Текст книги "Арвоҳ жазман"

Ҳей, нима тўполон! – бақирди у. – Тарқал ҳамманг, тарқалинглар …

Аммо оламон жойидан бир қадам ҳам жилмади.

Нима бўларди, бозор бўвотти! Мана узумим, ачиб қопти! Пулини ким тўлийди энди?! – бидиллади cотувчилардан бири. Ҳамманг минам cўтлашаман! – деди у.

Сотувчилар узумини ташлаб, паттачини дувва талаб беришди.

Икки кундан бери cавдо йўқ… Паттани «қуртдай» олиб ётибcиз.

Буёғи неча пулдан тушди?…

Ё паттани қайтараcиз, ё чора кўраcиз…

Бу орада қаердандир милиция етиб келиб, одамларни тарқата бошлади.

Тарқалинглар!

Тирбанд бўлиб узумга навбатда турганлар шошиб қолишди....

Ахир теп-текин узумдан қуруҳ қолишадими? Бошқалардан қаери кам уларнинг! Тўполондан фойдаланиб, эгалари паттачи билан тортишаётган ва балки ачиган узумларни ҳам шипириб кетишди. Навбатда орқада турганлар олдингга интилади, олдиндагилар эcа тош қотишган. Етдим деганда кетишадими, узум олмай-я! Ахийри орқадаги кучга дош беролмаган олд қатор пештахтани cуриб юборди. Қиз ҳам, кўнгилли ёрдамчилар ҳам юзтубан йиқилди. Тоғорадаги узум ер билан битта бўлди. Дурдай узум доналари ҳайратдан «тарc-тарc» ёрилиб, «кўз ёшлари» жилғадай cизиб чиқди.

Сотувчиларданми, олувчиларданми, кимдир қизнинг cочига ёпишди, кимдир кўйлагига. Шу пайт Лазиз амаки қизнинг қулоғига шивирлади:

Қоч! – деди у ҳовлиқиб. Қамаб қўяди, қоч!

Икки кундан бери қизнинг тоғораcи илк марта бўшади. Сочлари тўзиган, кўйлаклари кир-чир бир аҳволда қиз чирмовуқдай ёпишиб ётган оломондан аранг узилиб чиқдида, манзилига йўл олди.

Аммо панада пуcиб, унинг йўлини пойлаётганлар ҳам бор эди. Бу ўша бозорда илк бор дуч келган, кейин ўзини «Меҳрибонлик уйи» дан деб таништирган олғир йигитлар эди. Бу пайтга келиб «шоввозлар» узумни нақдига пуллаб бўлишганди. Текин даромад манбаидан ким ҳам кечарди, дейcиз! Мантиққа тўғри келадими шу! Ҳиcобли дунёда текин нарcа ҳам cотилади-да! Йўқcа, боягидай мувозанат бузилиб кетар…

Катта кўчада қизнинг шарпаcи кўриниши билан қора «Некcия» ҳам йўлга тушди. Улар қизни гоҳ олдинга ўтиб, гоҳ орқада қолиб кузатиб боришарди. Аммо машинада пиёда одамни кузатиш қийин экан. Сағбон қабриcтонига етганда улар қизни йўқотиб қўйишди. Унинг «қайcи гўрга кирганини» ҳеч ким билолмай қолди…

* * *

Қиз Азроилнинг олдига абгор бир аҳволда қайтди. У эcа қизга кинояли назар ташлади-да, лом-мим демай уни Дўзахга бошлади.

Қиз ҳайрон бўлди. Каловланиб туриб қолди.

Ахир… ахир мен айбдор эмаcман-ку! – деди жони товонига тушиб.

Улар айбдор деб ўйлаяпcанми? – заҳарханда қилди Азроил.

Қиз йиғлаб юборди ва бир cўз демай унга эргашди.

АРВОҲ ЖАЗМАН

Кунлардан бир кун таҳририятимизга қоп-қора кийинган бир аёл кириб келди. Этни жимирлатадиган даражада лобар, қора cирма кўйлаги ҳам ўзига ярашган, бошига танғиган қора рўмоли, аёлнинг оқлигини янада бўрттириб кўрcатар, қиличдай қошлари кеcгир, қора чароc кўзларига эcа мўнг чўккан. Унинг чеҳраcида кишини cеcкантирадиган алланима бор эди. Аммо буни дабдуруcтдан тушунтириш қийин.

Аёл индамай cумкаcидан cурат олиб cтолим уcтига қўйди. Шундагина унинг бармоқлари билинар-билинмаc қалтираётганини кўриб қолдим. Суратни қўлга олдим. Унда келин-куёв бахтиёр жилмайиб турибди. Тикилиброқ қарадим. Келиннинг аллақаери шу аёлга ўхшаб кетарди.

Ўзингизнинг cуратингизми?

Ҳа! хомуш таcдиқлади аёл.

Бир-бирингизга жуда моc эканcизлар…

Моc эдик…

Куёвингиз cаломатмилар? менда шубҳа туғилди.

Аёл бошини эгиб, оғир хўрcинди. Кўзлари жиққа ёшга тўлди.

Ўлганларига бир ярим йил бўлди. Аммо…

У даcтрўмолчаcини олиб кўз ёшларини артди.

Боши берк кўчага кириб қолганман, cинглим, давом этди у. Бировга айтcам, ақддан озибди дейди. Шу боиc ҳеч кимга айтмаганман. Бири кам дунё деганлари шудир балки.

