Текст книги "УМР КИТОБИ 3-жилд"

МАҲМУД ТОИР

УМР КИТОБИ

3-жилд

Шеърлар

Тўртликлар

Иккиликлар

Достонлар

ТОШКЕНТ-2022

Сўзбоши ўрнида

“ҲАҚНИ ТАНИБ ҲУР БЎЛАР ОДАМ…”

Ўзингиз яқиндан таниган-билган инсон ҳақида сўз айтиш қийин. Гўё у киши ҳақида ҳамма нарсани биладигандексиз, лекин таърифлай десангиз, қайси жиҳатини айтишни билмай, бехос тараддудланиб қоласиз. Агар кимдир мендан халқимизнинг ардоқли ижодкори, жонкуяр публицист, фаол жамоат арбоби, Ўзбекистон халқ шоири Маҳмуд Тоир ҳақида фикр сўраса, шундай ҳолатга тушиб қолишим табиий.

Маҳмуд акани бундан қирқ беш йил муқаддам илк бор телевизорда – “Қувноқлар ва зукколар” кўрсатувида кўрганман. Бу менинг шоир билан ғойибона танишувим эди. Ўша мусобақада Тошкент ва Фарғона вилоятлари ёшлари ўзаро беллашган, ҳамқишлоғимиз бўлган Маҳмуд Тоиров Тошкент вилояти жамоасининг билимдон ва ташаббускор сардори сифатида кўпчиликда яхши таассурот қолдирган эди.

Орадан бир мунча фурсат ўтиб, Тошкент давлат университетига, журналистика факультетига ўқишга кирдим ва Маҳмуд ака шу олийгоҳнинг филология факультети кечки бўлимида таҳсил олишини, айни пайтда “Ёш гвардия” (ҳозирги “Янги аср авлоди”) нашриётида ишлашини билиб олдим. Шундан сўнг у киши билан яқиндан танишиб, гоҳ Паркент, гоҳ Тошкентдаги турли адабий давраларда тез-тез кўришиб турадиган бўлдик.

Ярим асрлик вақт – бир одамнинг сурату сийратидаги эврилишлар учун етарли муддат. Бироқ йиллар шамоли Маҳмуд Тоирнинг қалби ва қиёфасига кўп-да ўзгариш киритгани, кирита олгани йўқ. Барчамиз билган Маҳмуд ака ўша-ўша жингалаксоч ва алпкелбат, ўша-ўша вазмин ва оқкўнгил, ўзлигини, сажиясини бус-бутун сақлаб, асраб-авайлаб келаётган инсон.

У киши отадан эрта етим қолиб, тўнғич ўғил сифатида рўзғор ташвишларини муштипар онаси билан бирга ўз елкасига олгани, ука-сингилларининг ҳаётда ўз йўлини топиб олиши, оила қуриб, уйли-жойли бўлиши учун қанчалар елиб-югурганини биламан. Бу ҳолат қайсидир маънода унинг эрта улғайишига, дунёга теранроқ нигоҳ билан қарашига сабаб бўлди.

Эҳтимол, мана шу машаққатлар, юракдаги дард унинг шоир сифатида камол топишига замин яратгандир. Ҳар нечук, у ўз эсдаликларида: “Болалигимнинг роҳатидан кўра, азоби кўп бўлган. Балки ана шу азобларнинг оғриқлари, отам раҳматли ўқиган ғазалларнинг оҳанглари мени шоир қилгандир”, деб бежиз ёзмаган.

Маҳмуд ака университетни тугатгач, Ўзбекистон радиосининг “Болалар ва ўсмирлар” редакциясига ишга кирди. Мен “Гулистон” журналида иш бошладим. Икки ёш ижодкор илк машқларимизни бир-биримизга кўрсатиб, ўзбек ва жаҳон адабиётидан ўқиган мумтоз асарларимиз ҳақида фикр алмашиб, ютуқларимиздан қувониб юрдик.

Барчамиз биламизки, аксарият қалам аҳли ўқишни тамомлаб, Тошкентда – катта имкониятлар шаҳрида қолишни афзал кўради. Шу маънода биз, ёр-дўстлари ҳам Маҳмуд аканинг пойтахтда томир отиб, палак ёйишига шубҳа қилмас эдик. Бироқ у ҳаёт тақозосига кўра бошқа йўлни танлади.

Кўп ўтмай, аниқроғи, 1984 йили ўзи суйиб-ардоқлаган, “она деса бир сўзидан уққан, кўксига гул чечагин тумор қилиб таққан ер”ига –“Ватан ичра бу чаман Ватаннинг парчасидир, Чотқол тоғ тизмалари қуёшнинг дарчасидир”, деганича жонажон Паркентига қайтиб, туман газетасида ишлай бошлади… Буни қарангки, мана, орадан қарийб қирқ йил ўтибди, ҳамон бу даргоҳ Маҳмуд ака учун қадрдон.

Бу фактни келтиришдан мурод шулки, бир жойда ўттиз-қирқ йиллаб муқим хизмат қилиш, камтарона лавозимнинг иссиқ-совуғига сабр-бардош бериб яшаш ҳаммага ҳам насиб этмайди. Айниқса, киши қўлидан катта ишлар келадиган моҳир қаламкаш, таниқли шоир бўлса, уни ўз жамоаси сафида кўришни истайдиган, яхши маош ва қулай шароит ваъда қиладиганлар атрофида албатта кўплаб топилади. Бинобарин, Маҳмуд Тоировга ҳам шу ўтган 38 йил ичида камида 38 та нуфузли жойдан иш таклиф этилганига шубҳа йўқ. Бироқ бу таклифлар ҳарчанд жозибадор, ҳарчанд истиқболли бўлмасин, у она қишлоғини, қадрдон “Паркент тонги” таҳририятини, ҳамкасблари ва шогирдларини ташлаб кетмади.

