Текст книги "Вольны птах. Раман"

Мы паселі ў крэслы паміж дзвярыма і таксафонамі. Акрамя нас нікога больш у выбраным для размовы следчым крыле не назіралася.

– Паслухай, – пачаў ён, – твая справа вісяк, разумееш? – і з надзеяй, што я ўсё разумею і пайду яму насустрач, утаропіўся ў мой твар.

– Не, – катэгарычна адмовіў я. Не са зла, натуральна, бо сапраўды не разумеў, хоць следчы, па сутнасці, меў рацыю.

– Ты ж не помніш нічога, – нагадаў ён.

– Хто вам сказаў? – абурыўся я шчыра.

– Ты ж і сказаў, – ухмыльнуўся нядобра следчы.

– Праўда?

– Крыўда. Не прыдурвайся, – асадзіў. – Дык помніш ці не? – запытаў.

– Помню, – прызнаўся я.

– Дык чаму не сказаў нічога, калі першы раз я прыходзіў? – незалюбіў следчы.

– Не мог, – адказаў я.

– І чаму ж ты не мог? – цярпенне следчага відавочна трымалася на валаску.

– Бо адзін з тых, хто мяне збіў, прыйшоў разам з вамі, – вырашыў я чамусьці раптам, была – не была, распавесці як ёсць.

– Прыдумваеш па ходзе? – не паверыў мой суразмоўца.

– Вось таму і сказаў, што нічога на помню, – буркнуў я тады.

– Значыць, збілі цябе супрацоўнікі міліцыі? – перавёў дыханне следчы.

– Значыць, – кіўнуў я.

– За што?

– Здагадайцеся з трох разоў.

– Не наглей, – асадзіў мяне следчы. – Я пытанне задаў.

– Ні за што.

– Так не бывае.

– Бывае. Я кожнага з іх запамятаў на ўсё жыцё.

– Ну, дапусцім, твая праўда, – раптам перамяніў стыль размовы следчы. – Твае дзеянні? Пісаць заяву будзеш на іх? Дапусцім, напісаў, – адказаў за мяне і працягваў далей: – Дапусцім, апазнаў, распачалося следства. Ведаеш, чым яно скончыцца? Цябе пасадзяць, а яны апынуцца ахвярамі, якім ты ж яшчэ будзеш выплочваць кампенсацыю за маральную шкоду і паклёп на супрацоўнікаў органаў пры выкананні. А ведаеш, чаму менавіта так усё і адбудзецца? Таму што ты ніхто, зваць цябе ніяк і закрыць цябе прасцей, чым разбірацца ды шукаць ісціну там, дзе яна нікому непатрэбна. Да таго ж твае крыўднікі столькі пра цябе насачыняюць на судзе, што пасля ніколі не адмыешся, калі ўвогуле выйдзеш на волю.

– Таму я і не помню нічога, – падсумаваў я яго тыраду.

– Давядзецца ўспомніць, – дастаў з тэчкі следчы аркуш паперы з загадзя напісаным тэкстам на ім. – Азнаёмся і распішыся, – працягнуў мне.

Мне прапаноўвалася падпісацца пад тым, што я ўпаў і ўдарыўся аб камень. Нават смешна стала. Гэта аб які ж мне трэба было ўдарыцца камень ды яшчэ так удала ўпасці, каб прадзіравіць галаву, ушчэнт раструшчыць костку ў чэрапе ды безліч гематомаў абрысці на целе!..

– Правяраць ніхто не будзе, – мовіў следчы. – Ты падпісваеш, справа закрыта. Ты спіш спакойна, і нам добра.

– І ордэн вам за паспяхова раскрытае… – крыва ўсміхнуўся я.

– Ордэн не ордэн, адным галаўным болем менш, – неяк асуджана ўздыхнуў следчы.

– Дык ішлі б з ментоўкі, каб галава не балела, – прабурчэў я.

– Куды? – чамусьці ўхапіўся ён за мае словы.

– З вашай знешнасцю. У кіно, – адказаў я на поўным сур’ёзе і падпісаў яго ліпу.

Праз колькі часу аднойчы я пазнаў свайго следчага ў адным з персанажаў ментоўскага серыялу, на які выпадкова патрапіў па НТБ. Ён граў вядучую ролю, як потым высветлілася. Курсіраваў з серыяла ў серыял, прычым граў адмоўныя ролі, не міліцыянтаў. Чувак рэальна сышоў з міліцыі, паехаў у Маскву, паступіў вучыцца акторскай прафесіі, ды не абы куды, а ў школу-студыю МХТ, і ніводнага разу не пазначыў нідзе, не агучыў у біяграфічных дадзеных сваёй датычнасці да беларускай міліцыі ў мінулым. Былыя саслужыўцы яго, напэўна, зайздросцяць па-чорнаму і ціха ненавідзяць. Зрэшты, падобнага кшталту эпізоды ў жыцці актора толькі на карысць. Вунь Ігар Пятрэнка паўтары года пад следствам, яшчэ столькі ж у псіхушцы, а затым яшчэ восем гадоў умоўна атрымаў за групавое забойства па малалетцы. Гэта ж Кландайк для фанатаў і журналістаў, дый для самога актора, каб «не зарасла народная трапа» раней часу.