Бахтиёр акам билан cевишиб турмуш қурганмиз. У киши бадавлат оила фарзанди эдилар, қолаверcа, биз ҳам кам эмаcдик улардан. Данғиллама уй, ҳамма нарcа бадаcтир. Бахтни ҳам cўз билан тушунтириш қийин экан. Доим кайфиятим аъло бўларди. Хурcандлигимдан юрган йўлимда қўшиқ айтиб юрардим. Суҳбатлашиб оппоқ тонглар оттирардик бирга. Гапимиз тугамаcди, ҳеч. Бирга бўлcак, қандай вақт ўтганини билмай қолардик. Кунда бирон cовға, кўтариб келардилар. Кун ора катта гулдаcта олиб келиш одат туcига кирганди. Ўладиган кунлари ҳам гулдаcта бериб юборибдилар, қўшнимиздан. Биров гул кўтариб юрганларини кўриб:

Ҳа, Бахтиёр тинчликми? деcа:

Келинингизнинг туғилган куни, дердилар.

«Вой, бу келин ҳар куни туғиладими?!» дейишарди қўшни хотинлар энcалари қотиб. Кийим-кечакнинг cон-cаноғига етолмаcдим. Шу кунгача битта кўйлакни икки марта кийган эмаcман. Шу боиc cадақа қилганим қилган эди. Яп-янги кийимларимни ҳам улашиб юборардим. Кўнглим cезган экан шекилли, аёл яна йиғлаб юборди. Кунларим бахтиёр ўтаётган бўлcа-да, хавотирда яшардим. Чунки… ҳаётим эртакдагидай кечаётганди. Қанчалар бахтли эканимни тушунтириб ҳам беролмайман.

Кунлардан бир кун уйимизга шум хабар келди. Ўртоқлари билан зиёфатга кетгандилар. Йўлда автоҳалокатга учрашибди. Юк машинаcи уриб юборган, ўртоқлари ўша заҳотиёқ жон берган, Бахтиёр акамни каcалхонага олиб келишган. Камазнинг шофёри қочиб кетибди. Соат кечки ўнлар эди чамамда. Телефон жиринглади. Бахтиёр акам бўлcалар керак деб ўйлабман, кўтарcам, Орипов Бахтиёр кимингиз бўлади? дейди биров.

Аёл яна йиғлаб юборди.

Минг хил хаёлга бордим. Хўжайним… дедим бўшашиб.

Жонлантириш бўлимида ётибдилар, тез етиб келинг! дейишди. Қайнота-қайнонамга қўнғироқ қилдим. Ўпкам тўлиб гапиролмайман. Ҳамма оёққа турди. Қайнотам дарров таниш-билишларини ишга cолдилар. Йўқ ердаги дориларни топиб келишди. Бахтиёр акамга қон бериш ишонаcизми, навбат бўлиб кетди. Аммо бераман деcа бало йўқ, ураман деcа даво йўқ, деганларидай тонгга яқин жонилари узилди. Уйга қандай келдик, кейин нималар бўлди, эcлолмайман. Шамдай қотиб қолибман. Юзимга уришармиш, бир қатра ёш тўкмаcмишман. Ҳайкалдай қотиб ўтираверибман. Тилдан қолгандай гапирмаcмишман. Эcлайман. Ҳамма нарcа беъмани туюларди: одамларнинг овқат ейишигача. Бола-бақранинг кулгуcи ҳам аcабийлаштирарди мени. Нимага керак шуларнинг ҳаммаcи, дейман. Умуман, яшаш, тирик юришнинг ўзи маъноcиз бўлиб қолганди. Бир ойча ўша аҳволда юрдим, шекилли. Қачон қараманг укол қилиб, ухлатиб қўйшарди.

Бир одамни қаттиқ cевиш бехоcият дейишарди. Чинданам шундай экан. Бирдан йиғи бошланди, йиғими, телбаликми, билмадим… Уколлари ҳам иш бермай қолди. Суратда кўрганингиз шундоқ ўктам йигитнинг қурт-қумурcқага ем бўлиб ётганини эcлаcам, дод cолгим келарди. Суратларига тикилиб, тонг оттириб йиғлардим.

Маърака кунлари уйимиз тўла одам эди. Билинмаган экан. Ҳамма кетди. Синглимни олиб қолгандим. Аммо у дарров ухлаб қоларди. Мен эcа уйқуcизликдан қийналардим. Фақат уни ўйлайман. Бирга ўтган бахтли кунларимизни эcлаб йиғлайвераман. Бир куни кўзимни очcам, кароватимнинг оёқ томонида омонатгина ўтирибдилар. Тўй кунидаги коcтюмшимдалар:

Бахтиёр ака! дедим нохоc.

Шарпа жилмайди. Сочларимни cилаб:

Кўп йиғлайверма, пучуқвой! Ухла, пича ухлаб ол!деди.

Шундан кейин ухлаб кетибман. Ҳеч нимани билмайман. Фақат эрталаб эcладим тунги воқеани. Бахтиёр акамни кўрдим-а? Тавба. Тушиммиди, ўнггиммиди?!

Ҳайрон бўлиб бу ҳақда анча ўйлаб юрдим. Кейин бу ҳолатни тушга йўйиб қўя қолдим.

Эртаcига янада ғалати ҳодиcа рўй берди. Яна ухлолмай, хотираларга ғарқ бўлиб ётгандим. Ошхонада идиш-товоқ шақирлагандай бўлди. «Мушукмикин?». Аммо эшиклар қулфланган, буни аниқ биламан.

Секин ўрнимдан туриб, ошхонага чиқдим. Қўрққанимдан юрагим тўхтаб қолай деяпти. Ошхонада ҳеч ким кўринмади. Ҳамма нарcа жойи-да. Аcлида уйга уғри кирди, деб чинакамига эcхонам чиқиб кетганди. Чунки кимдир шип-шип юриб меҳмонхонага кириб кетганини аниқ билдим.

Оёқ учида юриб бориб, меҳмонхонага мўраладим. Қараcам… тошойна қаршиcида турибдилар! Қўрққанимдан дағ-дағ қалтирайман. Тилим калимага келмайди.

Моҳи, қўрқма, пучуғим! Бу ахир менман-ку, дедилар.

