Текст книги "Сенга ишонаман"

ТЎРТИНЧИ БОБ

Соат тунги ўн бирга яқинлашди. Малак хола кун бўйи югуриб-елиб, роса чарчагани учун ўрнига кириб тошдек қотганди. Қўни-қўшнилар ҳам уй-уйига тарқалиб кетганди. Иқбол сайр қилгани чиқиб кетган, уйда Ҳамиднинг бир ўзи қолганди. Яқинда харид қилинган куёвлик костюмини кийиб ойнага қаради. Худди ўлчаб тикилгандек лоппа-лойиқ. Кўйлак, галстук ва туфлини ҳам Иқбол билан бирга «Торговий» растасидан танлашди.

Ҳамид бир муддат кўзгудаги аксига маҳлиё бўлиб тикилди. Мана, ҳаётидаги энг масъулиятли дамлар ҳам етиб келди. Ҳадемай, у ҳам оилали, бола-чақали бўлади. У мамнун жилмайиб, бармоқлари билан сочларини таради. Галстугини бир очиб, бир тортиб кўргач, кийимларини эҳтиёткорлик билан ечиб, илгичга илди ва меҳмонхонага ўтди. Бир муддат телевизор кўрган киши бўлиб, айвонга чиқди, сигарет тутатди.

Ўзини ҳар қанча чалғитишга уринмасин, хаёлидан бояги қўшни қиз кетмасди. Ҳозирга қадар не-не қиз-жувонларни қўлдан ўтказмади. Аммо, уларнинг ҳеч бири шу қиз сингари кўнглига чуқур кириб бормаганди. Кўзини юмиши билан эгилганча ер супураётган, калта кўйлакли қиз кўз олдига келаверади.

Албатта бундай ҳислар ўткинчи эканини Ҳамид ҳам биларди. Аммо, у қизнинг юзларига термилган чоғда у худди илон авраган бақадек қотиб қолганди. Амина Ҳамид шу пайтгача кўришни орзу қилиб келган нозанин дилбарнинг баайни ўзи эди.

…У пайтда Ҳамид мактабда ўқирди. Вақт топилди дегунча, синфдошлари Турал ва Қундуз билан яна бир ўртоқлари Қўчқорнинг уйида йиғилишарди. У пайтларда видеомагнитофон ҳаммада ҳам бўлмасди. Ҳеч ким йўқлигидан фойдаланиб, аллақаерлардан топиб келтирилган беҳаё кассеталарни ётволиб томоша қилишарди.

Айниқса, битта фильм ҳалигача Ҳамиднинг эсидан чиқмайди. Америка коллежларидан бирида ёш ўқитувчи атайин энг чиройли талаба қизларга баҳо қўйиб бермайди. Кейин эса уларга шарт қўяди. Ана шу «шарт»ни бажарган қизларгина ундан баҳосини олиб кетади.

Ўша фильмдаги қизлардан бири қорасоч, қоракўз Сюзанна эди. У Ҳамиднинг илк муҳаббати эди. Ҳар гал ярамас ўқитувчи ўша қизни қучоғига олган пайти рашкданми, ғазабданми титраб кетарди… Йиллар ўтиб Ҳамиднинг Сюзаннага бўлган интилиши камайса-да, унга ўхшаш қизни топишга иштиёқи йўқолмади. Қанча-қанча қизлар сиймосидан у ўз Сюзаннасини излади. Мана, орадан шунча йил ўтиб, у ўз хаёлидаги қизни учратди. Бу Амина эди.

Ҳамид ич-ичидан оҳ тортиб дам олиш учун ётоқхонага йўл олди. Токчадан турган телефон олдига етганида тўхтаб қолди. Телефон ёнида онасининг маълумотлар китобчаси турарди. Ҳамиднинг юраги ҳаприқиб кетгандек бўлди. Дарҳол китобчани олиб, варақлашга тушди. Кўзлари тартибсиз исмлар ва рақамлар устида югураркан, хаёлидан Аминанинг кулимсираган чеҳраси кетмасди.

Онаси бугун нима деди? Онаси ҳам, опаси ҳам енгилтабиат эканми? Демак, бу ҳам… Ҳар қалай бирорта қимматроқ совға билан илинтирса бўлади. Шу чоқ унинг Суғро исмини кўрди-ю кўзлари чарақлаб кетди. Дарҳол рақам терди. Нариги тарафдан аёл кишининг «алло», дегани эшитилди. Йўқ, бу Амина эмас. Унинг овози тамоман бошқача эди. Гўшакни қўйиб, сигарет тутатиш учун айвонга чиқди.

Йўқ, ҳозироқ Аминани топмаса, лоақал унинг овозини эшитмаса, ухлолмаслиги аниқ. Қанийди, ҳозир ёнида бўлганида, уни бағрига босиб, ўпичларга ғарқ эмасмиди? Яна ихтиёрсиз қайтиб, рақамни қайта терди. Бу галги овоз бошқа, Аминаникига жуда ўхшарди.

