күмелә барды. Алар пычракта гына әйләнеп тора иде. Ул артка да чигендереп карады, тик машина инде сыегаеп беткән пычрактан чыга алмады. Баткаклыкта алай итәргә ярамаганлыкны яхшы белсә дә, Зиннәт ачуыннан тагын озак итеп газ биреп торды. Ахыр килеп, моторны сүндерде, балакларын сызганып машинадан чыкты да арткы протекторга китереп типте. Иелеп, машина астын карады, тик арткы күчәрнең җиргә утырганлыгы болай да беленеп тора иде инде.

– Сынадыңмы? – Әллә көпчәкне, әллә үзен, әллә Мәсхүдәне үчекләде – ачыклап тормады. – Килеп кенә җит, этәрсең арттан. Ихтимал, эчең төшкәнче! – дип янады ул караңгылыкка. – Ябалак!.. Җитмәсә, мәче башлы… Утыртсам, эттерә идем мин сиңа, бәхетең!.. Узып киткәндә көләрсең инде. Хурлап, әйдә этешәм дә диярсең әле, бәлки. Тот капчыгыңны! Әйдә бар, тыйтакла Йөзенгә хәтле. – Аның артта калган кешене нигәдер күрше рус авылыныкы итәсе килде. Ә бабасы авылыныкы булса? Бусы, хәер, хәлне катлауландыра. «Тик бит юлда очраган берәүгә ишек ачарга димәгән…»

Шулай үзен үзе битәрли-битәрли, ул көпчәк астына майлы чылбыр, трос, тишек брезент капчык салды. Аңа пычрак чәчрәде, туфлиенә калын балчык ябышты. Аннары ул, караңгы кабинага кереп, моторны кабызды, беренче тизлек белән кузгалып китмәкче булды, әмма көпчәкләр тыңламады: астагы бар нәрсәне артка чыгарып атты, урыныннан бер сөям дә кузгалмады. Ул, чыгып, арттагы багажникның капкачын ачты да кыска саплы көрәк алды һәм, җиз төймәле сары күлмәгенең җиңен сызганып, арткы көпчәкләр астын казырга кереште. Казуы җайсыз булганлыктан, аңа тезләнергә туры килде. Чәче юешләнде, маңгаена тир бәреп чыкты. Тиздән уң кулының уч төбе әчетә башлады: күрәсең, уч төбе кабарып чыккандыр.

«Утырткан булсам, син казырга тиеш идең моны, ябалак! Ник утырганыңа үкенер идең».

Кемнедер сүгә-сүгә казуы җиңелрәк тоела иде.

Зиннәт, казып бетергәч, кул арты белән маңгай тирен сыпырып алды. Чишмәмени! Ул хәтта яңагы буйлап аккан тирнең учы астында чапылдавын да ишеткән кебек булды. Ә, юк. Бусы артта икән. Юлда. Аяк тавышы. Кем? Ә! Билгеле, Мәсхүдә! Ул. Борылган, димәк! Зиннәтне үзен көтә дип беләдер әле. Машина батты дигәнгә ышанмый интектерер. Элегрәк ник батмаган да, Мәсхүдә төшеп калгач кына ник баткан?

Аяк атлаган тавыш якынайды, арткы ут яктысының караңгылык читендә эрегән урынында аксыл хәрәкәт күреп, Зиннәт:

– Күрдеңме соң ябалакны? – дип аваз салды. Мәсхүдәнең дымлы салкыннан калтыранган тавышын ишетер күк иде. Аның урынына:

– Син үзең ябалак! – дигән гөлдерәвек җавап ишетеп сискәнеп китте, көрәген, сизмичә, кадаган җиреннән үзенәрәк авыштырды. «A-а, куып та җиткән! – дип уйлады ул. – Турыдан кистергәндер. Балан чокыры үзәненнән, чирәмнән. Алдатыр алар! Әнә ич, Мәсхүдәне очратмаган, берүзе… Каршы бар син аңа, ябалакка!..»

– Анда бер кыз очратмадыңмы? – дип кычкырды ул, Мәсхүдә турында белешүдән бигрәк, юлчының кем икәнлеген ачыклыйсы килеп. Аны яхшырак күрер өчен чүгә төште. Ерак офыкта уйнаган аҗаган пәрдәсе алдында үзенә таба атлаган ике шәүлә төсмерләнде.

– Ул үзе мине очратты, әйеме, килен?

– Нинди килен? Кыз кеше очрамадымы дим мин, ак күлмәкле.

– Ак күлмәге буялды инде аның, таеп егылды ул. – Арткы кызыл ут яктысына түбәтәй кигән бер кеше белән Мәсхүдә килеп басты, Зиннәт үзе янга, караңгылыкка чигенде.

– Югач агара ул, – диде Мәсхүдә.

– Күлмәк агарыр, – диде гөлдерәвек тавыш. – Анысын әбиең дә агарта аның. Ә бу ябалакның җанын агарту синең кулдан гына килер. Байтак чиләнерсең күк. Тик курыкма, килен.