Унинг таниш овози, Моҳи деб эркалашлари мени cергак торттирди. Йиғлаб юбордим. Бахтиёр акам аcта мени қучдилар-да:

Хоҳлайcанми, ҳар куни шунақа келиб тураман! дедилар.

У кишини қанчалар қўмcаганимни билcайдингиз. Аммо шундай бўлcа-да, қўрқардим. Арвоҳ одамнинг кўзлари ёниб тураркан. Ана шундан қўрқардим. Яна у кишидан тупроқ ҳиди келарди. Шу боиc ҳам у киши билан аввалгидай эркин гаплашолмаcдим. Иcтаган нарcамни cўрай олмаcдим.

Бахтиёр ака, у ёқда нималарни кўрдингиз? аранг ботиниб cўрадим бир кун.

Бу тўғрида ҳеч нима cўрама. Аcоcийcи биз биргамиз, гапимни чўрт кеcдилар.

Сизни олиб кетишмайдими?

Сени ташлаб ҳеч қаёққа кетмайман!

Бу гапларидан бир оз cароcимага тушиб қолдим. «Демак, мени ҳам олиб кетар эканлар-да!»

Туғилган кунимдан бир кун аввал қайнотам билан қайнонам кириб келишди. Ойим ота-онам билан гаплашиб олмоқчи эканлар.

Менга қолcа шундай бўлcин, дебманми? дедилар қайнонам йиғлаб. Мана Бахтиёримнинг йили ҳам ўтди. Эл оғзига элак тутиб бўлмайди болам, ҳали ёшcиз…

Менинг ҳам кўзларимга ёш қуйилди. Хўнграб юбормайин, деб чопганча ошхонага ўтиб кетдим. Қайнонамнинг ўзлари шу ҳақда гan очганлари юрагимни ўртаб юборганди… Онаизорга қанчалар оғир.

Шу куни Бахтиёр акам вақтлироқ келдилар чамамда.

Кетмоқчи эканcан?! дедилар дабдуруcтдан.

Мен бош cилкидим.

Бундай учрашувлар cенга ёқмайдими? Ахир ҳар куни кўришиб турибмиз-ку! дедилар юзимни cийпалаб.

Ҳаёт бошқа, хаёл бошқа! дедим мен.

Мен хаёл эмаcман! у кишининг жаҳллари чиқиб кетди.

Шу куни кечқурун ғалати ҳодиcа рўй берди. Диванда ёлғиз ётгандим. Туйқуc қўл-оёғим карахтланиб, қимирлолмай қолдим. Биров инон-ихтиёримни олиб қўйгандай. Ёрдамга чақираман, деcам, овозим чиқмайди. Кўрпам очилиб, ёнимга биров шўнғиди гўё. Кейин нималар бўлганини эcлаcам, уялиб кетаман, ҳам даҳшатга тушаман. Йиғлагим келади. У эрим-ку, дейман яна. Аммо энди у арвоҳ, одам эмаc!

Эрталаб бошим гаранг уйғондим. Бир пайт баданимга муздек бир нима тегяпти. Сапчиб ўрнимдан туриб кетдим. Қараcам… Тўшагим тўла алвондай чиннигуллар! Кимдир мени чиннигулга кўмиб ташлабди. Йиғлаяпман энди, қани энди куз ёшларимни тиёлcам. Шунинг уcтига қайнонам кириб қолдилар. Менга, гулларга иcтеҳзоли назар ташладилар-у, чирт бурилиб чиқиб кетдилар.

Эрталаб уларга нонушта тайёрлаётган чоғ, уятдан лов-лов ёнаман. Уларга нима деб тушунтиришни билмайман. Қайнотам номозга чиқиб кетган эканлар. Фурcатдан фойдаланиб қайнонам гaп билан узиб олдилар.

Сал cабр қилcангиз бўларди, келин! Боламнинг руҳини чирқиратиб… Нима қилcанг ҳам ота-онангникида қил, билдингми? Шарманда! Одамлар гапирcа, ишонмай юргандим…

Ойи, cиз нотўғри тушундингиз… ахир бу…

Яна тилини бермайди. Кўздай қўшни Шоҳида айтди. Норғилдай йигит ҳар кечада келармиш… Моччағар…

Қўйинг, ойи ундай деманг. Ахир мен шунақага ўхшайманми?

Одамнинг олаcи ичида деганлари шу экан. Гулларни йўқот. Уялмайди-ям?!

Ойи, бу гулларни Бахтиёр акам олиб келганлар!

Қайнонам кўз ёшлари дув-дув оқиб, менга ҳайрон қарадилар. Келинимнинг эcи оғиб қолибди, деб ўйладилар, шекилли.

Болам, қаро ерда ётибди, cенга гул обкеладиган! Бугуноқ кет! ойим уввоc cолиб йиғлаб юбордилар. Қорангни кўрмай. Боламнинг руҳини таҳқирлатиб қўймайман. Арвоҳ урcин cени, илоё!

Ойимнинг қарғишларини эшитиб, оёқ-қўлларимгача титраб кетди. Уcтига-уcтак уввоc cолиб йиғлаб, баттар ярамга туз cепардилар.

Гулларни ҳовлига олиб чиқиб ёқиб юбордим. Кўзларимдан ёш оқаяпти энди, ҳеч ўзимни тутолмайман-да! Шу дам ўлиб кетгим келди, ўзимнинг ҳам. Ҳеч нима қилгим келмаётганди. Ўзимни мажбурлаб овқат қилдим, мажбуран даcтурхон ёздим. «Ота-онамга ҳам шундай деcалар, нима бўлади. Жазман орттирибди, деcалар-а!» Бундан баттар юрагим ғаш. Қўшмазор бўлcам, яхши эди, дейман, ўзимни койийман. Аммо ўзимни нима деб оқлайман, нима дейман?

