Текст книги "Gəncəli müdrik. M.Ş.Vazeh"

Şəfi axunda sarı baxdı:

– Mən güman eləmirəm ki, axund indi oxuyacağım beytdəki həcvi ruhanilərə qarşı yazılmış hesab etsin.

Yer-yerdən səslər eşidildi:

– Oxu.

– Oxu.

 
Düzlüklə alçaqlıq çarpışan zaman,
Alçaqlıq nədənsə qazanır hər an.
Çünki alçaqlarçün ən alçaq işlər,
Alçaqlıq deyildir, hünərdir, hünər.
 

Məclisə sükut çökdü. Axund Sədrəddin bu sükutdan istifadə edərək, zəhərli bir təbəssümlə:

– Bəs şərabdan niyə oxumursan?

Şəfi ani düşüncədən sonra:

– Xətriniz istəyirsə oxuyaram,– dedi.

 
Şirin, acı hiss kimi
Şərab hər qəlbə girər.
O bizim ruhumuza
Sevinc, kədər gətirər.
Qorxmadan deyirəm mən:
– Şərab yağışa bənzər. –
Palçıq olacaqdır o,
Palçığa yağsa əgər,
Amma bizim bu yağış –
Göyün qüdrətilə, bax,
Tarlaya yağsa əgər,
Dönüb sünbül olacaq.
 

Bayaqdan susan qazı, nəhayət, başını qaldırıb acıqla:

– Ya axund, bura mübahisə yeri döyül. Bir salavat xətm eləyək. Allahın məsəlli əla Məhəmməd…

Hamı salavat çevirdi.

Axund öz səhvini indi başa düşüb başıyla qapıya işarə edərək:

– Yaxşı, get, – dedi, – səninlə sonra ayırd eləyərik.

Şəfi İbrahim xanın üzündəki razılıq ifadəsinin təsiri altında çölə çıxdı. Sərin külək tərləmiş üzünü, sinəsini oxşadı. O, ciyər dolusu nəfəs aldı.

Adamlar qaşqabaqlı halda aramsız olaraq cırıldayan küçə qapısından girir, çıxırdılar.

9

İbrahim xan arvadlarıyla Zeynal xanın oğlunun toyuna nə aparacağı barədə söhbət edirdi. Arvadların biri dörd erkək aparmağı, o birisi isə pul atmağı məsləhət görürdü. Xana qalsa, heç toya getməzdi. Ancaq bəhsəbəhslik hissi qoymurdu. Çünki arvadların öyrəndiyinə görə Haşım xan üç toğlu aparacaqdı. Lütfiyar xan on əşrəfi, Pirqulu xan isə general Paskeviçin bağışladığı qızıl zəncirli saatı atacaqdılar.

Bir də Zeynal xanın Şuşada yaşayan qardaşı Gəncə naçalniki ilə aşna idi. Xan neypuşu kənara qoyub çağırdı.

Haşım xan ona görə üç toğlu aparır ki, üç oğluna toy eləyəcək. Pirqulu xan ona görə yaranalın bağışladığı qızıl zəncirli saatını atacaq ki, dörd qızı var. Bəs mənim nəyim var? Kişvər xanım əliylə tüstünü gözlərindən qovub:

– Sən allah, az üfür, görək neyləyirik, – dedi.

Əlimərdan yekə başını içəri uzatdı.

– Şəfi gəlib.

Kişvər xanım başını yırğaladı:

– Bıy, bu allah saxlamış nə tez-tez gəlir.

Xan nəşə ilə əlini uzadıb çığırdı:

– Çağır, çağır…

Kişvər xanım dilləndi:

– Züleyxa axı yatıb deyəsən.

Xan onun sözünə əhəmiyyət vermədi:

– Yaxşı, necə deyirsiz eləyin. Gedin ikiniz bir qərara gəlin. Bu toylarda şey verməyi dəb salanın…

Xan burada bərk söyüş söydü. Sonra yerində dikəldi.

– Çıxın gedin, bir qəlyan doldurub göndərin.