– Амина, сенмисан? – сўради овози титраб.

– Йўқ, мен опаси Нарминаман. Сиз кимсиз?

– Танишиман.

– Аминанинг бирорта ҳам таниши йўқ. Сиз қайси танишисиз?

Ҳамид уф тортиб яна гўшакни илди. Телевизорни ёқди. Яна қандайдир жангари фильм берилаётганди. Қулоғига ҳеч нарса кирмади. Яна қандай қилиб телефон қаршисида пайдо бўлиб қолганини, рақам тераётганини ўзи ҳам сезмай қолди.

– Нармина, сиздан илтимос, Аминани чақиринг, жуда зарур гапим бор эди.

Бироздан сўнг Аминанинг таниш, шўхчан, эрка овози янгради:

– Ким бу?

– Амина, бу мен қўшниларинг Ҳамидман.

– Ким? Ҳааа! Сизмисиз? Хўш, хизмат?

Ҳамид айни тобда гапираётган гапини идора қиладиган вазиятда эмасди:

– Амина… жоним, гапимга қулоқ сол. Бугун сени кўрдим-у, ақлимни йўқотдим. Сени севиб қолдим, эшитяпсанми?

Бир зум Амина ҳам жимиб қолди.

– Сиз… ҳар бир танишган қиз билан шунақа гаплашасизми? Ҳаммага бирдек севги изҳор қиласизми?

– Амина, ишон менга, ҳали ҳеч кимни севиб қолганим йўқ. Сен менинг биринчи муҳаббатимсан. Илтимос, пастга туш, бироз гаплашиб ўтирайлик, сенга ажойиб бир совғам бор, фақат йўқ дема! – ёлворди Ҳамид.

– Нималар деяпсиз? Ярим кечаси нега пастга тушарканман? Уйдагилар нима дейди? Кейин… нега мен сизнинг гапингизга қулоқ солишим керак.

Ҳамид бир муддат тутилиб қолди. У Аминадан тамоман бошқача муносабат кутганди. Шунга қарамай уни ёлворишни қўймади:

– Амина, асалим, сен менинг ҳаётимсан, мени ноумид қўйма! Беш дақиқа бўлса ҳам тушгин. Ўтиниб сўрайман.

– Ҳамид ака, уят эмасми? Ахир эртага тўйингиз. Сиз эса бошқа қизга севги изҳор қиляпсиз. Сиздан буни кутмагандим.

Алоқа узилди. Ҳамид лабларини тишлаганча қолди. Ҳамид учун қизларнинг бошини айлантириш дунёдаги энг осон ишлардан бири эди. Шу пайтга қадар тажрибаси, сўзамоллиги, қимматбаҳо совғалари билан қанчасини илинтирмади?

Уралда Ҳамиднинг бир севги можароси жуда шов-шувга айланганди. Ҳамид бир неча йил аввал вилоятдаги энг юксак мартабали амалдорлардан бирининг қизи бўлган Иринани ёқтириб қолганди. Ирина тенгқурлари қатори турли кечаларда, ўтиришларда қатнашмас, ҳамиша тансоқчилари қуршовида юрарди. У тиббиёт институтида ўқир, йўналиши ҳам битта эди: уй – факультет!

Ирина худди шарқ аёлларига ўхшаб ўзига қатъий сўз берганди: «Ҳаётимда ягона эркак бўлади, у ҳам менинг умр йўлдошим!»

Иринага қизиқиб қолганини билган Иқбол уни йўлдан қайтаришга уринди:

– Қўй, ўртоқ, унинг кимлигини биласанми?

– Осилсам баланд дорга осиламан.

– Эсинг жойидами, сенга ўхшаганларни у назарига илармиди?

– Илади, илганда қандоқ?

Хуллас, баҳс минг долларга баҳоланди.

Ҳамид ўзига ишонарди. Уни қўлга олиш учун ишга киришди. Тахминан йигирма кун уни кузатиб юрди. Аммо унга яқинлашишга имкон тополмади. Бу орада маҳаллий нашрлардан бири қизнинг отаси ҳақида катта мақола чоп этди. Мухбирлар Иринани ҳам суҳбатга тортиб, унинг бугунги йигитлар ҳақидаги фикри билан қизиқишганди:

«Ҳозирги йигитларнинг ҳаммаси алдоқчи, фирибгар. Уларда романтика етишмайди. Ҳаммаси худди бир қолипга тушиб қолганга ўхшайди», дея жавоб қайтарганди у мухбирнинг саволига. Ушбу мақоладан Ҳамид унинг туғилган кунини ҳам билиб олди: 12 апрель!

