Текст книги "Seçilmiş Əsərləri"

QARANQUŞ

Həyətimiz nə mehriban, nə şən idi!..

Dost əli dost ələ uzanar, qardaş baxışı qəlb isidər, ürək sevindirərdi.

Geniş, uzun eyvanımıza neçə qonşunun qapısı açılardı!..

Qonşu qonşuya səs verib sevincinə şərik olar, dərdini bölüb qəmini yüngülləşdirərdi.

Böyük bir ailənin övladları kimi, biz həyəti dünya bilib qaçmaqdan yorulmur, eyvanı ucsuz-bucaqsız xiyaban bilib, gəzməkdən doymurduq. Həyətdən eyvana cumur, eyvandan həyətə yüyürürdük.

Eyvanımızda və həyətimizdə qaranquşlar yuva salmışdı. Açıq pəncərələrdən xəyal sürəti ilə həyətdən eyvana və eyvandan həyətə bizim dalımızca uçar, meh kimi başımız üstündən əsib keçər, ox uclu qanadları ilə, daraq dişlərini sındıran sıx saçlarımıza az qala toxunardılar…

Bəs sizə nə oldu, ay həyət, ay eyvan?

Hanı sizin qaranquşlarınız? Bəlkə ünvanı dolaşıq salmışam?

Yox, küçə də həmən küçədir, ev də, həyət də köhnə yerindədir, həyətin üstünü üzük kimi dövrəyə alan eyvan da. Yaz da yazdır. Keçən ildə olduğu kimi, keçən əsrlərdəki kimi.

Qaranquşlar çoxdandır həyətimizdən uçub, eyvanımızdan köçüb. Heç yuvaları da qalmayıb.

Çünki… çünki eyvan arakəsmələrlə bölük-bölük bölünüb. Hər qapının öz kiçik eyvanı, hər kiçik eyvanın həyətə açılan öz kiçik qapısı.

Dilim-dilim doğranan eyvan yamaq-yamaq olub, həyətin üstünü alıb, qapıların çoxluğundan ağırlaşıb, az qala uçub həyəti udacaq.

Həyət də darlaşıb, kiçilib, balacalaşıb. Necə uçasan? Necə qanad çalasan?

Əvvəl birisi eyvandan bir parça kəsdi. İstəmədi qonşusu şöhrətlənməyini, varlanmağını görsün. Görsün ki, kabab tikəsi yağlıdır, ətirli buğda çörəyi al-əlvandır. Elə bildi qonşularda paxıllıq oyanar, şanını gözə gətirərlər.

Qəlbdən yerə düşən qara toxum cücərdi, boylandı, qolunu qonşuya sarı uzatdı.

İkincisi də eyvandan öz payını kəsdi, özünə ayrıca su kəməri çəkdi. Şırhaşırla axan bolluca suyuna baxıb sevindi və sevincini bölmək istəmədi, elə bildi bölünsə, azalar. Dərdini də bildirmək istəmədi, gizlətdi, elə bildi ki, qonşu dərdindən xəbər tutub papağını göyə atacaq, zurna-nağara çaldırıb toy-bayram edəcək.

Daha o birisi gördü ki, evi yol üstədir, döşəməsi sürtülür, hər gəlib keçən guya ki, şübhə ilə boynunu uzadıb qulaqlarını şəkləyir, fikirləşdi ki, axı niyə eyvan payı tapdalansın, təmiz havasını başqaları udsun?!

Qara toxum dərin kök salıb, möhkəm budaqlı qara çiçəyini dik tutdu…

Qara çiçək nə gözəldir! Baxanın gözlərini qaraldıb kor edir, iyləyənin başına hava gətirir, əl vuranın əlini qurudur!

Ağsinəli qaranquşun qanadları da qaradır, amma nədənsə qaranquşlar gözəl-göyçək qara çiçəkdən uzaq uçur.

Qaranquşun uçuşunu isə izləmək çətindir – düyünlüdür, dolaşıqdır…

Həyətimiz nə mehriban, nə şən idi!..

ARFA

Sənin neçə yaşın var, arfa?..