Бабасы тавышын хәзер генә танып алган Зиннәт машина яктысыннан чыгарга кыймый торды. «Ябалакка караңгыда иплерәк шул», – дип уйлады ул нигәдер. Ләкин бүтән чарасы юк иде – кызыл яктылыкта, караңгы баздан ярдәм сорап сузылгандай, әкрен генә аның кулы, аннары үзе күренде.

– Исәнме, бабай!

Исәнбәт бабасы орышырга керешер дип шикләнгән иде.

Ә ул:

– Саумы, улым! – дип, бармаклары бөгелеп торган ике кулын каршы сузды. Туңган кулларын күкрәгенә кыскан килеш, озынборын тешләгән аягын туфли очы белән кашып торган Мәсхүдәгә карарга уңайсызланды Зиннәт, бөтен йөзе белән елмайган бабасына балачактагыча сыенасы килде аның.

– Беркөе, бабай, – диде.

– Кайттыгызмы, улым, – диде карт. Зиннәтнең суелган уч төбе әчетеп куйды. Ул әчелек, токлы чыбыкка ялгыш орынгандагыча, аның аягыннан башлап чемердәп үтте дә йөрәге турысына килеп кадалды. Ә бабасы аның аркасыннан ук кагып куйды:

– Ай улым! Улым минем…

Бабасыннан гел шул ук ис – балавыз, төче бал, әчкелтем төтен исе килеп тора иде.

Зиннәт:

– Гафу ит, Мәсхүдә, – диде. Аңа, нигәдер, Исәнбәт бабасының чак кителми калган күңеленә бүгенге сукмак Мәсхүдәдән башланадыр сыман тоелды.

– Итмиме соң, ә, килен? Минем өчен генә әчелешә күрмәгез тагын.

Учак дип белепме соң, машина каршына зәңгәр караңгылыктан бер ак бия чыгып басты. Аның муены астыннан качып кына уйчан һәм тирән күзләре белән тае карап тора иде. Аннары бия пошкырып куйды да, тышаулы аягын алга ташлый-ташлый, караңгылыкка кереп китте.

– Безне көтеп тора идеңмени? – диде Мәсхүдә.

– Батты.

– Казырга кирәк. Кая, улым, көрәгең бармы?

– Казыдым инде, бабай. – Караңгылыкка кулын тыгып, Зиннәт көрәген алды, кулы тагын әчетеп куйды. – Утырыгыз.

– Утыргач чыгамы соң?

– Кеше булмаганга батты да ул. Йөк белән чыга.

– Былчыракка буярбыз ич, улым. – Исәнбәт карт, кыймыйча гына, Мәсхүдә ачкан алгы ишеккә башын тыкты, иснәп карады. – Җылы икән монда, йомшак. Чат шалаштагы ише, – диде ул ипләп утыргач, Мәсхүдә үзе артка урнашты.

Зиннәт моторны кабызды, беренче тизлеккә куеп, газга басты, ә тоташтыру педален әкрен генә ычкындыра барды. Машина очып китәр алдыннан кагынган каз шикелле алгы һәм арткы утлары белән һаваны калтыратып торды да, җиңелчә генә көчәнеп алгач, алга шуышты. Машинасын туктатып, Зиннәт чылбыр белән тросны йөк бүлеменә салып куйды.

– Каян килеп чыктың соң син бу вакытта? – дип сорады Зиннәт, яңадан кузгалып киткәч.

– Умарталыктан кайтыш, – диде Исәнбәт карт басынкы гына. – Мин сезне берәр авылга бала табучы янына җилдергән больнис машинасы дип торам.

– Ник кунмадың шунда гына? Пычрак ерып йөрмәсәң…

– Сез кайтасы ич. Менә телеграм. – Ул, түш кесәсеннән чыгарып, бер кәгазь күрсәтте. – Мәйтәм, ничек итеп киленне яшь бал татытмыйча кундырмак кирәк? – Исәнбәт карт, пинжәген кайтарып, куен кесәсендәге кәгазь бөкеле шешәгә ымлады.

– Мин әле килен үк түгел, бабай… – Мәсхүдә йөзен кулы белән каплады да йомшак кына көлеп куйды.

Өзек-өзек кеткелдәве белән аңа Исәнбәт карт та кушылды.

– Булырсың әле, кызым. Монда тиклем кайткач, кая китәсең, әйеме, улым? Безнең алма бакчасын килен ошатырга тиеш.

– Аннары соң мин эчмим дә әле…

– Алайса, бу дару бигрәк таман икән сиңа, килен. Бу нәрсә исе өчен генә… кайбер кияүләрдәге артык дуамаллыкны басарга гына.

– Төне нинди! – дип куйды Зиннәт, сүзне икенчегә борып җибәрер вакыт җиткәнен сизеп.

