Текст книги "Gəncəli müdrik. M.Ş.Vazeh"

13

Xanın evində yenə məclis qızışmışdı. Dəm-dəsgah xanın ikinci arvadı Zeynəbin İrəvanda yaşayan qardaşı Kəmaləddinin gəlişi münasibətilə təşkil olunmuşdu.

Kəmaləddin İrəvan komendantının köməkçisi idi. Girdəsifətli, nazik gödək bığlı bir cavan idi.

O, bacısı oğlu Əbülfəzin boynunu qucaqlayıb bərkdən danışır, özü də hamıdan əvvəl qəhqəhə çəkib gülürdü.

Süfrəyə İbrahim xan özü rəhbərlik edirdi. O, qaynının və qonaqların təkidinə baxmayaraq, lap aşağı başda oturmuşdu. Gah söhbətə qulaq asır, gah da süfrəni düzəldən nökərlərə kömək edirdi.

– Mənim də xəbərim yox, sən demə, Nikolay Əlikseyeviç qəsdən tapşırıbmış…

Kəmaləddin astadan gülə-gülə danışırdı:

– Gördüm qabağıma əməlli-başlı kabab qoyuldu. Daha mən hardan bilim ki, kabab nə kababdır. Bir tikə yedim, iki tikə yedim, gördüm, a kişi axı bu kababın dadı deyəsən ayrı cürdür. Nikolay Əlikseyeviç də mənə baxıb qımışır. O biri qonaqlar da. Barmağımı dişlədim. Dedim, hər nəsə, kababda bir iş var. Bir az su istədim, piy ağzımda dondu. Elə bu vaxt qəhqəhə qopdu. Bildim ki, bunlar mənə çöl donuzu yedizdiriblər.

Məclisdən qəhqəhə qopdu. Kəmaləddin də, Əbülfəz də gülürdü, içəri girən İbrahim xan da gülürdü.

Xan özü süfrəni qəsdən kecikdirirdi ki, Şəfi gəlib çıxsın.

– Hə, – Kəmaləddin gözlərinin yaşını sildi. – Nə edə bilərdim, əlacsız qalıb təzədən yeməyə başladım. Doğrusu, həm bərk ac idim, həm də zəhrimar yaman ləzzətli idi.

Qonaqlardan biri:

– Mən də yemişəm, – dedi.– Yaman ləzzətlidir. Amma arvadın qorxusundan evə gətirə bilmirəm.

Yenə qəhqəhə qopdu.

– Zalım qızları, bilmirəm hardan bilirlər ki, donuzdur, lap məəttəl qalıram. Ayağımı pilləkənə qoyan kimi eyvandan zəhmlə qışqırır: – Aha, donuz gətirmisən.

Yenə qəhqəhə qopdu.

Bu donuz söhbətindən doymuş birisi üzünü yanındakına tutdu:

– Nəcəf bəy, Şeyx Şamildən nə xəbər?

Nəcəf bəy gözlərini dadlı-dadlı təamlar düzülən süfrədən ayırmadan bığlarını tumarladı. O biri qonaqlar da susub ona baxdılar.

– Balam, Şeyx bütün Avarıstanı, Çeçenistanı ayağa qaldırıb…

Kəmaləddin başını yırğaladı:

– Yox, canım… O böyüklükdə səltənətin qabağında Avarıstan dayana bilər? Napalyon kimi əjdaha bunlarnan bacarmadı.

Aralığa sükut çökdü. Bayaqkı arıq, qartalgözlü qonaq dərindən köks ötürərək.

– Ay kişilər, işə baxın, beş-on avar, çeçen o böyüklükdə Nikolaynan vuruşur, özü də gör neçə ildir.

Aralığa sükut çökdü.

Kəmaləddin əlini Əbülfəzin çiynindən götürərək qətiyyətlə:

– Şamilin böyük şəxsiyyət olduğuna sözüm yoxdur, – dedi. – Ancaq onu məğlubedilməz eliyən keçilməz dağlar, dərələrdir.

Nəcəf bəy başını yırğaladı.

Ay-hay… Bu boyda imperiyanın qabağında dağ-dərə dayanar? Dağlıların igidliyi, mətanətidir Şamilə bu dözümü verən.

– Nəcəf bəy, vallah, bu vuruş əbəsdir. Rusiyanın tabeliyində olmaq hər cəhətdən sərfəlidir.

– Baxır kimlər üçün.

Bu sözləri deyən Əsgər xan idi. Kəmaləddin azca pörtdü, bir qədər susdu, sonra yenə üzünü Nəcəf bəyə tutdu.

– Ona görə sərfəlidir ki, böyük ziyalıları var, böyük mədəniyyəti var.

Əsgər xan yenə söz atdı.

– O hansı mədəniyyətdir elə?

– O mədəniyyətdir ki, danışanda adamın sözünü kəsmirlər.

Məclisdə qəhqəhə qopdu.

İbrahim xan sanki aralığa söz qatmaq üçün əlini yellədib dedi.

– Abbas Mirzənin uruslarnan davasını mən özüm gördüm. Çox qorxaq şeylərmiş. Topların gurultusunu eşidən kimi dabanlarına tüpürüb qaçdılar.

Əsgər xan hələ də israr edirdi.

– Cahad olsaydı qaçmazdılar. Onların qabağından qaçana allah qənim olsun.

Kəmaləddin əlini qaldırıb mənalı tərzdə işarə elədi, yəni qulaq asın.