Gör neçə müharibədən çıxmısan, neçə aclıq görmüsən, neçə faciələrin şahidi olmusan…

Amma vüqarını itirməmisən, qızıl su ilə çəkilmiş naxışların silinməyib, yazılarına zəmanənin əli dəyməyib, şəkillərini pozmayıb…

Yaşın çoxdur, tarixin uzundur, amma cavan qalmısan, arfa.

Səni qucaqlayanların qolları çoxdan çürüyüb, sənin kəl damarlarında, burum-burum burulmuş simlərində gəzən incə barmaqlar toza-torpağa dönüb, amma sən qocalmayıb cavan qalmısan, arfa.

Təkcə tellərin üç dəfə dəyişilib. Sankt-Peterburq zəmanəsində çürüyüb, Petroqradın inqilab çağında qırılıb, Leninqradın müharibə illərində kəsəyənlərin qurbanı olub…

Sənə cansız demək olarmı?

Boy-buxunun yaraşıqlı, ayağın möhkəm, səsin sehrli, dolğun, dərin.

Elə bil Homer zəmanəsindən xəbər verirsən, telli sazın, simli tarın ulu nənəsi telli arfa, simli arfa…

Otağa girib səni gördüm, harda olduğumu unutdum, elə bildim qeyri-adi aləmdəyəm. Otağın əsl bəzəyi, əsl çıraqbanı sən idin.

Bəs arfada kim çalır? Arfanı kim dindirir?

Ev yiyəsi – sünbül saçlı cavan qadın arfada çala bilmir.

Deyir, atamın nənəsi çalırdı. Atam istəyirdi mən də çalam. Müharibə başlananda kiçik qız idim. Təzə-təzə simlərə öyrənirdim. Arfa müəlliməmi qəlpə öldürdü. Atam müharibədə həlak oldu. Dul anam dul bacısının evinə köçdü. Bütün şeylərimizi satdıq, arfa qaldı, axı, arfa canlıdır, dili şirin, nəfəsi istidir, ata-babamdan yadigardır…

Bəs arfada kim çalacaq, soruşuram?

İstəyirəm, deyir, qızıl telli qızım olsun, arfanın dilini öyrənsin, arfanı dilləndirsin…

…Arfanı hələ neçə qızıl tellilər nəsli dindirəcək.

Arfa hələ neçə nəslə uzun keçmişdən danışacaq.

Arfa, sən bizi də yola salacaqsan..

AÇARSIZ QAPILAR

Keçmişin qapısını döydüm, döydüm, “Ey, kim var orda?!”, o qədər döydüm ki, əlim ağrıdı.

Amma açan olmadı.

Sonra gələcəyin qapısına yaxınlaşdım, döydüm, döydüm: “Ey, kim var orda!” Öz yumruqlarımı özüm eşitdim, səsimə səs verən olmadı.

İki qapı arasında qalmışam: nə o qapını açdılar, nə də bu qapını.

* * *

Neçə ildir qəlbimdə səni görmək arzusu yaşayırdı. Bu arzu səbəbli-səbəbsiz gah güclənir, gah da zəifləyirdi.

Sonuncu dəfə səni görəndən iyirmi il keçir. O zaman mənim on yeddi, sənin isə otuz yeddi yaşın vardı. Nə mən səninlə açıq söhbət edə bilir, nə də sən məni, mən istədiyim kimi, dinləmək istəyirdin. Bunu mən indi anlayıram. O vaxt bu haqda heç düşünmürdüm…

Neçə ildir səni görmək mənə qismət olmurdu. Sən bir yerdə lövbər sala bilmirdin. Çünki işin. belə idi. Rəsmi desək, sən cinayətlərin düyününü cərrah əli ilə açanlardan, cinayətkarları tapıb aşkara çıxardanlara kömək edənlərdən idin.

Səninlə bəzən yuxuda görüşürdüm, yuxuda danışırdım. Məni tanıya bilmirdin. Çünki iyirmi ildə dəyişmişəm. Amma mən səni o dəqiqə tanıyırdım, Çünki öz yuxum idi. Və bir də mən səni iyirmi il əvvəl gördüyüm kimi təsəvvür edirdim.

“Sənsənmi?” – soruşardın.

“Mənəm, Bəbir dayı!” deyərdim.

“Yox, heç inana bilmirəm ki, bu sənsən!”

Gözlərin sevincdən kiçilib yaşarardı.