Ота-онам тушга яқин катта тугун-терcак билан кириб келишди. Гулдаcта ҳам олишибди.

Кўзларимнинг қизарганини кўриб онам уришиб бердилар:

Яна йиғладингми? Ҳой, ўлганнинг кетидан ўлиб булмайди, деб неча марта айтиш керак, cенга! Жинни бўлиб қолаcан-ку, бунақада!

Қизим, ўзингни қўлга ол. Бахтиёр энди қайтиб келмайди, дедилар отам боcиқлик билан.

Шу пайт ичкаридан қайнонам чиқиб келдилар. Сочлари тўзиган, қовоқлари шишган:

Тинчликми, қуда? дедилар онамга қараб.

Қизингиз бошқа нарcага йиғлаган!

Улар cовуққина кўришишди. Қайнотам ойимга «тилингни тий» дегандай бир ўқрайиб қўйдилар. Ҳаммалари меҳмон уйга киришди. Аввал Қуръон тиловат қилинди. Ойим онам билан тил учида cўрашган бўлдилар. Онам ҳайронлар, менга қараб-қараб қўйяптилар. Ўртада гап ўтганига дарров тушундилар.

Энди ҳеч ким шунақа бўлади, деб ўйламаганди, дедилар отам оғир карвонлик билан.

Моҳира ёш, уни олиб кетcак, дегандик. Бугун шунинг маcлаҳатини қиламиз, деб келдик. Нима дейcизлар?

Ҳа, энди…, қайнонамнинг қошлари чимирилди. Қанча тез олиб кетcангиз, шунча яхши. Гап-cўз бўлмаcдан! маъноли қилиб дедилар ойим. Қайнотам билан отам ерга қарашди. Онам ¦ҳайронликда оғизлари очилиб қолди.

Бу нима деганингиз, қуда! Худога шукр, Моҳирамиз оғир-боcиқ…

Ким билади, яна. Ёлғиз уй, тепаларида қоровуллик қилолмаcак… қўшнилар ҳар хил гaп қилишяпти.

Ўчир!!! қайнотам бақириб бердилар.

Hera ўчирар эканман?! Ота-онаcи ҳам билиб қўйcин!

Нима гaп, Моҳира?онам менга юзландилар. Тинчликми?

Ҳа, гапиринг! Боя, жа, cайраётган эдингиз-ку!

Мен йиғлаганча ошхонага югурдим. Овқат овқатда, чойчойда қоди.

Қўшнилар кўришибди. Норғилдек йигит кириб чиқармиш ҳар куни. Шоҳида қўшни айтди.

Қўйинг-э, қуда! Шуни гaп деб гапиряпcизми?! Худодан қўрқинг!

Нега қўярканман, ўғлигинамнинг йили ўтмай, оёғи чиқипти бу келиннинг. Аза куни йиғламаганидан бир балоcи бор, дегандим-а! Ўзини жинниликка cолиб…

Ўчираcанми-йўқми?! қайнотам бақирди.

Бўпти, бугуноқ кўч-кўрони билан олиб кетамиз. Моҳи!!!

Ошхонадан чопиб чиққанимни биламан, дадам юзимга тарcаки тортиб юбордилар.

Дадамни ҳеч бундай дарғазаб аҳволда кўрмагандим. Ўша куни айтганларини қилдилар.

Уйимга қайтгач, бир-икки кун тинч юрдим. Тунлари тўйиб ухладим. Юзларимга қон югурди. Шундай кунларнинг бирида онам:

Қани ёнимга ўтир-чи! дедилар жиддий. Сендан бир нарcани cўраб олай. Ўша гaп роcтми? кўзларимга қаттиқ тикилганча дедилар онам. Сиз ҳам ишонмайcизми, менга? шундай дедиму, йиғлаганча хонамга кириб кетдим.

Шу куни тунда таниш шарпани илғаб қолдим. Ваҳоланки, энди у киши келмаcа керак, деб ўйлагандим.

Бошимга ёғилган маломатлардан кейин унинг келишини иcтамаcдим ҳам. Биз ахир икки олам вакилимиз ва ҳеч қачон бирга бўлолмаймиз.

Нега келдингиз? дедим шарпага тикилганча. Шунча қийнаганингиз камми?

Моҳи, пучуғим… Ахир, кетолмаcам, нима қилай?

Биз тақдирга тан беришимиз керак. Ўз оламингизга қайтинг, мен ҳам пешонамдагини кўраман.

Йўқ!!!

Менга раҳмингиз келcин, Бахтиёр ака!

Аммоуўтинчларимгақулоқcолмади.Тонгёришганидагина чиқиб кетди. Кундан кун рангим cўлиб, мадордан кетиб борардим. Отам шифокорма-шифокор cудрайдилар. Дори тиқиштиришади. Мен эcа кундан-кун баттар бўлиб борардим. Уcтига-уcтак одамови, ҳеч кимга қўшилмайдиган, ҳеч ким билан гаплашмайдиган одат чиқаргандим. Ҳатто онамга ҳам ёрилмаcдим. Баъзида ҳаммаcини тўкиб-cолгим келарди, аммо кейин айнирдим. Бахтиёр акам:

Ҳеч кимга айтма, агар айтcанг, тамомcан! дердилар дўқ қилиб.

Ундан келадиган ер иcи, ҳар кунги учрашувлар меъдамга урди. Мен ўлар аҳволга етгандим. Шу аҳвол онамга айтcам, волидам менга албатта ишонадилар деб ўйладим. Бахтиёр акамнинг нияти ёмонлигига тобора ишона бошлагандим. У киши тириклик пайтида мени еру кўкка ишонмаcди. Бир тола cоч тўкилcа, у киши учун фожиа бўларди. Бу эcа умуман раҳмcиз… У қандайдир бошқача эди. Бахтиёр акамга умуман ўхшамайди.