– Əsgər xan, çox keçmişlərə getmirəm… Elə Abbas Mirzənin Gəncəyə hücumunu yadına sal… Bu, dili bizim dildən olan özümüzünkü… Başımıza nə oyun açmadılar… Xalqın var-yoxunu talayıb getdilər…

Əsgər xan və bütün məclisdəkilər diqqətlə ona baxırdılar.

– Mən ona görə uruslara tərəf durmuram ki, onların yanında qulluqdayam… Yox, mən həqiqəti deyirəm. Özünüz deyin, elə bir il olmurdu ki, Arazətrafı kəndlərimiz, obalarımız çapılıb talanmasın?.. Quldur-qaçaq əlindən hələ də dağa-daşa çıxmaq olmur. Bəsdir, daha bizim dinnən olmayanları saymadıq. Urusların da yaxşısı, pisi var… Ancaq, a bala, indi bizdən savayı daha dünyada elə bir məmləkət yoxdur ki, orada bir hökumət, qanun-qayda olmasın…

Əsgər xan dodaqlarını istehza ilə büzdü.

– Ay-hay, bərəkallah… Əvvələn, elə bilmə ki, uruslar sənə barmaq toxundurmayacaqlar… Onlar sənin qara gözünə aşiq olub gəlməyiblər… Qaldı ki, hökumətə, bunu bil ki, dünyanın hələ heç bir məmləkətində islam dövləti kimi adil, güclü bir hökumət bərqərar olmayıb… Dərd burasıdır ki, biz özümüz başqaları olmadan keçinə bilmirik.

Rəngi azca dəyişən Kəmaləddin:

– Əsgər xan, xətrinə dəyməsin, sən kəndlərinin əlindən çıxacağından qorxursan, vəssalam…

– Sən də…

Bu vaxt nökərlər əllərində şişlərdə qızardılmış kabab içəri girdilər. İbrahim xan ayağa qalxdı:

– Əsgər xan, sən allah boşla görək. Süfrəyə buyur…

Əsgər xan səndəllərini həvəslə irəli sürüşdürən qonaqlara nəzər salıb, acı təbəssümlə gülümsədi. Nökər əl suyu verəndə xan yenə eyvana çıxdı:

– Ay balam, bizim bu Mirzə harda qaldı?

Elə bu vaxt Şəfi, qoltuğunda Hafizin divanı pilləkənlə çıxırdı. Xan onu görüb çağırdı:

– Ay rəhmətliyin oğlu, gəl də…

Şəfi, xanın bu təntənəli qəbulundan və üzündəki nəşədən çaşaraq, ani olaraq dayandı. Xan onun niyə tərəddüd elədiyini başa düşərək, irəli getdi. Ətli, zorba əlini Şəfiyə uzadaraq:

– Əlini ver, – dedi və onu təkanla eyvana qaldırdı. Şəfi qolu ağrısa da, həyəcanlı bir sevinc içərisində ani olaraq eyvana göz gəzdirdi. Bircə dəfə Züleyxanın üzünü görsəydi…

Xan onu məclisə saldı… Yeyib-içməyin ilk həmləsini başa çatdırmış qonaqlar başlarını qaldırıb içəri girən adama baxdılar. Xan, Şəfiyə yer göstərdi. Sonra qonaqlara:

– Ağalar, yəqin ki, Mirzəni tanıyırsınız? Tanımayanınız varsa, tanısın. Gəncənin birinci şairi Mirzə Şəfi…

Şəfinin nəzərləri ildırım sürəti ilə qonaqların üzündə gəzdi. Hərə ona bir cür baxırdı. Şəfi bu hörmət və istehzalı nəzərlər altında keçib, boş səndəllərin birində oturdu…

Qonaqlar yeyir, iki-iki söhbət edirdilər… İbrahim xan da ortayaşlı, dolusifətli bir qonaqla söhbətdə idi.

O kimdir belə? Çənəsi necə də Züleyxanın çənəsinə oxşayır – dolu, yumru…

Qədəhlər boşaldıqca Şəfiyə elə gəlirdi ki, içərisinə od tökülür. Qonaqlardan biri yarıya qədər içdiyi qədəhi mizin üstə qoyub bığlarını sildi.

– Hə, ağalar. – O, Şəfidən başqa bütün qonaqların üzünə baxdı. Görünür, söhbətin əvvəli məclisə məlum idi. – Əziz xannan bu xəbəri eşidən kimi uşaqları götürüb atlara süvar olduq… Axşama xeyli qalmış Aslandüzə çatdıq. Gördük, doğrudan da ceyranın sayı-hesabı yoxdur… Özləri də bütün günü qovulduqlarından deyəsən yorğun idilər… Xülasə, başlarının üstünü aldıq… Partapart düşdü. Axşam vurduqlarımızı bir yerə yığanda təpə kimi qalandı. Hey ona payladıq, buna payladıq, axırda yenə bir-ikisi qalıb xarab oldu.

Kəmaləddin sükutu pozdu:

– Kim nə deyir-desin, mənim ceyran vurmağa əlim qalxmır…

– Çünki heç vurmamısan, ləzzətini bilmirsən… Elə ki gülləni boşaldırsan, bir də görürsən ceyran havada mayallaq aşıb başı üstə elə tullandı ki…

Məclisdə qəhqəhə qopdu.

– Xa-xa-xa…

Şəfi yanında oturan arıq qonağa baxdı. Bircə o gülmürdü. Qonaq da dönüb ani, istehzalı bir təbəssümlə Şəfiyə baxdı. Aslan xan əlini məclisə tərəf uzatdı:

– Ağalar, – dedi, – biz hamımız köhnə gəncəliyik.