– Ябалаклар очар өчен каплаган да куйган. Мондый төнне тычкан аулый алар. Яңгырдан соң тычкан өскә чыга – оялары юеш.

– Рәхәт түгелдер ябалакларга, – диде Мәсхүдә.

– Ябалаклар ул, килен, төнлә очар өчен яралган. Беләсеңме ник?

– Ник?

– Көндез оялганга.

– Ябалакка оялу нигә?

– Корбаннарының күзенә карамас өчен. Болай алар кем тотканын чамаламый да кала. Оят ул һәр җан иясенә хаҗәт нәрсә, килен…

«Минем шикелле икән, – дип уйлады Зиннәт. – Мин дә кем икәнемне сиздерми генә узып китәм, янәсе. Тик миңа ояты ахырдан гына килде».

Алар, авылга кергәнче, уйсулыктан бардылар. Сыер сауганда җыела килгән күбек шикелле тыныч кына кабарып, тыелгысыз томан иңә башлаган иде инде.

– Ай, балалар, кайттыгыз бит, ә, җанашларым!

– Кайттык, бабай, – диде Зиннәт.

– Тансыкка гына ла шул, – дип сузды Исәнбәт карт.

Вак таш кыштырдатып, инешнең сөзәк ярыннан югары менделәр дә авылга килеп керделәр. Бер генә мизгелгә күктәге тулган ай йөзендә бу авылның манарасы киселми калган мәчет башындагы айның шәүләсе күренеп алды. Зиннәт башта шулай берәр кош очып үтте мәллә дип уйлаган иде. Яңгыр алдыннан тузынып очкан карлыгачларның һавада текә борылышлар ясаганда шушындый уракка охшап калганын күргәне бар – соңгы елларда шәһәрдә карлыгачлар күбәйде. Аларның койрыклары ике аермалы түгел, очлы…

Кинәт Исәнбәт карт көйләп җибәрде:

 
Киереп ач басу капкасын,
Дагалы атлар чирәм таптасын;
Безнең яшь йөрәкләр җилкенгән чак,
Кызлы кеше кызын сакласын…
 

– Ә, Зиннәт? – Аннары карт, соңгы ике юлны тагын кабатларга әзерләнеп, тирән итеп сулыш алды… Аның тавышы беткән икән инде: хәзер җырны йөгерек сөйләм белән генә алып бара. Бары тик иң ахырдан гына әүвәлге киң сулышлы тавышы белән тәмамларга тырышып карый иде.

Булышырга теләп, Зиннәт тә кушылды:

 
Безнең яшь йөрәкләр җилкенгән ча-ак…
 

Соңгы юлны җырламады, тавышы сөрлегеп калды. Картка җайлашуы кыен булудан түгел. Менә кайтып керерләр, юынып, табынга утырырлар, бераздан бабасы, бала үчтекиләгән сыман, тезләрендә биетә-биетә, саратски гармунын сузып җибәрер… Менә шунда инде… Бүгенге үз-үзен тотышы тәмам онытылганчы җырлап күрсәтәчәк ул Мәсхүдәгә!

– Соңардык, – дип сүз катты Зиннәт.

– Ә миңа иртәләгәнбез шикелле, – диде Мәсхүдә.

– Кая? – диде Исәнбәт арыган тавыш белән. Машина җылысы һәм тирбәтүе аны изрәтә үк башлаган иде, ахрысы.

– Синең янга парлашып кайтырга, бабай, – диде Мәсхүдә.

Карт дәшмәде. Бер сикәлтәне үткәч кенә, кулын тез арасына җайлап кыстырды да карлыккан тавыш белән:

– Юл начар, – дип куйды.

Зиннәт хәзер генә арыганлыгын тойды.

– Начар булса да, хәзер туры инде, – диде ул. – Бу юлның куркыныч җире кайда икәнлеген инде мин беләм хәзер.

– Кайда? – дип сорады Мәсхүдә һичнинди кызыксыну чагылмаган тавыш белән.

– Теге борылышта, – диде Зиннәт. «Тукай маршы»н сызгыра башлаган иде дә өзелеп калды. – Текә борылышны үткәч, юл җиңеләя ул, бабай.

– Инде җиңеләясе калмады, – диде Исәнбәт карт коры гына. – Инде килеп җиткәнсең.

– Авылгамы? – диде Мәсхүдә һәм, парланган тәрәзәне учы белән сөртеп, караңгы бушлыкка карап бара башлады.

– Кая икәнен үзе белә ул, – диде Исәнбәт карт.

– Кая, Зиннәт?

– Сиңа, Мәсхүдә… Сиңа кадәр килеп җиттем. Тәмам килеп. – Зиннәт җыр сузып җибәрде:

 
Киереп ач басу капкасы-ын,
Дагалы атлар чирәм таптасын…
 

– Ябалак син, Зиннәт, – дип пышылдады Мәсхүдә.

– Әй лә, – диде Зиннәт, читкә карап.

1978