Mən də səninlə yanaşı durub sərbəst danışdığıma sevinirdim.

“Neçə ildir səni axtarıram, Bəbir dayı!.. Sənə o qədər deyiləsi sözüm var ki!..”

“Dayan, əvvəl mən soruşum! Haradasan? Nə ilə məşğulsan? İşin, ailən, evin?..”

Sənin suallarının bəxti gətirir, mənimkilər isə cavabsız qalırdı.

Bir saniyədə, deyirlər, bir dastanlıq yuxu görmək olar, mən isə yuxu görüşlərindən həsrət odunu söndürə bilmirdim – nə sənə suallarımı çatdıra bilir, nə cavabını eşidirdim.

Yuxu hara, canlı söhbət hara?

Tanışlarına rast gələndə səni soruşardım. Deyərdilər filan şəhərdəsən, yaxud filan obadasan. Fikirləşirdim ki, görüşməyə hələ vaxt var, səni hökmən tapacağam. Daha demirdim ki, dünya ölüm-itim dünyasıdır…

Bir daha səni görə bilməyəcəyəm. Heç bir zaman. Heç bir vaxt. O dünyaya inansaydım, dərdim o qədər də göynəməzdi.

Suallarımı kimə deyim?

Onların açarı səndəydi. Çünki qıfıllar sənin həyatına aid idi.

Deyirdilər, kefcilsən. Qazandığını dostla, tanışla bölürsən. Məclissiz günün olmur. Nə bər-bəzəyin, nə nar-dövlətin. Şüarın – şənlik, məqsədin – şadlıq.

Bəs niyə mənim yadımda qəmli qalmısan?

Bəs niyə mən səni kefcil kimi təsəvvür edə bilmirəm?

Şən anların yadımdadır. Amma daxilən qəm-qüssəliydin. Narahat idin. Tarixin gedişindən, həyat hadisələrindən şikayətli idin.

Nə idi sənə xoş gəlməyən? Səni qəzəbləndirən? Səni coşduran? Rahatlığını qovan? Ən yaxın dostların sənə deyərdilər: sus! Özünü xataya salarsan! İzin-tozun qalmaz! Yurdlu-yuvalı itib-batarsan!..

Deyirdilər gəzəyənsən. hər şəhərdə yarın, hər diyarda barın. Öz ocağını öz əli ilə söndürənlərdənsən. Nə bir evin, nə bir daxman, nə bir koman. Harada gecələdin, orda evin. Harda isindin, orda ocağın. Bir oğlunun adı – Hamlet, o birinin adı Otello. Bir qızının adı Esmeralda, o biri qızının adı Cülyetta… Məşhur ədiblərin məşhur qəhrəmanları… Bir-birini görməyən övladlar.

Nə idi səni şəhərdən şəhərə, obadan obaya qovan? Neçə yolun damarını qırıb niyə mənzilinə yetişə bilmirdin?

Soruşmaq istəyirdim: “Ömrün boyu sən nə isə axtarırdın, Bəbir dayı. Axtardığın nə idi? Axtardığını tapa bildinmi?.. Niyə rahatlıqdan qaçır, lövbərsiz gəmidə üzürdün? Nə bir körpüyə yan alır, nə bir körfəzə sığınırdın. Axtardığını tapdınmı, Bəbir/dayı? Qəbrin hardadır, soruşdum.

Biri dedi: filan şəhərdə. O birisi dedi: filan kənddə…

Açarsız qapılar…

MAHNI

Mən idarədə ləngidim – üzvü olduğum ev bölgüsü komisyonunun növbəti yığıncağı çağırılmışdı: bu günlərdə idarəmizdə ev paylanacaqdı. Arvadım, telefonla axşama, tələbəlik çağında olduğu kimi, mənə metronun qabağında görüş təyin etdi və işdən çıxıb, piyada, özü dediyi kimi, yayın xoş havasını uda-uda, üzüaşağı Mərkəzi Univermağa, oğlumuz üçün qış paltosu almağa yollandıq. Oğlum keçən bir ilin içərisində paltosunu tamam-kamal dağıtmış, üstəlik yaz və yay aylarında düz dörd barmaq böyümüşdü.