Əsgər xan arıq barmağını ona sarı silkələdi.

– Gəncə sözünü az işlət, yoxsa xərcə düşərsən.

Məclisdən qəhqəhə qopdu. Aslan xan əlindəki yaylıqla gözlərini silib öskürdü.

– Ağalar.

İbrahim xan əlini qaldırdı:

– Aslan xan, qoy Mirzə Şəfi bir şey oxusun, sonra danışarsan. – Xan, Şəfiyə baxdı: – Əlbəttə, öz şeirlərindən.

Əsgər xan məmnun halda səndəlini Şəfiyə sarı döndərib gülümsədi:

– Buyursun.

Şəfi yerini rahatlayıb fikrini cəmləşdirmək üçün gözlərini qıydı. Nə oxusun? Şeirlər ildırım sürəti ilə onun şüurundan keçməyə başladı. Birdən-birə unudulmaz bir yaz gecəsində yazdığı qəzəl yadına düşdü. Qonaqlardan bəzisinin gözlərində səbir kasası daşarkən Şəfi pıçıltıdan azca güclü bir səslə oxumağa başladı:

 
Bülbülün bağrı yanıq, nəğməsi nalan bu gecə,
Doldurub bağçaları, bağları hicran bu gecə.
Çöl yatıb, çay uyuyub bir əbədi nəğmə ilə,
Ay doğub, ayna sular nur ilə rəqsan bu gecə.
 
 
Bütün aləm yuxuda, təkcə məhəbbətdir oyaq,
Ona aydın görünür hər tərəf, hər yan bu gecə.
Unudub dərdi-qəmi gör nə yatıb insanlar,
Oxuyur Mirzə Şəfi onlara dastan bu gecə.
 

Məclisə uzun sükut çökdü. Nədənsə hamıdan çox Şəfinin özü mütəəssir olmuşdu. Keçmişin həsrət dolu, qubar dolu mənzərəsi bir anlıq onun gözləri önündə canlanmışdı.

– Sağ ol.

– Sağ ol.

– Sağ ol.

Badələr içildi.

Şəfi bilirdi ki, indi onu alqışlayan bu hörmətli ağalar sabah onu küçədə görəndə üzlərini yana çevirəcəklər. Nə eybi, təki Züleyxa onun olsun. O, qəlbindən axan göz yaşlarının sevinc olduğunu hiss edib qədəhi başına çəkdi. Şüurunu tutqun duman pərdəsi bürüdü. Görünür, şərab çox tünd idi. İbrahim xan ona iftixarla baxırdı. Şəfi xanın nəzərləri altında başını aşağı dikib yeyir və nə yediyini bilmədən daha artıq bir qüvvətlə Züleyxanı düşünürdü. O bu gün sevgilisini görə bilməyəcəkdimi?

Əsgər xan əllərini silib özünü səndələ buraxdı. O, Şəfini məhəbbətlə seyr edərək:

– Bütün aləm yuxuda, təkcə məhəbbətdir oyaq… Belə de… Deməli böyük şairlər dünyada hələ yox deyilmiş.

Şəfi nə deyəcəyini bilmədən başını aşağı dikib susurdu. Bu yüksək və gözlənilməz tərifdən sonra nə demək lazım olduğunu, özünü necə aparmaq qaydasını bilmədən susurdu. Əsgər xan isə:

– Deməli belə… – Amma, – dedi, – qorxuram ki, Mirzə Şəfi o böyük şairlərin axırıncısı olsun.

– Niyə, Əsgər xan!

– Niyə? – Əsgər xan acı-acı gülümsədi. – Çünki indi məddahlar zəmanəsidir. Böyük şair doğulmuşları isə məddaha çevirə bilməzsən.

Kəmaləddin başını yırğaladı:

– Vot kak.

Əsgər xan gözləri Şəfidə fikrə getmişdi. Nəhayət, o, dərindən köks ötürüb acı-acı:

– Bəli, belədir… Çox təəssüf ki, belədir, – dedi.

– Mirzə Şəfi məddah olsaydı…

Şəfi Kəmaləddinə sarı ani bir nəzər salıb üzünü yenə Əsgər xana çevirdi:

– Ulduzlar həmişə parıldayır, bulud olsa da, olmasa da.

Qədəhlər yenidən doldu. İbrahim xan üzünü Şəfiyə sarı tutub:

– Ay Mirzə, bir gülməli şey oxu ki, qonaqların kefi açılsın.

Şəfi birdən-birə tutuldu. Xan deyəsən həddini aşırdı. Ancaq xatırladı ki, bu sözləri ona adi bir xan deyil, Züleyxanın atası deyir.

 
Nüfuzlu bir şəxs idim
Bir böyük ölkədə mən.
Şah ilə canbir idim,
Deyirəm bəlkə də mən.
 
 
Şah cana doymuş idi
Yaltaqların əlindən.
– Həqiqəti deyən kəs
Gəlsin, gözləyirəm mən.
 
 
Tutqun bir təbəssümlə
Belə dedi hökmdar.
Bu vaxt açdım qəlbimi,
Dedim fikrimdə nə var.
 
 
Dedim həqiqətləri
Etmədən əgər-əskik.
Bununla da saraydan
Qovuldum həmişəlik.
 

Məclisdəkilər gülüşdülər.

– Bəs necə, elə bilirdin sənə xələt verəcəklər… Qədəhlər yenidən boşaldı. Süfrəyə yeni-yeni yeməklər gəldi.

