Текст книги "Kəndimizdə bir gözəl var"

Salam Qədirzadə

KƏNDİMİZDƏ BİR GÖZƏL VAR

novellalar romanı

Sevimli qızım Leylaya ithaf edirəm.

P R O L O Q

Adı Leyladır onun. Həyatı bəxtəvərliklə, qəlbi istəklərlə doludur. Dodaqlarındakı gülüşlə, gözlərindəki sevinc əkiz yaranmışdır. Ömründən keçən on səkkiz ildə ata-ana həmişə bu yeganə qızcığazın nazını çəkmiş, üstündə əsmiş, onu ehtiyacın üzünü görməyə, xiffətin nə olduğunu bilməyə qoymamışdır.

Baharda açılan qönçə kimi növrəstə bir xilqətin xoşbəxtliyi üçün bunlar kifayət deyildimi? Bəs bu axşam ürəyini anlaşılmaz, çılğın hisslərlə döyündürən, ona gah asudəlik, gah da narahatlıq verən məstedici sevgi haradan gəldi? Leylanı necə tapdı?!

O, universitetdə oxuduğu gündən Göydəniz adlı bir oğlana vurulmuşdu. Məhəbbətin hökmü qarşısında aciz qalan qız, bu gözəgörünməz, oğrun hissi boğmağa, öldürməyə çalışsa da, bacarmırdı, iqtidarı çatmırdı. Həmişə Göydənizlə qarşılaşmağa, səsini dinləməyə zəruri bir ehtiyac duyurdu.

Neçə vaxt idi ki, Leyla, özlüyündə dönə-dönə götür-qoy eləsə də, bir məsələni anlaya bilmirdi. Anlaya bilmirdi ki, universitetdə yüzlərlə başqa oğlan olduğu halda, o, nə üçün məhz Göydənizi düşünür, onun xəyalı ilə yaşayır, onun adını əzizləyirdi.

Əgər bu məhəbbət deyildisə, bəs nə idi?

İnsafsız oğlan isə hər dəfə Leyla ilə üz-üzə gələndə, ancaq salamlaşmaqla kifayətlənir və bununla da borcunu bitmiş hesab edirdi. Tez-tez təkrarlanan bu ötəri, ani görüşlərdə o, ağlını çaşdırıb, özünü itirsə də, Göydəniz heç nə itirmirdi. Lakin dünən gözlənilməz bir təsadüf qızı yenidən sarsıtdı, köksündəki məhəbbət qığılcımlarını alovlandırdı, şölələndirdi… Leyla çox intizarında olduğu xoş dəqiqələrin vüsalına çatdı; Göydənizlə ilk görüşə getdi.

Onlar səhərdən axşamadək yorulmadan şəhərin küçələrini ayaqdan salıb gəzdilər, danışdılar, dərdləşdilər. Leyla heç nə görmədi. Elə gözlərini Göydənizə zilləyib ona baxdı, ona baxdı…

Bəli, o görüşdən sonra qız birdən-birə sanki qanad açdı, fərəhdən ayaqları yerdən üzüldü, pərvazlandı, göyərçin təki səmalara uçdu…

Qəribə, məsud anlar başlandı Leylanın həyatında. Sən demə, indiyəcən o, ağlıkəsməz bir uşaq imiş, gəncliyin şövqünü, yaşamağın mənasını bütünlüklə duymurmuş.

Həmişə hər şeyi çəkinmədən evdə valideynlərinə danışan Leyla, bu sirrini əsla deyə bilmədi. Ürəyində özünə təzəcə yuva qurmuş məhəbbət, kibrit qutusuna salınmış kəpənək kimi bütün gecəni çırpındı, ona əziyyət qarışıq ləzzət də verdi. Qız gözlərini yumdu − Göydənizi gördü, gözlərini açdı − Göydənizi gördü. Dodaqları hey onun adını pıçıldadı.

Səhər, hələ günəş pəncərəsindən salama gəlməmiş Leyla yerindən qalxıb əl-üzünü yudu, saçalrını daradı, tualet stolunun qarşısına keçdi. Çərçivəsi oymalı bədənnüma aynada iki Leyla bir-birinə baxdı. Ağ geyimdə olan ucaboylu, nazikbədənli, xurmayı saçlı leylalar; qaşları qaranquş qanadı kimi gərilmiş göy, aydın gözlü əkiz bacılar. Leylalar utandı, dodaqlarını dişləyib tez-tez kirpik çaldı… sonra fərəhdənmi, nədənsə əllərini sinəsinin üstünə qoyaraq güldülər…

Qız, bir az da aynaya yaxınlaşıb gözlərinə diqqət yetirəndə, qəfildən diksinən təki oldu. Beynində qəribə fikirlər cövlan elədi. Sanki yuxudan indi ayıldı.

− Ana, oyaqsanmı? − deyə bir uşaq sövq-təbiiliyi ilə səsləndi. Əndəruni otaqdan Günəşin cavabı gəldi:

− Nə var, qızım? Bu gün sənə nə olub, belə tezdən durmusan?

Leyla cəld ara qapını açıb hövlnak içəri atıldı. Əvvəlcə anasını bağrına basaraq, bərk-bərk öpdü, sonra atasının çarpayısına yan alıb, onun boynuna sarıldı. Fikrət qızın bu anlaşılmaz hərəkətlərinə mat-məəttəl qaldı.

− Sizdən bir şey soruşacağam, düzgün cavab verməsəniz, ikinizdən də inciyəcəyəm, − deyə Leyla həyəcanla dil-dil ötməyə başladı. – Anamın gözləri qara, atamın gözləri qara… bəs mənimkilər niyə göydür?!.

Qızın səsi titrədi. O, bu sualı zarafatlamı, yoxsa ciddimi verirdi – bilmək çətin idi.