Аслида шоир зотига нима керак? Бир бурда ҳалол нон, ижод учун тинч жой, давоту қалам бўлса, бас-да. Тағин “шўх ирмоқларнинг товушию майсаларнинг тиллашиши, япроқларнинг сўйлашиши” керак. Чунки унинг бедор ва мутаассир қалби ғунчаларнинг гуллашидан илҳом, илдизларнинг табассумидан қувват олади.

Мени тошлар тинглашади, дили борга ўхшайди,

Еллар сочим силашади, қўли борга ўхшайди,

Аё дўстлар, майсаларнинг тили борга ўхшайди,

Мен дилимни хушлаб тургум, ирмоқлар куйлашганда,

Мен тилимни тишлаб тургум, япроқлар сўйлашганда.

Ижодий фаолиятини эрта бошлаган бўлса-да, Маҳмуд Тоир қирқ ёшларида шоир сифатида танилди. Гап шундаки, у адабиёт майдонига ҳам ўз табиатига хос босиқлик, катта бир ички тайёргарлик билан – “Менинг ҳам айтажак қўшиқларим бор”, деган чуқур ишонч билан кириб келди.

Ёзди, лекин ёзганларининг ҳаммасини ҳам эълон қилишга ошиқмади, арзон шуҳратга интилмади. Балки аввал кўп ва хўп ўқиб, ўрганиб, ҳаётий тажриба тўплашга, шоир бўлишдан олдин шоирлик фазилати ва масъулиятини қалбига сингдиришга (ахир, даъвоси мўл эрса-да, аъмолу атвори бундан минг чақирим узоқ бўлган назмбоз кимсалар қанча!) интилди.

Билмадим, эҳтимол бу оддий тасодифдир, ё Худонинг ўзи кўнглига солгандир, Маҳмуд Тоирнинг биринчи китоби юртимиз мустақилликка эришган 1991 йилда дунё юзини кўрди. Маҳмуд аканинг Ватан ҳақида жўшиб ёзиши, ёзганда ҳам қалб қўрини қўшиб ёзиши балки шундандир.

Шамолларнинг шокиласи дарахтларнинг бўйнидадир,

Тоғлар тошин дил изҳори ирмоқларнинг ўйнидадир.

Ошиқ булбул сир, хандаси ғунчаларнинг қўйнидадир,

Айтар сўзим сувратини, Момо ерим, ўзинг бердинг.

Майсаларинг шивирлашди, тизлар чўкдим, қулоқ бердим,

Билмай босиб чумолини, гуноҳимга сўроқ бердим.

Ватан не, деб сўрганларга бир кафтгина тупроқ бердим,

Менга Ватан сийратини, Момо ерим, ўзинг бердинг…

Мен ўтган асрнинг 90-йиллари аввалида Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида раҳматли шоиримиз Муҳаммад Юсуф билан бирга ишлар эдим. Бу ўринда нега айнан бу ажойиб инсонни эслаётганимнинг боиси бор, албатта.

Мен ҳар икки шоир ижоди билан яқиндан таниш бўлган хайрихоҳ мухлис сифатида Муҳаммад Юсуф ва Маҳмуд Тоирнинг ижодий услублари, ҳаётий ва бадиий қарашлари ҳам ўхшаш эканини пайқаган, шунинг учун уларни таништириб қўйишни истар эдим. Фурсати келиб, ниятимга етдим.

Ҳозир эслаб, кўнглим ёришади. Улар дўстлашиб, то Муҳаммад Юсуфнинг вафотига қадар, ўн йил давомида қалин оға-ини бўлиб, адабиёт йўлларида ҳамнафас бўлиб ижод қилдилар.

Бугун бу икки донгдор шоирнинг ҳам минглаб-миллионлаб мухлислари бор. Бу бежиз эмас, албатта. Улар оддий одамларнинг қалбини тўлқинлантирган, дилининг тўрида, тилининг учида турган гапларни топиб, содда ва халқона оҳангларда айта олганлари учун ҳам барчага севимли ва қадрлидир.

Қаранг, ўзбекнинг улуғ ўғлони Муҳаммад Юсуф мустабид тузум даврини, унинг бутун моҳиятини бир сўз билан қандай таъсирчан йўсинда тасвирлаган эди:

Гарчи бошин эггани йўқ эдик бизлар,

Экканидан теккани йўқ эдик бизлар.

Ватанида ватани йўқ эдик бизлар…

Соддагина, хоксоргина сўзлар, лекин улар замиридаги маънонинг теранлиги ҳар қандай одамни лол қолдиради. “Ватанида ватани йўқ эдик бизлар” – эл-юртимиз бошидан кечирган мудҳиш кунларнинг бундан ортиқ ҳаққоний таърифи бўладими!

Атоқли адабиётшунос олим ва мунаққид, раҳматли устозимиз Озод Шарафиддинов ўз вақтида Муҳаммад Юсуф ижоди ҳақида шундай фикрларни билдирган эди: “Унинг шеърлари бир қарашда жуда содда, жўн ёзилганга ўхшаб туюлади. Аммо унга ўхшатиб ёзиб кўринг-чи? Қўлингиздан келмайди! Унинг осон ёзиладиганга ўхшаб кўринган мисралари мухлисларини йиғлатади, кулдиради, ўз оғушига тортиб олади”.

Мен бу фикрларни ҳеч иккиланмасдан Маҳмуд Тоир ижодига нисбатан ҳам айтиш мумкин, деб ўйлайман. Чунки Маҳмуд Тоир ижоди ҳам халқимизнинг зоҳиран содда, ботинан чуқур тафаккур чашмасидан озиқланади, сув ичади ва ундан нозиктаъб шеърхонларни ҳам баҳраманд этади.