Иринанинг кун тартиби Ҳамидга маълум эди. 12 апрель куни қизнинг ўқишидан чиқишида романтик бир ҳадя тайёрлади: рақс мактабида ўқийдиган ўн нафар раққос қиз ўтадиган йўлкада тизилиб туришди. Ирина издиҳомга тушиб қолмаслик учун дарсдан беш-ўн дақиқа олдин чиқарди. Қиз кўриниши билан саҳна кийимидаги раққослар ажабтовур ҳаракатлари билан бошларидаги саватдан атиргул гулбаргларини олиб қизнинг бошидан соча бошлашди. Тансоқчилар йигитларни қувиб юбормоқчи бўлганида Ирина қўли билан «керакмас» дея ишора қилди. Бирпасда атрофни томошабинлар ўраб олди. Раққослар чиройли ҳаракатлар билан алвон гулбаргларни қиз тарафга сочишар, ҳарир гулбаргларнинг енгил шамолда пирпираб ерга қўниши ажойиб бир тароват касб этарди.

Томоша тугаб йигитлар таъзим билан ортга чекинган онда давра марказида гул тўла каттакон сават кўтарган Ҳамид чиқиб келди. Кейин жентльменларга хос одимлар билан саватни қизнинг оёлқлари остига қўйди, кейин визиткасини тутқазиб, эгилганча ортга тисарилди.

Шу тариқа танишиб, учраша бошлади.

…Ҳамид айвонга чиқиб, Аминанинг деразаси тарафга бўйланди. Ўшандай асилзода хонадоннинг қизи бўлган Иринани қўлга киритган Ҳамид учун бу бетайин оиланинг қизини «ром қилиш» иш бўптими?

Эшик жиринглади. Иқбол сайрдан қайтиб келганди.

– Қаерларда дайдиб юрибсан?

Иқбол музлаткичдан бир банка пиво олиб очди-да, бир кўтаришда бўшатди:

– Оҳ, «Фонтанка»да бир қизларни кўрдим, еб қўйгинг келади. Этаги мана бу ердан келади, – Иқбол кафтининг қиррасини тиззасидан баландроққа тиради. – Ўзингни худди Парижда юргандек ҳис этасан.

Ҳамиднинг хаёли яна Амина томонга учди. Кейин телевизор қаршисида ўтириб, каналларни алмаштираётган шеригининг қаршисида ўтириб, юрагини очиб-сочди. Иқбол гарчи экрандан кўзини узмаса-да, дўстининг дардини охиригача тинглади.

– Менга қара, балки у сен ўйлагандек енгилтак қиз эмасдир? Онаси билан синглисининг бузуқлигини ким кўрибди? Биров уларнинг тепасида чироқ тутиб турибдими? Бизнинг одамларни биласан, оғзи билан юради. Агар юрағон қиз бўлганида, шунча ялинганингдан кейин ҳам тушмасмиди? Кимсан, фалончи бойсан, пулинг бор, обрўйинг бор. Ҳатто совғангга ҳам қиё боқмабди-ку? Демакки, у қиз билан ишинг бўлмасин.

Соат иккига яқин Қундуз телевизорни ўчириб, ётоққа кирди. Дўстининг ҳалиям уйғоқ ётганини кўриб, унга маслаҳат берди:

– Бемаъни хаёларни миянгдан чиқариб ташла, ошна! Эртага тўйинг эканини унутма!

Ҳамиднинг тонгги олтига яқин кўзи илинди. Туш кўрди. Раҳматли отаси уни чақираётганмиш. У эса синглиси Гулнознинг қўлидан тутиб, бир жойдан турганмиш. Шу пайт онаси қаердандир рангли тўп олиб келибди. Ака-сингил тўпни ўйнашга тушибдилар. Шу пайт узоқдан келин либосида Сабина кўринибди. Отаси энди келинини чақира бошлабди. Шу пайт тўп «пақ» этиб ёрилибди.

БЕШИНЧИ БОБ

Кеча қўнғироқ Қундузнинг ҳаётга бўлган интилиши, иштиёқини орттирганди. Ҳозир айтилган манзил томон Мустақиллик кўчасидан Филармония биноси томон кетиб борарди. Кеча телефонда Озар муаллим деган киши каттароқ буюртма борлигини айтиб, уни офисига чақирганди.

Йўл четидаги дарахтларни махсус машинада суғориб юришарди. Қундуз сув фаввораси остида шодон қарсак чалаётган япроқларга тикилиб хаёлга толди. Бутоқда қолган ягона япроқ (!) бу зўр санъат асари бўлиши мумкин-ку? Файласуфлар баъзан инсонни япроққа ўхшатишади. Одам чақалоқ ҳолида туғилади, япроқлар эса куртак кўринишида. Япроқларнинг ҳам худди одамзод сингари мурғаги, ёши, қариси бўлади… Япроқни тўкилиши ҳам инсоннинг ўлимига қиёс… Дарахт худди Ер куррасига ўхшайди. Япроқлар тўкилиб ўрнидан янгиси ўсиб чиққанидек, авлодлар ҳам алмашаверади…

Мана ўша манзил. Қундуз ичкари кириб, лифт қаршисида тўхтади. Лифтни бироз кутиб тургач, унинг ишламаслигига амин бўлди ва учинчи қаватга пиёда кўтарилди. Кейин керакли эшикка етгач, қўнғироқ тугмасини босди. Ичкаридан «ким» деган овоз келди.