Həyatının bu qeyri-adi dönüşündən çaşıb qalmış Şəfi yeyir, içirdi. Bu nə oyun idi? Bu barədə, heç fikirləşmirdi də. Otuz il onu qapı ağzında qoyan həyat indi birdən-birə öz qapılarını onun üzünə laybalay açmışdı. Şəfi özünü axına vermişdi. Qoy tale onu hara aparırsa aparsın.

14

Səhərisi Şəfi xeyli gec oyandı… Güclə yerindən durub geyindi, həyətə düşdü. Aydın, solğun bir payız günü idi. Xəzəllər həyəti örtmüşdü. Çinarların tək-tək yarpaqları dərilməmiş heyvalar kimi saralırdı.

Şəfi novça üstə əyilib fikrə getmişdi. Başı ağrıyırdı… O, dünənki məclis haqqında düşünürdü…

Əsgər xan. Şəfi onun simasını, odlu-odlu danışmasını, acı gülüşünü xatırladı… Niyə belə arıq idi? Yəqin ki, xəstədir…

Xəyalında kiminsə qəribə sifəti canlandı. Sarı baş, sarı üz, sarı gözlər… Özü də heyva kimi gipgirdə… Aha, Aslan xandır…

Özündən razı xandan xilas olmaq üçün o, əlini suya saldı. Buz kimi soyuq idi. Su daşla hörülmüş novçadan balaca şəlalə kimi şırıltıyla tökülür, köpüklənib axırdı. Şəfi əlinə baxdı. Damarları göyərib daha da şişmiş kimi görünürdü. Rəhmətlik Hacı Abdulla həmişə onun əlinin damarlarına baxıb deyərdi:

– Şəfi, sənin qanın çoxdur. Yaman çox yaşayacaqsan.

O, Züleyxanı xatırladı və cəld yuyunub məscidə qayıtdı. Birdən-birə necə olursa-olsun bu gün hökmən Züleyxanı görmək istədi. Amma düşündü: bu gün getsəm, deməzlərmi niyə gəlmisən? Dünən bütün günü orada olmuşam… Niyə gəldiyimi o saat biləcəklər. Bəs sabahacan necə gözləyim? Birdən sabah da bir hadisə olsa?

O, məsciddən çıxıb gedə-gedə düşünür, xangilə getmək üçün bir bəhanə axtarırdı. «Bircə dəfə, bircə anlıq, lap uzaqda görsəm bəsdir».

Şəfi bazar qabağıyla gedirdi. Bir-birlərinə yapışıb uzanan dükanlardan mallarını tərifləyən baqqalların, dükançıların səs-küyləri yüksəlirdi.

– Mirzə, ay Mirzə.

Şəfi səs gələn tərəfə baxdı.

Açıq pəncərədən yastı, buxara papaqlı bir baş çölə uzandı… Papaqçı Xəlil idi. Tez-tez danışan məzəli bir adam idi.

– A Mirzə, belə də olmaz axı. Yenə düz gedirsən.

Şəfi istər-istəməz yolunu dəyişdi. «Bəlkə başım söhbətə-zada qarışdı».

Dükana girib salam verdi. Usta əlində qıyıq, iri şiştəpəli bir papaq tikirdi. O, əvvəlcə Şəfinin papağına, sonra isə üzünə nəzər salıb şagirdinə sarı döndü.

– Səndəl ver, Mirzə otursun.

Sonra yenə Şəfiyə sarı döndü:

– Mirzə, çaydan, qəhvədən.

– Sağ ol, usta, heç şey lazım deyil.

Usta bu cavabdan razı halda:

– Hə, danış görüm hardasan, işlərin necədir? Özün bilirsən ki, – usta böyük bir xəbər vermiş kimi təntənəylə gülümsədi, – mən sənin əşarının çoxdankı pərəstişkarıyam. – O, Şəfinin dodaqlarındakı incə təbəssümə əhəmiyyət verməyərək: – Dünən Hacı Qafurla Hacı Orucgildə səndən xeyli danışdıq.

Şəfi maraqlandı:

– Necə bəyəm?

Şəfinin Hacı Qafura dərin rəğbəti var idi. Axı onu İbrahim xana o nişan vermiş, Züleyxa ilə görüşdürmüşdü.

– Hacı Qafur sənin Hacı Mehdiqulunun yasında axund Sədrəddinlə mübahisənnən danışdı…

«Deməli bütün şəhərə yayılıb. Nahaq yerə, zərərdən başqa xeyri olmayacaq».

– Mirzə…

Qapıda kimsə göründü. Usta sözünü kəsib ayağa durdu.

– Buyur, kəblə, buyur.

Kərbəlayı Nəsir, yanında da birisi içəri girdi.

– Əssəlamün-əleyküm.

– Və əleykümə-salam.

Usta səndəl dalınca getdi. Kəblə Nəsir Şəfini gördü.

– Mirzə də burdadır… Xoş gördük, xoş gördük.

– Sağ olun, Kərbəlayı.

– Necəsən, ay Mirzə, çoxdan əhval tutmuram. Kefin sazdırmı?

– Niyə, pis deyil. Sizdən nə əcəb?

Kəblə əbasını göstərdi:

– Əşşi, necə olacaq, üst-başıma bax.

Kəblənin əbası tamam palçıq idi.

– Arvad bilsə ki, palçıq murdar heyvan ayağından sıçrayıb, götürüb əbanı-zadı yandırar…

Usta Xəlil səndəli göstərərək:

– Kərbəlayı, sən allah, otur bir, Mirzə bu saat təzə şeirlərindən oxuyacaq. Axı sən də mənim kimi şeir xiridarısan.