Кейинчалик Озод домла Маҳмуд Тоир шеърларига ҳам шундай ҳаққоний баҳо берди. Орадан йиллар ўтиб, Саид Аҳмад, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Иброҳим Ғафуров каби адабиёт дарғалари ҳам бу ҳақиқатни эътироф этиб, унинг асарлари ҳақида самимий ва холис фикрларини билдирдилар.

Шоирнинг бир нафасда ёзилгани равшан кўриниб турган мана бу қуйма сатрларига эътибор беринг. Уларда халқ достонларига хос поэтик тафаккур, элимизнинг қадим мақолларига, Маҳмуд Қошғарийнинг “Девон”ида зикр этилган халқчил ҳикматларга ҳамоҳанг теранлик, Лутфий, Отойи, Махтумқули сингари мумтоз шоирларимиз ижодига хос донишмандлик ва табиий равонлик акс этмаганми:

Шоирлари ухлаб ётса, элини ким уйғотар?..

***

Уйида бахти борлар ҳар ерда бахтиёрдир.

***

Нафс ғолиб келган жойда

Кўнгил кўзи кўр бўлур.

***

Майдонга тушган мард манглай қашимас.

***

Ўтган ишга домонгир бўлма,

Тўкилмасанг, шунчаки тўлма.

***

Тулпор тоққа чопиб чиқмас,

Балиқ гавҳар топиб чиқмас,

Қарич билан қадамлама,

Сохта кўз ёш қалқиб чиқмас.

***

Сиз ойга осилманг, нарвонингиз йўқ,

Қуёшга қўл чўзманг, давронингиз йўқ.

Юлдузлар узоқда, етмайсиз, аниқ,

Чунки қалбингизда осмонингиз йўқ,

***

Тўлқин-тўлқин дарёлар,

Тўлқинида оҳим бор.

Ўртамизда риёлар,

Менинг не гуноҳим бор?

***

Қошларингда камон, ёй кўрдим,

Ёноғингда ёнар ой кўрдим,

Мен ўзимни бир гадой кўрдим,

Бир бўса бер кулгуларингдан.

***

Отанг обрўсига кўксингни кериб,

Юрсанг ҳар юлдузни бенарвон уриб,

Ногоҳ қоқилсангу кетмасанг туриб,

Марднинг боласиман, деганинг бекор.

***

Ҳар дарёнинг боши бор,

Ҳар кўзнинг ўз ёши бор,

Ҳам табибман, ҳам бемор,

Мендан мени сўрама.

Албатта, шоир ижодининг гултожи бўлган бундай гўзал мисраларни яна кўплаб келтириш мумкин.

Шу маънода, Ўзбекистон Қаҳрамони, халқ шоири Абдулла Орипов: “Маҳмуд Тоир шеърларида жилғалар рақсга тушиб, тошлар қўшиқ айтади”, деганида юз бора ҳақ эди. Чиндан ҳам, шоир ижодига хос инжа хусусиятлардан бири ҳам шу: унинг асарларида гиёҳлар, тоғу тошлар, жилғаю ирмоқлар китобхон кўз ўнгида табиатнинг тил-забонсиз, жонсиз унсурлари эмас, балки тирик мавжудотлар, жонли образлар сифатида намоён бўлади.

Ярим асрдан зиёд давом этган қизғин ва самарали ижодий фаолияти мобайнида шоир “Огоҳ бўл, дунё!”, “Янги Тошкентнома”, “Ошиқ оҳи”, “Оқиб кетган армонлар”, “Отамнинг ўкинчи” каби салмоқли достонлар, туркум сафарномалар яратди. Бу асарлар жамоатчилик томонидан ўзига хос адабий воқеалар сифатида эътироф этилди.

Маҳмуд Тоир ўзбек замонавий қўшиқчилик санъати ривожига ҳам муҳим ҳисса қўшаётган шоирларимиздан. Аслида, у бирор мисрани атай қўшиқ бўлсин деб ёзмайди, балки шеърлари ўз куйи, ўз оҳанги билан дунёга келади. Чуқур мазмуни, ёрқин услуби боис, улар ҳофизлар ўртасида талаш бўлади. Бугун машҳур хонандалар томонидан куйланаётган ўнлаб шеърлари миллионлаб санъат мухлислари қалбидан муносиб жой олган, десак адашмаймиз.

Маҳмуд ака пойтахтдан ташқарида яшаб ҳам жамият ижтимоий ҳаётининг қайноқ нуқталарида кўзга кўринган намоянда бўлиш, “Ўзбекистон халқ шоири” деган юксак рутбага эришиш мумкинлигини исботлаган ижодкорлардан биридир.

У ўтган давр мобайнида моҳир публицист сифатида ҳам шаклланиб, кўплаб мухлисларига эга бўлди. Қалби, фикри уйғоқ адиб бугунги кунда ҳам муҳим ва долзарб мавзудаги чиқишлари билан марказий газета ва журналларда, маънавий-маърифий анжуманларда мунтазам иштирок этиб келаётгани барчамиз учун ўрнакдир.

Яхши шоир, яхши инсон бўлиш мумкиндир, лекин ўзи туғилиб ўсган, севиб-ардоқлаган юртида ўзига хос адабий мактаб яратиш камдан-кам шахсларга насиб этади. Маҳмуд ака нафақат Паркент, балки Тошкент вилояти миқёсида ҳам ана шундай адабий муҳит яратишга эришган бахтли адиблар сирасига киради. У шарқона одоб билан ўзидан ёши улуғ барча адибларни устоз деб билгани ҳолда, ўзи ҳам қанчадан-қанча ёшларни тарбиялаб, уларга чин дилдан устозлик қилиб келмоқда.