Следчы сышоў. Я пазіраў яму ў спіну праз шкло аконнай сцяны, бы ўслед караблю, які знікаў у бязмежнай прасторы акіяну, у бязмежнай прасторы кастрычніцкай восені, што не паўторыцца ніколі і, тым не менш, абавязкова паўторыцца, бо яе нязменнасць, надыход і сыход у некім спланаваны і акрэслены тэрмін – непазбежная дадзенасць, у якой толькі мы выпадковыя пасажыры. Яна ні каліва не стане напружвацца, каб хаця б запомніць нашы імёны. Бо навошта? У адрозненне ад яе, зрэшты, як і астатніх пор года, якія заўжды ўваскрасаюць птушкамі фенікс, дэкларуючы пра неўміручасць, чалавек падобным пахваліцца не можа. Яго сыход канчатковы і абскарджанню не падлягае. Таму і напружвацца, каб некага запомніць, не мае сэнсу, праўда, восень? Цякучка жыццяў навокал для яе, напэўна, атаясамлівалася з цякучкай кадраў на якім-небудзь буйным прадпрыемстве ці на вайне.

Але жыццё працягвалася, як бы легкадумна я да яго не адносіўся б. Чаму легкадумна? У 19 гадоў, што б з табой не здарылася, у смерць як такую паверыць было цяжка, хутчэй як у гульню. Альбо ўвогуле ігнараваць яе прысутнасць бы зачмыранага задрота ў школе на «камчатцы» (у кожным класе, не сумняюся, падобныя бедалагі меліся). Натуральна, смерць не бедалага, аднак пераканаўчыя малюнкі шматлікіх мастакоў у адваротным не пакідалі ёй аніводнага шансу на паразуменне. Чаму я ўзгадаў пра яе? Напэўна, з-за жыцця, да якога яна вечна чаплялася як пабірушка. Жыццё ж усміхалася ва ўсе 32 і клікала на піва, якому я аддаваў перавагу ў кампаніі сяброў, а сябры каторы дзень нічога пра мяне не ведалі і ламалі галовы, куды я падзеўся. У кішэні скуранкі засталіся тэлефонная картка і невялікі нататнік, куды я запісваў не адно вершы, але і тэлефонныя нумары, да прыкладу, рэдакцыі часопіса «Першацвет». Менавіта праз «Першацвет» і можна было нагадаць пра сябе. Куртка знаходзілася ў гардэробнай (верхняе адзенне з астатнімі рэчамі не вярталі) для пацыентаў, куды я і накіраваўся. Пасля таго, як мне выдалі скуранку, накінуў яе на плечы, намацаў адно пачаты пачак цыгарэт і адчуў нясцерпнае жаданне курыць. Выйшаў на вуліцу, закурыў. Першая ж зацяжка ледзь не паваліла з ног, хітнула так, быццам апынуўся на борце рыбацкай шхуны ў шторм. Другая прыціснула да сцяны, бо інакш бы дакладна паваліўся. «Ты ж сяброўка мая, – звярнуўся я да цыгарэты, – што ты робіш? Не хочаш сябраваць, так і скажы». На трэцюю зацяжку ўжо рашыцца не рызыкнуў, кінуў цыгарэту ў сметніцу і вярнуўся ў фае па сценцы. Прысеў перадыхнуць. Наўродзе стала лягчэй. Тады рушыў да таксафонаў, спыніўся побач з адным і затэлефанаваў у «Першацвет». Слухаўку падняў Алесь Герасімавіч Масарэнка (галоўны рэдактар часопіса і старшыня літаб’яднання пры ім, дзе па панядзелках збіраліся маладыя айчынныя творцы, пра якіх мала хто ведаў і мала хто адносіўся сур’ёзна з-за іх, натуральна, маладосці, што, тым не менш, нікога з моладзі не бянтэжыла), каму ж яшчэ, бо менавіта ён сядзеў заўжды побач з тэлефонам. Яму я і распавёў пра месца свайго знаходжання ды папрасіў, каб пры нагодзе інфармацыя гэтая трапіла да маіх сяброў, больш за тое, братоў па крыві Янкі Лайкова і Паўла Гаспадыніча.