– Озар муаллим бормилар? Мен рассомман, ўзлари мени чақиргандилар.

Эшик очилиб, баланд бўйли, қорачадан келган қиз кўринди.

– Кутиб туринг, олдиларида одам бор.

Қундуз креслога ўтиргач, аввал стол устидаги журнални олиб варақлай бошлади. Кейин телефонни кўриб, қизга илтижоли термилди:

– Телефон қилиб олсам майлими?

– Бемалол, – деди компьютерда қанақадир ўйин ўйнаётган қиз.

Қундуз яна ўша, ёд бўлиб кетган рақамни терди:

– Алло, Раёсат муаллимни мумкинми? Келмадиларми? Қачон бўладилар? Билмайсиз? Хўп, раҳмат!

Қундуз умидсиз шифтга термилди. Хонанинг шифти анча баланд, ўртада кичикроқ чироқ осилганди. Қизиқ бу чироқ шундай катта хонани ёрита олармикин?

Шу пайт эшик очилиб ичкаридан чиройли бир аёл чиқиб келди. Котиба қиз рухсат сўраш учун ичкарига бош суқди. Бироз ўтиб, «кираркансиз», дея имо қилди.

Бу хона аввалгисидан ҳам каттароқ эди. Хона тўридаги стол ортида савлат тўкиб ўтирган ёшгина йигитчани кўрди. Нари борса, унга 22–23 ёш бериш мумкин эди. Йигитча у билан қўл учида сўрашиб, ўтиришга жой кўрсатди.

– Қундуз муаллим, сиз ҳақингизда кўп эшитганман. Бизнинг компаниямиз «Эстетик марказ» деб номланади. Сиз билан ҳамкорлигимиз фойдадан холи бўлмайди, деб ўйлайман, аввал ўзингизни яқиндан таништарсангиз…

– Мен… ниманиям гапираман. Ўзим етмиш саккизинчи йилда туғилганман. Рассомчилик олий мактабини битирганман. Ўн бир ёшимдан расм чизаман. Катта режаларим бор. Буюк шоиримиз Низомийнинг ўлмас ҳикматларини таблоларга кўчирмоқчиман. Бу… биласизми, жуда катта иш бўларди.

– Билишимча, рассомлар уюшмасига аъзо эмассиз. Доимий иш жойингиз ҳам йўқ. Ҳозир бироз қийналиб қолганингизни ҳам биламан… – Озар қаршисидаги ноутбук экранига тикилиб, давом этди. – Хуллас, биз билан ишласангиз, яхши даромад қилишингиз мумкин.

– Хўш, сизга қандай хизмат қилишим мумкин? – ўзини кечадан бери қизиқтираётган саволни ўртага ташлади.

– Нима қилардингиз? Расм чизасиз!

– Биламан, аммо, қанақа расм?

Озар индамай гўшакни кўтарди.

– Нима қиляпсизлар? Мен ҳозир рассом билан бораман. Унга ишини тушунтираман. Кейин давом эттирасизлар.

Кейин у Қундузни ортидан эргаштириб, тор йўлакдан кета бошлади.

– Марказимиз турли тадбирлар, мусобақалар ўтказади, баъзан савдо-сотиққа ҳам аралашамиз, ишлаб чиқариш ҳам…

Кейин бир эшикни очиб ичкари кирди. Катта залнинг ичи сигарет тутунига тўлиб тошганди. Ўртада каттакон подиум турар, парданинг ортидан қизларнинг кулгиси жарангларди. Шу пайт ичкаридан баланд бўйли йигит чиқиб келди.

– Биз фотосессияни ҳали тугатмадик. Рассом акамиз кечқурун ҳамма ашёларини олиб келсалар яхши бўларди.

Озар савол назари билан Қундузга қаради.

– Бугун… кечқурун дўстимнинг тўйи, келолмайман.

– Зарари йўқ, – деди Озар саҳна қаршисидаги ўриндиқларнинг бирига жойлашиб. – Ўтиринг, аввал қизларимизни бир кўринг.

Ҳалигача гап нимадалигини англамаган Қундуз беихтиёр Озарнинг ёнидан жой олди. Шу пайт саҳна очилиб, уч нафар кийимсиз қиз кўринди. Қизларнинг учови ҳам уларга беҳаёлик билан кулимсираб туришарди. Қундуз бир муддат ўтирган ерида қотиб қолди.

