Текст книги "Gəncəli müdrik. M.Ş.Vazeh"

2

Gün doğmuşdu. Səmada ağ buludlar görünürdü.

Əyri-üyrü, ensiz küçələrdən keçən arabalardan, faytonlardan sonra atlı, eşşəkli yolçular bəzən toz içində görünməz olurdular.

Dördyol məhəlləsi boyunca düzülən saysız-hesabsız dükanlar yenicə açılmış, alış-veriş başlanmışdı. Əli təbərzinli dərvişlər dükanların qabağıyla gəzinib qəsidə deyir, təsbehli, göy qurşaqlı seyidlər isə içəri soxulub dükançılarla görüşür, səhər-səhər onları xərcə salırdılar.

Xırdavatçıların səsləri halva, saqqız satanların çığırtısına qarışmış, misgər və dəmirçixanalardan yayılan cingilti isə Ozan məhəlləsinə qədər gedib çıxırdı.

Şəfi qoltuğunda kitab məsciddən çıxanda səhərdən xeyli keçirdi. O, daş pilləkənləri düşüb dayandı. Başını qaldırıb çinarlar arasından görünən tünd-mavi səmaya baxdı. Külək əsməsə də, qocaman çinarlar xəfif-xəfif xışıldayırdı.

Əbalı, əsalı qocalar, qara çadra içində itmiş qarılar bir-birlərinin dalınca məscidin açıq darvazasından həyətə girirdilər. Vaxta hələ xeyli qalmasına baxmayaraq, indidən günorta namazına gəlirdilər. Şəfi hər gün gördüyü bu adamları addım səslərindən tanıyırdı. O, yavaş-yavaş yeriyib həmişəki kimi darvaza ağzında oturmuş Qulamhüseynə salam verdi. Bu kor qoca da Şəfini ayaq səsindən tanıyırdı. Onun quru sinəsində nə qədər hikmətlər yatırdı…

Bəli, deməli bu gündən xan qızına dərs deyəcək… Bu yeni ümid vadisində onu nə gözləyir? Belə vadilərdən nə qədər keçib gedib? Bir zaman Püstə xanıma da dərs dedi. Gəncə hakiminin qızı Püstə xanım o dərəcədə gözəl deyildi, amma xeyirxah, nəcib bir qız idi. Gözlənildiyi kimi o, Şəfini sevmədi. Şəfi də hisslərini boğdu. Qəlbində açılmaqda olan güllər qönçə kimi soldu.

Sonra Cavad xanın oğlu Uğurlu xan, Abbas Mirzə ruslara məğlub olanda İrana qaçdı. Püstə xanım Şəfiyə nə qədər yalvardı: «Gəl gedək, həmişəlik bizimlə yaşayarsan. Evlənərsən, yurdun-yuvan olar». Şəfi getmədi. Çünki o, İrana yaxşı bələd idi. Ora Şəfinin yeri deyildi. Bir də səadətini özün qazanmasan nə ləzzəti?

 
İstər fəlakət olsun, istər səadət olsun,
Nə qəm, gülmək, ağlamaq qoy sənə qismət olsun.
Sən özün qazanmasan səadətini hərgah,
Onu sənə verəmməz nə bir allah, nə bir şah.
 

– Şəfi bütün varlığıyla bu doğma şəhərə – Gəncəyə bağlı idi. O da böyük Nizami kimi, Gəncənin başqa böyük oğulları kimi burda doğulmuş, burda da dəfn olunacaqdı.

Görəsən o solğun, zərif Püstə indi haradadır? Şəfini yada salırmı?

Püstədən sonra neçəsinə dərs deyib? Axund Ələsgərin oğulluğu Fətəliyə, kababçı Əzizin oğlu maymaq Nurəddinə, misgər Xəlilin qızı, adı nəydi, hə, Şərafət.

Hamısı unudulmuşdu… Onlar Şəfini, Şəfi də onları unutmuşdu. Bircə Fətəli yaddan çıxmırdı.

«…Deyirlər, Tiflisdə qulluqdadır. Zəkalı uşaq idi. Yaman bədbəxt olacaqdı. Yaxşı ki, sözümə qulaq asdı. Kim bilir, bəlkə də bir vaxt böyük adam oldu. Necə olsa məni yada salar. Bəlkə də yox.

İllər tüstü kimi dağılıb gedir. Otuz ilim… Gəncə ömrümün otuz ilini oğurlayıb apardı. Otuz il… Bəs hanı səadət? Nə qədər gözləyərlər, nə qədər axtararlar, nə qədər, nə qədər»?

– Salam, Mirzə.

Şəfi dərindən köks ötürüb, səs gələn tərəfə baxdı.

Cəmaləddin? Bir zamanlar Şəfinin ən yaxın dostu, sonralar onu ələ salan, dalınca olmazın sözlər danışan, şayiələr yayan Cəmaləddin. Görəsən nə olub?