Айни пайтда Ёзувчилар уюшмасининг ҳудудий бўлимлари орасида энг кўп аъзога эга бўлган Тошкент вилояти бўлими раҳбари, “Адабиёт зиёси” газетасининг муҳаррири сифатида у кекса адибларни эъзозлаш, ижод аҳлини янги режаларга руҳлантириш, ёшларга тўғри йўл кўрсатиш сингари муҳим вазифаларни сидқидилдан адо этиб келмоқда.

Вилоят ҳокимлиги билан биргаликда ҳудудда маънавий-маърифий ишларни жонлантириш, зиё масканларининг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш, кутубхона фондларини бойитиш каби хайрли ишларда ҳам Маҳмуд аканинг алоҳида ўрни ва муносиб ҳиссаси бор.

У кишининг Олий Мажлис Сенати аъзоси сифатидаги ибратли фаолиятини ҳам сайловчилар, жамоатчилигимиз яхши билади.

Бағрикенг, меҳр-оқибатли бу инсон барча билан тил топишиб, дўст ва ҳамкор бўлиб яшашга, ҳеч кимнинг кўнглини оғритмасликка интилади. Ҳатто ўзига ноҳақ маломат тошларини отган баъзи ҳамкасбларига ҳам сира ёмонлик соғинмасдан, кечиримлилик ва самимият билан муносабатда бўладики, бундай жўмардлик ва олижанобликка, очиқ айтиш керак, ҳамма ҳам қодир бўла олмайди.

Айни пайтда у киши ҳаётнинг ҳал қилувчи паллаларида, энг зарур дамларда қиличнинг тиғи каби кескир бўла олишига, миллат ва халқ манфаати йўлида принципиал позицияда тура олишига кўп бора гувоҳ бўлганман.

1990 йил 3 март куни собиқ Марказ томонидан уюштирилган бузғунчи кучларнинг қутқуси билан Паркент туманида оммавий тартибсизлик ҳаракатлари содир этилди. Бир қатор бино ва иншоотлар, автомашиналарга шикаст етказилди. Энг ёмони, ўнлаб бегуноҳ инсонлар қурбон бўлди.

Ана шундай таҳликали вазиятда маҳаллий аҳолининг талаби билан Паркентда вазиятни барқарорлаштириш учун жамоатчилик комиссияси тузилди. Ҳамқишлоқларимиз ишонч билдириб, ушбу комиссия таркибида Маҳмуд Тоиров билан бир ойдан зиёд вақт мобайнида бирга фаолият олиб бордик. Шу мураккаб жараёнлар чоғида мен у кишининг энг ўткир ва мушкул масалалар бўйича ҳам доимо оғир-вазмин бўлиб, ҳақиқат ва адолат тарафида туриб фикр билдиришига ишонч ҳосил қилдим.

Ҳали совет мафкураси ҳукмрон бўлган ўша шароитда оммавий ахборот воситалари, айниқса, Москва матбуоти Паркентда содир бўлган воқеаларга нохолис, бирёқлама тус бериб, асосан маҳаллий аҳолини айбдор деб, уларни экстремист, нашаванд банги ва ҳоказо кимсалар қилиб кўрсатмоқда эди. Шундай кескин шароитда биз Паркент воқеалари ҳақидаги асл ҳақиқатни нафақат собиқ иттифоқ, балки жаҳон жамоатчилигига етказиш мақсадида бор куч ва имкониятларимизни ишга солдик.

Ўша пайтда Тошкентда яшаган Ўзбекистон халқ ёзувчиси, русийзабон адиб Темур Пўлатовни қишлоғимизга таклиф этдик. У киши фожиа гувоҳлари, жабрдийдалар, расмий шахслар билан бевосита суҳбатлашиб, кўплаб ҳужжатлар билан танишди ва орадан кўп ўтмай, Москвада рус ва инглиз тилларида чоп этиладиган “Московские новости” газетасида “Паркентда ўқ отишга рухсат берилган” номли таҳлилий мақола эълон қилди. Холис ва ҳаққоний руҳдаги ушбу мақола жамоатчиликда катта резонанс уйғотди, аммо унинг ўзбек тилидаги таржимасини Ўзбекистондаги биронта матбуот нашрида чоп эттиришнинг иложи бўлмади. Шунда Маҳмуд Тоиров бутун масъулият ва жавобгарликни бўйнига олиб, ушбу мақолани “Паркент тонги” газетасида босиб чиқарди ва бу кўнгли озор топган, яқинларидан жудо бўлган, ноҳақ туҳматга учраган Паркент аҳлининг ярасига маълум маънода малҳам бўлди.

Бу ўзбошимчалик учун “муҳаррир М.Тоиров”нинг “партиявий линия” бўйича тегишли идоралардан эшитган таъна-дашномлари – бу энди бутунлай бошқа тарих…

Бу мураккаб, сирли дунёнинг ёзилган ва ёзилмаган қонунларига кўра, инсон ҳаёти ҳамма вақт ҳам бир текис, силлиқ кечмайди. Маҳмуд ака умри давомида шодлик ва қувонч билан бирга, турли синовларни ҳам бошидан ўтказди. Отаси Тўхтақори ака қирқ олти ёшида вафот этгач, ўн икки ёшидан етимлик машаққати билан бирга, рўзғор юкини ҳам елкасига олишига тўғри келди, онасининг ишончи, жигарларининг суянган тоғи бўлиб, уларни касб-ҳунарли, уйли-жойли қилди. Энди барча ташвишлар ортда қолди, яйраб, тўлиб-тошиб ижод қиламан, деганида коронавирус балоси туфайли энг азиз ва яқин инсонларидан жудо бўлди. Бироқ у ҳеч қачон қайғу-аламларга таслим бўлмади. Бунга унинг мустаҳкам иродаси, юрагини, қалбини тўлдириб турган иймон нури йўл қўймади.

Дилнинг туморидир иймоннинг нури,

Жоннинг жамолидир иймоннинг нури.