Kişvər xanım deyinə-deyinə ayağa qalxdı:

– Bu Mirzə haçandan belə əziz oldu…

Bu vaxt Şəfi yan otaqda göründü. Xan içəridən:

– Gəl, gəl, – dedi.

Şəfi qapıda arvadlarla qarşılaşdı. Zeynəb xanım yenə həmişəki kimi ona baxmadan gülümsəyirdi. Təbəssüm elə bil dodaqlarına yapışmışdı.

– Gəl, gəl, ay Şəfi.

Şəfi ilk dəfə idi ki, adının belə məhəbbətlə çağırıldığını eşidirdi. Amma hiss etdi ki, xan onun qıza olan məhəbbətini duya bilər.

Xan döşəkçəni göstərdi:

– Otur, dünən səndən yaman xoşum gəldi. Hə, – xan onun üzünə baxmadan davam edərək, – deməli sən beləymişsən.

Şəfiyə elə gəldi ki, xan onun üzündə nəsə axtarır, nəsə görmək, oxumaq istəyir.

– Hə, danış görüm necəsən, işlərin necə gedir?

– Niyə, pis deyil.

Xan dünən məclisdəki halını xatırladı:

– Pis döyülsə, böyük şeydir… – Əlini Şəfinin kürəyinə vurdu: – Köpək uşağına nə dağ çəkdin. Lap ürəyimdən oldu.

Şəfi başını qaldırıb acı-acı gülümsədi. Demək istədi ki, elə məni bu günə salan da o cür hünər sahibi olmağımdır. Ancaq hiss etdi ki, bu sözlərlə xanın nəzərində nəsə itirə bilər. Buna görə susdu. Sonra xanın intizarla ona baxdığını görüb, danışmaq lazım olduğunu hiss etdi:

– Xan sağ olsun, başqa əlacım yox idi. Yoxsa məni daş-qalaq eləyərdilər.

Xan gözlərini geniş açıb maraqla ona baxırdı.

…Deməli, bu adam ağıl və hünərinin hələ onda birini göstərə bilmir…

Şəfi xanın ətli üzündə Züleyxadan heç bir nişanə görmürdü.

– Ancaq bilirəm ki, axund bunu mənə bağışlamayacaq. Belə adamlar fürsət düşəndə əqrəb kimi sancmasalar, rahat olmazlar.

Nökər əlində qəlyan qapıda göründü. Xan gözlərini Şəfidən ayırıb nökərə baxdı:

– Qəlyanı qoy. Deynən bizə bir şey göndərsinlər.

Nökər gedəndən sonra xan Şəfiyə:

– Götür qəlyanı, – dedi, – istəyirsən yeməkdən sonraya saxla.

Şəfi Züleyxa ilə olacağını düşünüb:

– O qədər çəkən deyiləm, – dedi.

Xan yerini rahatlayıb əliylə havanı cızdı. Yəni «boş sözdür». Sonra:

– Hə, danış, səni gözləyirəm, – dedi.

Şəfi çiyinlərini atdı:

– Nə danışım?

Yaxasının düymələrini açan xan onun sözlərinə əhəmiyyət vermədən dedi:

– Deyəsən bu gün bərk istidir. Bəlkə çıxıb eyvanda oturaq. – Sözünün cavabını gözləmədən. – Hə, gedək, – deyib hıqqıltıyla ayağa qalxdı.

– Ay uşaq…

Addım səsləri gəldi. Hüseyn göründü.

– Bu döşəkçələri eyvanda sər. Nərdi də gətir.

Nökər gözlərini döyərək:

– Xanım oyanıb Mirzəni gözləyir, – dedi.

Xan əlini yellədi:

– Pəh, böyük iş olub. Deyinən bu gün dərs olmayacaq. Sonra Şəfiyə baxıb qəhqəhə çəkdi: – Bu gün Mirzəyə mən dərs verəcəyəm.