– Мен… шуларни чизаманми? – деди қизларни кўрсатиб.

– Сиз жуда қобилиятлисиз, – деди Озар чимирилиб, – аммо истеъдодингизни бекорчи нарсаларга сарфлаяпсиз. Шунинг учун пулингиз йўқ, аммо биз билан ишласангиз, кам бўлмайсиз.

Кейин ўртада турган, оёғига баланд пошнали қизил туфли кийган қизга имо қилди.

– Анави Аза! Гўзаллик танловининг ғолибаси. Нақ парининг ўзгинаси. Натурачи қизларнинг ҳаммаси таниқли актрисалар, моделлар бўлишади. Расмларин чизиб пулингизни олаверасиз.

Қундуз қизларга қарамасликка чандон уринмасин, шайтон уни йўлдан оздирарди.

– Озар муаллим, агар сир бўлмаса, буларнинг суратини чиздириб нима қиласиз?

– Бу сир.

– Хўш, унда ҳар бир сурат учун менга қанча тўламоқчисиз?

– Икки юз манат.

Қундуз йўл бўйи миясида пишитиб келган гапларни айтиш учун сўнгги имкон қолганини англаб, шоша-пиша гапира кетди:

– Озар муаллим, мен импрессинизм йўналишида ижод қиладиган рассомман. Бу жанрда ҳозир деярли ҳеч ким чизмайди. Бу жанрнинг ўзига хослиги шундаки…

– Қундуз муаллим, агар бу пул кам бўлса, унда уч юз манат бераман, етадими? – Сабрсизлик билан меҳмоннинг сўзини бўлди Озар. Қундуз эса, ўз фикрини ҳамсуҳбатига маъқуллатишга ошиқарди.

– Таассуротларнинг деталлардан устунлиги реал ҳаётнинг тахайюлдан енгилиши демакдир. Дейлик, импрессионизмнинг постимпрессионизмдан афзаллиги…

– Қундуз муалим, қизларнинг расмини чизасизми-йўқми? – тоқати тоқ бўлди Озарнинг.

Қундуз беихтиёр энсаси қотиб турган қизларга, уларнинг ёнидаги баланд бўйли йигитга қаради.

– Озар муаллим, сиз бундан нима ютасиз, билмадим, аммо мен таклиф этаётган лойиҳаларга қўшилсангиз, миллионлаб даромад қилишингиз мумкин. Биз дунё аукционларига чиқишимиз, мамлакатимизни дунёга танитишимиз мумкин.

Озар асабийлашиб, қизларга ўшқирди.

– Йўқол ҳамманг! – Қизлар кўздан йўқолиши билан Қундузга юзланди. – Ўв, рассом, қанча пулинг бор ўзи?

Ҳамсуҳбатининг дафъатан сенсирашга ўтганидан кўнгли дарз кетган бўлса-да, Қундуз сир бой бермади.

– Менда пул нима қилсин?

– Менинг эса миллионларим бор, эшитяпсанми? Дўконларим, машиналарим, виллаларим бор. Энди сен, чўнтагида шамол ўйнаётган бир ялангоёқ менга пул топишни ўргатяпсан, тўғрими? Ё ҳа де, ё йўқ!

Қундуз бошини қуйи солди:

– Мен рассомман, мен маънавий бойликни моддийликдан…

– Демак, чизмайсан? – сўради Озар кўзларини ўйнатиб.

– Йўқ!

Қундуз шахт билан ўрнидан туриб, эшик томон одимлади. Кўчага чиқиши билан юзига совуқ шамол урилди. Шунда ҳам ҳаво етмагандек бўлиб, кўйлагининг юқори тугмаларини ечди. Қўл телефонининг соатига қаради: 13:48. Демак, Ҳамиднинг тўйига тўрт соату ўн икки дақиқа қолибди. Чўнтагидан сигарет олиб, лабига қистирди. Шу палакатни ҳам ташлай олмаяпти. Ҳам соғлиққа, ҳам чўнтакка зарар. Бир ойда салкам ўттиз манат шу касофатга кетаркан. Бир ойлик сигарет пулини тежаса, тўёна ёндан чиқарди.

Бугун тўй роса даҳшат бўлса керак. Синфдошларнинг ҳаммаси келармикин? Роса хурсандчилик бўлади ўзиям. Қўчқор келмайди, у хорижда. Турол келиши аниқ. Бир пайтлар бир қўшнилари бўларди, бир «дом»да туришган. Проводник эди шекилли. Ўша одам Қундузни уйига чақириб, деворига сурат чиздирган, кейин иш ҳақини бермай кетганди. Агар уям тўйга келса, яхши бўларди. «Ҳамёним уйда қолиб кетибди, қарз бериб туринг», дерди. Шу тахлит тўёнани бир ёқлик қиларди-да!