Тилдаги тўғри сўз забоннинг нури,

Маҳмуд, Ҳақни таниб ҳур бўлар одам,

Кўнгил осмонида нур бўлар одам.

Чиндан ҳам, Ҳақни таниган инсон ҳеч камлик кўрмагай, эзгу ниятларига албатта етгай.

Чин маънода адабиёт мухлисларининг, халқимизнинг меҳри ва эҳтиромини қозонган, табаррук 70 ёшга – донишмандлик ва камолот фаслига катта адабий хирмон билан кириб келаётган устоз шоиримизга сўнмас илҳом ва эл-юрт муҳаббати ҳамиша йўлдош бўлишини тилаб қоламиз.

Хайриддин СУЛТОН

БУ ҲИКМАТЛАР

БОБОМЕРОСДИР…

Неки айтсам, ёниблар айтдим,

Аввал ўзим қониблар айтдим.

Ақли ҳушнинг баридан тутиб,

Ақли тилдан тониблар айтдим.

ВАТАН ДЕСАМ

Ватан десам, кўнглимда кўз очган булоқлар бор,

Ватан десам, жонимда порлаган чироқлар бор,

Ватанга садоқатда минг битта сўроқлар бор,

Шукрким, бошимизда мусаффо, тиниқ осмон,

Жонажон Ўзбекистон, омон бўл, мангу омон!

Деҳқонин тилагида буғдойи бошоқлаган,

Чўпони қир султони, қўзиси қўшоқлаган.

Сочига рўмол сириб, эгатни тароқлаган –

Ўзинг онам, ягонам, меҳри дарё, меҳрибон,

Жонажон Ўзбекистон, омон бўл, мангу омон!

Бахт тилаб, бахтиёрдир, тилагидан нур топган,

Яхшилик қилиб, яйраб, юрагидан қўр топган,

Худо берган сарбонин, зўр танлаган, зўр топган,

Қардошга қучоқ очган, ётга ҳам ширин забон,

Жонажон Ўзбекистон, омон бўл, мангу омон!

Эзгу ният, эзгу иш, инсон қадри, ғояси,

Тинчлик, дўстлик тоғидир байроқ тиккан қояси,

Бу элдан мангу йироқ, ёмонликнинг сояси,

Ҳам ҳавас, ҳам ҳайратда боқмоқда бугун жаҳон,

Жонажон Ўзбекистон, омон бўл, мангу омон!

Илму ҳикмат ушбу кун тоғдек таянчи эрур,

Ўзбек халқи юрт бузмас – озод, обод юрт қурур,

Ҳар бир тилда шукрона, ҳар бир дилда завқ, сурур,

Ёшларинг – ёнар чақмоқ, шаъну қадрингга қалқон,

Жонажон Ўзбекистон, омон бўл, мангу омон!

ЭЛ АЗИЗ, ИНСОН АЗИЗ

Севганга, севилганга жон азиз, жонон азиз,

Яратган, яшнатганга ҳар лаҳза, имкон азиз.

Бу янги Ўзбекистон, довуруғи тилда достон!

Янги Ўзбекистонда эл азиз, инсон азиз.

Эй қўли қадоқ халқим, нияти чироқ халқим,

Тинчликдан порлаб турса, ер азиз, осмон азиз.

Янги Ўзбекистонда Эл азиз, инсон азиз.

Дўстликни тумор тутган, дийдорни хумор кутган,

Шу муқаддас Ватанда доимо меҳмон азиз.

Янги Ўзбекистонда эл азиз, инсон азиз.

Боболари художўй, момолари дуогўй.

Ёшлари шиддатига яраштирган шон азиз.

Янги Ўзбекистонда эл азиз, инсон азиз.

Тинчлик тилаб дунёга йўғрилмишдир зиёга.

Бу замин осмонида ҳар бир қушга дон азиз.

Тандирга чирой сочган – насибамиз нон азиз.

Янги Ўзбекистонда эл азиз, инсон азиз.

Омон-омон омонда, доруломон замонда,

Карвони катта йўлда, жон фида сарбон азиз!

Янги Ўзбекистонда эл азиз, инсон азиз.

ЗОМИН ТОҒ АРЧАЛАРИ

Йўл юрсанг, очилгайдир,

Еру кўк дарчалари.

Осмондан сочилгайдир,

Зомин тоғ арчалари.

Яратган инояти,

Шукурнинг кифояти,

Ҳайратлидир ғояти

Зомин тоғ арчалари.

Булутдан бўса олар,

Қаҳрни тўса олар,

Қувончдек кўзда қолар,

Зомин тоғ арчалари.

Игнаси ифор сочар,

Димоғинг гулдек очар,

Жисмингдан дардинг қочар,

Зомин тоғ арчалари.

Кийик ўти, тоғ райҳон

Зомин бағри боғ, райҳон,

Ям-яшил Ўзбекистон

Зомин тоғ арчалари.

Бошида ярқироқ ой,

Пойида шарқироқ сой,

Етти оламга чирой

Зомин тоғ арчалари.

Зомин тоғ табиати,

Арча абадияти,

Муҳаббат тарбияти

Зомин тоғ арчалари.

Тўлиб айтдим, тўкилдим,

Пойингда тиз букилдим,

Чиройингга юкиндим,

Зомин тоғ арчалари.

ОҲУЛАР ТОҒ ҚИЗЛАРИ

Тоғлар тоши тош эмас,

Сойлари кўз ёш эмас.

Тоғда турмаган одам,

Тоғларга дилдош эмас.

Тошни тилган майсалар,

Шу тошларга файз солар.

Кўриб кўклаб кетгайсан,

Кўзингда мангу қолар.

Тоғларнинг ёзи бўлак,

Сойларин сози бўлак,

Пастлаб учган бургутнинг,

Гўзал парвози бўлак.