Şəfi isə Züleyxanı görə bilməyəcəyini düşünüb kədərləndi. Ancaq nədənsə qəlbindəki şəfəq seli dağılmadı. Əksinə, bir neçə həftə bundan əvvəl, bu qədər yad, bu qədər əlçatmaz olan bu zəngin ailə indi birdən-birə ona elə sadə və yaxın göründü ki, o, həyəcanlı və məşum bir oyuna dəvət olunmuş kimi, bir anlıq sanki qorxdu… Ancaq geriyə yol yox idi. O, xanın ardınca eyvana çıxdı.

İsti, qızılı bir sentyabr günü idi. Şəfi əvvəlcə döşəkçədə dizləri üstə oturdu. Sonra tez ayaqlarını çarpaz yığıb əyləşdi.

Onlar eyvanda nərd oynayır, aşağıda nökərlər, kənizlər ötüb keçirdilər. Şəfi gözaltı baxır, onların necə mehribancasına gülümsədiyini görürdü. Baxışları tez-tez eyvanın o başına zillənirdi. Nəhayət, Züleyxa göründü. Onun əynində ilk dəfə həyətə girərkən Şəfinin ürəyini əsdirən mavi ipək don var idi. Girdə sifəti uzaqdan daha da yumru görünür, badamı saçları isə qaraya çalırdı. Xan da başını Şəfinin baxdığı səmtə sarı çevirdi. Şəfi tez laqeyd halda zərləri atdı. Xan ani fikirdən sonra:

– Yaxşı, deyəsən uduzdun, – dedi, – get dərsini de.

Şəfi etiraz etmək istədi. Ancaq bununla xanı daha da şübhələndirəcəyindən qorxub susdu. Bununla belə başa düşürdü ki, susması da yaxşı deyil. Lakin o, daha çox başqa şeydən qorxurdu. Bu qorxu otuzillik həyatının daimi sirdaşı idi. Bu, uğursuzluq qorxusu, ürəyin talan olmaq qorxusu idi. Sanki tale onun payına hər kiçik sevinclə yanaşı böyük bir məyusluq da qoymuşdu.

– «Yaxşı, bəs niyə xan onu dərs deməyə buraxdı?»

Yeməkdən sonra xan ayağa qalxdı:

– Yaxşı. Mirzə, o şərab haqqında yazdığın şeirin üzünü mənimçün aydın xətlə köçürərsən. Ancaq heç bilmirəm kimə oxudacağam… – Sonra ayağa durub onu gözləyən Şəfiyə baxdı:

– Züleyxa hələ oxuya bilməz, hə?

Xan qızının adı çəkilərkən cavanda necə təsir oyanacağını öyrənmək məqsədilə Şəfinin üzünə baxdı. Şəfi başını qaldırmadan gülümsədi:

– Nə tez?..

Ani sükutdan sonra xan:

– Yaxşı, sən köçür ver, oxutdurmağa adam tapılar.

Şəfi Züleyxanın gözlədiyi dərs otağına gedərkən, xan dərin düşüncə içində təsbeh çevirə-çevirə eyvanda addımlayırdı.

İbrahim xan bu uğursuz Mirzənin Züleyxaya bənd olduğunu hiss etmişdi. Qız eyvanın o başında görünərkən otuz yaşında gəncin rənginin necə dəyişilməsi, gözlərinin necə həsrətlə dolması xanın nəzərlərindən qaça bilməmişdi.

Xan yeganə, həm də bu qədər gözəl qızının yoxsul bir şairə verilə biləcəyi fikrini heç ağlına belə gətirmirdi. Ancaq qəribə burasında idi ki, o, bu müdrik və bədbəxt gəncin hərəkətlərinə qarşı qəlbində heç bir qəzəb, kin duymurdu. Qəribəydi, elə bil onun bu adama qarşı rəğbəti daha da artmışdı. Axund Sədrəddinin dərsini verdiyinə görəmi? Hə… Üstəlik xanın ziyafət məclisləri Şəfisiz necə keçərdi? Həm də gözü, könlü tox adamdı. Hələ indiyə kimi xandan bir şey diləməmişdi… Ancaq Züleyxa hara, o hara? Xan Züleyxanı istəyən və ya bunu hiss etdirən adamları xatırladı. Ələkbər xanın ortancıl oğlu Əbuzər (heyif ki, sağ ayağı bir az axsayırdı), Hacı Nəsrulla oğlu Bəşir, doğma qardaşının ögey oğlu Əlisəftər – hamısı evli-eşikli, varlı, dövlətli…

Mirzə Şəfi çox zəif rəqib idi.