Cəmaləddin onun qoluna girdi.

– Gəl, gəl Əzizin dükanında kababdan-zaddan tapşırıb, bir az söhbət eləyək.

O, Şəfinin soyuq nəzərlərini görüb gülümsədi.

– Bilirəm, məndən incimisən. Hamısı yalandır. Dalımca sənə nə deyiblər, hamısı yalandır.

Cəmaləddin zorla onu çinarın kölgəsinə çəkdi:

– Nə olub axı? Sən allah, bircə kəlmə danış görək.

O, qolunu Şəfinin boynuna dolamaq istədi. Şəfi mane olarkən Cəmaləddinin əli onun papağına toxundu. Cəmaləddin papağı havada tutdu.

– Neçə vaxtdır ki, səni görmək istəyirəm, ancaq əlim çatmırdı. – Gözləri, hərəkətləri isə aşkar deyirdi ki, yalan danışır. – O gün gecə yerimdə fikirləşirəm ki, ay balam, axı bizə nə oldu? Hansı şeytan aramıza girdi? Niyə bir-birimizdən soyuduq? Əlbəttə, təqsirin çoxu məndədir, ancaq öz aramızdı, səndə də az deyil. O boyda ev tikdirdim, bütün mahal gəldi, sən gəlmədin.

Şəfi qızardığını hiss etdi, «Alçaqlığa bax, nökəri məni qapıdan qaytaranda elə bil özünü görməməzliyə vuran bu deyildi.. Görən məqsədi nədir?».

Nə isə, keçib gedər. Yenə dost olacağıq. Gəl, gəl, sən allah, keçək dükana.

Cəmaləddin bu sözləri o qədər səmimi dedi ki, Şəfinin ürəyi xeyli yumşaldı. Ancaq onu gözləyirdilər.

– İşim var, getməliyəm.

– Heç eybi yoxdur. De görüm nə işdir, yoxsa qulluğa giribsən?

Cəmaləddinin qısa qaşları birdən-birə dartıldı. Cəngləri qaçdı:

– Hə, eşitmişəm İbrahim xanın qızına dərs deyirsən.

Şəfi qızardığını hiss edərək, azca tutulmuş halda dilləndi:

– Elə onlara gedirəm.

Cəmaləddinin sifəti yastılandı. Gözləri parıldadı.

– Nə yaxşı oldu. Nə yaxşı oldu.

– Nə olub ki?

– Eşitməyibsən?.. Hı, mən axı onun qızını istəyirəm. Nə müddətdi ki, dəli-divanəyəm. İşimi allah gör nə yaxşı düzəltdi…

O, hey danışır, Şəfi isə qulaq asmırdı.

…«Bəli, allah sənin kimilərinin işlərini həmişə yaxşı yoluna qoyur. Bir dəfə evlənib talağını vermisən, indi də ikincisinə hazırlaşırsan. Özü də gör kimlə. Gör necə qıza göz dikibsən. Niyə də istəməyəsən? Mülk, dükan, bağ-bağça, qohum-əqrəba».

Şəfi elə bil indi başa düşdü ki, dünən gördüyü, indi yanına gedəcəyi qız nə qədər gözəldir. Ürəyi riqqətlə vurdu.

Şəfi Cəmaləddinin uzun söhbətindən başa düşdü ki, keçmiş dostu onu özüylə xan qızı arasında vasitəçi etmək istəyir. Bunu hiss edərkən, əvvəlcə özünün təhqir edildiyini düşünərək bərk kədərləndi, sonra bu sözləri deyənin kim olduğunu yadına salıb öz-özünə güldü.

Şəfi hər cür etirazın mənasız olacağını hiss edib canını qurtarmaq üçün:

– Yaxşı, baxarıq, – dedi.

Cəmaləddin isə əl çəkmək istəmirdi:

– Axşam səni harda gözləyim? Qonaq eləyəcəyəm.

Sonra arxadan qışqırdı:

– Narınqalada gözləyirəm.

Şəfi başıyla razılıq eləyib dükanların qabağı ilə uzaqlaşdı.

Səhərki ümidlər qəlbində tamam yoxa çıxmışdı. Özünün nə qədər miskin vəziyyətdə olduğunu elə bil indi dərk etmişdi. Əgər belə olmasaydı, Cəmaləddin kimi kütbeyinin biri onu özünə vasitəçi etmək istəməzdi.

«Deməli, belə. Artır mənimçin hər şey qurtarıb gedib».

Sağından, solundan çadraya bürünmüş qadınlar ötüb-keçir, bəzilərinin gözləri çadra arasından baxır, elə bil ona meydan oxuyurdular.

İbrahim xanın darvazası göründü. Darvaza ağzında iki fayton dayanmışdı.

«Yəqin qonaqları var. Elədir. Bizim yerin faytonlarına oxşamırlar. Bəlkə heç getməyim? Yox, yaxşı olmaz. Bəlkə məni gözləyirlər?»