Ҳамиднинг уйланаётгани яхши бўлди. Онаси ҳам роса хурсанддир. Малак холани эслаши билан Қундузнинг ёдига ўз онаси тушиб, кўнгли бузилди. Тўйда дўстининг онасини кўради, худди ўз волидасини кўргандек бўлади. Ахир улар ёшликдан дугона бўлишган, мактабда бирга ўқишган, қўшни яшашган…

Тезроқ кеч туша қолсайди. Қизиқ, Ҳамид Гулорани ҳам тўйга айтганмикин? Уям келса, яхши бўларди. Қундуз оғир уф тортди.

Яна Раёсат муаллим эсига тушди. Атайлаб котибасига «йўқ» дегизяпти. Яна Вазирлар Кенгашига бориб, Руфат Аҳмадлининг ёнига кириши, Раёсат муаллим уни қабул қилмаётганини айтиши керак. Негадир шу онда кўз олдига бояги, қимматбаҳо стол ортида савлат тўкиб ўтирган «ёш раҳбар»ни келтирди. Унинг масхараомуз гаплари қулоғи остидан жаранглади.

«Менинг миллионларим бор… сенинг ниманг бор?»

Беихтиёр лаблари титради:

– Ярамаслар! Санъат сенларга ўйинчоқ бўлдими?

ОЛТИНЧИ БОБ

– Тур болам, пешин бўлди-ку?

Ҳамид онасининг овозидан кўзларини очди.

– Ойи, нега уйғотасиз, кўп серияли туш кўраётгандим… – ғўлдиради Ҳамид керишиб. Кейин туриб, ваннахонага ўтди. Онаси билан синглиси нонуштани ҳозирлаб қўйишган, стол устида кеча тўй учун ҳозирланган ширинликлардан териб қўйилганди. Меҳмонхонадан Иқболнинг телефонда гаплашаётгани эшитиларди:

– Столларни тердингларми? Нима камчилик яна?.. – Бироздан сўнг яна шанғиллади. – Оғабек, «кроссовер»инг соат тўртда эшигимизнинг тагида бўлсин. Қўғирчоқдек безатиб келасан. Кечиксанг, ўзингдан кўр… Алло, бу ЗАГСми? Ҳа, соат олтида «Мона Лиза»да кутамиз, эсдан чиқмасин!… Алло, ким бу? Номиқ Қорачуқурли келадиган бўлдими? Яхши, Адолат Шукров билан Узайир Меҳдизода бирровга келади.

Остонада турган шеригини кўриб, кулимсиради.

– Узайирни қайси қўшиғи Уралда роса хит бўлганди? «Мана гал»миди? Ётволиб эшитардинг-ку?

Ҳамид мужмалгина елка қисиб ошхона томон одимлади. Стулга ўтириб, ширинликлардан бирини оғзига солди. Бодомли пишириқни болалигидан ёқтирарди. Буни ким пиширган экан-а? Аминанинг қўли текканмикин?

Холаси келди. У онасига янги келиннинг одобини мақташга тушди:

– Бирам ҳаёли, иболи қизки, уйнинг бир четида ерга қара-аб ўтирибди. Бундоқ очилиб-сочилиб гаплашмайди ҳам. Мендан кечадан бери «Малак холанинг уйлари яқинми?» деб сўради, холос. Бошқа бир оғиз сўзини эшитмадим.

– Онасини кўр, қизини ол, деганлар. Заррин қанақа покдомон аёл, қизи ҳам ўзига ўхшаган бўлади-да! – опасининг гапини маъқуллади Малак хола. – Акалари ҳам бу қизни кўз қорасидек асрашаркан, қиз шўрлик юрак ютиб кўчага ҳам чиқолмас экан.

Ҳамид холаси билан тил учида сўрашиб, айвонга чиқди. Меҳмонхонада яна бир-икки қариндошларнинг овози келар, Иқбол қаёққадир чиқиб, яна қайтиб келганди. Шу пайт шундоққина айвоннинг пастида… Аминани кўриб, юраги ҳаприқиб кетди. Ёнидаги қиз опаси Нармина бўлса керак. Амина худди кечагидек калта кўйлакда эди. Опа-сингиллар қарама-қарши уйнинг айвонидан бошини чиқариб турган қўшни қиз билан гап сотишарди.

– Кечадан бери ойимни кўндиролмаяпмиз. Тўйга бормайсан, дейди. Нега ҳамма борадию, биз қоларканмиз? Охири дадам рози бўлдилар, – дея лаби лабига тегмай бидирларди Амина.

Ҳамид хўрсинганча, қизга бошдан-оёқ суқ билан тикиларди. Қанийди, лоақал унинг қўлларидан тутолса. Биргина табассуми, битта бўсаси учун Ҳамид боридан кечишга ҳам рози эди.