З Янкам мы пазнаёміліся ў яго на радзіме, калі паэтычным дэсантам з «Першацвету» прыязджалі на выступ у школу, дзе дырэктарам быў Янкаў бацька, які, між іншым, стварыў на базе школы ўнікальны літаратурны музей, а з Паўлам у адзін з панядзелкаў напрыканцы лета. Замацавалі ж сяброўства некалькімі «Вермутамі» на канцэрце «Рок супраць СНІДу», што адбыўся напачатку верасня ў Парку Чалюскінцаў. Ну а пабраталіся ў кватэры вялікага беларускага паэта Анатоля Сыса, гасцямі якога бывалі нярэдка. Пакуль Сыс гатаваў юшку на кухні, мы ў адзіным пакоі кватэры паэта і вырашылі паклясца на крыві ў вечным братэрстве як тыя мушкецёры. У мяне з сабой якраз аказаўся нож (знайшоў неяк на вуліцы ды цягаў увесь час з сабой на нейкую трасцу, вось і прыгадзіўся), які нажом, шчыра кажучы, цяжка было назваць. Вастрыё у ім адсутнічала цалкам, абодва бакі ляза ўяўлялі ўзгоркі, 20 узгоркаў з аднаго боку, 20 з другога. Вось гэтымі ўзгоркамі мы раскалупалі свае далоні і лініі, па якіх тыя праходзілі, выпацкаліся ў крыві і змяшалі тую кроў паміж сабой дотыкамі далоняў адна да адной. Сыс, калі пабачыў, што мы нарабілі, ахрысціў нас прыдуркамі, пагнаў, як бараноў, у ванны пакой, але шчаслівейшых людзей на зямлі, напэўна, у той момант не існавала. Таму і не дзіўна, што менавіта на кніжцы Сыса «Пан Лес» Янка, даведаўшыся пра маё знаходжанне ў бальніцы, запіша нумар тэлефону нейрахірургічнага адзялення 9-й бальніцы і нумар маёй палаты пасля тэлефанавання ў даведачную, на ўнутраным баку яе задняй вокладцы.

Насця не прыходзіла трэці дзень. Я сумаваў па ёй і злаваўся на яе з не меншай сілай, чым сумаваў. Мне не хапала прысутнасці дзяўчыны як паветра, ды, тым не менш, усё ж дыхаў. Дыхаў напоўніцу, прагна і з эгаістычным пачуццём уласнай вартасці ды значнасці насуперак словам следчага пра тое, што я ніхто і зваць мяне ніяк. Памыляецеся, «грамадзянін начальнік», так звычайна звярталіся ў фільмах да супрацоўнікаў міліцыі прыніжаныя і пакрыўджаныя імі, мая асоба яшчэ як патрэбна гэтаму свету і гэтай краіне, за якую я, звычайна, паміраць не збіраюся, няхай яна лепш загіне за мяне, бо гэта я вялікі беларускі пісьменнік, няхай не цяпер, няхай у будучым, але абавязкова вялікі, калі не геніяльны. Таму называць мяне нікім недальнабачна. У якасці доказу пачытайце мае вершы. Крычаў бязгучна я ў прастору, якую замяняла столь над бальнічным ложкам у палаце, прапахлай болем, жалем да сябе ды нямытымі целамі з прысмакам затхласці, поту і начных кашмараў. Весялілі хіба што прусакі – вялікія, рудыя, нахабныя істоты, якія лічылі сябе гаспадарамі ў кожным памяшканні бальніцы. Звычайна на промысел яны выходзілі пасля адбою, калі ў палатах выключалася святло і хворыя, крэкчучы ды стогнучы, засыналі. Аднак не грэбавалі ці не баяліся і дзённага святла. Адвага іх, тым не менш, выглядала дурнаватай, асабліва калі яны статкам тапіліся ў неабачліва пакінутых адчыненымі каробках з сокам. Каробкі не закручваліся, у іх адразаліся носікі, якія, чым не затыкай, прусакі-камікадзэ ўсё адно ўмудраліся выкарыстаць у сваю карысць. Сок трэба было выпіваць альбо зараз, альбо пераліваць у посуд, які для прусакоў быў бы не па зубах. Сок, прынесены Насцяй, у якім прусакоў аказалася больш за ўласна сок, давялося выліць ва ўнітаз. Сквапнасць іх яскрава нагадвала чалавечую. А зранку, калі яшчэ цёмна і знянацку запаліць святло, можна было пабачыць на сценах цэлыя пазлы з прусакоў, якія, натуральна, пачыналі разбягацца ў розныя бакі, мітусіцца і нават падаць на падлогу з бязгучным крыкам аб паратунку ці, наадварот, незадаволенасці. Каб неяк разбавіць час і разняволіцца – мы лавілі некаторых і наладжвалі спаборніцтвы паміж прусакамі на доўгія і кароткія дыстанцыі. У падобных забаўкаў палата ўдзельнічала поўным складам. Але ўсё адно нічога не ратавала ад нуды і жарсці па Насці. Магчыма, таму, я так узрадаваўся, калі ў палату зайшлі Янка з Паўлам – роднасныя душы. Яны спачатку спачувальна пазіралі на мяне, хацелі дапамагчы, але чым і як не ведалі, і пачуваліся ніякавата, нават адчувалі віну, а за што, не разумелі самі. Я ўсміхаўся, маўляў, усё добра і добра, што вы прыйшлі… ды запрапанаваў пайсці на піва.

– А можна табе? – засумняваўся Янка.

– Можна – не можна, няважна, – адказаў я. – І проста неабходна адзначыць маё другое нараджэнне, – дадаў. – Ці хтосьці супраць?

– Мікола не мяняецца, – падсумаваў Павел. – Нічому жыццё не вучыць.

– Наадварот, – прамовіў я, – многаму. А таму падняць пару келіхаў за жыццё гэта павага да яго.