Atlar tənbəl-tənbəl başlarına keçirilmiş torbadan arpa yeyir, arabir fınxırırdılar.

Şəfi faytonların arasından keçib tərəddüdlə darvazanın balaca qapısını açdı.

Qucağında qoyun qarın-bağırsağıyla dolu teşt aparan nökər Əlimərdan uzaqdan onu görüb hayladı:

– Gəl, xan səni gözləyir.

Sonra o, eyvanda dayanmış uzunsov sifətli nökəri səslədi. Nökər darvazaya sarı boylanıb otağa girdi. Sonra çıxıb əli ilə Şəfini çağırdı.

Şəfi kərpic ovuntusu tökülmüş yolla gedə-gedə həyətə göz gəzdirdi. Darvazadan bir az kənarda beş-altı qoyun bağlanmışdı. Deyəsən qonaqlar gətirmişdilər.

Üç nəfər qollarını çırmalayıb, mərmər hovuzda yuyunurdu, ətli, tüklü sinələri görünürdü. Bayaqkı uzunsov sifətli nökər qolu üstə bir neçə dəsmal hovuza tərəf gəlirdi. Qonaqlar bərkdən danışıb-gülür, zarafatlaşırdılar.

Həyətin o başında üzüm tənəkləri altında süfrə açılmışdı. Çünki qab-qacaqlar yaşıl yarpaqlar arasından süzülüb keçən şəfəqlərin altında bərq vururdu.

Şəfi nökər Əlimərdanın dalınca pilləkənləri çıxdı. Gedib eyvanın o başındakı otağın qapısında dayandılar. Əlimərdan qapını açıb içəri girdi. Az sonra başını qapıdan çıxarıb:

– Gəl, – dedi.

Şəfi içəri girdi. Otaqda kök bir qadın bardaş qurub oturmuşdu. Züleyxa isə qadının dizinə dirsəklənib nəzərlərini qapıya zilləmişdi. Gözəl, badamı gözlərində izaholunmaz bir məlahət, şıltaq, nazlı uşaq ədası əks olunmuşdu.

Şəfi salam verib, qapı ağzında dayandı. Xanım onun həyəcanlanmış üzünə baxıb, başıyla məxmər oturacaqlı səndəli göstərdi:

– Otur. Hə, danış görüm kimlərdənsən? İbrahim mənə heç bir söz deməyib.

– Atam Kərbəlayı Sadıq, anam Səlimə idi. Ömürlərini sizə bağışlayıblar.

– Hər ikisinə allah rəhmət eləsin.

– Xanım yəqin ki, tanımamış olmaz, atam Cavad xanın bənnası idi.

Şəfi danışdıqca Züleyxa qırpımsız və təəssüf ifadə edən nəzərləri ilə ona baxırdı. Şəfinin gözləri hər dəfə bu nəzərlərlə rastlaşanda ona elə gəlirdi ki, Züleyxanın üzündən, gözlərindən, tellərindən aramsız olaraq ətrafa ətir, gözəgörünməz xoşbəxtlik dalğaları yayılır.

– Evləriniz ha tərəfdədir?

Şəfi bu dəfə də gülümsədi. Ancaq onun gözlərində acı bir kədər vardı. Bəlkə onun yerinə başqası olsaydı, heç olmazsa burada yalan deməyi özünə rəva görərdi. Ancaq Şəfi:

– Atam yaxşı bənna olsa da, Gəncədəki evlərin çoxunu tiksə də, özüyçün siz deyən elə bir şey tikməmişdi.

Xanım, yəqin ki, xına qoyduğuna görə günbəzvarı bağlanmış başını yırğalayaraq:

– Aləmi bəzər, özü lüt gəzər, – dedi və Şəfinin ürəyinə sərinlik yayan bir təbəssümlə gülümsədi. Züleyxa da altdan-yuxarı anasına baxıb, təəssüf hissi ilə gələcək müəlliminə nəzər saldı.

Şəfi təsdiq elədi.

– Bəli, bir köhnə ev qalmışdı, onu da qardaşım satıb Mənsurluya, dayımın yanına köçdü.

Xanımın gözləri qıyıldı.

– Bəs indi harda qalırsan?

Şəfi ani olaraq Züleyxaya baxdı, sonra tutqun halda:

– Məsciddə, – dedi.

Aralığa uzun, cansıxıcı sükut çökdü. Şəfi başını aşağı dikib düşünürdü: görəsən indi Züleyxa onun barəsində nə fikirləşir?

Şabalıdı saçları dəstə ilə alnından yana dağılmış Züleyxa başını qaldırdı. Gözəl gözlərini yoxsul, kimsəsiz mirzənin üzündə, saqqalında, çənəsində, kitab tutan əlində, hətta əlinin damarlarında gəzdirdi. Şəfi başını qaldırarkən Züleyxanın mənalı baxışlarını sezdi.