Sözün qısası, evə çatanda günəş çoxdan batmışdı, göydə tək-tük ulduz işıldayırdı. Kürkə bürünmüş, ağır-ağır yeriyən liftçi qadın bizi səslədi:

– Harda qalmısınız, ay bəxtəvərlər?

Arvadım:

– Nə olub ki? – soruşdu.

Fikirləşdim: bəlkə oğlumuzdan bir xəbər var: oğlumun məktəb dostu onu iki günüyə öz general babasının bağına dəvət etmişdi.

– Gözəl-göyçək oğlanlar gözlərini yolunuza dikib sizi xeyli gözlədilər, gəlib çıxmadınız.

Təklikdən təngə gəlmiş liftçi qadın mənə baxmadan, arvadıma xoş xəbər verirmiş kimi, sevinə-sevinə:

– Biri-birindən gözəl, biri-birindən qəşəng. Biri ucaboy, o birisi sən boyda. Biri meşin yarımpaltoda, o birisi çiyni poqonlu kiteldə. – Qarı bic-bic gülümsünüb, sınayıcı baxışını gözümün düz içinə zillədi, üzümdə istənilən dəyişiklik görməyib: – İkisi də səni soruşdu, gözəlim! – dedi.

Mən nə hayda, qapıçı nə hayda!.. Mən üzümə sərin su çiləyib rahatlanmaq, təzə dəmlənmiş tünd çay içmək arzusunda idim, söhbətə həsrətli qapıçının fikri isə qəlbimdə neçə ildən bəri dərin yuxuya getmiş qısqanclığı oyatmaqdı.

Sözün müxtəsəri, bizi gözləyib gedənlər yaxın tanışlarımız idi: meşin yarımpaltolu hər il yayda dincəldiyimiz bağ yiyəsinin oğlu, hərbi geyimli isə arvadımın məktəb yoldaşı. Təsadüfə bax ki, ikisinin də adı İvan idi. Bağ tanışımızı Vanya, köhnə yoldaşımızı isə İvan çağırırdıq. Elə hazırlaşmışdıq çayımızı içək, qapının zəngi çalındı. Gələn Vanya idi. Qızılı ipək saçları işıldayırdı, elə bil başında lampa yandırmışdılar. Mən yemək otağımızın açıq qapısından süfrəni göstərdim.

– Xoşbəxtsən, Vanya, – dedim, – qayınanan səni sevəcək.

– Arvadı sevsə kifayətdir, – deyə arvadım qayınanasız ərinə, yəni mənə mənalı-mənalı baxdı. Sözlərini mən, təbii ki, öz xeyrimə yozdum.

Onilliyi təzəcə qurtarıb zavodda işləyən cavan dostumuz xeyli həyəcanlı görünürdü. O, təbiətən zarafatcıl və səmimi oğlan idi. Qapımızdan girəndə həmişə sözü-sözə calayırdı. İndi isə dillənmirdi. Meşin gödəkcəsini asıb oturandan sonra, çox müşkül bir məsələ barədə xahiş edirmiş kimi, yalvarışlı səslə soruşdu:

– Sabah axşam bizə qonaq gələrsinizmi?

– Niyə gəlmirik? – deyib mən Vanyanın təzə kostyumuna, ağ ipək köynəyinə və nadir hallarda boynuna taxdığı qalstukuna baxdım. – Yoxsa qayınana söhbəti lap yerinə düşüb?

Vanya öz aləmində idi. Mənim sözlərimi, deyəsən, heç eşitmədi, daxildə hansı güclü bir fikrin isə odunda yanıb alovlanan gözlərini gah mənim, gah da arvadımın üzündə gəzdirib, eyni sualı başqa cür təkrar etdi:

– Sabah axşam məni əsgərliyə ötürməyə gələrsinizmi?

– Necə? – arvadım ona baxdı. – Səni əsgərliyə? Ola bilməz!

– Niyə olmur? Maşallah, dağ boydadır, cərgədə birinci duracaq!

Vanya susurdu.

Arvadım narahat idi.

– Bəs zavod?.. Anan nə deyir?.. Axı, sənin əsgərlik vaxtın nə tez yetişdi?.. Bəs deyirdin instituta girəcəyəm?

Vanya onun suallarını eşitmirdi.

Bir azdan sonra ayağa qalxdı.