– Hə, deyirsən Mirzəyə qulaq asaq, hə? – O, yanındakına sarı döndü: – Fəxrəddin, bala, istəyirsən get. Arabanı yükləyərsiniz, mən də gəlirəm.

Fəxrəddin Kərbəlayıya baxıb şit-şit gülümsədi. Usta Xəlil bu təbəssümün mənasını başa düşüb:

– Kərbəlayı, işin olmasın, qulaq asmaq istəyir.

Kərbəlayı, Fəxrəddinə tərs nəzər salıb üzünü Şəfiyə sarı çevirdi.

Şəfi Kərbəlayının qırmızı saqqalına, arıq sifətinə, mülayimliklə dolu nəm gözlərinə baxıb birdən-birə ürəyindən onu acıqlandırmaq keçdi. Ona görə fikrini dəyişib, Hacı Ağasıya22
  Mirzə Hacı Ağası XIX əsrin 30-cu illərində İran şahı Məhəmmədin sədr-əzəmi – baş naziri olmuşdur. Tarixdə ən qəddar və müstəbid dövlət başcılarından biri kimi tanınmışdır.


[Закрыть] yazdığı şeiri oxudu:

 
Tulla, Mirzə Şəfi, boş niyyətini,
Əl çək sərsəmlikdən, sərvaxt ol, sərvaxt.
Sən öz hünərini, fərasətini
Ağıllı bir işə sərf elə hər vaxt.
Bax gör Mirzə Hacı Ağası birdən
İranda nə böyük bir cənab olub.
 

Hacı Ağasının adı çəkilən kimi Kərbəlayının gözlərindəki mülayimlik qəzəb və təşvişlə əvəz olundu. Ancaq nədənsə nə tərpənə, nə də Şəfiyə mane ola bilirdi. Yəqin ona görə ki, şeirin necə qurtaracağını bilmirdi. Şəfi azca fasilədən sonra şeirin ardını oxudu:

 
Əvvəl seçilməzdi heç birimizdən,
İndisə sinəsi nişanla dolub.
 

Şəfi susub Kərbəlayı Nəsirə baxdı, sonra gözlərini ondan ayırmadan oxudu:

 
Vəzir olmaq üçün qoy deyim sənə
Nadan olmalısan sən hər yaşında.
Hacı Ağasıtək, ağıl yerinə
Çalma gəzdirəsən gərək başında.
 

Məsələdən xəbərsiz olan Fəxrəddinlə şagird qəhqəhə çəkdilər. Usta Xəlil süni bir narazılıqla başını yellədi. Rəngi ağarmış Kərbəlayı Nəsir isə qəzəblə:

– Qurtardın? – deyə ayağa qalxdı.

Şəfi hər şeydən xəbərsiz kimi:

– Necə bəyəm, kəblə? – deyə soruşdu.

Kərbəlayı Nəsir cavab vermədi, xudahafizləşmədən qapını çırpıb getdi. Fəxrəddin də cəld qalxıb onun dalınca çıxdı.

Usta Xəlil başını buladı:

– Rəhmətliyin oğlu, oxumağa başına şey qəhətdi?

Şəfi yenə özünü bilməzliyə vurdu:

– Axı nə oldu belə?

Ustanın gözləri heyrətlə bərəldi.

– Deməli, sən heç bir şey bilmirsən?

– Xeyr.

– Xa-xa-xa…

Usta Xəlil qarnını tutub, qəhqəhəylə gülməyə başladı.

– Bəs sən bilmirsən ki, Hacı Ağası kəblə Nəsirin bacısını siğə eləyib?

Bu dəfə Şəfi də qəhqəhə çəkdi. Üçü də bir yerdə gülürdü. Şəfi göz yaşları içində:

– A kişi, belə de də… Kişinin elə bil yarasına duz basdılar.

Usta Xəlil gülüşdən boğula-boğula şagirdinə sarı döndü:

– Muxtar, sən allah, gedib bizə Çeri Qənbərdən üç qab piti gətir. Mirzə günortaya mənə qonaqdır.

15

Günortadan xeyli sonra Şəfi pərişan halda məscidə qayıdırdı. O, usta Xəlilin dükanından çıxıb bir neçə dəfə İbrahim xanın evi ətrafında hərlənmiş, ancaq bir şey çıxmamışdı. İçəri girməyə cəsarət etməmiş, hasarın yarıqlarından baxmağa da utanmışdı. Çünki adamlar aramsız olaraq gəlib-gedirdilər. Arada qapı bir neçə dəfə açılmışdı. Əlimərdan əlində teşt qonşu həyətə girmiş, sonra çadralı bir qadın, dalınca da çiyni səbətli bir kişi içəri girmişdi.

Bir saat vurnuxandan sonra, nəhayət, Şəfi Züleyxanı görə bilmədən yorğun və məyus halda evə qayıtdı. Beynində fikirlər, qəlbində xatirələr bir-birinə qarışmışdı. Daxilində qorxunc bir boşluq yaranır, get-gedə dərinləşirdi… Nə oldu belə? Bolluca güldü, ona görəmi? Züleyxanı görə bilmədi, onun üçünmü? Axı sabah görəcək… Nəinki görəcək, üz-üzə oturacaq, gülüşünə, səsinə qulaq asacaq, üzünə, gözlərinə, saçlarına, əllərinə, yerişinə tamaşa eləyəcək. İstəsə lap əllərindən tutacaq… Qabaqda cəmi bir gecəlik vaxt durur…

Gecə, bir gecə… O niyə dəhşətli vəziyyətə düşdüyünü indi başa düşdü. Gecələr, gecələr… Bütün vücudu uçundu. Həyatının dəhşətli çağları yadına düşdü. Elə bu vaxt qarşısında kim isə dayandı.