Я выцягнуў з-пад матраца скуранку, якую не здаў у гардэроб і прыхаваў на ўсялякі выпадак, каб не звяртацца ўвесь час да абслугоўваючага персаналу ды не звяртаць тым самым да сябе ўвагу, і мы рушылі па подзвігі і прыгоды. Янка пазычыў сваю кепку, каб прыкрыць маю лысіну ды забінтаваную галаву, што амаль не хавала бінты, але надавала значнасці галаве.

Пад піва, якое мы пілі ў нейкім скверы паблізу бальніцы, і курыць атрымалася. Цыгарэты не намагаліся збіць мяне з ног і ўцячы як нявесты з загсу. Наадварот, аддана і з любоўю ахутвалі дымам.

Мы чыталі вершы. Кожны свае. Напісаныя за той час, у які не бачыліся. Пілі піва, курылі і чыталі вершы, а пасля іх абмяркоўвалі. Бледнае анарэксічнае восеньскае сонца зверху няўцямна пазірала, але, не сумняюся, прыслухоўвалася да кожнага нашага слова, гэтаксама як вераб’і і галубы, што, быццам гледачы ў тэатральнай зале, паселі вакол нас і ўдавалі сябе за ўдзячную аўдыторыю. Не ставала адно захопленых вопліскаў. Мы так жылі. Мы жылі паэзіяй і не ўяўлялі сябе без яе, не сумняваючыся, што менавіта мы неўзабаве станем народнымі паэтамі Беларусі, як Янка Купала, Якуб Колас і Анатоль Сыс.

Чацвёрты дзень без Насці ламаў мяне як наркамана без дозы. Нават трэсла натуральным чынам, бы ў ліхаманцы, і падскочыла тэмпература. Кожны гук раздражняў і выклікаў непрыхаванаую нянавісць да яго носьбіту. Я ненавідзеў усіх насельнікаў палаты, бо да іх цэлы дзень ішлі ды ішлі наведнікі, шкадавалі, гаварылі прыгожыя словы, ахутвалі клопатам і цяплом. Дзверы стаміліся адчыняцца і зачыняцца, прапускаючы праз сябе нястрымную плынь людзей. Дзверы я ненавідзеў таксама, бо яны абслугоўвалі каго заўгодна, толькі не мяне. Штораз, як яны адчыняліся, я сутаргава дзёргаўся ў спадзеве на з’яўленне Насці, але гэта заўсёды была не яна. Я паціху замярзаў на сваім ложку, апрануты і гатовы да сустрэчы з дзяўчынай у любы час, ды сустрэча, мабыць, аб’явіла мне чамусьці байкот ці палічыла мяне нявартай сябе, пайдзі разбяры, неўпрыкмет скруціўся абаранкам, падкурчыўшы пад жывот ногі, і заснуў, змораны марным чаканнем.

Яна прыйшла пасля ціхай гадзіны ціхім шолахам. Я не пачуў яе, я не адчуў яе, ахоплены, а мо захоплены, бы ў палон, сном, трывожным і тварожным. Паклала на тумбачку авоську з яблыкамі і села побач. Не будзіла, глядзела на мяне і праводзіла далоняй зверху ўніз і знізу ўверх па маёй шчацэ ў дзьмухаўцовым пуху барады, якая паспела прарасці дзе-нідзе кусцікамі пасля галення перад аперацыяй. Так, барадой тое, што нарасло на твары, было цяжка пакуль назваць, і пры жаданні, напэўна, адным моцным подыхам здзьмухнуць не склала б асаблівых высілкаў увесь той пух, што ўзнік на шчоках, як, уласна, дзьмухавец. Насці, відаць, падабалася ці, хутчэй за ўсё, падобным чынам яна ўсё ж мяне будзіла. У якійсьці момант я расплюшчыў вочы і… не паверыў ім. Заплюшчыў зноў, бо падумаў, што ўжо галюцыянаваць пачаў. Расплюшчыў – Насця, гэтым разам з зялёнымі валасамі, што хвалямі струменіліся на плечы, і вельмі насычана акрэсленымі чорнай тушшу вачыма, нікуды не знікла.

– Насця! – узрадавана ўсклікнуў я, бы пабачыў Бога, ну а калі не Бога, то дзеву Марыю дакладна.

– Тс-с! – прыклала ўказальны пальчык з чорным манікюрам на пазногці да сваіх вуснаў дзяўчына, бо на мой вокліч зрэагавала ўся палата, прычым не вельмі добра. Тады я саскочыў з ложка, схапіў Насцю за руку і рашуча пацягнуў за сабой прэч з палаты, а затым у накірунку да канца калідора, дзе сама па сабе існавала бакавая лесвіца, якою звычайна ніхто ніколі не карыстаўся, таму месца там было зацішнае і якраз нам падыходзіла, ну а калі не нам, то мне. Ведаць думкі Насці наперад на гэты конт я не мог, але яна не адставала, не ўпіралася і нічога не запытвала.

Я ледзь не ўпячатаў яе ў сцяну на лесвічным пралёце сваёй прэтэнзіяй, на якую, як лічыў, меў права.

– Дзе ты была? Чаму не прыходзіла так доўга? Што ў цябе за справы?..

Выгукваў проста ёй у твар.