Otağa sükut ələndi. Günəş, boğazında qurğuşun parçası qalmış kimi əzabla udqundu; qızdan xəlvəti ərinə tərəf dönərək, başının cüzi hərəkəti ilə ona anlaşılması çox çətin bir işarə vurdu. Lakin danışmadı. Fikrət köksünü ötürdü, yerinin içində dikəlib mənalı tərzdə Leylaya baxdı və özünü zorla ələ alaraq gülümsədi.

− Yəqin göy dənizə çox baxmısan, onun üçün gözlərin göydür, − dedi.

Qızı sanki ildırım vurdu. Təlaş içində bir addım dala sıçrayıb, divara söykəndi. Yanaqlarından başlayan istilik sürətlə bütün bədəninə sirayət etdi; saçları sifətinə dağıldı:

“Aman! Atam məni Göydənizlə bir yerdə görmüşdür?!” – deyə keçən axşamkı gəzintini xatırladı və daha burada dayana bilməyib, öz otağına qaçdı; üzüqoylu çarpayıya yıxılaraq ağladı Leyla.

Fikrəti də, Günəşi də fikir götürdü: “Anamın gözləri qara, atamın gözləri qara… bəs mənimkilər niyə göydür?!. Olmaya on səkkiz il gizli qalan müdhiş bir sirri indi Leyla kimdənsə öyrənmişdi?..”

Soltanovların sakit ailəsində narahatlıq başlandı.

BİRİNCİ NOVELLA

İllər qanadlıdır, nədir?

Gənclik necə də tez ötüb, keçdi!

Elə bil lap srağagün idi: Fikrət dəniz sahilində xiyaban boyu Günəşlə yanaşı yeridikcə həyəcan keçirirdi. İlk dəfə qəlbən məhəbbət bəslədiyi bir qıza sirrini açmaq, ona “sevirəm” demək sizə asanmı gəlir? Bu bircə kəlməni dilə gətirmək üçün adamdan ikiqat cəsarət tələb olunur. Gəncliyin bundan da qorxulu imtahanı, bundan da çətin sınaq dəqiqələri varmı?

Hər şeydən xəbərsiz Günəş isə şirin söhbətində idi. Arxada qalan məktəb illərinin xoş xatirələrindən danışırdı.

Fikrət, qızın gözlərinə baxmaqdan ehtiyat edirmiş kimi, başını aşağı dikmişdi. Günəşin asfalt səkidə asta-asta, ahənglə addımlayan ayaqlarını gördü. Dolubiçimli, qəşəng, mərmər ayaqlarını. O, hündürdaban, zərif ağ çəkmə geymişdi. Corabsız idi. Fikrət, ancaq indi fikir verdi: Günəşin nə balaca ayaqları vardı!

Zövqlü qızlar saçlarını necə daramağı, hansı parçanın, hansı rəngin özlərinə yaraşdığını yaxşı bilirlər. Bu gün Günəş də ağ çəkmələrlə ətəkləri qırçınlı qırmızı paltarı nahaqdan geyməmişdi ki. Girdə ağ sifət, qara qaş-göz, qırmızı paltar, ağ çəkmə… İnsafən, elə bunlarsız da o, Fikrət üçün gözəl idi. Təkcə təmiz ürəyi, mülayim xasiyyəti dünyalara dəyərdi!

− Yorulmusunuzsa, əyləşək, − deyə qız, tənha söyüdün çətiri altda qoyulmuş skamyanı görəndə ayaq saxladı.

Fikrət düşüncədən ayrılıb, dayandı.

− Xətriniz necə istəyir…

O, yaylığını çıxarıb qız üçün skamyanın üstünə sərəndə, yerə əzik, göyümtül bir kağız düşdü; Günəş əyildi, onu götürüb Fikrətə uzatdı:

− Kino biletidir, deyəsən.

− Bəli. Özü də istifadə olunmamış biletlərdir.

Fikrət köksünü ötürüb, xəlvəti Günəşi süzdü. Qız qara saçlarını gödək vurdurduğundan boyun-boğazı və balaca qırmızı sırğaları açıla qalmış, bir az da qəşəngləşmişdi.

− Bəs niyə getməmisiniz?

− İstədiyim adamı dəvət etməyə cəsarətim çatmadı.

Günəş əyləşdi, kirpiklərini qaldırıb mat-mat ona baxdı. Fikrət qoltuq cibindən bir dəstə köhnə bilet çıxararaq Günəşin qarşısında tutdu və özünə yad bir səslə dedi:

− Görürsünüzmü?! Bunlar keçən ayın, hətta ondan qabaqkı ayın kino biletləridir. Hamısı da qoşa-qoşa…

Qız məsələnin nə yerdə olduğunu duysa da, əvvəlcə özünü etinasız göstərdi. Sonra gözlərinin ifadəsini gizlətmək üçün əlləri ilə üzünü qapayaraq şadlıqla qəhqəhə çəkdi:

− Başa düşmürəm, axı, sizə kim mane olub?

Günəşin bu şıltaqlığı Fikrəti ürəkləndirdi, dili açıldı… qəlbini boşaltdı…

…Həmin axşam ilk dəfə qızı evlərinə ötürdü və yenə sahilə gəldi. Xeyli vaxt ləpədöyəndə dayanıb Xəzərin şor su qoxulu ilıq nəfəsini hərisliklə ciyərlərinə çəkdi. Ulduzlu göylərə, ulduzlu sulara baxdı. Və bu gecə o, sehrli bir mənzərənin şahidi oldu: dəniz cilvələndi, göz qamaşdıran ayna təki parıldadı, Fikrətə qırmızı geyimli Günəşin əksini göstərdi. Qız gəldi, gülümsədi, sonra isə şaqraq qəhqəhələrlə tez də geri çəkildi…

− Bu nə hikmətdir? Mən yuxu görürəm, nədir? – deyə o, ovsunlanmış kimi donub yerində qaldı. Xəzər bir də cilvələndi, Xəzər bir də aynalandı, ancaq bu dəfə ordan Günəş çıxmadı.