– Salam, ay Mirzə.

Şəfi canüzücü fikirlərdən ayrılıb, ağır-ağır çevrildi. Önündə bir sima gördü. Bu kim ola?

– Naciyəm.

Cavan elə bil Şəfinin niyə fikrə getdiyini anlayıb köməyə gəldi. Şəfi ayağa qalxdı. Görüşdülər. Sonra dayandı. Nacinin üzünə baxdı, gülümsədi.

– Heç bilmirəm sizi hara dəvət eləyim. Evim məsciddir, ordan da deyəsən qovacaqlar.

İkisi də gülümsədi. Naci onun dərdli, eyni zamanda gülümsəyən gözlərinə baxıb, doğrudan da Şəfinin ağır vəziyyətdə olduğunu hiss etdi. Əlini mehribancasına onun çiyninə qoydu:

– Gedək, Mirzə, çay qırağında oturub bir az söhbət eləyək.

O, Şəfinin bayaq necə dərin fikirdə olmasına işarə vuraraq:

– Yüz fikir bir borcu ödəməz deyiblər. Allah kərimdir, – dedi.

Şəfi birdən-birə qəlbində xoş bir yüngüllük duydu. «Doğrudan da, axı nə olub ki? Evim yoxdur, nə olsun, bir ev tutub kirayə yaşamağa nə var ki? Mənim kimi nə qədər adam var, mən də onlardan biri… Allaha şükür eləməliyəm ki, mənə Züleyxanı rast gətirib».

Naci danışır. Şəfi həm dinləyir, həm də düşünürdü:

– Mən sizi qabaqlar bir neçə kərəm görmüşdüm. Axund Ələsgərgildə, sonra Hacı Abdullagildə, amma iş elə gətirdi ki, siznən heç cür görüşə bilmirdim. Mənə Hacı Əbdülxalıq dərs deyib… Sizə gərək ki, Molla Pənah Hacı Muxtar oğlu, hə? Rəhmətliklər yaxşı kişilərdi. Həmişə sizi soraqlayırdım.

– Axtaran tapar.

– Mən də tapdım. Elə bilirəm ki, çox da gec tapmışam.

Şəfi birinci dəfə diqqətlə onun üzünə baxdı…

Alnı nə yaman dikdir. Girdə burnu, açıq qonur gözləri var. Yaxşı oğlana oxşayır.

Onlar İmamlıdan keçib çay qırağına çıxdılar. Axşam düşdü. Adamlar bazardan, işdən, səfərdən evlərinə qayıdırdılar.

Çay sahili boyunca alçaq evlər uzanıb gedirdi. Bura Gəncənin yoxsullar məhəlləsi idi.

Günəş evlərin kiçik pəncərələrində əks edib, alov kimi şölə saçır, göz qamaşdırırdı.

– Sən rast gəlməyə bax. O gün mən heç cür meyxanaya gəlmirdim. İçmək istəmirdim. Cavad məni güclə gətirdi. Sonra da ki…

Naci güldü. Şəfi dağların üstündə qızarmış buludlara baxa-baxa:

– Əgər bütün dostların o cürdürsə, onda mənnən dostluğa qorxuram peşman olasan.

Naci onun nəyə işarə vurduğunu başa düşdü.

– Allah eləməsin. Mirzə, bilirsən, o, ayıq vaxtı necə oğlandır… Elə ki, içdi, üzünü görmə. Sizin bəxtinizdən o gün içib ora gəlmişdi. Amma xəncər çəkməyinə baxma, bir qələt eliyən döyül.

Onlar çayqırağı yamacla aşağı enməyə başladılar.

– Mirzə, o səninlə olan kim idi?

– Cəmaləddin. Baqqal Nağının oğlu.

– Çolaq Nağının?

– Hə, evləri hamamın yanındadır.

– Tanıdım, tanıdım. Mirzə, sən hara, o hara?

– Qabaqlar yaxın idik. Sonra gördüm mənim dediklərimi dəyişib, orda-burda danışır. Yanımda pisliyinə danışdığı adamları görəndə az qalır qucaqlayıb öpsün.

Naci başını yırğaladı.

– Tanıyıram. Cabbar adında dostu vardı, bilmirəm tanıyırdın, ya yox? Bu onlara, o da bunlara gəlib-gedərdi. Sən demə, bütün o həngamə kişinin arvadına görəymiş. Nə isə, şeytana lənət…

Şəfini fikir götürmüşdü. Naci çəmənlik olan yeri göstərdi:

– Mirzə, oturaq burda.

Onlar yarğandan aşağı kiçik yamacda oturdular.

Sakit axan çayın naxışabənzər qırçınları axşam günəşinin son şəfəqləri altında qızılı rəngə boyanmışdı.

– Mirzə, indi kimə dərs deyirsiniz?

Şəfi sözlərini çayın qırçınlı sinəsindən ayırmadan:

– İbrahim xanın qızına…

O, birdən-birə hiss etdi ki, Züleyxa haqqında nə qədər danışmaq, nə qədər eşitmək istəyir. Naci fikrə getdi.

– Mən bir-iki il əvvəl onlarda olmuşam. Amma balaca bir qızdan savayı qadın xeylağı görməmişəm.