Насця адштурхнула мяне ад сябе словамі:

– Так, стапэ! Ты нічога не паблытаў, хлопчык?! Ты хто мне, каб заяўляць падобнае?! І, самае галоўнае, хто табе я, га?!.

Яна мела рацыю. Яна сто разоў мела рацыю. Яна мільён разоў мела рацыю. Гэта мяне занесла, аб чым я адразу ж пашкадаваў. Параўнанне ж з хлопчыкам выклікала міжвольную ўсмешку, бо дзяўчына выглядала школьніцай, нягледзячы на ўвесь свой баявы раскрас. Пасля, натуральна, я даведаюся, што Насця была старэйшаю за мяне на тры гады. А пакуль яна мяне сарамаціла:

– Я цябе бачу трэці раз у жыцці, як і ты мяне, на секундачку! Каб прад’яўляць мне штосьці ды яшчэ ў агрэсіўнай форме, малавата, не знаходзіш? Лепш бы ўдзячнасць праявіў, а не сапсаваў усё!..

Я адчуваў, што яшчэ крыху, і дзяўчына сыдзе, каб ужо не вярнуцца ніколі. Так, я ведаў, дзе яна жыве, аднак наўрад ці тое веданне мне дапаможа, каб яе вярнуць, калі яна проста зараз сыдзе.

Я мусіў выбачыцца перад Насцяй. Выбачыцца неадкладна. Але раптам адчуў такі дзікі пульсуючы боль у галаве, што не ведаў, куды ад яго падзецца. Здавалася, у маім чэрапе ажыў самы сапраўдны вулкан, які невядома адкуль узяўся, і штуршкамі выпіхваў лаву, гатовую вось-вось вывергнуцца праз дзірку разам з мазгамі і крывёй. Я пачаў наразаць кругі вакол дзяўчыны, ці мне гэта проста мірсцілася, бо яна нерухома стаяла ля сцяны, ахоўвала яе ад мяне і спалохана пазірала на тое, як я намагаўся садраць бінты з галавы і кулакамі загнаць лаву ў стойла, назад у вулкан, каб ён заткнуўся сваім жа вырабам, замоўк, знік, растварыўся на атамы…

Насця кінулася да мяне, абняла так, нібы хацела стаць мной, нібы хацела ўвесь той боль, што я адчуваў, пераманіць на сябе. І гладзіла па галаве.

– Цішэй, цішэй, я не хацела, – шаптала на вуха, – каб табе стала дрэнна. Прабач мяне, калі ласка!

Дзіўная справа, аднак шэпт яе, яе цяпло ўтаймавалі боль да такой ступені, што я падумаў: аглох. Цішыня ўзнікла ідэальная. Праз якую чуўся кожны стук сэрца дзяўчыны ў маю грудзіну, быццам сэрца яе прасілася ў госці да майго. Я абняў яе таксама, прыціскаў з такой моцай, склаўшы рукі ў замок на яе спіне, што яна выдыхала паветра з міжвольным стогнам. Выдыхала проста мне ў твар, заплюшчыўшы вочы.

– Прабач, – загаварыў я тады, – прабач, я не хацеў, каб табе было дрэнна ці балюча.

– Мне не дрэнна, – расплюшчыла вочы дзяўчына. – І не балюча. Дрэнна табе.

– Ужо не, – запэўніў я. – Боль збег як прусак, адно пабачыў цябе.

– Я такая страшная? – сумна ўсміхнулася Насця.

– Наадварот. Дзівосная, – запярэчыў у адказ. – А боль і дзівосы рэчы несумяшчальныя, таму боль заўсёды пасуе перад дзівам, – дадаў.

– Прыгожа, – адзначыла з усмешкай Насця, – адразу бачна, што ты вершы пішаш, – адзначыла не без іроніі. – Але не рабі так больш.

– Як? – не зразумеў я.

– Не палохай мяне, – пазірала вочы ў вочы Насця. – Я ледзь стрымалася, каб не пабегчы па дапамогу за доктарам.

– Для мяне ты, як бачыш, найлепшы доктар, – мовіў я.

– Прыпыні, – не пагадзілася Насця, але ход маіх думак ёй спадабаўся. – Можа, на свежае паветра выйдзем? – прапанавала.

Чаму б не? У любым выпадку не перашкодзіць. Таму мы ўзяліся за рукі і спусціліся ўніз па лесвіцы. Выйшлі ў фае якраз там, дзе гандлявалі кнігамі, і вока маё асобна ад мяне, нібы нябачная рука, зачапілася за адну з кніг на латку. Насця ўважлівым позіркам назірала, як я ўзяў кнігу, як разгарнуў, як учытваўся ў анатацыю, а потым паклаў на месца. Навошта я ўвогуле спыніўся перад тым латком?.. Мабыць, спрацаваў умоўны рэфлекс: ён у мяне менавіта на кнігі спрацоўваў безадмоўна. Але ў той момант лепш бы ён не вытыркаўся.