– Deməli, gələcəksiniz.

– Mütləq, mütləq, Vanya.

– Onda icazənizlə… hələ bir-iki yerə də dəyməliyəm.

Arvadım hey ona baxır, hələ də inana bilmirdi ki, ata-ananın təkcə, istəkli oğlu əsgər gedəcək. Bəlkə əsgərlik məsələsinə ana gözü ilə baxırdı, ona görə inanmaq istəmirdi? Üç il nədir ki, bir də görəcəksən gəlib keçdi… Vanyanın gözləri yol çəkirdi. Deyəsən, mən səhv etməmişdim: o, nədənsə narahatdı, həyəcanlı idi.

Əlimi onun biləyinə atdım.

– Vanya, düzünü de, niyə birtəhərsən?

O, üzümə baxdı, gülümsündü.

– Nə təhərəm ki?

– Fikirlisən.

Bu dəfə yerə baxdı.

– Ola bilər, – dedi.

– Bəlkə əsgərliyə getmək istəmirsən?

– Əksinə, istəyirəm. Necə deyərlər, Vətənə borcumu verməliyəm.

– Elə isə de görək niyə fikirlisən? Sirr deyil ki?

– Mənim sizdən sirrim ola bilməz. Elə bir şey yoxdur, yeznəm bir az qanımı qaraldıb. Bayaq atamla savaşdı.

– Yeznə?

– Hə də… Mənim üstümdə savaşdılar, – Vanya əlini qapıya atdı. – Atamı da, məni də, üstəlik anamı də təhqir elədi…

Demə o, elə işarəyə bənd imiş; əlini qapıdan çəkib, birdən-birə həyəcanla danışmağa başladı:

– On ildən çoxdur siz gəlib Moskvada bu mənzildə olursunuz, on ildə mən azı on min dəfə bu mənzilə, sizin yanınıza gəlmişəm. Camal qardaş, Maya bacı! Siz məni səkkiz yaşımdan tanıyırsınız, mənim atam-anama da öz ata-analarınız kimi bələdsiniz, deyin görüm, bizdə, lap cüzi də olsa, ikiüzlülük görmüsünüzmü?

– İkiüzlülük?! – Arvadım yenə təəccüblənməli oldu. – Səndə ikiüzlülük?!

– Atamda, anamda, bir də məndə. Görmüsünüzmü?

– Allah eləməsin, Vanya! İkiüzlülük dəhşətli şeydir. Səni də, sənin ata-ananı da biz, hər şeydən əvvəl, elə ona görə sevmişik ki, siz çox səmimi adamlarsınız. Əsl rus təbiətli, açıq ürəkli…

Vanyanın alnına tər gəlmişdi. Saçları ilə bərabər indi sifəti də işıldayırdı.

– Amma, yeznəmin fikrincə, bizim ailədə səmimiyyət deyilən şey yoxdur.

– Çox qəribədir, – deyə Maya onun meşin gödəkcəsinin düyməsini açdı. – Otur, danış, Vanya!

– Yox, getməliyəm, Maya bacı. Sabah özünüz gəlib hər şeyi görərsiniz.

– Nəyi görərik?

– Səmimiliyi və qeyri-səmimiliyi.

– Dumanlı danışırsan, Vanya. Ola bilməzmi ki, deyəsən, görək yeznə sizə niyə o cür ağır ittiham verib?

– Çətindir. Yox, danışa bilmərəm. Gərək özünüz gəlib hər şeyi öz gözünüzlə görəsiniz.

O, xudahafizləşib getmək istəyirdi ki, qapının zəngi çalındı. Gələn İvan idi.

İvan qapı ağzında Vanyanı görüb gülümsündü:

– Bir gündə iki dəfə görüşmək xeyirdimi?

– Xeyirdir, keç içəri, – deyib İvanın əlini sıxdım.

– Sən də qayıt, beş dəqiqə otur, çayını iç, sonra gedərsən, – deyə arvadım Vanyanı otağa dəvət etdi.

Vanya könülsüz qayıtdı, söhbət təzələndi.

Vanya İvana oxşayırdı: ikisi də sarısaç, sarıqaş, ikisi də aydınbaxışlı, göygöz; amma boyca fərqlənirdilər.