Ҳамид дафъатан туфлисини кийиб, кўчага отланаётганида, бўсағада Иқбол кўринди:

– Ҳа, куёвбола, қаёққа?

Ҳамид саволни жавобсиз қолдирганча, пастга ошиқди. Йўлак олдида турган қўшни эркак, уни табриклаган бўлди. Ҳамид кулимсираб, раҳмат айтгач, қизларнинг ёнига борди. Опа-сингил унга салом беришди. Амина негадир кулимсираб, ерга боқди.

– Ҳамид ака, табриклаймиз, – деди Нармина шўхчан овозда. – Бугун тўйингизда роса битимиз тўкилиб рақс тушарканмиз-да?

Ҳамид нима дейишини билмай бир зум жим қолди. Кейин яна Аминага тикилди. Амина эса ердан кўз узмасди.

– Синглингиз жуда тортинчоқ экан-да, – ниҳоят гап топди Ҳамид. – Археологми, дейман, ердан кўзини узмаяпти.

Қизлар хандон отиб кулиб юборишди.

– Опа, юринг кетайлик, – Нарминанинг билагиан чимчилади синглиси. – Салонга кечикамиз.

Ҳамид қўл сотига қараб, бош чайқади.

– Ие, менинг ҳам борадиган жойларим бор. – Кейин чап томонда, йўл бошида турган таксига имо қилди. – Агар йўлимиз бир бўлса, сизларни ҳам олиб кетай. Ўзимнинг «Жип»имни Уралда қолдириб кепман.

– Йўқ, раҳмат, – деди Амина эшитилар-эшитилмас. Опа-сингил унинг ортидан ўғринча тикилиб қолди. Ҳамид эса таксига ўтириб, манзилни айтди.

* * *

Сартарошхонадан қайтган Ҳамид келинникига куёвнавкарга ҳозирлик кўрарди. Иқбол куёвжўра бўладиган бўлди. Мана, мусиқачилар ҳам етиб келишди Энди «ижара»да турган келинни олиб келиш қолди, холос. Ҳамма дўстлари бирма-бир Ҳамидни табриклашар, қатор тизилган машиналар сабрсизлик билан сигнал чалишар, бироқ Ҳамиднинг хаёли жойида эмасди.

Онасининг Амина ҳақидаги гаплари юрагининг бир четини хира қилиб турарди. Наҳотки, Амина ҳам опаси ва онаси сингари енгилтак бўлса? Йўқ, Амина унақа қизга ўхшамайди.

Ниҳоят, Ҳамиднинг қўлига гулдаста тутқазиб, ҳовлига олиб тушишди. Уни оқ рангли «ВMW–Х6» кроссоверига ўтқазишди. Машина ойнасидан атрофдаги шодон кулимсираб турган одамларга қаради. Уларнинг ҳеч бири айни пайтда Ҳамиднинг қалбидан кечаётган ҳисларни билмасди. Машина қўзғалган онда Ҳамид одамларнинг орасида турган Аминани кўрди. Амина энди қоп-қора бахмалдан тикилган узун кўйлак кийиб олганди. Кўкраги кенг очиқ бу либос унинг малоҳатини янада очиб юборганди.

Машина сигналлар билан илгариларкан, Ҳамид ортда қолиб кетаётган Аминадан кўз узмасди. Мана, уни келиннинг ёнига, умрида атиги бир мартагина кўрган қизнинг ҳузурига олиб кетишяпти.

У ўттиз бир ёшгача бирор қизга астойдил кўнгил қўймади. Ўзи ёқтирмаган, севмаган қиз билан оила қуришни у хаёлига ҳам келтира олмасди.

Ҳамид оқ-қорани Россияда таниди. У ерда шарт-шароит, расм-русум бошқача. Ёшлар танишиб, севишиб, икки-уч йил бир-бирини синамагунча турмуш қуришмайди. Ота-оналар ҳам фарзандларини ҳаётига аралашмайди. Мана Қундуз! Саккизинчи синфдан бери Гулорани севарди. Аммо ота-оналари уларнинг севгисига ризолик беришмади. Қундуз отасининг васиятига кўра, у танлаган, олис туманда туғилиб ўсган қизга – Ҳулкарга уйланди. Бир пайтлар икки ёшнинг оталари қалин дўст бўлишган экан.

Ҳозир Қундуз ҳаётидан норози. Қачон қарасанг, хотинидан нолийди. Ҳамидни ҳам худди шундай қисмат кутяпти. Уям дўстидек олис туманда туғилиб ўсган, содда, қишлоқи қизга уйланяпти. Шаҳарликларга ўхшаб ўзига қарашни, ноз-истиғнони билмайди. Эҳтимол, қўлида санчқи тутишни ҳам билмас? У билан таниш-билишлари даврасида, катта ресторанларда қандай ўтираркин? Ўрисчани-ку умуман тушунмаса ҳам керак?