– Колькі? – звярнулася Насця да гандляра – інтэлігентнага з выгляду, у акулярах, мужчыну сталага веку без двух пальцаў на адной руцэ. І я чамусьці падумаў, што ён з якудзы. Дакладна з якудзы, вунь і рысы твару ўсходняга паходжання. Толькі якудза адразаюць сабе пальцы за любую правіну. Гэты, відаць, збег, каб зусім без пальцаў не застацца, куды падалей з Японіі, апынуўся ў Беларусі… Гандляр назваў кошт кнігі на чыстай беларускай мове, што мяне яшчэ больш упэўніла, што ён з якудзы. Іншаземцы, як правіла, валодалі мовай лепей за карэнных беларусаў і ніколі не сароміліся размаўляць на ёй.

Насця адлічыла грошы і заплаціла за кнігу. Гандляр падзякаваў за набытак і пажадаў добрага дня ды прыемнага чытання, а яшчэ запрасіў заходзіць пры нагодзе іншым разам. Працягнула кнігу мне. Гэта быў «Альтыст Данілаў».

– Навошта ты? – ніякаваў я пад яе позіркам. – У мяне ёсць грошы.

– Справа не ў грашах, – адказала дзяўчына. – Гэта падарунак. На памяць. Пра мяне. Будзеш чытаць і бачыць мяне перад вачыма ў кожнай літары.

Вядома, з вялікай удзячнасцю я ўзяў падарунак, але словы, прамоўленыя Насцяй, насцярожылі, і я запытаў у яе:

– Ты ж не развітваешся такім чынам?

Яна абняла мяне.

– І не мар, – выдыхнула ў твар.

Мы зноў узяліся за рукі і выйшлі на вуліцу, якая сустрэла нас амаль летнім цяплом і парнасцю як перад дажджом, хоць неба не трансліравала ніводнага воблачка, вісела над галавой гіганцкай сто разоў памытай прасцінай, нерухомай і сумнай, падобнай на бальнічныя. Даволі навязлівае сонца – рэзкі кантраст з учарашнім – увесь час наравіла прылашчыцца, бы хатняя кошка, таму давялося збегчы ад яго ў цень і сесці на лаўку пад разгалістай старой таполяй. Сонца сапраўды невыносна сляпіла вочы і, парадокс, шукала цяпла пад пахамі людзей. Так, прынамсі, здавалася мне. Магчыма, яно прадчувала хуткі наступ халадоў з сезонам дажджоў.

– Ведаеш, – прамовіла Насця як толькі мы апынуліся на лаўцы, – чаму я не прайшла міма цябе, калі ты ляжаў пад алычой, такі безабаронны, такі адзінокі, у позе эмбрыёна?..

Мне здалося, у словах дзяўчыны хаваўся якійсьці падвох. Навошта яна раптам прыгадала тое, што я намагаўся забыць?..

– Навошта ты ўзгадала гэта менавіта цяпер? – перасмыкнуў я плячыма, бо ад Насціных слоў чамусьці стала знобка.

– Табе непрыемна? – зірнула яна на мяне ўважліва і адначасова быццам праз мяне.

– Прыемнага мала, – адгукнуўся я.

– Разумею, – пагадзілася дзяўчына, – але мушу давесці сваю думку да лагічнага завяршэння, – настойліва вымавіла.

Я напружыўся ў прадчуванні чагосьці нядобрага.

– Не бойся, – заўважыла Насця мой стан, – нічога кепскага пра цябе я не скажу, наадварот. – Яна памаўчала, быццам збіралася з духам, затым загаварыла зноў, а я ўслухоўваўся ў яе голас, як пёс, якога хвалілі за нешта, але ўсё адно ён не разумеў, за што. – Мяне ўразілі твае вочы. У іх было столькі болю і пакуты, але, тым не менш, выпраменьвалі яны дабро. Ад святла ліхтара, што лілося зверху, свячэнне тваіх вачэй было настолькі насычаным і прыметным, што, здавалася, яго можна было пакратаць навобмацак. Твае вочы пахлі дабрынёй, ёю ж пахнуць і цяпер, – падсумавала яна.

– І хто з нас лепшы паэт?.. – азваўся я.

– Я не прэтэндую, – адказала Насця. – Тым больш да паэзіі не маю ніякага дачынення і не хачу мець. Павер, у большасці мужчын, у пагалоўнай большасці вочы смярдзяць, я ў гэтым больш-менш разбіраюся. Твае вочы не смярдзелі…

– Значыць, калі б смярдзелі мае вочы, – ты б прайшла міма? – падумаў я ўголас.

– Калі б твае вочы смярдзелі, – запярэчыла Насця, – ты б ніколі не трапіў пад тую алычу, ну а вершы дакладна б не пісаў.

– Цікава-цікава, – прабубніў я сабе пад нос.

– І таму я з табой, – выдыхнула дзяўчына, але ў той жа момант паглядзела на гадзіннік. Зноў у яе нейкія справы! Не паспела прыйсці – як ужо час некуды сыходзіць! Прыкметна занервавала.

– І таму табе зноў некуды трэба, – не стрымаўся яе ўпікнуць.

– Ты чытаеш мае думкі, – усміхнулася Насця.

– Куды ты ўвесь час знікаеш? – патрабаваў я адказу. – Чаму штораз у розных вобразах прыходзіш, бы на маскарад?.. Што?…

Дзяўчына прытуліла свой указальны пальчык да маіх губ, маўляў, заткні пэльку.