İvanın kitelinin qızılı düymələri ayna kimi parıldayırdı – yaxına gəl, əksini gör.

İvanın çiyinlərindəki xırda ulduzlara baxıb Vanyaya göz vurdum:

– Çalış bunlardan qazan.

– Hərbi məktəbə girir?

İvan onilliyi vaxtı ilə qızıl medalla qurtarıb hərbi akademiyaya qəbul olunmuşdu, indi isə hərbi aspiranturada oxuyurdu.

– Yox, əsgər aparırlar.

– Belə de… – İvan Vanyaya komandir gözü ilə baxdı. – Əsgərlik də elə bir növ akademiyadır.

Vanya sanki iynə üstə oturmuşdu: getmək istədiyini utana-utana təzədən bildirəndə, biz onun sözünü dilinin ucundan qaytardıq:

– Bir fincan çay içib gedərsən.

İvan:

– Sizi evdə tapmaq olarmış! – dedi.

– Gəldiyini, daha doğrusu, ikinizin də gəlib bizi gözlədiyinizi bilirik, – dedim.

– Yoxsa sən də bizi evinizə dəvət etmək istəyirsən?

– Nə bildin? – deyə İvan təəccüblə arvadıma baxdı.

– Görünür, akademiyanızda məntiq elmini öyrənmirsiniz.

– Bu məsələyə məntiqin nə dəxli?..

– Bu gün ikinci dəfədir bizə gəlirsən. Elə isə, deməli bizi görməyin vacibdir. Bu bir. Sonra: bu günlərdə təzə evə köçmüsən, yaxın dostlarını, yəni bizi də evinə çağırmalısan, bu da iki. Üçüncüsü də ki, bizi dəvət etmək istədiyini sözgəlişi dedim, özümə də qəribə gəlir ki, düz çıxdı… Vanya da bizi bağlarına qonaq çağırır, əsgərliyə yola salacağıq.

– Sənin kimi arvadı olan kişinin nə dərdi!

– Bunu ərimdən soruş, gör səninlə şərikdimi?

– Yox, bir desin ki, şərik deyil! Bir oyun tutarsan ki, dəymişi qalıb, kalı tökülər.

– Fikrin öz arvadına gedirsə, o başqa məsələ.

– Arvad deyil, bəladır!

– Bəxtindən küs! – Arvad sarıdan İvan doğrudan da gileyli idi.

– Yaxşı, bəs xanımın bizi nə vaxta çağırır?

– Xanımım yox, mən özüm çağırıram.

– Bəs xanımın?

– Xanımı oğlumla kurorta göndərmişəm.

– Özünə də kurort düzəldirsən?

– Bəs nə bilmisən! Sabah axşam yox, o biri gün sizi gözləyəcəyəm.

Vanya ilə vidalaşanda nədənsə onun qırxılıb töküləcək ipək saçına baxdım. Tüksüz başı işıldayacaqmı?

Metro xəritəsinin yaşıl rənglə çəkilmiş xəttinin sonuncu dayanacağında vaqonun sezam qapıları taybatay açıldı. Biz camaata qarışıb mərmər pilləkənlə yuxarı qalxdıq. Nəhəng şəhərin üç rəqəmli avtobusuna mindik.

Qabaqda haçalanan yolun tən ortasında şəhərdə yeni üsulla tikilən iyirmi səkkiz mərtəbəli təzə evin skeleti ucalırdı. Sola burulub uca binanı sağda qoyduq. Avtobusun üst pəncərəsindən bir anlığa evin başında təyyarələr üçün yandırılmış qırmızı işığı gördük.

Şəhərin təzə rayonu ilə xeyli yol getdik, üstü kanal olan körpünün altından keçdik, əvvəl trolleybusla, sonra isə tramvayla yarışa girişib, onu da, bunu da geridə buraxdıq və nəhayət, şəhər sərhəddindən uzaqlaşdıq. Amma hələ bir müddət şəhərsayağı tikilmiş çoxmərtəbəli evlər görür, şəhər küçələrinə bənzər yollardan keçirdik.

Daş imarətlər taxta evlərlə, daşlı-tozlu şəhər həyətlər, bağ-bağatlı, hasarlı-çəpərli sahələrlə əvəz olundu.