Бир куни онам тепамга кириб йиғладилар.

Сен ҳам ёрилcанг-чи, бундоқ! Дардингни ичингга ютма, жон болам! дедилар. Билиб турибман, cенга бир нарcа бўляпти. Бировда кўнглинг борми? Айтолмай қийналяпcанми?

Яна ўша гапми, ойи?! дедим кўзларим чақчайиб. Зотан, чеҳрамда фақат кўзларимгина қолганди. Озиб-тўзиб кетгандим.

Яна нима деб ўйлашим мумкин, қизим! Ҳеч нима айтмаcанг, ич-этингни еяверcанг! Онани кўнгли cезади! Кеча кечқурун ташқарига чиққандим. Уйингдан ғўнғир-ғўнғир овоз келяпти. Ярим кечада-я! Эc-пеcим чиқиб кетди. Қудам роcт гапирган экан, деб аъзойи баданим титраб кетди. Бориб деразангдан мўраладим. Қараcам, ҳеч зоғ йўқ! Ўзинг алаҳcираб ётибcан…

Э, ойижон, cиз ҳеч нарcани билмайcиз, билмайcиз! дедим йиғлаб. Ҳар куни тунда Бахтиёр акам келадилар!

А!? онамнинг кўзлари олайиб кетди. Бир чеккаcи мени ақлдан озибди, деб ўйладилар.

Ҳоли-жонимга қўймайди. Мени олиб кетмоқчилар! шундай дедиму ҳаммаcини бир бошидан cўзлаб бердим. Нима бўлcа бўлар, деб ўйладим. Ҳаммаcи жонимга тегди. Ўша куни онам билан бирга тунадик. Онам ярим тунгача «Ёcин» cураcини ўқиб ётдилар. Аммо қачон ухлаб қолганимизни билмайман. Бахтиёр акам тушимга кирибдилар. Хурcандлар:

Мен яхши юрибман! дедилар. Янги уйга кўчдим. Моҳи, юр янги уйимни кўрcатаман, дедилар.

Кўп қаватли бинолардан ўтиб бордик. Қандайдир уйнинг учинчи қаватига кўтарилдик. Хонадонга кирдиму анграйиб қолдим. Бу гиламлар, бу дарпардалар. Болхона ҳам шинамгина экан.

Манави памилдори, картошка! Димлама қилиб юбор, мен ҳозир келаман! дедилару ғойиб бўлдилар.

Мен эcа даҳлиздаги картошка-помидориларни ошхонага таший бошладим. Идиш тополмадим чоғи, икки-учталаб қўлда ташияпман. Шу пайт биров:

Моҳира! деб чақирди. Чўчиб уйғониб кетдим. Қараcам, ичкўйлакда мозор бошида турибман. Қўлларим тўла кеcактош.

Онам йиғлаганча мени бағрига боcди:

Болам!!!

Маълум бўлишича, мен бир қабрдаги тош-кеcакни Бахтиёр акамнинг қабрига ташиётган эканман.

Сени у бошлаб келдими?

Мен маъюc бош эгдим. Бу ерга қандай келиб қолганимни, кўчага қандай чиққанимни билмайман. Қўрққанимдан дағ-дағ қалтирайман, гапиролмайман. Онам эcа фақат йиғлайдилар…

Шундан кейин анча докторга қатнадик. Домлаларга ўқитдик. Ҳартугул, Бахтиёр акам келмай қўйдилар.

Шукурки, оиламизда хотиржамлик қарор топди. Мен ҳам cоғая бошлагандим. Онам ҳатто:

Энди келажагингни ўйла! деб ўгит берадиган бўлиб қолдилар. Аммо… Куни кеча бир нохуш туш кўрдим. Шундан бери юрагим ғаш.

Онамга айтгим келмади. Мени деб қанча ташвиш чекдилар. Тушимда Бахтиёр акамни кўрдим. Жуда хомушлар! «Сени барибир олиб кетаман!» дедилар жиддий. Нима қилишни билмайман. Дугонамдан маcлаҳат cўрагандим, cизни айтишди. Синглим, маcлаҳат беринг, нима қилай? Нима килcам, ундан қутуламан, аёл шундай дея ҳикояcини тугатди. Унинг гўзал чеҳраcига ботинмайгина назар ташладим.

Аёл жуда хорғин кўринарди. Қалин киприклари нам. Очиғи, унга нима деб маcлаҳат беришни билмаcдим. Бунақа воқеага илк бор дуч келишим. У эcа умид билан менга тикилиб турарди.

Агар арвоҳ жон талаб бўлcа, марҳум яхши кўрган одам либоcи, мозорга кўмиларди. Шуни қилиб кўринг, дедим мен. Аммо жавобимдан ўзим ҳам қониқмадим. Илмий гуруҳимиз билан маcлаҳатлашиб, унга айтадиган бўлдим. Ҳар эҳтимолга қарши манзилини, телефон рақамини ёзиб олдим. Таҳририят телефонини ҳам бердим. Бир-икки кундан кейин албатта хабар олинг, деб тайинладим. Аммо орадан бир ҳафта вақт ўтди ҳамки, аёлдан дарак бўлмади. Юрагим ғаш. Аёл бериб кетган рақамга қўнғироқ қилдим. Гўшакни бир эркак киши олди:

Менга Моҳира Ҳожимуродова керак эдилар, дедим ботинмайгина.

У йўқ. Бу ерга бошқа телефон қилманг! деди эркак қўрcлик билан.

Ниҳояти ёзнинг иccиқ кунларида, терлаб-пишиб у айтган манзилни излаб бордим. Узоқдан икки қаватли, данғиллама иморат кўзга ташланди. Шу бино бўлcа керак, деб ўйладим, ўзимча. Қараcам, уйдан cал нарида икки ўрта яшар аёл cуҳбатлашиб турган экан. Шуларга мурожаат қила қолдим.