Оҳулар – тоғ қизлари,

Осмон эрур кўзлари.

Қулоғингни гуллатар

Булбулларнинг сўзлари.

Тоғларнинг таманноси –

Какликлар – тоғ хумоси.

Тоғда сени тарк этмас

Муҳаббатнинг сафоси.

Гул Ватан, нурли Ватан,

Ям-яшил чинни чаман.

Дилингда юз очгайдир

Саодат солган суман.

БИЗНИНГ ЎЗБЕКИСТОН

Ватан – бу жонингда оққан чашмадир,

Шу боис Ватанга ҳар жон ташнадир.

Ватандан узоқда ҳар ким озурда,

Ватан – остонадан, дилдан бошланур.

Ҳаёт – бу имтиҳон аслида, бор гап,

Ундан хуш ўтмоқлик – энг буюк матлаб.

Ватан – имтиҳоннинг оппоқ қоғози,

Унга доғ тушмаса, яна бир шараф.

Ватан азаллиги – изингдаги нур,

Ватан гўзаллиги – кўзингдаги нур.

Ўзбекистон деса, офтоблангайсан,

Чунки Ўзбекистон – ўзингдаги нур.

Ҳурлик ҳавосидан бутун халқ хуррам,

Тинчликнинг навоси ҳар жонга малҳам.

Олам оразидан англаганим шу –

Бизнинг Ўзбекистон – абадий кўркам.

ҚОМУСИМ

Ўқиб-уқмаганни оқил тан олмас,

Тиланчи титрайди, тетик бўлолмас,

Ҳар китоб бахтингга битик бўлолмас,

Бетимсол бойлигим – бир ганж Қомусим,

Халқим ҳуқуқига таянч Қомусим!

Юртим осмонида Ҳурлик офтоби,

Қомус – давлатимнинг бу – Бош Китоби,

Ҳар боб, ҳар моддаси – ақл хитоби,

Мушкул тилсимимга тилмоч – Қомусим,

Эзгу ниятимга ривож Қомусим!

Тақдир неки битса, бари бўлгайдир,

Одам бор кўнглида зори бўлгайдир,

Миллатим деганнинг ори бўлгайдир,

Миллат мардларининг ори – Қомусим,

Ҳақ деган ҳақгўйнинг ёри – Қомусим!

Умримиз ҳаётнинг асли тўрт фасли,

Адолатга ташна одамзод насли,

Инсон эрки билан инсондир асли,

Сен билан кўксимиз осмон, Қомусим,

Қадру қадриятга қалқон Қомусим!

Давлатим тожи деб бошимда тутгум,

Қувонч кўздан оқса, ёшимда тутгум,

Умринг битди, деса, лошимда тутгум,

Қиёматга қадар жонсан, Қомусим,

Дунё учун дунё, шонсан, Қомусим!

ЭР-ЙИГИТНИНГ ЭЛГА АЙТАРИ БЎЛСИН

Ғофур Ғулом айтган кўксин тўлдириб:

“Йигит омон бўлса, хавфу хатар йўқ”…

Йигит йигитликни юрсин дўндириб,

Бундан ўзга унга асло зафар йўқ.

Дунё кезсин – юртга қайтари бўлсин,

Эр-йигитнинг элга айтари бўлсин.

Бу қалтис замонда тинчлик омонат,

Қалқон яралгайдир йигит оридан.

Ватани тинч бўлса, эли саломат,

Халқнинг ифтихори – асил мардидан,

Йигит сафга кирса, сарвари бўлсин,

Эр-йигитнинг элга айтари бўлсин.

Кеч очилган кўзнинг тумани қуюқ,

Ўз уйинг, ўз боланг асрагин ўзинг.

Ахир аждодларинг буюкдан буюк,

Елга совурилмасин тилдаги сўзинг,

Сўзинг ҳикматларнинг дилбари бўлсин,

Эр-йигитнинг элга айтари бўлсин.

Ватан – қалбимизда юз очган чирой,

Демишлар, чиройнинг чиммати бўлсин,

Тунни ёруғ қилган самодаги ой,

Йигитнинг энг аввал ҳиммати бўлсин,

Ҳам яна бир пари пайкари бўлсин,

Эр-йигитнинг элга айтари бўлсин.

Биз тинчлик тилаймиз кўҳна дунёга,

Шу осмон, шу замон фарзандларимиз,

Юз тутинг, омонлик тутган зиёга,

Бизким – Ўзбекистон дилбандларимиз!

Ҳар йигит ўз элин гавҳари бўлсин,

Эр-йигитнинг элга айтари бўлсин.

МАҲАЛЛА

Қадимий қадриятлар қадримизнинг қалқони,

Аждодлардан мерос бу, айтсак арзир баралла.

Меҳнат билан яралгай, кўкдан тушмас эл шони,

Ўзбекистон таянчи – озод, обод маҳалла!

Оқибат остонаси, меҳримиз кошонаси,

Бунда қирққа бўлингай бир майизнинг донаси,

Ўзбекнинг момолари хушдуо парвонаси,

Ўзбекистон таянчи – озод, обод маҳалла!

Боғларга орзу эрур тоғнинг гулу лоласи,

Уммонларга соғинчдир, жилғаси, шалоласи,

Абдулла Қодирий ҳам маҳалланинг боласи,

Ўзбекистон таянчи – озод, обод маҳалла!

Қўни-қўшни деган сўз ўзбегимнинг жонидир,

Оқсоқол ислоҳатчи, жонфидо кайвонидир,

Бир бўлиб, бир мушт бўлиб жипслашмоқ онидир,

Ўзбекистон таянчи – озод, обод маҳалла!

Одамзод яралибди, қаторда қадрин кутган,

Қайси давлат халқим деб, темирдан “дафтар” тутган,

Бизнинг юртда Юртбоши элига барин тутган,

Ўзбекистон таянчи озод, обод маҳалла!