Şəfi gülümsədi:

– Elə odur ki var. Qız uşağı tez böyüyür…

Naci onun qız barədə hökmən danışacağını hiss edib, nəzərlərini çaya endirib, gözləməyə başladı.

Şəfi fikrə getmişdi. «Niyə bu barədə soruşdu? Yoxsa bunun da Cəmaləddin kimi ayrı niyyəti var?.. Görəsən münasibətlərimizi danışımmı? Bəlkə ağıllı, xeyirli bir məsləhət verdi? Pis düşməzmi? Axı hələ necə adam olduğunu bilmirəm? Eh, nə olur-olsun, gedib orda-burda nə danışacaq, qoy danışsın… Mən ki ona inanıram».

Naci də onun qəlbindən keçənləri hiss edibmiş kimi gülümsəyirdi.

– Bəli, Naci, ömrümün otuz birinci ilində on səkkiz yaşlı qızın əsiri olmuşam. Əziz Naci, heç bilmirəm neyləyim? Az qala dəli oluram…

O, başını aşağı dikib susdu. Naci diqqətlə ona baxıb düşünürdü:

…Deməli, bu qədər haqqında düşündüyüm Şəfi budur, şeirlərini dəftərimə yazıb əzbərlədiyim Gəncənin birinci şairi Mirzə Şəfi… Nə qədər ürəyiaçıq, sadə…

İndi burada Naciylə yanaşı oturub ən gizli niyyətlərini ona danışır.

– Heç bilmirəm axırı necə olacaq?

– Qızın könlü varsa, lap yaxşı olar.

Şəfi başını yellədi:

– Qızın könlü olsa da verməyəcəklər.

– Verməsinlər, götürüb qaçırarsan. Bir aydan sonra özləri qapına gəlib barışacaqlar.

Şəfi güldü. O düşünürdü: «Qapı var ki?»

Axşam düşmüşdü… Çayın şırıltısından başqa heç bir səs eşidilmirdi. Uzaqdan, Kəpəzlə Qoşqar tərəfdən soyuq külək gəlirdi.

– Nə bilim, vallah, görək necə olur.

– Mirzə, qızın adı nədir?

Şəfi aşağıdan-yuxarı onu süzdü:

– Adı? Züleyxa.

Şəfinin gözləri elə bil işıq saçırdı. Naci gözlərini ondan ayırmadan:

– Mirzə, qoy sizə bir söz deyim. İndi necə bir müşkülə düşdüyünüzü bilirəm… Buna görə də bu qədər çox fikirləşirsiniz. Ancaq dediyim odur ki, fikirdən bir şey çıxmaz. Necə gəldi, elə də yaşayın, əylənin, o meyxanadakı kimi deyin, gülün. Çünki alnımıza nə yazılıbsa, o da olacaq. Əgər Züleyxa alnınıza yazılıbsa, sizə də qismət olacaq, yazılmayıbsa olmayacaq. Siz çalışın fürsəti əldən verməyin… İndi isə durun, yavaş-yavaş gedək.

Şəfi onun ətəyindən dartdı.

– Dayan, indi ki, söhbət açıldı, qoy axıra çatdıraq.

Naci itaətlə dizlərini qatlayıb oturdu.

– Əziz Naci, mən özüm şən, deyib-gülən adamam… Çünki Xəyyam demişkən, bilirəm ki:

 
Zan piş ke qəmhat şəxioun arənd,
Bəy kuy ta meyəgülgün arənd.
To zər neyi ey ğafəle əbləh ke tora,
Dər xak nəhənd və baz birun arənd.33
Basqın eləməmiş sənə qəm, kədər,Əmr elə gül rəngli şərab versinlər.Qızıl deyilsən ki, ey qafil, səniBasdırsın, yenə də çıxarsın bəşər.

[Закрыть]
 

Mən bu yaşımacan çox acılıqlar, çox məyusluqlar görmüşəm. Mənim yerimdə kim olsaydı, bəlkə də çoxdan o dünyalıq olmuşdu. Ancaq mən uğursuzluqların hamısını oxuya-oxuya yola salmışam. Heç vaxt qəzanın qabağında boyun əyməmişəm. Bu qədər müddət ərzində yurdsuz-yuvasız yaşadığım halda, hələ heç kim məni ağlayan, birinə yalvaran, dilənən görməyib. Halbuki istəsəydim mənliyimi, azadlığımı qurban verib çoxdan var-dövlət sahibi olardım. Lap aşağısı, İrana gedib, istədiyim xanın sarayında məddahlıq eləyib, lap bəlkə də, vəzirdən, vəkildən olardım.

Naciyə elə gəldi ki, Şəfinin gözlərində yaş zərrəcikləri parıldadı. O, indi hiss elədi ki, nəğmələri şəhərdə dillər əzbəri olan bu müdrik və məğrur insanın ürəyi yaralarla, çapıqlarla doludur.

– Necə bilirsiniz, ola bilərdim, ya yox?

Qaranlığın təsirindənmi, yaxud Şəfinin səsini qəfil artırdığındanmı, Naci diksindi. Sonra Şəfinin təbəssümlü üzünə baxıb qeyri-ixtiyari o da şən, qayğısız halda güldü:

– Əlbəttə, Mirzə. İki eşşəyin arpasını bölə bilməyən Hacı Ağasılar vəzir olanda, siz gərək şahlar şahı olasız.