Daha bir qəribəlik xanı heyrətə salmışdı. Ona elə gəlmişdi ki, Züleyxa bayaq eyvana müəllimini görmək üçün çıxmışdı.

Xan bunu yoxlamağı qərara aldı.

…Ancaq bu gün yox… Elə bu gün, dərsdən sonra qızı çağırıb bir söhbət eləyərəm. Elə şey olarsa, gizlədə bilməyəcək, diliylə də, gözləriylə də bildirəcək…

Xan özündən razı halda nökəri çağırıb bazara göndərmək istədi. Sonra qərarını dəyişdi.

«Özüm gedim ki, fikrim də bir az dağılsın».

* * *

Şəfi otağa girəndə Züleyxa alçaq taxt üstə oturub bir ayağını aşağı sallamışdı. Qızın oturuşunu və yerə zillənmiş nəzərlərini görüb Şəfini istər-istəməz gülmək tutdu. Allah, bu qız ki, lap uşaqdır. O, Züleyxaya baxdı, baxdı, ancaq heç bir söz demədi. Sonra alıb qızın yazılarını nəzərdən keçirdi. Kobud naxışlara oxşayan hərflər… Şəfiyə elə gəldi ki, əlindəki adicə yazı deyil, sevgi məktubudur.

Züleyxa yazdıqlarını oxuyub, gözaltı otaqda var-gəl edən müəlliminə baxırdı.

Bu gün ona nə olub? Atamla söhbət eləyir, nərd oynayır, yemək yeyir, bütün bunlardan sonra niyə belə qayğılıdır? Bəlkə atam ürəyinə toxunan bir söz deyib?

Qız qəsdən hərfləri bir neçə dəfə təhrif elədi. Bu nədir? Müəllimi deyəsən qulaq asmır, dalğın-dalğın baxır, düşünür. Züleyxa susdu.

Şəfi qıza sarı döndü:

– Nə oldu?

Züleyxa dodaqlarını büzdü.

– Sən ki, qulaq asmırsan?

– Bağışla, fikrim ayrı yerdəydi.

«Ayrı yerdə…» Züleyxa bu ayrı yerin hara olduğunu bilmək istədi. Qız başını qaldırdı. Donu sinəsində tarım çəkildi. Gözləri bərq vurdu. Şəfi gülümsədi:

– Yaxşı, oxu, daha fikrim başqa yerdə olmaz…

Züleyxanın yanaqları allandı. Qız yenidən oxumağa başladı. Şəfi bütün iradəsini toplayıb qulaq asırdı. Züleyxa gözlərini aydın açır. Şəfi isə o baxışlarda öz səadətinin şəfəqlərini axtarırdı.

– Yaxşı, bəsdir…

Şəfi gəlib qızla üzbəüz oturdu. Pəncərə də, qapı da açıq idi.

Eyvanda Hüseyn göründü, sonra qulluqçu qızlar keçib-getdilər. Şəfi hər dəqiqə xanın gəlməsini gözləyirdi. Dəqiqələr ötür, xan isə görünmürdü.

Cavabsız bir sual amansızcasına Şəfinin beynini döyəcləyirdi. Xan niyə birdən-birə dərsə icazə verdi? Özü də mənim Züleyxaya baxmağımdan sonra… Bəlkə mənim sevgimə mane olmaq istəmir? Bəlkə qızı mənə verməyə razıdır? O, bu sualların nə qədər cəfəng və gülünc olduğunu hiss edir, ancaq yenə ürəyi ilə bacarmırdı. Ah, belə olsaydı, necə yaxşı olardı. Şəfi dünyanı bir-birinə vurub iş də tapar, ev də alardı. Təki Züleyxanı ona verəydilər…

Züleyxa vərəqi Şəfiyə sarı sürüşdürdü.