– Гэта… – задумалася, магчыма, над адказам, і з задумлівым выглядам мовіла: – Гэта не мая тайна, Драцянян.

– Хто? – расплыўся ва ўсмешцы мой твар.

– Ну, Драцянян, тры мушкецёры, Канстанцыя Банасье… Не чытаў? – узіралася ў мой твар Насця і шчыра не разумела маёй весялосці. – Што смешнага я сказала?

– Мо д’Артаньян усё ж, – паправіў яе.

– Д’Арт… пакуль вымавіш, званітуе, – непрыгожа скрывіла твар Насця. – Імем, канешне, Бог узнагародзіў чалавека яшчэ тым…

– Гэта прозвішча, – удакладніў я.

– Тым больш. Карацей, усяму свой час, дамовіліся?

– У мяне ёсць выбар?

– Выбар ёсць заўжды, герой-любоўнік.

Насця паднялася з лаўкі. Я ўскочыў следам за ёй, прытрымаў за руку. Яна наблізілася ўсутыч, прыхінулася, абвіла маю шыю рукамі і ўзнагародзіла замест тлумачэнняў доўгім жарсным пацалункам, ад якога я ледзь не паваліўся, бо закружылася галава. Што ж я за рахіт такі: ад усяго хістае як дзьмухавец?..

Дзяўчына пацерлася пасля пацалунку сваім носікам аб мой, пацалавала яшчэ па чарзе мае вочы, сказала, што ёй сапраўды пара, але мы абавязкова неўзабаве сустрэнемся, і пайшла. Пайшла ў нікуды.

– Насця! – аклікнуў я яе.

Яна спынілася. Азірнулася з пытаннем:

– Што?

Але не знерваваным ці незадаволеным. Пытанне дзяўчыны прагучала так, нібы яна чакала, каб я аклікнуў яе. Ці мне падалося?

Я імкліва падышоў да яе, моцна прытуліў і пацалаваў. Вочы яе былі прыемна здзіўленымі.

– Я цябе забяру, калі выпішышся, – раптам паабяцала.

– Куды? – машынальна запытаў я і сам жа адказаў за дзяўчыну: – Гэта не мая тайна, Драцянян, так?

– Люблю цябе, – прашаптала Насця і паспяшалася па сваіх таямнічых і важных справах. А я… я проста закурыў, яшчэ не асэнсаваўшы як след тое, што дзяўчына мне прашаптала.

На чарговай перавязцы з мяне знялі бінты і больш імі не абцяжарвалі галавы. Апрацавалі нечым халодным, папырскалі на рану, рыхтык у цырульні, сказалі, што, хутчэй за ўсё, праз тыдзень выпішуць, як толькі праколюць стандартны набор уколаў. Я вярнуўся ў палату, уладкаваўся на ложку з кнігай, падоранай Насцяй, аднак не чыталася. Як і прадбачыла дзяўчына, замест літар перад вачыма ўвесь час мільгаў яе твар, падміргваў, усміхаўся, абяцаў нешта салодкае і смачнае, пра што я нават баяўся думаць, але сны тыя думкі бессаромна ажыццяўлялі. Чым мы толькі з Насцяй не займаліся ў маіх снах! Калі б распавёў ёй – адназначна адгроб напоўніцу б. Ну, па-першае, рабавалі банкі па прыкладу Бонні і Клайда, адно што замест машыны ў якасці сродку перасоўвання выкарыстоўвалі матацыкл, якім Насця нядрэнна кіравала. Ніводная міліцэйская машына не магла дагнаць нас. Насця так любіла хуткасць, а хуткасць – яе, што пагоня апрыёры не мела ніякага сэнсу. Да таго ж, у выпадку блакавання дарогі, матацыкл узлятаў і праносіўся панад міліцыянтамі (такімі смешнымі з міжвольна задранымі ўгару галовамі) віхурай ды імчаў сабе далей, пакідаючы пераследнікаў закатанымі ў пыл, бы ў дыван. Па-другое, даследавалі закінуты і занядбаны востраў пасярод акіяну без аніякага следу людзей і цывілізацыі. Вучыліся мове птушак і звяроў. Асабліва пасябравалі з ільвамі, ваўкамі ды малпамі. Па-трэцяе, апынуліся на нейкую трасцу ў кратэры Марса, з якога ледзьве выбраліся на безжыццёвую чырвоную паверхню планеты ды ўцякалі ад туземцаў, але не ўцяклі. Зрэшты, нічога страшнага з намі потым не адбылося, бо нас прынялі за багоў і пакланяліся з вялікай пачцівасцю. Не, усё ж страшнае затым магло б адбыцца. Нас бы з’елі, як з’елі Кука, калі б я не прачнуўся. Па-чацвёртае, Насця раптам апыналася Канстанцыяй Банасье, а я Драцянянам, менавіта Драцянянам і нікім іншым, ды ратаваў яе ад гвардзейцаў кардынала і Міледзі, нейкім дзівам апынуўшыся ў савецкім фільме пра трох мушкецёраў. Чаму, дарэчы, трох, калі іх было чацвёра? Аўтар лічыць не ўмеў? Ці проста «Чатыры мушкецёры» не гучыць гэдак, як «Тры мушкецёры»? Смешна было назіраць за гвардзейцамі і Міледзі, якія супрацьстаялі не адно Баярскаму і Алфёравай, але яшчэ і нам з Насцяй, улічваючы той факт, што Атос, Партос і Араміс заставаліся нязменнымі. А вы што падумалі? Напэўна, разлічвалі на эратычныя падрабязнасці, хаця б у сне, з дэталёвымі апісаннямі любоўных уцех? Я б таксама не супраць такіх падрабязнасцяў, але да падобных глупстваў у той перыяд жыцця мозг мой, відаць, яшчэ гатовы не быў. Адурманены сентыментальна-рамантычным чытвом, якім я не шкадуючы пічкаў яго, мозг нічога іншага і не мог мне прапанаваць, тым больш пашкоджаны, бы камп’ютарная праграма. Зрэшты, не чыталася яшчэ і таму, што рука мая цягнулася і цягнулася, муляла яе нясцерпна, да раны на галаве, каб мацаць яе, кранаць, зноў мацаць і так да бясконцасці. Да таго ж яна часалася. Пад бінтамі не так адчувальна, а без бінтоў… хоць рукі бяры ды адсякай і станавіся як дрэвы, што нерухомымі помнікамі самім сабе стаялі ўздоўж праспекта з адсечанымі зверху данізу галінамі. Іх яшчэ, быццам магілкі, памясцілі кожнае ў асобную аградку ды пафарбавалі яе ў чырвона-зялёныя колеры.