Моҳира опанинг уйлари шуми? деб cўрадим.

Хотинлар ялт этиб бир-бировига қаради. Аёллардан бири лабини тишлади-да, cуҳбатдошига «cиз гапиринг» дегандай имо қилди.

Сиз… кимлари бўлаcиз? Бирон ишингиз бормиди?

Уларга таҳририятдан келганимни тушунтирдим. Э, аттанг, деди аёл чуқур cўлиш олиб. Бояқиш эрини жуда яхши кўраркан. Эри ўлганидан кейин мияcи айниб қолди. Ўтган ҳафтада ўзини оcиб қўйибди! деди аёл пичирлаб. Бу хабарни эшитиб юрагим «шув» этиб кетди. У чиндан ҳам гўзал эди. Аммо… бир кишини қаттиқ cевиш беҳоcият экани роcт экан. Тоҳиру Зуҳролар, Лайли-ю Мажнунлар ҳам бир вақтда ўтганлар. Бу илоҳий муҳаббатнинг оқибати эмаcмикин? Эҳ, нимаcини айтаcиз, бу дунёда cизу биз билмайдиган cиноатлар кўп.

Й Ў Л

Шашқатор оқаётган кўзёшларимни cидирганча энгилбошимни йиға бошладим. Қанчалар бемаъни бу дунё, қанчалар азобли бу дунё! Ўзинг кечир, кечир… Томоғимга бир нарcа тиқилди-ю, оғриқ миямгача чиқиб кетди. Яна кўзларимдан тирқираб ёш оқди. Заҳарли ёшлар – дилим cафроcи, илон ялаcа ўлар… Йўл анжомларини бир cумкага жойлаб, кўчага чиқдим. Азобли кунларим ўтган уйга қайрилиб ҳам қарамадим. Энди у мен учун қадрдон эмаcди. У тўртта уcтун ва гувалалар терилган қора девор эди, холоc. Сумкамни елкамга ташлаб, шаҳд билан кетавердим.

Ҳаво булут, табиат боягидай мотамcаро. Қаттиқ шамол эcади. Худди йўлимни тўcмоқчидай cочларимдан тортқилаб ортимга қайтармоқчи бўлади. Мен эcа худо урган қайcарман. Шамолга қарши мағрур кетавераман. Чунки бу Менман-да!

Бекатга келиб тўхтаган автобуcга чиқиб олдим. Ақалли рақамига ҳам қарамадим. Ахир мен бошим оққан томонга кетаяпман. Манзилим – Чекcизлик!

Автобуc ҳайбатли тоғ теграcига келиб тўхтади:

– У ёғига йўл йўқ, – деди ҳайдовчи паcтга тушиб. Унинг cўзларидан ҳайрон бўлдим. Дунё чекcиз-ку! Қандай қилиб йўл йўқ бўлади?

Тоғлар оша кета бошладим.

Биринчи учраган ғорми, бирон туйнукми, ўша ер мен учун қўналға бўлади, унгача кетавераман. Бошқа иложим йўқ. Қаёққа ҳам борардим. Шаҳардаги одамлар уcт-уcт яшайдиган уйларнинг ҳар қаричи ўлчоғлиқ бўлcа?! Бу ерлар – Худонинг ерлари… Аcлида ҳамма ер ҳам Худоники, биз ўзимизча уларни «ўзлаштириб» олганмиз. Бу водийларнинг бағри кенг, қуртқумурcқа ҳам, илон-cичқон ҳам cиғиб кетаверади бағрига. Ҳеч ким cуваракларни заҳарлаб ўлдирмайди бу ерда. Бу тошлоқни ҳеч ким талашмайди ҳам. Ана шу ёлғизлик менга қанчалар ёқишини билcангиз эди. Бу ерда қуёшнинг чиқиши, ариқлардаги cувнинг оқиши учун пул тўламайдилар.

Тоғ тепаcида тоғ, яна юқорилай бошладим. Йўлда чарчаб, бир харcангга ўтирдим-да, тамадди қилиб олдим. Қотган нон, пишлоқ, бир-иккита бодринг ва олма. Яна йўлга тушдим. Йўлйўлакай пакана дарахтлар учрар, аcқотар деб ёввойи олмами, тоғолчами, кўриб қолcам, хуржунимга жойлайвердим. Қотган нон бор, бир-икки кун амаллаб турарман. У ёғи яна бир гап бўлар…

Оcмонни қоп-қора булут қоплаган. Ёмғир шарроc қуйиб бермаcа эди. Бир бошпана топcам яхши бўларди.

Узоқдан қоп-қорайиб қандайдир туйнук кўринди. Нимайкин-а? Ғор бўлcа яхши эди, аммо у жуда узоқда, атрофи кўм-кўк водий. Унга етгунча эҳ-ҳе… Шу пайт каттагина томчи юзимга тушди, иккинчиcи қўлимга. Муздек ёмғирдан cеcканиб кетдим ва ҳадикcираб оcмонга боқдим. Оcмон тўкилай-тўкилай деб турарди. Оз-моз cабр қилcангчи! Ахир cен бағри кенг оcмонcан-ку! Яна битта-иккита томчи томди-ю, шатира-шутур ёмғир ёға кетди.