– Bəs «cim»in nöqtəsi hanı? «Yey»i «kaf»la niyə birləşdirmisən? «Te» axırda belə yazılarmı?

Qız alnına dağılmış saçlarını qarışdıraraq:

– Eh, fikrim başqa yerə qaçır, – dedi.

Şəfi güldü. Qızın nəyə işarə vurduğunu başa düşmüşdü. Amma bir söz demədi.

– Yaxşı, ardını yaz…

Züleyxa dodaqlarını sıxıb başını əydi. Əli sağdan-sola vərəq üstə gəzməyə başladı. Şəfi ürkək-ürkək çölə boylanırdı. Heç kim görünmürdü. Görəsən qıza bir söz desinmi? Birdən hürküb qaçar, ya Şəfinin gözləmədiyi bir cavab verər, sonra?..

Züleyxa hərdənbir başını qaldırıb müəlliminin üzünə, gözlərinə baxırdı, gülümsəyirdi. Şəfinin bu səbəbsiz təbəssümdə bütün varlığı uçunurdu. O heç zaman səadəti, illər uzunu bu qədər həsrətində olduğu səadəti indiki kimi yaxından duymamış, bu qədər yaxınlığında hiss etməmişdi. Şəfi bu yerdə qızı itirməyin nə olduğunu təsəvvür edib, dəhşətə gəldi.

O, başını qolları üstə qoyub, bir anlıq gözlərini yumdu. Qaçıb getsinmi? Hara? Başını qaldırdı. Züleyxa hər şeydən xəbərsiz halda yazırdı.

Nəhayət, qız başını qaldırdı. Bu nədir? Niyə müəlliminin gözlərinin rəngi dəyişib. Ora elə bil kül tökülüb. Elə bil orda nəsə yanıb qurtarıb… Bəs o içəridəkilər nədir belə bərq vurur? Göz yaşlarımı?

– Yaxşı, Züleyxa, bəsdir. Tapşırıqlarımı yaxşı-yaxşı yazarsan. Sağ ol.

Şəfinin bu sözləri deməsi ilə otaqdan çıxması bir oldu.

Qız yerində donmuş halda müəlliminin səsindəkiləri araşdırmağa başladı. Bu necə səs idi? Ona bu gün nə olub belə? Yox, hökmən atamla aralarında nəsə olub? Bu necə «sağ ol» idi? Elə bil daha məni görməyəcəkdi…

10

Axşamçağı idi. Xəzanın meydan suladığı, çiçəklərin yarpaqları saraltdığı bir gün… Şəfi başını köksünə əyib üstü mərmərli bir qəbrin ayaq tərəfində dayanmışdı. O, artıq altı il idi ki, hər cümə axşamı gəlib üç qəbrə baş çəkirdi. Əvvəlcə anasıyla atasının, sonra isə Hacının… Ata-anası haqqında xatirində çox az şey qaldığından onlar barədə çox da düşünə bilmirdi. Hacı haqqında isə düşünərkən xatirələr dəniz dalğaları kimi tükənmək bilmirdi. Axı əslində Şəfiyə atalıq eləyən o olmuşdu. Təkcə atalıqmı eləmişdi? Yox, bu müqəddəs adam Şəfinin dostu, qardaşı, müəllimi, həmdəmi idi. Şəfi hər cümə axşamı gəlib bir həftəlik sevinc və kədərini bu qəbirlə bölüşdürürdü.

Altı il. Bu altı il bəzən Şəfiyə uzun, çox uzun, bəzən də altı gün qədər yaxın gəlirdi.

Şəfi qarşısındakı məzara baxır, müdrik və mehriban Hacının bu torpaq altında uzandığını və bir daha qalxmayacağını təsəvvür etdikcə dəhşətə gəlirdi. Axı bu necə işdir? Beyin dağılır, ürək partlayır.