Fikrət tələsik paltarlarını soyunub, hündür bir daşın üstünə qalxdı, qollarını qartal qanadları sayaq açaraq suya atıldı, ləpələr parçalandı, ətrafa zümrüd damcılar sıçradı.

Deyəsən, Fikrətin od tutub yanan ürəyinin atəşi bir az söndü, qəlbi sərinləndi…

Gənclik necə də tez ötüb keçdi!.. Elə bil bunlar srağagün olmuşdu…

İndi isə Fikrət axşamdan doğum evinin həyətində oturub həyəcan keçirir, dünyaya göz açacaq ilk övladının yolunu gözləyirdi.

Günəşlə evlənəndən sonra onlar neçə il uşaq həsrətində qalmışdılar. Cavan qadın həkimə getməkdən, dava-dərman içməkdən bezikmişdi. Lakin müalicələr fayda vermirdi. Fikrətin övlad üçün burnunun ucu göynəsə də, Günəşi qüssələnməyə qoymurdu. Qadının isə gecə-gündüz bu barədə düşünməkdən ürəyi qövr eləmişdi. “Kaş, o vaxt heç Fikrətə rast gəlməyəydim! – deyə xəlvətdə göz yaşı axıdaraq sızıldayırdı. – Bəlkə də başqası ilə həyat qursaydı, indi evində çoxdan bir çıraq yandırmışdı. Bu sonsuzluğa bais mənəm.”

Hətta iş o yerə çatdı ki, bir axşam Günəş əri ilə üz-üzə əyləşib, beynində dörd-beş il gəzdirdiyi fikri dili-dodağı əsə-əsə ona dedi:

− Fikrətcan, xahiş edirəm bu gün ürəyin sərt olsun, mənə əsla rəhmin gəlməsin. Kimsədən də utanmaq, çəkinmək lazım deyil. Bilirsənmi, əzizim, mən öz xoşbəxtliyimi başqasının bədbəxtliyi üzərində qurmaq istəmirəm. İnan ki, səni sevməsəydim, belə təklif eləməzdim: icazə ver, biz dost kimi ayrılaq. Mən özüm sənə gözəl-göyçək, qəlbi təmiz, ağıllı bir qız tapım, evlən, uşağınız olsun. Axı, sən heç nə deməsən də, mən hər şeyi başa düşürəm. Övladsız yaşamaq dəhşətdir. Neçə ildir bu divarlar arasında vicdan əzabı çəkirəm. Yalvarıram sənə, Fikrət, nə qədər gec deyil, məni özündən uzaqlaşdır…

Günəş sözünü qurtarmamış, Fikrət gülə-gülə ayağa qalxıb ona yanaşdı, qadının başını mehribanlıqla sinəsinə söykədi, saçlarını oxşadı, yaylığını çıxarıb, əvvəlcə özünün, sonra da Günəşin gözlərini quruladı.

− Ay qız, sən dəli olmusan, nədir?! – dedi. – Gör ağlına nələr gətirirsən? Guya, mən sənin xətrini uşaqdan az istəyirəm? Bax, bir də belə danışsan, qəlbimə toxunarsan.

Həmin axşam Fikrət Günəşin fikrini dağıtmaq məqsədi ilə onu zorla geyindirib kinoya apardı.

−Gedək! – deyə qapıdan çıxanda zarafatla qadına sataşdı. – O vaxt sənin təqsirin üzündən batan biletlərimin heyfini yerdə qoymayacağam.

Fikrət məktəb direktoru idi. Günəş uşaq bağçasında tərbiyəçi işləyirdi. Lakin bu, heç də onlara övladsızlığı unutdura bilmirdi. Əksinə, kişi şagirdlərdən, qadın körpələrdən ayrılıb evə gəlcək, tənhalığın təsiri ikiqat artırdı.

Nəhayət, həftələr, aylar keçdi, bir gün yenə həkimdən qayıdan Günəş içəri gircək ərinin boynundan asılıb, utana-utana, lakin çox sevincək halda şad xəbər verdi.

Fərəhdən Fikrətin gözləri parladı. Qollarını açıb Günəşi bağrına basdı. Hər ikisinin ürək döyüntüləri bir-birinə qarışdı…

Xadimənin ayaq səsinə Fikrət xəyaldan ayrıldı.

−Ay balam, sən hələ burdasan? – deyə ağxalatlı qarı ördək yerişi ilə gələrək ona yaxınlaşcaq, yuxulu tərzdə söyləndi. – Gedib evində-eşiyində dincəlsənə!

−Gərək bağışlayasan, xala, sənə də zəhmət verirəm. Axşamdan neçə yol əziyyətimi çəkmisən.

Qarı skamyada onunla yanaşı əyləşdi, qayğıkeşliklə xəbər aldı:

−Yaxşı, bu siftəsidir, yoxsa yenə uşağınız var?

Fikrət siqaretini sümürüb cavab verdi:

−İlkimiz bu olacaq. Ancaq… bizim Günəş beş-altı ildə nə əzab çəkib mən bilirəm. Doğrudan, bəzi qadınların işi müsibətdir.