– Yaxşı, Mirzə, qıza əlifbeyni nə müddətə öyrədə bilərsən?

– O, qızdan asılıdır. Əgər hafizəsi olsa, çox tez. İstəsəniz ərəb, fars dillərini də öyrədərəm.

Züleyxa şən hərəkətlə anasının dizini qucaqladı. Şəfi qızın süd kimi ağ, hamar və zərif boynunu gördü. Qızın belinin necə qıvrıldığını hiss etdi.

– Ana, nə yaxşı olar.

Birdən-birə isti bir axın Şəfinin bütün varlığını titrətdi. Ona elə gəldi ki, qəlbində şəfəq sökülür, bahar çiçəkləri yırğalanır, bülbüllər cəh-cəh vurur.

Xanım, qızın bu cazibədar coşqunluğundan xoşlanmayaraq qaşqabağını tökdü:

– Ərəb-fars dili nəyinə lazım? Oxuyub-yaza bilməyin kifayətdir, – dedi.

Sonra ürəyi gup-gupla döyünən Şəfiyə sarı döndü. Gözləri xanımın azca qaralmış dodaqlarında olan Şəfi, Züleyxanın anasına qətiyyən oxşamamasına təəccüb edə-edə düşündü ki, indi sanki xan arvadı deyil, onun taleyi danışacaq…

– Yaxşı, mən razı. Günaşırı gəlib elə bu otaqda məşğul olarsız. Hərdən mən, ya da Zeynəb gəlib qulaq asarıq. Bu gün get, başımız qonaqlara qarışıb, sabah bir az bundan tez gələrsən.

Şəfi ayağa qalxdı. Züleyxa yerə baxırdı. Elə bil gözlərini onun sonsuz həsrətindən gizlətmək istəyirdi. Şəfi eyvana çıxdı. Hiss etdi ki, qəlbinin sevinci tüğyan edir. Axı neçə müddət idi ki, gözəlliyə bu qədər yaxın olmamışdı. Dərs dediyi qızların heç biri Züleyxa ilə müqayisə oluna bilməzdi. Şəfi fikirlər içində pillələri düşdü.

İbrahim xan başında təzə araqçın həyətin o başında göründü.

Şəfi dayandı. Qonaqların biri həyəti, meyvə ağaclarını seyr edir, o biri iki nəfər isə Əlimərdanın tutub saxladığı atlara baxırdılar. İbrahim xan Şəfiyə yaxınlaşıb laqeydcəsinə:

– Hə, nə oldu? – dedi.

– Sabahdan dərsə başlayırıq.

Xan:

– Allaha şükür, allaha şükür, – dedi və yenə laqeyd halda uzaqlaşdı.

– Eldar xan, dediyim «Qızıl yal» bax odur. Sizin canınızçın, bir dəfə o məni Göycə göl tərəfdə güllə ağzından qurtardı. – Təriflədiyi atın yalını sığallamağa başladı.

– Siz allah, bura baxın, doğrudan da qızıldır. Beli görün necə yastıdır. – Adə, – nökərə sarı çığırdı: – Bəs Qəmər hanı?

Nökər gözlərini döydü:

– Tövlədədi.

– Bəs onu niyə gətirməmisən? Yeri, maymaq oğlu maymaq.

Qonaqlardan sarıbığlı birisi əliylə nökərə dayanmasını işarə edərək:

– İbrahim xan, – dedi, – bilirsənmi nə var? Baxmaqdan bir şey çıxmaz.

O, razılıqla gülümsəyən yoldaşına baxdı.

– Əgər atlarının filhəqiqət nadir şeylər olduğunu sübut eləmək istəyirsənsə, nökərə bica yerə əziyyət vermə. Nahardan sonra gedib Şıx düzündə yoxlarıq. Çünki at ki var, arvad kimi şeydir…

İbrahim xan pərt olsa da özünü sındırmadı:

– Mən razı, – deyib, başıyla nökərə atları aparmağı işarə etdi.

Əlimərdan atların cilovunu tövləyə sarı çəkdi. Şəfi onun yerişini seyr edib qeyri-ixtiyari gülümsədi. Nökər dal pəncələri üstə yeriyən ayıya oxşayırdı.

Çoxdan bəri minilməyən atlar yallarını silkələyir, fınxırırdılar. Qonaqlar və xan dayanıb tamaşa edirdilər.

– Ə, bir bəri döndər.

Nökər xanın əmrini eşidib atları dairə gəzdirib geriyə döndü. Atlar yeridikcə sinələrinin əzələləri oynayır, qızılı yalları, dəriləri bərq vurur, gur qara və boz quyruqları şəlalə kimi dalğalanırdı. İncə ayaqlarından tutmuş, ceyran kimi qaçmaq ehtirası ilə yanan gözlərinə qədər bütün əzaları qüvvətlə köpürüb daşırdı.