…Hacı, Hacı, hanı sənin müdrik, məzəli söhbətlərin, hanı adama yuxunu unutduran dadlı-dadlı «Min bir gecə» nağılların? Hanı Bağdad?

Hacı, sənin bu qədər sevdiyin Bağdad yenə həyatla, macəra və nağıllarla qaynayıb daşır… Səndən də əvvəl dünya var idi, Hacı, səndən sonra da var. Sənin getməyinlə dünyada nə dəyişdi? Heç şey.

 
Cəfakeş canımdan mən cana gəldim,
Sadəlövh könlümdən fəğana gəldim.
Mənsiz də dünyanın işi keçərmiş,
Əcəba, nə üçün cahana gəldim?
 

Hacı, sənin dediklərin düz çıxır. Tale mənə ərmağan göndərib. Hacı, on dörd gecəlik ay kimi bir qız. Axı sən həmişə deyərdin: Mirzə, sənin bəxtinə bir qız çıxacaq ki, bütün Gəncə tamaşasına gələcək. Allah sənə rəhmət eləsin, Hacı. Sən doğrudan da peyğəmbərdin. Hələ ki sənin sözlərinin xilafına heç bir əlamət görünmür. Bircə şeydə sözünə baxmadım ki, indi də cəzasını çəkirəm. Sən mənimçin ev alırdın, razı olmadım. Dedim özüm qazanıb tikdirərəm. Nə bilim. İndi birdən məsciddən də qovsalar? Axı daha onlara lazım deyiləm. Daha kitab üzü köçürməyə ehtiyac yoxdur. Neçə il məscid hücrələrində gözümün işığını cəfəng-cəfəng kitablar üstə əritdim.

Başını qaldırdı. Ala-bula buludların arasında səma görünürdü. Buludlar dağınıq halda harasa tələsirdilər. Külək yarpaqları qoparıb gül ləçəkləri kimi adlı-adsız qəbirlər üstə səpirdi. Elə bil təbiət zamanın qatları arasında çürüyən, unudulmuş qurbanlarını yad edirdi. Yarpaqlar Şəfinin üstünə tökülür, başına, çiyninə qonurdu.

11

İbrahim xan axşamüstü Züleyxanın otağına gəldi. Qız alçaq, yumşaq taxt üstə uzanıb tapşırıqları yazırdı. Hər şeyi unutmuş kimi sözləri yaza-yaza tələffüz edir, təkrarlayır, arada isə mahnı oxuyurdu.

İbrahim xan qapıda dayanıb qızına tamaşa edirdi. O, qızını hələ heç vaxt oxuyan görməmişdi. Bəlkə də əhəmiyyət verməmişdi və ya təsadüf etməmişdi. Züleyxa pəsdən o qədər gözəl oxuyurdu ki, mahnısına ara verərkən xan səbirsizliklə onun yenə nə vaxt oxuyacağını gözləyirdi. Yox, deyəsən bu sakit Mirzə öz işini görmüşdü. Xanın qaşları zəhmlə aşağı endi…

Bu necə olub? Bu gədə oğlu mənim qızımı necə yoldan çıxarıb? And olsun allahıma ki, əgər o öz diliylə qızın ağlını başından çıxarıbsa, vay halına. Yox, qız ona bənd olubsa, onda işim yoxdur. Görək özünü necə aparır…

Züleyxa səs eşidib nəğməsini kəsdi, başını qaldırdı. Xan gülümsədi.

– Sənin belə yaxşı səsin varmış.

Züleyxa qızarıb başını aşağı dikdi. Xan gəlib onun yanında oturdu, saçlarını sığalladı. Qız atasının niyə gəldiyini hiss edib, başını aşağı dikdi.

İbrahim xan fikirləşir, qızın xətrinə dəymədən məsələni necə öyrənməsi barədə ürəyində hey ölçüb-biçirdi.

Züleyxa hənirti eşidən maral kimi ürkək-ürkək atasına baxırdı. İbrahim xan laqeyd halda onun yazılarını götürüb tamaşa eləməyə başladı.