−Eh… Hələ bu harasıdır, − deyə xadimə başını tərpədərək köksünü ötürdü. – Qızcığazın əziyyətli günləri qabaqdadır. Övlad böyüdüb, boya-başa çatdırmaq, tərbiyə vermək, sənə asanmı gəlir? Qərəz, ana səbri böyükdür; yenə çox şükür ki, gec də olsa, bu bir dənəni tapmısınız. Onsuz ailənin nə ləzzəti, ay bala. Uşaqsız arvad – meyvəsiz ağac – ikisi də birdir. – Qarı əlini ağzına tutub əsnəyərək, ayağa qalxdı. – Mən gedim, nigaran qalma, azad olan kimi sənə xəbər gətirəcəyəm, − deyə azacıq uzaqlaşmışdı ki, Fikrət arxadan zarafatla ona eşitdirdi:

−Xala, çalış oğlan olsun!

Sübhün açılmasına az qalmışdı. Dan yeri söküldükcə üfüqlər rəngini dəyişərək tədricən bozarırdı.

Fikrət yuxusunu qovmaq üçün durub gəzinməyə başladı. Ətrafda sakitlik idi. Qarşıdakı ağaclar arasından görünən doğum evinin bir neçə pəncərəsindən işıq gəlirdi. Ara-sıra əsən zəif gilavar yarpaqları xışıldadır və haradansa qucaq-qucaq gətirdiyi güllərin, çiçəklərin ətrini həyətə səpələyirdi.

“Kaş Günəşin oğlu olaydı! – deyə həsrətlə düşünən Fikrət iri bir çinarın gövdəsinə söykənib, qollarını sinəsi üstə çarpazladı. – Anamın da arzu-kamı ürəyində qalmazdı. Uşağa atamın adını qoyardıq. Eh… Bir o günü görsəydim ki, balam təzəcə ayaq açıb, əlindən tutmuşam, mənimlə yanaşı büdrəyə-büdrəyə addımlayır, hərdən də şirin dillə ağlı kəsənlərdən danışır…”

Fikrət bu arzulardan məst olmuş kimi fərəhlə gülümsəyib, gözlərini yumdu… Günəşi evlərində beşik başında təsəvvürünə gətirdi, onun laylasını eşitdi. Otaqda pərdə-pərdə qanad çalan həzin səsdə nə gözəl bir incəlik vardı. Görəsən, öz doğma balasının beşiyini yırğalamayan hansı müğənni qadın belə lətafətlə layla deyə bilərdi?! Bu mahnının qayğı, məhəbbət, nəvaziş dolu hər kəlməsi dildən, dodaqdan deyil, ana ürəyinin dərinliklərindən axıb gəlir, körpənin yuxusuna qarışaraq onu sanki ağ bir örpək üstündə göylərə uçurur, başqa aləmlərə aparır…

Fikrət durduğu yerdə bir neçə dəqiqə mürgüləmişdi; gözlərini açanda xadimənin yenə qarşısında dayanaraq, gülə-gülə ona baxdığını gördü.

−Xala, sənsən?! Nə xəbərlə gəlmisən?!

Qarı tezliklə cavab vermədi; qəsdən intizar yaratmaq üçün xeyli susdu, sonra haçandan-haçana şad bir səslə, ucadan dedi:

−Gözün aydın, oğlun oldu!

Bu nidalar təzə açılan səhərin sakitliyində əks-səda verdi.

Fikrət çaşdı, özünü itirdiyindən nə edəcəyini bilmədi. Sevincdən irəli atılaraq qarını elə möhkəm qucaqladı ki, sümükləri şaqqıldadı, onun qax kimi qırışmış üzündən öpdü…

Doğum evinin hündür darvazası qabağında mavi rəngli bir “Moskviç” dayandı, əlində gül dəstəsi tutmuş Fikrət tez maşından düşüb pillələri tələsik addımlarla iki-iki qalxaraq, yuxarı çıxdı.

Çox keçmədən bənizi saralmış Günəşlə, onun qoluna girmiş xadimə qapıda göründü. Cavan ananın sifətinə, gözlərinə elə xoş bir ifadə həkk olunmuşdu ki… Sonra da ağ krujevalı, ipək bələkdə olan körpəsini ehtiyatla qucağına almış Fikrət gəldi. Həyətə düşcək uşağın üzündəki tül örtüyü qaldırıb işıqda diqqətlə ona baxdı; dodaqlarını körpəyə yaxınlaşdırdı, ancaq qıymadı, diksinəcəyindən qorxub geri çəkdi.

Xadimə Günəşi maşında əyləşdirib xeyir-dua verdi:

−Balan xoşbəxt böyüsün, qızım. O gün olsun toyunu eləyəsiniz, elə bu “Moskviç”də ona gəlin gətirəsiniz…

−Al, qoy bu igid oğlan da yanında otursun, darıxmayasan, − deyə Fikrət uşağı ehmallıca içəri uzadanda Günəş məhəbbətlə ərinə baxdı, xəfifcə gülümsədi. Kirpiklərini bir dəfə endirib-qaldırdı, gözləri ilə onu öpdü. Sonra əlindəki gülləri qırağa qoyub, körpəsini sinəsinə sıxaraq, yerini rahatladı.

Fikrət maşından bəzəkli bir qutu götürüb, üzünü qarıya tutdu:

−Xala, al! Bu, cumbulu oğlumuzun adından sənə hədiyyədir!.. Salamat qal.

−Yaxşı yol ay bala, boya-başa çatsın körpəniz.

Qarı doluxsundu. Fikrət sükanın arxasında əyləşib xadiməyə bir daha razılıq edərək, maşını hərəkətə gətirdi.

−Anan nə əcəb gəlmədi? – deyə doğum evinin yaşıl həyətindən küçəyə burulanda Günəş soruşdu.

−Evdə sənin üçün xörək hazırlayırdı.

−Nə bişirirdi?

−Quymaq.