“Обод қишлоқ” осмонин турнаси аримагай,

Маҳалла аҳли якдил, ёмонлик даримагай,

Уйида бахти борлар юз ёшда қаримагай,

Ўзбекистон таянчи – озод, обод маҳалла!

ҚУВОНЧЛАРИ ҚЎШ КЕЛДИ

Қозоқ қардошим, десам, қулочим қанотланар,

Қадим қадриятлардан юрагим қувватланар,

Навоий, Абай руҳи тиловатдан шодланар,

Туркий деган номи бир ўзбек билан қозоқнинг,

Каломи, саломи бир ўзбек билан қозоқнинг.

Дўмбирани чертишни қозоқдек қийган борми,

Ўзбек танбур чертганда кўз ёшин тийган борми,

Ўтмишига бир боқинг, улардек куйган борми?

Тарихдан даъвоси бир ўзбек билан қозоқнинг,

Оҳ чекса, жафоси бир ўзбек билан қозоқнинг.

Қозоқнинг дили дарё, Ғарбда Волга дарёси,

Қозоқнинг кўкси тоғдир, Шарқда Олтой дунёси,

Бир ёнида таралар Ўзбекистон зиёси,

Саҳроси, ери туташ ўзбек билан қозоқнинг,

Қалбида қўри туташ ўзбек билан қозоқнинг.

Омонгелди қозоқнинг эрки учун жон тиккан,

Жалолиддин мангуга ўзбек бўлиб шон тиккан,

Ғафуру Собитлари меҳр отлиқ дон эккан,

Ўлану шеъри бирдир ўзбек билан қозоқнинг,

Ниятда нури бирдир ўзбек билан қозоқнинг.

Қозоқларнинг қизлари оташқалб, куюк бўлган,

Ўзбекларнинг қизлари Кумушдек суюк бўлган,

Чунки ўзбек, қозоқнинг онаси буюк бўлган,

Оталари орлидир ўзбек билан қозоқнинг,

Сафи доим норлидир ўзбек билан қозоқнинг.

Йўллардан ҳам кўнгилдан тўрлар олиб ташланди,

Қадим қадр тикланиб, кўзлар жиқ-жиқ ёшланди,

Дастурхонда бешбармоқ, паловтўра ошланди,

Қувончлари қўш келди ўзбек билан қозоқнинг,

Меҳмонлари хуш келди ўзбек билан қозоқнинг.

ДЎСТЛИК МАДҲИ

“Ўзбек” деса, тожигим тотган каби асалдан,

“Тожик” десам, тилимдан бол томади азалдан.

Аждодлари дарддошдир, авлодлари елкадош,

Навоий наво олган Жомий битган ғазалдан.

Ер десанг, ери туташ, бошида осмони бир,

Минг-минг йиллардан буён орзую армони бир.

Тинчлиги туморидир, баракаси – бахтидан,

Асраб яшар бир-бирин, қадрига қалқони бир.

Кафтларин хуш дуога доим бирга очганлар,

Бир-бирларин йўлига меҳрдан нур сочганлар.

Етти ўлчаб бир кесган улуғ доноларидек,

Мушкуларини мудом кенгаш билан ечганлар.

Бир келида буғдойин бирга янчган момолар,

Бир дарёнинг сувини бўлиб ичган боболар.

Ҳурлигидан шодумон, замон билан ҳамнафас,

Икки халқнинг тилида янграмоқда наволар.

“Ўзбек” деса тожигим тотган каби асалдан,

“Тожик” десам, тилимдан бол томади азалдан.

Бу янги Ўзбекистон, бу янги Тожикистон,

Янги дўстлик тарихи ёзилмоқда зарҳалдан!

ҚАРДОШЛАР

Бу дунёни асраб бўлмас кўз ёш билан,

Тонг жамоли кулиб чиққан қуёш билан.

Халқлар асли халқ бўлгайдир қардош билан,

Ўзбекистон, деб санасам беш бармоғимни,

Кўрдим туркман, тожик, қирғиз, қозоғимни

Аждодлари қондош бўлган, жондош бўлган,

Тил мулкида, дил мулкида сирдош бўлган,

Бир-бирига кўнгил берган, бардош бўлган,

Дунё билар бобомерос сабоғимни,

Ўзбек, туркман, тожик, қирғиз, қозоғимни.

Ғафур Ғулом, Турсунзода, Собит Муқон,

Айтишувда бир-биридан бўлган чаққон,

Адабиёт она бўлиб бирга туққан,

Қадрлайман қадриятим, қароғимни,

Ўзбек, туркман, тожик, қирғиз, қозоғимни.

Ойлар ойни, йиллари йилни қувиб ўтиб,

Ҳақ ёр бўлди, ҳурриятни олди кутиб.

Бир-бирига қучоқ очди гуллар тутиб,

Ўзбекман деб санасам беш бармоғимни,

Кўрдим туркман, тожик, қирғиз, қозоғимни.

Бешов ўлка маърифатдан обидланди,

Юртбошилар аҳд-вафода собитланди,

Бор дунёга тинчлик деган сўз тиланди,

Ўздан бошлаб санасам беш бармоғимни,

Ўзбек, туркман, тожик, қирғиз, қозоғимни.

НАВОИЙДАН ЎРГАНИНГЛАР

Одамзодни одам қилган –

Сўз бўлади, сўз танинглар,

Сўз танишни, болам, ҳар вақт,

Навоийдан ўрганинглар.

Байтида минг маъно нури,

Дил дардига шифо нури,

Навоийда Худо нури,

Навоийдан ўрганинглар.

“Хамса” – туркнинг дил достони,

Она тилнинг мангу шони,

Ўрганмоқнинг зўр имкони,

Навоийдан ўрганинглар.