– Maşallah, deyəsən pis yazmırsan. Bəs oxumağın necədir, yazdığını oxuya bilirsənmi?..

Züleyxa nazla şikayətləndi:

– Oxumaq yazmaqdan da çətindir, – dedi.

Xan fürsət düşdüyünü zənn edib, birbaşa mətləbə keçdi.

– Müəllimindən necə, razısanmı?

O, bu sözləri deyib, diqqətlə qızın üzünə, gözlərinə baxdı. Züleyxa qurumuş dodaqlarını sıxdı. Qız acizcəsinə hiss etdi ki, ömrü boyu heç kimə yalan deməyi bacarmayacaq. Başını aşağı endirib pıçıltıya bənzər səslə:

– Pis deyil… – dedi.

Xan da qızının ürəyindən keçənləri duyubmuş kimi birdən-birə qəti və qəfil hücuma keçdi.

– Qızım, səndən bir söz soruşmaq istəyirəm, düzünü deyəcəksənmi?

Züleyxa diksindi, rəngi o dəqiqə ağardı. Sinəsi qalxıb-enməyə başladı: göy gurultusunun ilk səsi eşidilmişdi.

Xan qızının cavabını gözləmədən:

– Mirzə Şəfi sənə ayrı barədə, yəni dərsə aid olmayan işlər barədə, – xan öskürdü, bir anlıq nəzərləri başını aşağı dikib pul kimi qızarmış qızının üzündə ilişdi, – sənə… – Xan söz axtardı, – Sənə xoşu gəldiyi barədə bir söz-zad deməyib ki?

Züleyxa yavaş-yavaş başını qaldırdı:

– Yox.

Xan nəzərlərini qızının üzündən ayırmadan:

– Heç?

Züleyxa sakitcəsinə:

– Heç.

Xan razı halda əlini dizinə vurub ayağa qalxdı:

– Yaxşı, dərsini oxu…

«Bəs necə olsun?»

Xan bu sual altında düşünə-düşünə eyvana çıxdı.

12

Şəfi məscidin həyətinə girib bir neçə addım atmışdı ki, arxadan kor Qulamhüseynin səsini eşitdi:

– Ay Mirzə.

Şəfi gülümsəyib geri döndü. Bu müdrik, zavallı qoca ona həmişə belə hörmətlə müraciət edirdi ki, bu da Şəfi üçün çox təəccüblü idi. Hər halda hörmət qarşılıqlı idi. Yəqin ki, bütün Gəncədə qocanın söhbətlərinə Şəfi qədər maraqla qulaq asan ikinci bir adam çətin tapılardı.

– Bəli.

Qoca üzünü səs gələn tərəfə çevirdi:

– Heç bilmirəm necə olub, gəlişindən xəbər tutmamışam.

– Hə, – qoca əlavə söhbətləri artıq bilib, birbaşa mətləbə keçdi. – Səni bir cavan soruşdu…

Qoca verdiyi xəbərdən ləzzət ala-ala təsbehini çevirdi. Sonra əlini Şəfiyə uzadıb pıçıltıya bənzər səslə:

– Bura gəl, – dedi.

Şəfi təəccüblə qocaya yaxınlaşdı. Qoca geriyə dönüb öz komacığına girdi, dolu bir zənbili çölə sürüməyə başladı.

– Gəl götür, sənə çatacaq.

Şəfi quruyub qaldı.

– Bu nədir?

Qoca təsbehini çevirə-çevirə cavab verdi:

– Bilmirəm, dedi ki, Mirzə Şəfiyə çatacaq.

Qoca, Şəfinin hələ də tərəddüd elədiyini başa düşdü:

– Zənbildə məktub var, hər şey orda yazılıb.

Şəfi:

– Bəlkə qardaşımdandır, – deyib zənbili götürdü. – Görəsən nə əcəb, beş il olar ki, heç üzünü görmürəm.

Onun uzaqlaşan ayaq səslərinə qulaq asan qoca fərəhlə gülümsəyirdi.