Başım üzərindəki pəncərəni, dal cərgədə oturmuş qızların xahişi ilə, örtdüm – şəhərin, nəfəsi daraldan bürkülü havasından fərqlənən kənd havası dalğa-dalğa avtobusa dolub, yay geyimli qızların sinələrini və çılpaq qollarını yalayıb üşüdürdü.

Avtobusdan düşdük. Qaranlıq idi. Şam ağacları ətrafa sərinlik yayırdı. Tam sakitlikdə uzaqlaşan avtobusun qıjıltısı eşidildi və tezliklə o da kəsildikdə qulaqlarım cingildədi.

Par-par parıldayan ulduzlu göy elə bil nəfəsini içinə çəkib diqqətlə bizə tamaşa edirdi.

Haradasa it hürdü. Sonra yenə sakitlik çökdü.

Ayaqlarımızın altında çör-çöp şıqqıldayırdı. Cığır uzandıqca uzanırdı.

Birdən mahnı eşitdik. Qarşıda işıqları görünən kənddə, deyəsən, Vanyagildə oxuyurdular.

Mən diqqətimi topladım, qarışıq səslər içində Vanyanın atasının aparıcı səsini dərhal seçdim. Misra-misra, bənd-bənd uzanan mahnı dalğaları qaranlıq gecədə gah kəndin geniş köksündə yayılır, gah zilə çıxıb şam ağaclarından daha yüksəklərə ucalır, elə bil buludlara hopurdu.

Belə qaranlıq, ulduzlu gecədə on səkkiz yaşlı, ay parçasına oxşar, kasıb qızın bığıburma, mülkədar balası zabit tərəfindən oğurlanıb at belində qaçırılmasından, meşələrdən, dərə-təpələrdən, çaylardan keçməsindən və gənc bir həyatın faciə ilə nəticələnən sərgüzəştlərindən danışan bu mahnını hələ ötən yay eşitmişdim, xoşuma gəlirdi.

Biz evə çatanda ilk sağlıqlar artıq deyilmiş, məclis vahidliyini itirmişdi.

Qaranlıqdan gur işığa düşdük: qonaq otağından asılmış iri çilçıraq ətrafa günəş kimi gözqamaşdırıcı işıq yayırdı.

“Cərimə! Cərimə!” – deyən qışqırtılar eşitdik. Qədəh əvəzinə kimsə mənə araqla dolu stəkan verdi.

– Qoy içib bizə çatsın!

Bu, Vanyanın qeyri-rəsmi yeznəsinin səsi di. O, başımın üstünü almışdı. Hiss etdim ki, əl çəkən deyil. Səs-küydə, qarışıqlıqda Vanyaya “yaxşı yol” arzulayıb və duzlu xiyara pənah gətirib stəkanı boşaltdım. Yeznə arvadımdan ehtiyat etdiyindən, daha doğrusu, qorxduğundan, ona cəriməli içki təklif eləmədi. Hələ keçən yay yeznə Vanyanın, ərindən boşanan bacısının yanına gəlib-gedəndə və evli olduğuna baxmayaraq, hətta gecələyəndə, bizim Maya buna laqeyd qalmamışdı. “İki stulda oturandan ər olmaz, ay yeznə, ya o yanlıq, ya da bu yanlıq!” – demişdi. O vaxtdan biz hamımız bu uzun kişiyə “yeznə” adını yapışdırmışdıq.

Kefcil yeznə qarmonçuya yanaşdı.

– Qafqaz rəqsi! – deyib qollarını yana atdı və hələ qarmon səslənməmiş məni yerimdən dartıb otağın dar meydançasına çəkdi.

– Buyur, məharətini göstər! – dedi və məni gözləmədən stoldan iri bir bıçaq götürüb kəmərimə sancdı.

– Bu da sənin xəncərin! Assa! Assa!

Mən oynamadım. Bacarmadığıma görə yox, sadəcə, həvəsim olmadığına görə.

Yeznə hələ də əl çalır, “Assa! Assa!” – deyə qışqırırdı.

Kim isə onun qollarından tutub arxaya çəkdi. Papiros tüstüsü ilə dolu otaqda mən Vanyanın atasının səsini eşitdim.

– Yeznə! Nəzərə al ki, təzəcə barışmışıq ha!