– Ay sağ ol… Cavad xanı tanıyırdınmı? Onun qızı Püstə xanım İrana gedəndə düz bir həftə ilan kimi dil çıxarıb mənə yalvardı. Amma yenə getmədim. Bəlkə səhv eləmişəm. Ancaq keçib gedib. Bilirsənmi niyə getmədim? Çünki mən səadətin nə olduğunu bilirəm. Bəlkə də buna görə onnan məhrumam. Mən var-dövlət hərisi deyiləm. Mənə lazım olan nədir bilirsənmi? Gözəllik, gözəllik. Tale onu məndən şıltaqcasına uzun müddət gizlətdi. İndi həyatımın otuz birinci ilində axtardığımı tapmışam.

Naci gözlərini Şəfinin üzünə, dodaqlarına zilləyib qulaq asırdı. O bu günə kimi belə hisslə, həyəcanla söhbət edən adama rast gəlməmişdi.

– Naci, heç…

Şəfi gözlərini qıyıb, saqqalını didişdirməyə başladı. O, fikrini ifadə etmək üçün misal axtarırdı.

– Heç tor atıb balıq tutmusanmı?

– Xeyr.

– Ay, ay… Torla balıq tutmaqdan gözəl nə var… Hə, elə zənn elə ki, hər gün səhərdən axşama kimi gedib çayda tor atırsan, heç bir şey tuta bilməyib, axşam yenə əliboş qayıdırsan. Aylarla ovun belə keçir. Daha heç bir şey tutmağa gümanın olmadığı vaxt birdən-birə toruna qızılbalıq düşdüyünü görsən necə olarsan?.. Qızılbalıq, özü də bir pud ağırlığında.

Naci bir şey başa düşməyərək mat-mat ona baxırdı. Şəfi onun bu ciddi baxışlarını görüb, birdən gülümsədi. Naci də güldü.

– Hə, Naci, Züleyxa da mənimçin elə belə bir şeydir. İndi qorxuram ki, həmən qızılbalıq əlimdən sürüşüb düşə, yaxud yoldan ötən qoluzorlunun biri gəlib əlimdən ala.

– Onda siz nə qədər fürsətdir, götürüb qaçın.

Şəfi barmaqlarıyla otları didişdirərək:

– Hara qaçırım, yerim var ki? – dedi.

– Sən qızı hansı kəndə qaçırsan, yer verərlər… Bir-iki həftə yaşayarsan, sonra da allah kərimdir.

Aralığa sükut çökdü. Naci ayaqlarının ağrıdığını hiss edib, ayağa qalxdı.

Ay doğmuşdu. Çay boyu düzülmüş söyüdlərin çılpaq çubuqları dəstə ilə suya sallanmışdı. O biri sahildəki evlərin kiçik pəncərələri qaranlıqda canavar gözləri kimi közərirdi. İt hürüşməsi, qurbağaların qurultusu çayın şırıltısına qarışıb qərib, qəmli ahəng yaratmışdı, Yuxarıdan, yoldan əli məşəlli adamlar ötüb-keçir, bərkdən danışır, mübahisə edirdilər.

Şəfiylə Naci qeyri-ixtiyari qulaq asırdılar.

– Mənəm, qoymayacağam. Mən o ac köpəkoğluna qız verməyəcəyəm.

Danışan qadın idi. Səsində bir qətiyyət, bir çılğınlıq var idi.

– İstəyir lap Şah Abbası gətirsin, verəsi deyiləm. Gül parçası kimi uşağımı çöldən tapmamışam.

– Ay arvad, sən allah qışqırma. Qızın yiyəsi sən döyülsən ha?

Danışan sözsüz ki, əri idi. Ancaq aşkar görünürdü ki, kişi dediyinə özü də inanmır. Arvad əks-hücuma keçdi:

– Yiyəsi mən döyüləm?

Nəsə şıppıltı eşidildi. Deyəsən arvad əlini sinəsinə çırpdı. Məşəl titrədi.

– Bu birçəklərimi yolaram, əgər mən ona qız versəm.

Get-gedə uzaqlaşdılar. Səsləri də eşidilməz oldu.

Şəfiylə Naci mənalı nəzərlərlə bir-birinə baxdılar.

«Bəli, hansı bir məhəbbətinsə taleyi həll olunur».

Şəfi birdən-birə qəlbinə acı bir ümidsizlik dolduğunu hiss etdi. Fikrini dağıtmaq üçün göyə, ulduzlara baxdı. Üşüdüyündən əbasına büründü:

– Sabahdan kürk vaxtıdır.

Onlar yola çıxdılar. Şəfi ayağının altına baxa-baxa dedi:

– Mən gecə koruyam, Naci. Sən gəl keç qabağa.

Naci dayandı.

– Mirzə, gəl bu tərəfdən gedək. Orda Ələddin dalanında bir dəstə it var… Qaranlıqda düşərlər üstümüzə.

Şəfi dinməzcə geri döndü. Qabaqda gedən Naci palçığa düşməməkçin yerə baxa-baxa:

– Mirzə, bəlkə bu yaxınlarda səfərə çıxdım. Mənimlə gedərsənmi?

– Hara, Ərzuruma?

Naci zarafatı başa düşməyərək:

– Yox, əşşi. Yaxın yerə. Atnan gedib-gələrik.

– Sağ ol, Naci.

Şəfi çoxdan deməli olduğu sözü axtarırdı:

– Sovqatına görə də sağ ol. Öz aramızda qalsın, lap vaxtında göndərmişdin. Qaldı ki səfər məsələsi, bir hadisə-zad olmasa, neynək, gedərik.

Onlar söhbət edə-edə uzaqlaşıb qaranlıq küçələrdə gözdən itdilər.