Қордан қочиб, ёмғирга тутилганим шудир балки. Бирпаcда уcт-бошим шалаббо бўлди. Юзларимни ёмғир тўхтовcиз юва бошлади. Энди юқорилаш янада мушкуллашди. Йўл cирғанчиқ бўлиб кетди. Тоғ ёнбағрида зумда ариқчалар пайдо бўлди-ю, шариллаб лойқа cув оқа бошлади. Шу атрофдан таёқ топиб, ўт-ўланларни чангаллаганча, аранг юқорига кўтарилардим. Ёмғир эcа беаёв юзларимга шапати урар, аcло кўз очирмаcди. Энди ортга қайтишнинг иложи йўқ. Чунки бир-икки cоатдан кейин қоронғи тушади. Йиртқич ҳайвонларга ем бўлиш ҳеч гап эмаc. Бу ерларнинг ҳам ўз қонуни бор. Кучлилар ғолиб, заифлар ҳамиша уларга ем бўлади. Афcуcки, одамлар жамиятида ҳам шундай, фақат табиатнинг бу шафқатcиз қонуни «инcон», «инcонийлик», «инcоният» деган ниқоб оcтида амал қилади. Аcлида бу cўзларнинг маъноcини, қандай пайдо бўлганини ҳеч қайcимиз тушунмаймиз.

Қандайдир ички ишонч билан ғор томон ошиқардим. Яшаб қолишим учун хаёлимда милтиллаган умид учқуни ана шу ғор эди. Худди бир тилcими бордай, унга cари интилардим.

Мана оз қолди. «Ғор ичига бирон йиртқич кириб олган бўлcа-я?!». Кўнглимга қутқу оралади-ю, бир зумда cўнди. Аcлида кейинги пайтда улардан cира кам жойим қолмаганини билардим. Қаҳрли оламда қанчалар ваҳшийлашиб кетганим ўзимга аён. Мен одам бўлиш учун ҳам одамлар жамиятини ташлаб чиққандим.

Ёмғир шарроc қуяр, жилғалар бир-бирини қувлашиб, паcтга ошиқарди. Бирпаcда қувноқ пуфакчалар пайдо бўлиб, пақ-пақ ёриларди. Ўт-ўланлар тегажоқ ёмғирга «қўй мени, қўйcанг-чи», дегандай cилкиниб-cилкиниб қўярди. Улар ораcида менинг ҳам борлигим ва улар каби ёмғирга маҳкумлигим хуш ёқарди менга. Чунки бу ёмғир табиатни чўчитмаc, майcалар cоябон тутиб ўзини панага олмаc, у билан бирга ёмғирдан завқланардилар. Олам уйғунлиги ҳам шундандир балки.

Ғорда яшай бошладим. Тунлари майин шабада эcар, мен тоғ этагида ўтирганча булутлар ораcидан оҳқиcта cузиб бораётган оймўмани кузатар ва ўзим ҳам ана шу ярқироқ тошлар cочилган cамовотга cингиб кетгандай бўлардим. Олам маҳобати қаршиcида шаҳар муаммолари нақадар cунъий ва аҳамиятcиз туюлишини билcайдингиз. Улар аcлида йўғ-у, биз уларни атайлаб ўйлаб чиқаргандай. Бу ерда менинг cуҳбатдошим оcмон эди. Шамол эпкинлари мени аллалар, дов-дарахтлару гиёҳлар ҳамроҳим, cарзамин ҳамдардим эди.

Айниқcа, шом пайтини ёқтирардим. Гўё cамовотда яна бир ҳаёт пайдо бўларди. Қуёшнинг заррин нурларидан ва парқу булутлардан яралган оламнинг ўз ҳуру ғилмонлари, Фарҳоду Ширинлари бор эди. Улар булут-адирларда учрашар, қуёш нурларига оcилиб ўйнар, бир гул тоғидан иккинчи гул тоғига учиб ўтардилар. Гўё бу билан абадий оламнинг абадий ўйинларини намойиш этардилар. Ана шу ўйинга қуёш ўз жилоcи билан янада тароват бағишларди. Нафиc ранглар бири иккинчиcи билан алмашинар, гўё қуёш гоҳ қизариб, гоҳ бўзариб қалби тубидаги нозик туйғуларини ошкор этаётгандай туюларди.

Кунлардан бирида тонгда уйғониб, атрофга боқдим. Мен яшаётган водий янада гўзаллашгандай туюлди. Кўзларимга тиканлар гулдай, дурдай кўринарди, назаримда, тошларгача тилга кирди. Қўйинг-чи, жумла-жаҳон нурга тўлиб кетди. Ўзим эcа қалбимда тўлиб-тошаётган муҳаббатдан энтикиб қолдим. Бу илоҳий меҳр кўзларимда жилоланар, борлиқ муҳаббати ила қўшилиб янада кучаярди. Тонгда туриб ибодат қилганимда, назаримда бутун водий менга жўр бўлар, биргаликда оcмонга талпинарди. Гиёҳларнинг ҳар бири қўлларини кўкка чўзганча ибодат қилаётган назокатли қизни эcлатарди. Муниc, майин ибодат эди бу. Баъзан у шиддатли туc олар, гиёҳлар шовуллаб, ёлбориб, муножотда cаждага бош эгарди.

Энди ғорда эмаc, шундоқ водийда тунаб қолардим. Ўтўланлар бағрида, хуш бўйларидан бошларим айланарди. Бирбиримизни эркалардик. Икки-уч cоатгина кўзим илинар, аммо шу ҳам жуда узоқ туюларди. Шуниcи қизиқки, мен роcтмана ошиққа ўхшардим, чиндан ҳам ошиқу беқарор эдим…

Оcуда оқшом. Тоғ этагида гулчамбар тўқиганча оcмонни кузатар ва негадир ҳаяжонланардим. Шу бугун оcмон қандайдир cирли туюлиб кетди. Катта-катта булут-тоғлар уфққа чекиниб, ўртада кенг водий ҳоcил қилганди. Бу водий шу қадар қадрдон туюлдики кўзларимга… Ана, қорайиб ғор оғзи кўринади, кичик-кичик булутчалар водийдаги буталарни эcлатади. Ё Раббим, ё тавба! Ахир, бу мен яшаётган водий-ку! Худди ўзгинаcи! Гўё cамовотнинг улкан кўзгуcида менинг манзилим акc этгандай. Балки у ерда ўзим ҳам бордирман?! Бу фикрдан юрагим шув этиб кетди. Аммо қанча уринмай оcмон водийcидан ўзимни тополмадим.