Nəhayət, atların quyruqları evin tinində yox olanda Şəfi də tamaşadan ayrılıb, yavaş-yavaş darvazaya sarı yeridi.

Yolla gedir və düşünürdü…

 
Hardadır yer cənnəti? – Bir sevdanın telində,
Gözəllərin gözündə, köhlənlərin belində…
 

«…Züleyxa, sultanım, sənin bu gənc, bu qüdrətli gözəlliyin məni hara çağırır? Səadətin qızmar çöllərinəmi? İztirabların solğun bağçalarınamı?»

O, bazarın yanıyla gedirdi. Baqqallar, dəmirçilər, misgərlər, dərzilər, papaqçılar alveri, işi şagirdlərinə tapşırıb günorta yeməyinə məşğul idilər. Piti və kababxanalar adamla ağzınacan dolu idi. Hamballar xanların, bəylərin, tacirlərin bazarlıqlarını evlərə daşıyırdılar.

3

Bir-birinin qoluna girib, oxuya-oxuya gələn iki cavan qapı ağzında dayandı. Onlardan Naci adlı birisi açıq qapıdan içəri boylandı.

Kabab, qəlyan, tiryək tüstüsü ilə dolmuş geniş otaqda o yan-bu yana tərpəşən saysız-hesabsız adamların ancaq başları görünürdü. Bir az keçdikdən sonra məlum oldu ki, içəridəkilər iki-iki, üç-üç mütəkkələrə söykənib qəlyan çəkir, nərd atır, şərab içirlər. Tüstü tütün iyinə, şərab qoxusuna qarışmışdı. İçəridə güclə nəfəs almaq olurdu.

Bura Narınqaladakı məşhur meyxana idi. Naci burnunu ovuşdurub narazı nəzərlərlə dostuna sarı döndü:

– Cavad, deyəsən axı yer yoxdur? Gəlsənə qayıdaq, bu gün içməyək, hə?

Cavad qaşqabaqlı halda meyxananı seyr edir, gözlərilə boş yer axtarırdı. Naci isə az qala yalvarırdı:

– Sən öl, gecə Ələddinə söz vermişəm. Bu gün içməyək, onsuz da…

Cavad əlinin hərəkəti ilə Nacinin sözünü kəsdi, qolundan tutub dalınca içəri çəkdi. Lap küncdə iki yer boş idi. Naci dartına-dartına deyirdi:

– Cavad, mən ölüm… Gecə içəndə yata bilmirəm. Cavad onu divara sarı itələdi.

– İçmirsən, içmə.

Naci yan-yörəsinə baxıb istər-istəməz oturmalı oldu. Cavad piştaxtaya sarı getdi. Arxası Naciyə tərəf oturmuş bir nəfər qəlyana qullab vurdu. Boğazına tüstü dolan Naci öskürməyə başladı, sonra yerini rahatlayıb içəridəkiləri seyr etdi. Nacinin qabağında bir qocayla bir cavan nərd oynayırdılar. Cavan əsəbiləşir, tez-tez zərləri söyürdü. Deyəsən uduzurdu. Qoca isə sakitcəsinə öz işində idi. Onlardan o tərəfdə iki ahıl kişi üç-dörd kuzəni divar dibinə yan-yana qoyub, dinib-danışmadan içirdilər. Onlarla üzbəüz yenə iki adam oturmuşdu. İkisi də qəlyan çəkirdi, tüstü arxasından sakitcə bir-birini seyr edirdilər. Hər ikisinin gözləri süzülürdü. Deyəsən içib dəmlənmişdilər…

Bir az o tərəfdə isə iki cavan oturmuşdu. Biri mütəkkəyə dirsəklənib qəlyan çəkir, o biri isə ara vermədən danışırdı. Qulağının dibində çeçələ barmağın yarısı boyda şiş vardı.

O biri qəlyan çəkən isə qara saqqallı, nazik qara bığlı bir cavan idi. Alnı qırışlarla dolu idi. Gözləri gah ani sevinclə parlayır, gah da tutqunlaşırdı.

Naci onların nə barədə söhbət etdiklərini öyrənmək istədi. Ancaq ayrı-ayrı sözlərdən başqa heç nə eşitmək olmurdu.

– Bura bax, deyəsən içməmiş xumarsan…

Naci gözlərini cavanlardan ayırdı. Bayaq dediklərini unudaraq həvəslə dikəlib, kuzələri Cavaddan ala-ala dedi:

– Eşitməyibsən şair nə deyib:

 
…Tərk edib meyxanəni meysiz xumaram indi mən.
 

– Bəh, bəh.

Cavad qəlyan dalınca getdi.

Birdən-birə meyxanada bərk qəhqəhə qopdu. Naci başını qaldırdı. Həmin iki cavan idi. Onlardan böyrü Naciyə tərəf olanı bərkdən gülürdü. Qəhqəhəsi bütün meyxananı başına götürmüşdü.