Fikrət boylanıb qarşısındakı kiçik aynadan dala baxdı:

−Mənim pəncərəm açıqdır, sizə soyuq olarsa, örtüm.

“Sizə!” Onun bu sözü Günəşlə oğluna aid idi.

−Yox, örtmə, qoy uşağa yayın havası dəysin.

Maşın geniş bir prospektə çıxdı, Fikrət çox asta sürürdü. Günəş bayıra tamaşa edir, nə haqdasa fikirləşirdi. Dəniz lap yaxında idi. Sahildə oynaşan köpüklü dalğaların şırıltısı eşidilirdi. Uzaqlarda sular gömgöy görünürdü.

−Fikrət!

−Ay can!

−Ləpədöyəndəki o hündür, qara daş sənə tanış gəlmir?

−Bəli, bilirəm nəyə işarə vurursan. Siz mənimlə olmasaydınız, bu dəqiqə çıxıb, lap paltarlı onun üstündən yenə suya tullanardım.

O, istər-istəməz ilk görüş axşamını xatırladı. İndi isə ata olmuşdu.

−Günəş, oğlumuza ad fikirləşməmisən?

−Onu ananla məsləhətləşmək lazımdır.

Fikrət bir siqaret çıxarıb damağına qoydu, uşaq yadına düşcək, tez ağzından alıb qırağa atdı. “Bundan sonra heç evdə də çəkməməliyəm” – deyə özlüyündə qət etdi.

−Anamın arzusu odur ki, nəvəsini atamın adı ilə − Nadir çağıraq. Bilmirəm buna sən necə baxırsan?

Fikrət əlini pəncərədən çıxarıb sola döndü. Günəş bir anlığa susdu. Nə cavab verəcəyini fikirləşdi. Əslində o, lap birinci gündən oğlu üçün “Gündüz” adını seçmişdi, indi daha bu sözdən sonra onu Fikrətə eşitdirməyin mənası yox idi.

−Anan ixtiyar sahibidir. Madam ki, ürəyi istəyir, Nadir çağırarıq.

−Çox sağ ol. Arvad yaman sevinəcək!

Maşın şəhərin mərkəzində beşmərtəbəli bir binaya yaxınlaşanda yavaşıyıb, həyətə buruldu. Pəncərədən onların gəldiyini görən qarı evdən nə vaxt, necə çıxdığını bilmədi. Arvad şadlıqla irəli cumaraq nəvəsini qucağına aldı və titrək dodaqları ilə gəlininin alnından öpdü.

−Əlində, ovcunda qalsın, ay qızım! – dedi. – Axır ki, bizim də bəxtimiz güldü.

Bəli! Soltanovlar ailəsinə xoşbəxtlik gəlmişdi!..

Onca dəqiqə sonra, evdə nənə uşağın bələyini açanda hamını dəhşət bürüdü! Günəş səsi gəldikcə heyrətlə çığırıb bayılmadımı?! Qıçları əsən qarı özünü ayaq üstə saxlaya bilmədiyindən divana yıxılmadımı?! Fikrət gözlərini yumub, ikiəlli başına vurmadımı?!.

Günəşə doğum evindən oğlunun yerinə qız uşağı vermişdilər?

İKİNCİ NOVELLA

Müharibə qurtarmışdı.

Əkrəm evə kor qayıdırdı. Dörd il cəbhələrdə odun-alovun içərisində vuruşarkən, həmişə − gecə də, gündüz də, doğma Bakını təzədən görmək, bir daha onun geniş küçələrində gəzmək arzusu ilə yaşayan Əkrəm, indi iki gözdən məhrum, çəliyini vağzalın daş pilləkənlərinə döyəcləyə-döyəcləyə qaranlıq, zülmət bir şəhərə enirdi. Evinə hansı yollarla, necə gedəcəyini bilmirdi.

O, səkiyə düşcək bir kənara çəkilib ayaq saxladı, çamadanını yerə qoydu; üzü divara dayandı, tez-tez kirpik çalaraq fikirləşdi: “Görəsən, bir azdan qapının zəngini basanda, qarşıma kim çıxacaq? Yəqin ki, Yeganə! Bəs o məni görəndə nə edəcək? Sevindiyindən boynuma sarılıb uşaq kimi hönkür-hönkür ağlayacaqmı? Yoxsa… bu vəziyyətdə qayıtdığım üçün qonşuların yanında xəcalət çəkəcək? Eh!.. Mən də çox qəribə şeylər düşünürəm. Dörd il əvvəl Yeganə elə bu vağzaldan məni cəbhəyə yola salanda göz yaşları içərisində nələr deməmişdi: “Get, əzizim! Amanın günüdür, özündən muğayat ol! Məndən əsla nigaran qalma, həmişə yolunu gözləyəcəyəm, Əkrəmcan! Səni and verirəm istədiyinə, məktublarının arasını kəsmə, tez-tez yaz, sənə qurban olum, məni yaddan çıxarma!..”

Elə bil Əkrəm indi də bu sözləri Yeganənin dilindən eşitdi; onun titrək, musiqili səsi qulaqlarında cingildədi. Ürəyi kövrəldi. Yaylığını çıxarıb, gözlərini sildi. “Yox, Yeganənin barəsində ayrı cür fikirləşmək ağılsızlıqdır! Həyatda bir dəfə səhvi olmuşsa, onu da dərk etmişdir. Mən evə utanmadan, xəcalət çəkmədən getməliyəm!”

Bu vaxt gənc bir qadın səkiyə çıxanda, qəfildən Əkrəmi görcək dayandı. Heyrət içərisində, çox diqqətlə qarşısındakı şəxsin üzünə baxdı. “Bu odur! Odur!” – deyə dəhşətdən az qala hıçqırmaq dərəcəsinə gəldi, lakin özünü ələ aldı…

Əkrəm yoluna düzəlmək istədi, nə düşündüsə, yenə yubandı.