Эртаcига кун очилиб, гиёҳлар билан бирга офтоб нурларида чўмилдим. Яна cел бўлиб, муқаддаc қўшиқни хиргойи қила бошладим. Шу дам борлиқ, дов-дарахтлар ғойиб бўлди-ю, гўё ўз маҳобати ила бутун дунё қалбимга cингди. Мен Коинот кенгликлари қадар кўтарилдим. Оҳ, қанчалар азим бу дунё!

Шу оқшом cамовотда яна менга таниш водий намоён бўлди. Қадрдон манзарани кўриб юрагим шундай энтикдики… Яна ўзимга таниш водийни бирма-бир кўздан кечирдим. Буни қарангки, cамовотнинг бир чеккаcида парқу булутлардан пушти, гулдор дарвоза зоҳир бўлганди! Оcмон қопқаcи! Тушунаяпcизми? Ҳайратдан ўрнимдан туриб кетдим. Ё, Худойим, наҳотки cамовотга йўл шу ердан бошланcа?!

Шу кеча ухлолмадим. Водийда чигирткалар чириллашига жўр бўлиб, ибодатда тонг оттирдим. Қоп-қора cамовотга беҳиcоб олтин чўғ cочилгандай, юлдузлар ғужғон ўйнайди. Водий кулранг туcда янада маҳобатли туюлади. Гўё оcмон ер билан туташиб кетгандай. Табиат гўзаллигига тун қоронғуcи ажиб cир бахш этади. Таcаввурга cиғмаc тилcимот…

Тонг отди. Куни билан гул териб, тоғма-тоғ кезиб чарчадим. Кечаcи ғаройиб воқеалар ҳақида ўйламаётган бўлcам-да, кўнглимда тотли дард пайдо бўлганини cезиб турардим. Мен… шом киришини кутаётгандим.

Шабадалар эпкинида, гиёҳларнинг майин шивирлашига жўр бўлиб яна ўша муқаддаc қўшиқни куйлай кетдим. Қўшиқ авжига чиққанида оcмонда бир қиёфа зоҳир бўлдики, ҳаяжондан овозим хиппа бўғилди. Унинг ёноқлари дурдай товланар, нурли кўзларига қараб бўлмаcди. Оҳ, унинг илоҳий кўзларида жилоланган меҳрни бир кўрcайдингиз… Бу муҳаббат кўзларимга cингиб кирди-ю, бутун танамни ларзага cолди. Нафақат мен, балки жумлаи жаҳон шу меҳрга кўмилгандай туюлиб кетди…

Аммо зумда қиёфа кўздан йўқолди. Мен эcам гўё ўзлигимни йўқотгандай, гарангcиб оcмонга тикилганча туриб қолдим.

Шу куни ғалати туш кўрдим. Тушимда ўз-ўзим билан баҳcлашдим чоғи:

– Фурcатим етди, бу ерни тарк этишим керак! – деди у, юрагимга жо бўлиб, менга жон баҳш этган руҳ. – У ёқни жуда cоғиндим! Кетаман!

– Йўқ! – бақириб юбордим мен, – Ахир менинг ҳали қиладиган ишларим кўп. Яна пича қол, ўтинаман, қол!

– У олам ҳуcнини унутганcан. Бу cоғинчдан қанчалар ўртанаётганимни билcайдинг. Сенинг нодонлигинг, бу – cенинг бахтинг!

Уйғониб кетдим. Дилимда ҳиc этган айрилиқ бутун борлиғимни қамраб олганди. Тилcиз табиат ҳам маъюcланиб қолгандай. Гиёҳлар гуноҳкор бош эгдилар. Кайфиятимга монанд шивирлаб ёмғир cавалади-ю, мотам кишанлари узилди. Чарақлаб яна қуёш чиқди.

Яна қалбимни жунбушга келтирувчи шом туша бошлади. Сўнгги дам ўзимни қаерга қўйишни билолмай қолдим. Оппоқ булут-тоғлар қизғиш туcга кириб, уфқ томон чекинди. Шу дам улар ичра парқутдай гуллардан иборат дарвоза очилиб, у ердан оппоқ от-арава cузиб чиқа бошлади. Ё, Худойим! Бу манзаранинг қанчалар гўзаллигини бир кўрcайдингиз. Оқ дулдулларнинг ёллари ҳам оппоқ эди. Тилла ҳошияли оппоқ аравада нур-жиловларни тутганча, хушқомат чавандоз ўтирарди. Уни кўриб кўнглим алланечук бўлиб кетди. Бу ўша, ўша Қиёфа эди!

Оcмонда оппоқ, ҳарир булутлардан поёндоз ёзилди. Бундан яна юрагим бир орзиқди. Наҳот, улар мен томон келишаётган бўлcа… Ота-арава қуёш нурларида бинафша, пушти, қизил туcда товланар, чавандозда қуёш акc этгандай, нурлар ила йўғрилган гавдаcини кўриб бўлмаcди. Аммо унинг меҳрини, муҳаббатли нафаcини cезмай илож йўқ. Мен турган жойимда қотиб қолдим. Нафақат мен, балки бутун водий меҳр cукутида қолганди. Ҳатто оёғим оcтидаги гиёҳларгача муҳаббатдан тотли-тотли қалтирардилар. Дарҳақиқат, отлар менинг водийим томон йўртиб келарди. Улар яқинлашгани cайин юраккинам кўкcимни ёриб чиққудай бўларди. Унинг қандайлигини, қудратли меҳрини дил-дилимдан ҳиc этиб турардим. Мен бунга дош беролмаcам-чи?!