Cavad hər əlində bir qəlyan qayıtdı. Ancaq o, qəlyanları Naciyə vermədi. Dayanıb qəzəbli nəzərlərlə gülənləri seyr etdi. Deyəsən cavanların bu saymazyana gülüşü onun xoşuna gəlmirdi. Cavadın xasiyyətinə bələd olan Naci:

– Əşi, otur görək, – dedi, – bənd olma. Bura kef yeridir, qoy gülsünlər.

Yastısifətli Cavad heç bir söz deməyib oturdu. Naci qədəhlərə şərab süzdü.

– İçək ki, sabahkı ovumuz…

– Xa-xa, xa-xa…

Qəhqəhənin qopmasıyla Cavadın əlindəki qədəhi yerə çırpması bir oldu. Xəncərini çəkib ayağa sıçradı.

– Adə, köpəy oğlu, camaatı adam-zad saymırsan?

Bütün meyxana bir-birinə dəydi. Çığır-bağır, adə, qoyma, sədaları meyxananı bürüdü. Cavadın gümüş xəncəri havada parıldayırdı.

Qəhqəhə çəkən cavan isə rəngi ağarmış halda donub qalmışdı. Naci Cavadı buraxıb, özünü oğlana yetirdi. Qolundan tutub çölə dartdı.

– Qardaşoğlu, tez ol, tez ol, çölə çıx.

Cavanın yanındakı şişpapaqlı da Nacinin sözlərinə qüvvət verdi.

– Gedək, Cəmaləddin, gedək.

Naci də mütəəssir olmuş halda onlarla birlikdə çölə çıxdı. Cavad hələ də içəridə nərildəyirdi.

Naci şişpapaqlı cavanın qolundan tutdu.

– Bağışlayın, adınızı da bilmirəm, yaxşı düşmədi, sən allah bağışlayın. İnşallah görüşsək, hökmən bunun xəcalətindən çıxaram. Hələlik…

Cavanlar uzaqlaşdı. Naci onları seyr edir, düşünürdü: – Harda görmüşəm bu şişpapaqlını, harda görmüşəm?

O, başını silkələyib içəri girdi. İndi də içəridə tar-qaval çalınırdı. Cavad isə heç bir hadisə baş verməmiş kimi meyxana sahibi ilə birlikdə əl çalırdı.

Bir azdan iki dost – Cavadla Naci mütəkkələrə dirsəklənib içir, qəlyan çəkir, söhbət edirdilər. Ancaq Naci şişpapaqlı cavanı, onun gözlərindəki ifadəni unuda bilmirdi. Cavad əlini yelləyib çığırdı:

– Gördün də, həriflər arvad kimi qaçdılar.

Artıq keflənmiş Naci birdən-birə nəsə xatırladı, əlini uzadıb Cavadın çiyninə qoydu:

– Sən onları tanıyırdın?

Cavad neypuşu ağzından çıxartdı:

– Necə tanımırdım? Biri, o yekəbaşlısı, Murtuza oğlu Cəmaləddindi, o biri də…

– Hə, o biri, o biri kimdi?

– O biri? Kərbəlayı Sadıq vardı ha, yəni ölüb ha, bənna Sadıq, onun oğlu Şəfi.

– Şəfi?

– Hə, şair Şəfi, Mirzə Şəfi, deyirəm axı harda görmüşəm, kiminlə görmüşəm? Gorbagor Hacı Abdullanın dost-aşnası. Eşitməmisən, gör bir nə deyib:

 
…Nə qədər kim fələyin sabiti səyyarəsi var,
Ol qədər sinədə qəmzən oxunun yarəsi var.
 

Heyrətdən Nacinin ağzı açıla qalmışdı…

4

Şəfi həyətə girəndə Züleyxa qardaşı Əbülfəzlə qaçdı-tutdu oynayırdı. Oğlan qaçır, bacısı qovurdu. Səsləri bütün həyəti başına götürmüşdü.

Zeynəb xanım iri sırğagülünün kölgəsində oturub uşaqlara tamaşa edirdi. Onlar isə hey gül kolluqlarının, hovuzun, meyvə ağaclarının başına fırlanırdılar. İkisi də tövşüyür, ikisinin də üzü od tutub yanırdı…

Şəfi yerindəcə donub heyran-heyran baxırdı. O, ilk dəfə idi ki, qız qamətinin gözəlliyini, belinin incəliyini bu qədər yaxından görürdü.

– Yaxşı, bəsdirin.

Zeynəb xanım ayağa qalxdı. Eyvanın o başında kəniz göründü.

– Xanım, xəmir acıyıb.

Zeynəb xanım:

– Üstünün yükünü azalt, – dedi. Sonra Əbülfəzə sarı döndü.

– Tez ol qaç Fatma nənəgilə. Deyinən gəlsin, xəmir acıyıb, onu gözləyirik.