У – ҳикматлар булоғидир,

Заковатнинг чироғидир,

Садоқатнинг сўроғидир,

Навоийдан ўрганинглар.

Кимга ёрдир Ҳақнинг ўзи,

У – миллатнинг боқий сўзи,

Назм аҳлин назмий юзи,

Навоийдан ўрганинглар.

Ўқиганлар одам танир,

Одам билган – олам танир,

Унинг лутфи гулдек ҳарир,

Навоийдан ўрганинглар.

Дунё омон-омон бўлсин,

Аҳдлининг азмига тўлсин.

Навоий назмига тўлсин,

Навоийдан ўрганинглар.

БОБУР БЎЛИШ ОСОН ЭМАС

Интилганга толе ёр, дерлар,

Вале ҳар ким элда достонмас.

Чин шоирлар, шерюрак эрлар,

Бобур бўлиш аммо осонмас.

Бу оламнинг шоҳлари ичра,

Ҳеч кимда йўқ Бобур баёти.

Яшар Бобур оҳлари ичра,

Адабиёт абадиёти.

Тангри асли Бобурни Ҳиндга

Босқинчимас, бахт қилиб берди.

Тожмаҳални азал-абадга

Гўзаликка тахт қилиб берди.

Қирқ саккиз йил умрини доғлаб,

Қирқ саккиз минг азобдан айтди.

Гоҳ қаламин қонда сиёҳлаб,

Шеър сеҳрила ғазабдан қайтди.

«Бобурнома» – Ватан суврати,

Тафаккурнинг бир гавҳаридир.

Асрларнинг асил ҳайрати,

Шоҳ ва шоир шоҳ асаридир.

Навоийнинг номида ўзбек

Миллат бўлиб ғурурда яшар.

Дил кўкида порлаган нурдек

Бобурни ҳам ардоқлар башар.

Жаҳонгирлар кўпдир жаҳонда,

Лек Бобурдек қалби жаҳонмас.

Минг азобда, минг бир имконда

Бобур бўлиш ахир осонмас.

2020

ҲАР БАҲОР ЙИҒЛАЙДИ ЎРИК ГУЛЛАРИ

Элнинг юрагида гуллаган баҳор,

Қувончдек тўкилар ўрик гулидан.

Ҳар йил, ҳар баҳорда шу бўлса такрор,

Бол томиб кетади шоир сўзидан.

Бизни соғинтирган ул назми жаҳон –

Ҳамид Олимжон бу, Ҳамид Олимжон!

Кўзларга сиғмайди кўм-кўк водийлар,

Шоир дил кўкида юз очган Ватан.

Унга ҳикмат айтган қанча ровийлар,

Сен уни танийсан, у қалби чаман,

Исмини айтаман, яқин кел, осмон,

Ҳамид Олимжон бу, Ҳамид Олимжон!

Севиб-севилишни ўргатган шоир,

Ёр ила юз ювган соф булоқларда.

У бугун барҳаёт, нур сочар, қойил,

Аҳли муҳаббат ёққан чироқларда.

Зулфия жонида яшаб ўтган жон –

Ҳамид Олимжон бу, Ҳамид Олимжон!

Шеър – азоб овози, шодлик шонаси,

Шоир бошин кўрар гоҳи жодида.

Асли Ватан эрур шеърнинг онаси,

Шоирнинг кўнгли йўқ ўзга оҳуда.

Илҳомин париси – бир Ўзбекистон,

Ҳамид Олимжон бу, Ҳамид Олимжон!

Ҳамидин соғиниб, навдалар тўлиб,

Ҳар баҳор йиғлайди ўрик гуллари.

Чўлпон, Усмон Носир, Қодирий бўлиб,

Бир-бирин излайди эл булбуллари.

Улар сендан ғолиб, эй қаттол замон,

Ҳамид Олимжон бу, Ҳамид Олимжон!

Эл бахту шодлигин куйлаган шоир,

Ватан фарзандидир, миллат боласи.

Ўттиз тўрт ёшида узилган умид,

Ўттиз беш миллионлик элнинг ноласи.

Юз ўн йил ўтса ҳам шоири достон –

Ҳамид Олимжон бу, Ҳамид Олимжон.

ҚОДИРИЙНИНГ МАКТАБИ

Халқнинг оҳи қаламига қон берган,

Ҳурлик учун, юрти учун жон берган,

Адабиёт оламига шон берган,

Миллат дилин, миллат тилин кавкаби –

Қутлуғ бўлсин Қодирийнинг мактаби.

“Ўтган кунлар” – бу ўзбекнинг дил қони,

Ҳар элда бор ҳар меҳробнинг чаёни,

Қодирийни қутлаб келди Чўлпони,

Теграсида Фитрат руҳи нур каби,

Қутлуғ бўлсин Қодирийнинг мактаби.

Кетар йиллар келарига кўзгудир,

Бир Қодирий минг миллатга орзудир!

Адабиёт – бу покиза туйғудир,

Қалам тутган ўғил-қизнинг матлаби –

Қутлуғ бўлсин Қодирийнинг мактаби.

Қарор топган адолат – бу эл шони,

Юртга эгаси жойга қўйди “Туронни”.

Бир шукуҳли Ўзбекистон осмони,

Хуш дуолар қаро кўзлар шабнами,

Қутлуғ бўлсин Қодирийнинг мактаби.

Деманг, бунда зорлаб турар Қодирий,

Мағрур турар, порлаб турар Қодирий,

Ўз боғига чорлаб турар Қодирий.

Адабиёт эртасининг насаби,

Қутлуғ бўлсин Қодирийнинг мактаби.

ЯХШИ БЎЛИШ

Генерал-полковник Зокир Алматовга

Қишдан қўрқмай, қордан қўрқмай гуллар бодом,