“Bəs əvvəllər mənə isti əlcək, yun corab, cürbəcür sovqatlar göndərən, uzun-uzadı təsirli məktublar yazan Yeganə, son zamanlar, xüsusən kor olduğumu biləndən sonra birdən-birə niyə susdu? Məgər o, mənə təsəlli vermək üçün bu qayğını daha da artırmalı deyildimi?”

Əkrəm iki yol ayrıcında, tərəddüd içərisində qalmışdı. Bu yollardan biri onu neçə müddətdən bəri həsrətində olduğu gözəl qadını Yeganənin vüsalına, digəri isə naməlum səmtə aparacaqdı.

Yeganə Əkrəmi həqiqətən gözləyirdimi? Onunla qurduğu həyatı, əhd-peyman etdiyi kimi, sədaqətlə başa vurmağı yenə arzulayırdımı? Bunu bilmək çətin, çox çətin idi. Əkrəmə hər şey, ancaq qapını açıb içəri girəndən sonra Yeganənin münasibətindən, deyəcəyi sözlərdən, səsinin ahəngindən aydın olacaqdı. Həm də birinci, ikinci gün yox, tədricən, həftələr, aylar ötdükcə… Əfsus ki, qadının gözlərindəki ifadəni Əkrəm oxuya bilməyəcəkdi! O, həyat işığından məhrum idi. Həmişə də ona həsrət qalacaqdı. Hətta günəşi, ayı, ulduzları belə görməyəcəkdi!..

Bu qaranlıq dünyada Əkrəmin gözlərinə işıq, ürəyinə təsəlli verəcək bircə adam vardısa, o da Yeganə idi!

Bayaqdan qıraqda dinməz-söyləməz durmuş gənc qadın irəli addımladı:

− Bağışlayın… Evinizə gedirsiniz? – deyə həyəcanını boğmağa çalışaraq, mehriban bir qayğıkeşliklə xəbər aldı.

Əkrəm səsgələnə döndü:

− Siz kimsiniz?

− Yoldan ötən…

− Bəli. Evimizə gedirəm. İstəyirəm burdan bir minik tapım. Təzə pirin yanına qalxacağam.

− İcazə versəniz mən sizə kömək edərəm, elə özüm də o tərəfdə yaşayıram.

− Minnətdaram…

Əkrəm əyilib çamadanı götürəndə, qadın qabağa keçdi:

− Siz zəhmət çəkməyin, mən apararam.

− Xeyr, ona razı olmaram! Əllərim ki, şikəst deyil.

− Yaxşı, gedəyin…

Yol boyu heç biri danışmadı.

Əkrəm düşünürdü: “Bu, ilk rastlaşdığım hər kimsə mərhəmətli adamdır. Yoxsa, evi tapmaqda çətinlik çəkəcəkdim”.

Vağzalın qabağındakı meydanda beş-altı fayton dayanmışdı. Qadın onlardan qıraqdakına yaxınlaşdı.

− Əmi, bizi Təzə pir məscidinin yanına apararsan? – deyə atların başından arpa torbasını çıxaran uzunboylu, sallaq, qarabığlı kişidən soruşdu. Faytonçu dönüb ona baxaraq elə ləzzətlə qımışdı ki, sifətini saysız-hesabsız dərin qırışlar bürüdü.

− Apararam, belə canım da çıxar! Bəs mənim sənətim nədi? Bir də ki, ora getmək savab işdi, qızım…

Qadının köməyi ilə əvvəlcə Əkrəm faytona mindi, çamadanını dizləri üstə alıb əyləşdi. “Mən, Yeganənin haqqında nahaqdan elə xəyallara düşürəm, − deyə fikrindən keçirdi. Tanımadığım, yad bir adam mənə belə qayğı göstərəndə, özümünkü əldən-ayaqdan getməyəcəkmi?”

Qadın da qalxıb Əkrəmin yanında oturdu. Faytonçu göy, nimdaş xalatının ətəklərini qaldırıb rəngi soluxmuş qırmızı qurşağının altına keçirdi. “Ya, Əli!” – deyib yaşına uyuşmayan bir sıçrayışla qozlaya tullandı. Cilovları əlində cütlədikdən sonra, qamçını havada yellədərək atların başı üstündə şaqqıldadıb, bir ağız bərkdən muşqurdu:

− Ay dönüm gözünüzə, mənim zirək tərlanlarım, tərpənin!

Asfalt meydançaya dəyən nal səsləri vağzal binasının hündür divarlarında əks-səda verdi. Atlar fınxırıb yerindən götürüldü.

Qadın yana çevrildi, aşağıdan-yuxarı oğrun və məyus baxışlarla Əkrəmi süzdü. Onun ayaqlarındakı qunclu xrom çəkmələr köhnə də olsa, tərtəmiz silinmişdi. Tünd bənövşəyi diaqnal kalifeyi, yaxası sarı dəmir düyməli xıneyi köynəyi hündür boyuna, dolu bədəninə biçildiyindən leytenant çinli gənci xeyli qıvraq göstərirdi. Mürəkkəb çilənmiş kimi nöqtə-nöqtə göyümtül ləkələrlə örtülmüş sifətində donmuş, düşüncəli bir ifadə vardı və adama elə gəlirdi ki, bu həmişə belə qalacaq, heç vaxt dəyişməyəcəkdir. Saçlarının yarıdan çoxu ağarmışdı. Şikəst gözlərini yəqin ki, başqaları görməsin deyə, qara çeşmək taxmasına baxmayaraq, furajkasının günlüyünü də qalın qaşlarının üstünə endirmişdi.