Xanım darvazaya boylandı:

– Bu Mirzə harda qaldı? Əlimərdan, bir darvazaya çıx bax, gör gəlirmi?

Nökər yerindən tərpənməmiş, azca pörtmüş Şəfi göründü.

– Aha, gəldi ki…

Əvvəlcə xanım, sonra da yanındakılar şaqqanaq çəkib güldülər. Birdən-birə necə oldusa, Şəfi də gülümsədi. Yəqin ona görə ki, Züleyxa da səndəli tutub, başını azca yana əymiş halda gülümsəyirdi. Şəfi qızın üzünü görən kimi bütün kədərinin dağıldığını hiss etdi.

Xanım, nəhayət, qaqqıltısını kəsib, başını silkələdi:

– Ay səni salamat olasan, elə bil bizi gözləyirmişsən. – Sonra əli ilə eyvanı göstərdi: – Keçin otağa, biz də indi qıznan gəlirik.

Qabaqda Əlimərdan, dalınca da Şəfi uzun eyvanla yeriyirdilər. Şəfi hələ də başının ağrıdığını hiss edirdi. Yəqin ki, dünənki şərabın təsiri idi. Dünən meyxanadakı hadisələr, Cəmaləddinin vəcdlə, ara vermədən Züleyxadan danışması, Şəfinin lətifəsindən sonra qəhqəhə ilə gülməsi, sonrakı dava-dalaşlar, şamların işığında parıldayan xəncər, bütün bunların hamısı xəyal kimi uzaqlaşır, haraya isə gedirdi. Dünən gecəki hadisələr ona bu qədər təsir etdiyi halda, onu düşündürdüyü halda, indi ömrün adicə bir səhifəsi idi, örtüldü getdi. İndi təzə bir səhifə açılırdı, burada Şəfinin otuzillik həyatına xoş bir baharın novruzgüllərini gətirən Züleyxanın gözəl çöhrəsi həkk olunmuşdu.

Şəfiyə elə gəldi ki, o, ayağa durmuş ayıya oxşayan nökərin deyil, həyat adlanan bu əsrarəngiz və gözəl qüvvənin dalınca gedir.

Əlimərdan qapıların birini açıb:

– Buyurun, – dedi.

Şəfi otağa keçdi. İçəridə açıq, mavi ipək pərdəli pəncərə; önündə üç səndəl, bir miz qoyulmuşdu. Miz üstə bir qalaq ağ kağız, iki qələmdan var idi.

Şəfi əlindəki kitabı mizin üstə qoyub pəncərəyə yanaşdı. Hündür bir çinar öz sıx yaşıl-gümüşü yarpaqlarıyla günün qabağını tutmuşdu. Budaqlar ağır-ağır tərpənir, yarpaqlar otağı xışıltıyla, al-əlvan şəfəqlərlə doldururdu.

İçəri otaqlarda addım səsləri eşidildi, qapı açıldı. Kişvər və Zeynəb xanım idi. Züleyxa da dallarınca gəlirdi.

– Hə, Mirzə, otaq necədir?

– Lap yaxşı.

Şəfi öz sakitliyinə təəccüb etdi.

Şəfi başını qaldırıb xanıma baxdı. Zeynəb xanımın üzü öz-özlüyündə hələ təravətli və gözəl idi. Amma həmişə gülümsəməyə hazır kimi görünən qəşəng, badamı gözlərinin altı azca çuxurlamışdı. Bəlkə də sürməni elə buna görə çəkmişdi.

Kişvər xanım:

– Mirzə, siz dərsizə başlayın, biz də bir az qulaq asmaq istəyirik, – dedi. Sonra gizli bir təbəssümlə dodaqlarını bir-birinə sıxıb dayanan Züleyxaya sarı döndü:

– Gəl otur.

Züleyxa xoş əda ilə gəlib oturdu. Qızın hərəkətlərinin bu qədər məlahətli olması Şəfini heyrətləndirdi.

Bunu hardan, kimdən öyrənib? Nə anası Zeynəbdə, nə də analığında belə şey yoxdur.

Şəfi uşaqlıqda Gəncə çayı sahilində neçə dəfə seyr elədiyi bir hadisəni xatırladı:

…Yumurtadan təzəcə çıxmış ördək balaları analarını arxada buraxıb bir-birlərini basa-basa şən, coşqun çağırışla ömürlərində ilk dəfə gördükləri çaya doğru axışırdılar. Axı onlara hələ heç kim deməmiş və deyə də bilməzdi ki, su sizin sevimli yerinizdir. Orda yemək də tapmaq olur, üzmək də, oynamaq da. İndi Züleyxa da eləcə…

Şəfi dərhal hiss etdi ki, qız onun xoşuna gəlmək istəyir. Yoxsa bu gözəl yeriməyin nə mənası vardı?