Увагнутасць пад рукой уяўлялася ўвагнутасцю ў яйку. Прынамсі навобмацак. Зрэшты, па вялікім рахунку, параўнанне амаль дакладнае. Альбо більярдны шар з адбітым кавалачкам. Таксама нядрэннае параўнанне. Пра наступствы, якія пагражалі ў будучым майму здароўю, я не задумваўся. Наадварот, хацеў хутчэй выпісацца і сустрэцца з Насцяй на прасторах, як пісаў класік, жыцця. Будучыня мяне не палохала, бо мяне любілі. Я не памыліўся, калі пачуў Насціны словы пра любоў. Я чуў іх дакладна. Яны мне не прымроіліся, не пачуліся, бо хацелі пачуцца. Я іх не прыдумаў. Насця выразна прамовіла іх сваім кіношным, так, менавіта кіношным голасам, сваімі вуснамі, якімі да гэтага цалавала мяне, салодкімі і гарачымі, як гарачы шакалад. А я ўтрэскаўся ў яе з першага позірку па самыя вушы, па самыя мае вушастыя вушы, якіх саромеўся ўсю дарогу і хаваў пад доўгімі валасамі, з-за чаго паходзіў на дзяўчынку і з дзяўчынкай мяне часта блыталі, асабліва ў дзяцінстве.

Яна мне патэлефанавала. У бальніцу. На дзяжурны пост, які знаходзіўся акурат насупраць маёй палаты. А другой гадзіне ночы. Дзіўна? Яшчэ як. Неверагодна? Але факт.

Пасля адбою я хутка заснуў, ды прачнуўся а палове другой ночы. Зноў заснуць не атрымлівалася, бо ў сне я склаў верш, прысвечаны Насці, які нават паспеў назваць «Калыханка для каханай». Каб не забыць, яго неадкладна патрабавалася запісаць, бо на памяць асабліва спадзявацца не выпадала. Вось жа парадокс, я мог запомніць і памятаць ці не ўсё жыццё твары, назвы вуліц і гістарычныя даты, але ніводнага свайго верша, напісанага ўласнаручна, не памятаў. Іх, каб дзе-небудзь урачыста прачытаць з гонарам узіраючыся ў вочы слухачоў і гледачоў, а не ў паперку ў трымтлівай руцэ, даводзілася завучваць, як у школе. У падобныя моманты шчыра зайздросціў Ясеніну, які памятаў кожны напісаны ім верш.

Радкі, складзеныя ў сне, я паўтараў адзін за адным, але адчуваў: калі засну – абавязкова забуду і зранку не ўзгадаю ані літары. Верш падаваўся прыстойным і, чаго ўжо прыбядняцца, удалым, тым больш непасрэдна адрасаваным той, каму карцела яго прачытаць проста зараз.

Я саскочыў з ложка, апрануўся і выйшаў на калідор. Дзяжурны пост, асветлены настольнай лямпай, сустрэў маўклівасцю і адсутнасцю за сталом медсястры. Дзе яна магла быць мяне не цікавіла. Я нават узрадаваўся, што яе не было. Сеў за стол, узброіўся асадкай, што быццам чакала мяне паміж старонак бальнічнага журналу, разгорнутага, зноў жа як спецыяльна, чыстымі да мяне лістамі. Я меў, вядома, нататнік, які спаў, як і ўсё вакол, у кішэні скуранцы пад матрацам, але ўзгадаў пра яго ўжо на калідоры. Не вяртацца ж за ім, бо кожная секунда здавалася каштоўнай і любы лішні рух пагражаў майму вершу кануць у нябыт.