Vağzaldan azacıq aralanmışdılar, faytonçu dala baxmadan xəbər aldı:

− Soruşmaq ayıbına gəlməsin, qardaşoğlu, Təzə pir tərəfdə kimlərdənsən?

Əkrəmin kilidlənmiş dodaqları tərpəndi; kirpik çala-çala bir qədər susduqdan sonra cavab verdi:

− Çətin tanıyasınız… Atamgil yuxarı məhəllədə yaşayıblar. Mən, bənna Mirqasımın oğluyam.

Bu adı eşidən faytonçu geri qanrılmaq istəyirdi ki, qarşıdan gələn tramvayı görüb atları yana çəkdi; küçəni sağa döncək cilovları boşaldıb, gümrah bir səslə dedi:

− Belə, atanın cəddinə qurban olum! Adə, sən gəl Mirqasım kişini özgəsindən yox, məndən xəbər al. Buna bax a… deyir, tanımazsan! Bütün qohum-əqrəbanı sənə yerli-yerində elə nişan verim ki, özün də məəttəl qalasan. Evinizə çox gəlib-getmişəm ki…

O, cibindən çıxardığı dəmir qutudakı hazır eşmələrdən birini götürüb, dili ilə böyrünü isladaraq, damağına qoydu. Qəmbər döşəməli çala-çuxur yolla tənbəl-tənbəl gedən atları haylayıb, eşməsini yandırdı, hərisliklə sinəsinə çəkdiyi tüstünü əvvəlcə ağzından, sonra da burnundan buraxıb soruşdu:

− Demək, əsgərlikdən gəlirsən?

− Bəli, əmi.

− Cəmi gedənlərimiz qayıtsın, inşallah… Yəni frontda lap o tufani-bəlanın içində olubsan!

Əkrəm qımışdı:

− Dörd il!

− Şükür allaha ki, sağ-salamat qurtarıbsan, − deyə faytonçu cəbhənin dəhşətli səhnələrini gözüylə görmüş kimi heyrətlə dilləndi.

Atlar Qəssab bazarının yoxuşunu qalxanda Xəzərdəki gəmilərdən günortanın fiti verildi.

− Qardaşoğlu!

− Eşidirəm, əmi.

− Bax… qabaqda o ikimərtəbəli ağ ev ki, var… sənin yadına gəlməz, onu rəhmətlik atan Mirqasım kişi öz əlləri ilə tikib. Onda mən arabaçılıq edərdim. Bir cüt də yaxşı kürən atım vardı. Desəm ki, ora nə qədər daş, palçıq gedib, hamısını mən daşımışam, inanmazsan. – Faytonçu dərindən, yanıqlı bir ah çəkdi. – Eh!.. Yaman qocaldıq! Elə bil hamısı srağagün idi! Papağını götürüb qoyunca, ömür sona yetdi…

Qadın kədərli gözlərini Əkrəmdən ayırmadan nə haqdasa düşünür və ürəyində özü ilə danışırmış kimi arabir asta-asta başını tərpədərək köks ötürürdü. Deyəsən, xəlvəti ağlayırdı da. Kirpikləri nəmlənmişdi.

Fəridənin yaxşı yadındadır: Onda hələ nişanlanmamışdı. İsti avqust günləri idi. Bir dəstə qızla Pirşağı dənizinə getmişdi. Plyajda adam əlindən tərpənmək olmurdu.

Rəfiqələr çimib, sərinləndikdən sonra sahildə çığır-bağırla voleybol oynayırdılar. Onlara yaxın yerdə şahmat taxtası arxasında üz-üzə iki oğlan oturmuşdu. Ətrafın səs-küyünü sanki heç eşitmirdilər. Hərə özlüyündə dərin fikrə dalmışdı.

Bu vaxt Fəridənin vurduğu top gəlib zərblə şahmat taxtasına dəydi və fiqurları qumun üstünə səpələdi. Oğlanlar, yəqin ki, ciddi vəziyyət almış oyunlarını pozana acıqlanmaq qəsdilə cəld geri qanrılıb təəccüblə yan-yörəyə baxdılar. Fəridə qorxaq addımlarla yavaş-yavaş onlara yaxınlaşaraq günahkarcasına üzr istədi:

− Bağışlayın… Məndən oldu… Bilmədim…

− Əgər sizsinizsə, eybi yoxdur. – Oğlanlardan nisbətən cüssəli görünəni ayağa qalxaraq qərəzsiz, şən səslə cavab verdi. – Siz mənim dostumu əziyyətdən qurtardınız. Yoxsa, mütləq “mat” qalacaqdı, − dedi və suya diyirlənən topu götürüb ehtiramla Fəridəyə uzatdı. – Buyurun.

− Təşəkkür edirəm…

− İndi ki, belə oldu, onda bizi də özünüzlə oyuna buraxın.

Fəridə qısıldı:

− Məmnuniyyətlə.

− Gedək, Sərdar! – deyə oğlan yoldaşının boynundan yapışıb, onu özünə sarı çəkərək dikəltdi. – Voleybol da şahmat deyil ki, bacarmayasan.

Fəridə qara eynəkdə idi. Gün yandırmamaq üçün, burnunun üstünə kağız parçası yapışdırmışdı. Uzun hörüklərini çalma kimi başına dolayıb, düyünləmişdi. İlk dəfə rastlaşdığı bu oğlanın qeyzlənmək əvəzinə belə alicənablıq göstərməsi Fəridənin xoşuna gəldi. Çox güman, başqası olsaydı, möhkəm hirslənərdi, topu götürüb təpiklə qırağa vurardı; hələ üstəlik bir-iki söz də deyərdi.