O, Zeynəb xanımla Kişvər xanımın üzünə baxdı. Zeynəb sanki gülümsəyirdi. Olmaya o da Şəfinin düşündüklərini düşünmüşdü?

Bir azdan müəllimlə şagird qızğın məşğələdə idilər.

Bu hərflər, yazılar aləmi Züleyxa üçün təzə bir şey idi. Amma qızın coşqun həvəs və marağını, üzündə, gözlərində bərq vuran xoşbəxtliyi bununla izah etmək olmazdı. Qız on altı yaşında – gözəllik və cazibəliyinin zirvəsində idi. Dünya onun üçün məsud, həyəcanlı bir varlıq kimi idi. Lakin bu dəqiqə qıza elə gəlirdi ki, onu nəsə dadlı, doğma, həm də azca qorxulu bir şey gözləyir.

Axı uca hasarlı həyət, bu həyətin içərisindəki hər gün eyni hadisələrin təkrarından ibarət olan həyat, qızı daha darıxdırırdı.

Kişvərlə Zeynəb yavaş-yavaş söhbət edir, əslində isə – xüsusilə Kişvər – bütün diqqətləriylə Şəfini izləyirdilər.

Cavan bunu hiss edirdi. Buna görə də bütün iradəsini toplayıb, qıza başqa nəzərlə baxmaqdan özünü saxlayırdı.

– Bax, belə… «Əlif»in burasın belə yazmaq lazımdır. Bax, burda yaxşı yazmısan, burda da yaxşıdır. Həmişə belə yaz.

Züleyxa balaca, ağ əlini uzatdı, üç barmağı ilə lələyi sıxıb, əslinə çox az oxşayan hərfləri kağız üstə qaralamağa başladı. Şəfi gülümsədi:

– Ay sağ ol…

Bu tərifdən qızın zərif yanaqlarına qızartı gəldi, məxmər gözləri bərq vurdu, qabarıq sinəsi sakitcə enib-qalxdı. Elə gözəlləşdi ki, Şəfinin bütün varlığı titrədi.

Şəfi hərfləri, onların müxtəlif yazılış və birləşmələrini izah etdikcə, qəlbində sanki nəyinsə oyandığını hiss etdi. Ona elə gəldi ki, ürəyinin başında nəsə sökülüb dağılır, parça-parça olur. Bu, ələm qayaları, ümidsizliyin buz qayaları idi.

Züleyxa səsləri, sözləri uşaq kimi tələffüz etdikcə Şəfinin daxilindəki həsrət də get-gedə böyüyür, böyüdükcə, ağrı da dözülməz olurdu. Şəfi bu dəli xilqəti tanıyırdı. Onun qəlbində yaranan bu qüdrətli varlıq, həyat eşqi, gözəllik və məhəbbət həsrəti idi.

Nəhayət, Züleyxa lələyi mizin üstə qoyub yerində dincəldi, dərindən nəfəs aldı, məsumcasına gülümsədi.

– Yoruldum…

Kişvər xanımla Zeynəb xanım ayağa qalxıb mizə yaxınlaşdılar.

– Göstər görüm nə yaza bildin?

Onlar Züleyxanın qaraladığı vərəqləri nəzərdən keçirib razılıqla başlarını yırğaladılar.

– Yaxşı, Mirzə, qız bu iki günü neyləyəcək?

– Tapşırmışam, keçdiyimiz hərflərin hərəsindən bir səhifə yazacaq… Sağ olun.

– Xoş gəldin.

Şəfi çıxdı. Qəlbində iki hiss – qəzəb və riqqət bir-birinə qarışmışdı. Bir tərəfdən, Züleyxa ilə yaxınlığı, onun gözəl üzünü, gözlərini, saçlarını, əllərini yaxından görməyin sevinci, bir yandan isə xanımların nəzarəti…

«Eh, niyə də nəzarət etməsinlər?..»

Ancaq daxilindəki işıq o qədər qüdrətli idi ki, hüzn və şikayətlər yalnız darvazaya qədər fikrini məşğul edə bildi, sonra hiss etdi ki, bu ümidlərin hamısı Züleyxanın baxışları, əlləri, telləri, gözləri, yerişi idi.

«İki gün nə vaxt keçib gedəcək? İki günü necə başa vuracağam?»

Şəfi gedir, hara getdiyini də bilmirdi… Yanından faytonlar, arabalar ötüb keçirdi. Uzaqda məscid görünürdü.

…Bu günbəz nə qədər böyük, nə qədər gözəlmiş.

Şəfəqlərdən elə bil üstünə qalay çəkilib. Kərpic rəngli minarələr zirehli nizələr kimi elə bil maviliyə sancılıb.

Əlini cibinə saldı, pul kisəsini çıxarıb baxdı: hələ xırda-xuruş vardı.

– Gedib iki-üç girvənkə üzüm alım. Yaqubdan da bir çörək alsam, günortayla axşama bəs elər.