Axşam namazı yenicə qurtarmışdı. Camaat bir-bir, iki-iki məscid həyətini tərk edirdi. Xətib Əbdülrəzzaq qapı ağzında axund Sədrəddinlə danışırdı. Əlində zənbil olan Şəfi axundu görüb diksindi, qayıtmaq istədi, ancaq gec idi. Salam verib məscidə girdi. Axundun səsini yavaşıtmasından hiss etdi ki, söhbət ola bilsin ki, onun barəsində gedir. Yəqin axund Əbdülrəzzağa şikayət eləyir. Sevinc kədərə qarışıb gəlir. Sabah dərs günüdür…

Şəfi hücrəsinin pəncərəsini çəkib oturdu. Dünən yarımçıq qalmış şamı yandırdı. Yuxarıdakı kiçik pəncərədən külək əsirdi. Ancaq yarpaqlarının çoxu tökülmüş çinarın xışıltısı xeyli azalmışdı. Yay günləri bütün evlərdən isti olan hücrə indi də vaxtından əvvəl soyuyurdu.

Şəfi zənbilin tikişini kəsdi. Lap üstə qatlanmış bir kağız qoyulmuşdu. Açdı. Aydın xətlə yazıldığından çox asanlıqla oxudu.

«Əziz Şəfi. Mən sizi çoxdan tanıyıram. Siz də məni beş-altı yerdə görmüsünüz. Axırıncı görüşümüzdə təsadüf elə gətirib ki, yanınızda xəcalətli olmuşam. İki ay əvvəl Narınqalada, erməni meyxanasındakı əhvalat yadınızdadırmı? Sizi bayıra çıxaran, sonra sizdən üzr istəyən cavanı xatırlayırsınızmı? Mən həmən cavanam. Adım Nacidir. Sizin şeirlərinizə pərəstiş eləyənlərdənəm. Çoxdandı ki, siznən tanış olmaq, dost olmaq istəyirdim. İş baş açmağa qoymurdu. Axır ki, bu gün gəldim. Siz də evdə olmadınız. Sabah axşam yenə gələcəyəm. Xahiş eləyirəm zənbili qardaş sovqatı kimi qəbul eləyəsiz».

Şəfi dərindən nəfəs alıb başını qaldırdı. Hə, deməli belə. Öz-özünə güldü. Qəribə əhvalatdır. Bəlkə zənbili qoyum qalsın. Bəlkə məni ələ salmaq üçün düzəldiblər. Yox, görüm zənbildə nə var? Deyəsən, yaxşı iy gəlir. Bu nədir? Bişmiş çolpa? Bəs bu nədir? O, bağlamanın ipini açdı, rəngi birdən-birə dəyişdi… Nə qədər vaxtında gəlib… O, indi xatırladı ki, əynindəki kürk tamam vecdən düşüb… İstər-istəməz papağını başından götürüb baxdı. Tamam yeyilmişdi… Təzəsini almaq lazımdır… Zənbildən daha iki dolu kuzə çıxdı. Sözsüz ki, şərab idi. Sonra da üç dənə təndir çörəyi… Bəs bu nədir? Pul kisəsi… Şəfi güləbətin kisəni silkələdi. İçərisindəkilər cingildədi… Doğrudanmı yəni pul da var?.. İpi açıb, kisənin küncündən tutub başıaşağı silkələdi… Beş əşrəfi cingiltiylə ovcuna düşdü. Şəfi başını aşağı dikib xeyli vaxt pullara tamaşa elədi. Sonra yenidən kisəyə salıb cibinə qoydu. Kuzələri məxmər bağlamaya büküb bağladı. Sonra da oturub süfrə açdı. Elə birinci tikəni ağzına aparmışdı ki, nəsə xatırladı. Toyuqla çörəyin birini götürüb həyətə çıxdı.

Qulamhüseyn hücrəsinə çəkilmişdi. Şəfi, qocanı səslədi.

– Buyur, Mirzə…

Şəfi toyuğu büküb qocaya verdi…

Qoca əlindəkini yoxlaya-yoxlaya Şəfiyə dua eləməyə başladı.