Qızların dəstəsinə çatıncaya qədər Fəridə danışmadı. Ancaq bircə yol çevrilib həsrət dolu baxışlarını yanındakı cüssəli gəncin üzündə gəzdirdi. Oğlanın sifətindəki mərdanəliyi və bir anlığa ona sarı yönələn gözlərindəki qığılcımı görəndə qızcığazın qəlbi təlatümə gəldi. Həyatın nə qəribə işləri varmış! İndi Fəridə tanımadığı bir adamın haqqında düşünürdü. Həm də elə şeylər ki, desəydi, rəfiqələri qəhqəhə çəkib gülərdilər… Oğlan isə bundan xəbərsiz, qıza baxmadan, voleybol topuna tez-tez güclü zərbələr endirir, arabir də dostuna müraciətlə “Sərdar, qoyma” – çağıraraq oyunu qızışdırırdı. Bir azdan plyajdakı gənclərdən daha üçü onlara qoşuldu. Dairə genişləndi. Hamıdan zəif Fəridə oynayırdı. Bunu özü də hiss edirdi. Fikri dağınıq idi. Nəzərlərini, adını təzəliklə öyrəndiyi gəncdən yayındıra bilmirdi. Üstünə gələn topları bacardıqca başqasına deyil, ancaq ona – Əkrəmə ötürürdü. Hörükləri açılıb, dağılmışdı. Neçə kərə yerə yıxıldığından bədəni səlt quma batmışdı. Özü də yamanca susamışdı. Dili-dodağı qurumuşdu. Lakin o, bunların hayında deyildi. Oyun qurtarıncayadək Əkrəmdən ikicə kəlmə məxsusi söz eşitməyi, ürəyinin yanğısını söndürəcək sərin sudan da çox arzulayırdı. Di gəl, bu təmənnanı oğlan hardan, nədən biləydi, necə duyaydı?! Əkrəm, axırıncı dəfə ona göndərilən topu vurmadı, alıcı quş kimi göydə qamarlayıb, Fəridəyə yanaşdı:

− Görürəm, yorulmusunuz. Daha bəsdir, dincəlin, − dedi və minnətdarlıq əlaməti olaraq əlini sinəsinə qoyub, baş əydi.

Fəridə təəssüfləndi:

− Xeyr, mən hələ yorulmamışam…

Gənclər dağılışdılar. Əkrəm də Sərdarla sahilə döndü, adamlara qarışıb, dənizə atıldı. Və bununla hər şey bitdi.

O gündən Fəridə uzun zaman Əkrəmi düşündü. Sonralar, tədricən, bütün olub-keçənlər dumanlı bir xatirəyə çevrildi onunçün. Lakin oğlanın sifətini, aydın, işıqlı gözlərini unuda bilmədi.

İkinci təsadüf onu Əkrəmlə tamam başqa bir şəraitdə görüşdürdü. Fəridə univermaqda, fikrində deyil, nə isə almaq istəyirdi. Kassanın qabağında növbədə dayanmışdı. Qız, qəflətən başını qaldıranda, tanış bir şəxsin gülümsər gözləri ilə qarşılaşcaq özünü itirdi. Bəli, yanılmamışdı – bu baxışlar Əkrəminki idi. Sözlü adama oxşayırdı.

− Bağışlayın, sizi bir dəqiqə narahat etmək olarmı? – deyə o, utancaq tərzdə, nəzakətlə dilləndi. Fəridə çoxdan bu təklifin intizarında imiş kimi sevindi. Növbədən ayrılıb ona tərəf addımladı; kirpiklərini aşağı endirərək xəfifcə qızardı. “Görünür, bəxtimə bu oğlan düşüb. Qismətimdir. Gec də olsa, yenə rastlaşmışıq. Yəqin indi tanışlıq verəcək, plyajda voleybol oynadığımızı xatırladacaq, sonra da”. Əkrəmin səsi qızın düşüncələrini yarıda kəsdi:

− Gərək bağışlayasınız, sizə əziyyət verirəm…

Fəridə bu sözün müqabilində nə deyəydi? Məgər o, belə “əziyyətdən” imtina edə bilərdimi?

Əkrəm onu qadın paltarları şöbəsinin yanına gətirdi.

− Üzr istəyirəm, − dedi. – Burada, eynən siz boy-buxunda olan bir qız üçün plaş seçmişəm. Mümkünsə, onu geyin. Baxım, görüm əyninizə necə gəlir…

Fəridənin üstünə sanki qaynar su əndərildi.

− Nişanlım dərsdədir. Qorxuram o, çıxınca hamısı satılıb qurtarsın. Sonra beləsini tapmaq çətindir. – Əkrəm satıcıdan aldığı göy rəngli ipək plaşı Fəridəyə göstərdi. – Necədir?

− Yaxşıdır. Hər kim geyəcəksə, sağlığına qismət olsun. Ancaq, xətrinizə dəyməsin, mən maniken deyiləm!

Fəridə pərt halda üz döndərib, ümidsizcəsinə uzaqlaşdı. Oğlan, şübhə yox ki, onu tanımamışdı.

İndi isə qadın Əkrəmi bu vəziyyətdə görəndə, o vaxt elədiklərinin peşmançılığını çəkdi.

− Yaxşı… bəs sən tanımadın mən kiməm? – deyə xeyli sakit getdikdən sonra sərnişinlərinin qaradinməzliyindən darıxan söhbətcil faytonçu xırıltılı səslə sükutu pozdu. – Daşdəmirəm də… – O, çiyninin üstündən qanrılıb sifətini Əkrəmə tutdu. – Bir üzümə diqqətlə bax, gör yadına düşürəm.

Kişinin bu hərəkətindən qadını sanki cərəyan vurdu, dodaqlarını bərk-bərk dişləyib, gözlərini yumaraq küncə qısıldı: “Bu qoca niyə belə xərifləyir!”