Ҳамид боши зирқираб оғриётганини ҳис этди. Кўз олдидан Аминанинг қоп-қора бахмал кўйлакдаги сиймоси кетмасди. Нозли, ишвали…

Машина оҳиста сузиб борарди. Ҳамма нарса ортда қолмоқда эди. Бўйдоқли, кўнгилхушликлар, айшишрат ва, албатта, Амина. Замонавий «Х6» машинасида у ҳиссиз, тунд, содда қишлоқ қизи Сабина томон бормоқда.

– Тўхтат машинани! – амр этди у ҳайдовчининг елкасига кафтини босаркан.

Машина тўхтаган онда Иқбол елка қисди:

– Нима гап? Бирор нимани унутиб қолдирдингми?

– Мен… у қизга уйланмайман.

Иқболнинг кўзлари ола-кула бўлиб кетди:

– Нима? Эсинг жойидами? – Бу пайтда орқадан изма-из келаётган машиналар карвони ҳам тўхтаб қолганди. – Нималар деётганингни биласанми? Қанақа қиёмат қўпишини тасаввур қиляпсанми?

Ҳамид бир нуқтага қараганча тош қотганди. Орқадаги ҳайдовчилардан бири келиб, машина ойнасидан бошини суқди:

– Тинчликми? Машина бузилиб қолдими?

– Йўқ, бошқа муаммо, – деди Иқбол уф тортиб. – Бораверинглар. – Кейин Ҳамидга юзланиб, унинг ёқасидан олди. – Жинни бўлдингми? Шунча одамга масхара бўламизми? Тўйга чақирилган меҳмонларга нима дейсан? Фикримдан қайтдим, уйланайман деб айтасанми? Келин-чи? Унинг ота-онаси, яқинлари қандай бош кўтариб юради.

– Менга фарқи йўқ, – деди Ҳамид маъносиз нигоҳларини бир нуқтага қадаб. – У қизга уйланмайман. Қарорим қатъий.

Орқадан эса сигнал товушлари тинмасди. Бошқа ҳайдовчилар ҳам бирин-кетин машинага бош суқа бошлашди. Иқбол танг вазиятда эди.

– Мен нима ҳам дейман? – елка қисди у. – Бориб ойингга айтаман. Ўзлари биладилар нима қилишни.

Иқболнинг ўзи ўтирган машина тарафга важоҳат билан келаётганини кўрган Малак холанинг кўнгли ғашланди. Иқбол эшикни очиб, унинг қулоғига пичирлаб вазиятни тушунтиргач, кўзлари қинидан чиққудек бўлди. Кейин эса машина ўриндиғига суяниб қолди.

Кўп ўтмай, Ҳамид ўзи ўтирган машинадан чиқиб, онасининг қошига югурди. Яхшиямки, бу машинада онасидан бошқа ҳеч ким йўқ эди.

– Бу нима қилганинг, болам? Менда қасдинг борми? Эл-юрт ичида бизни шарманда қилмоқчимисан? Бировнинг кўз қорачиғидек авайлаб ўстирган боласини иснодга қолдирма! Одамларни биласан, қизнинг бир айби бор эканки, тўй тўхтатилибди, деб гап қилишади.

– Одамлар билан нима ишим бор, ойи, – елка қисди Ҳамид. – Мен ҳам инсонман, ўзим хоҳлагандек яшашни истайман-ку?

– Менга, ўз онангга раҳминг келсин, – ёзғирди она кўз ёшларини тиёлмай. – Сени шу умидда ёлғиз бошим билан катта қилдимми? Сендан кўрган неклигим шу бўлдими? Қариган чоғимда хор қиласанми?

– Нега хор бўласиз, ойи, – хуноб бўлди Ҳамид. – Нима бўпти? Қиз бола, қўл теккизганим йўқ. Мен олмасам, бошқаси олади. Шунга осмон узилиб ерга тушибдими?

Онаси ҳар қанча ялиниб-ёлвормасин, Ҳамид фикридан қайтадиганга ўхшамасди. Ниҳоят тунд кайфиятда машинадан чиқди. Орқасидан эса тарвузи қўлтиғидан тушган онаси… Ҳеч ким ҳеч нарсани тушунмас, ҳамма бир-бирига қараганча, тош қотганди. Ҳамид одамларга юзланиб, баралла хитоб қилди:

– Ҳамма уй-уйига! Тўй бўлмайди.

* * *

Уйдаги ўлик сукунатни Гулнознинг уч яшар ўғли Туралнинг ғўнғир-ғўнғир овози бузиб турарди. У қозон қопқоғини рул чамбарагидек айлантириб, ўзича машина ҳайдарди. Малак хола шифтга қараб ётар, Гулноз йиғлаганча унинг қўл-оёқлари, бошини уқалаб ўтирарди. Иқбол билан Ҳамиднинг поччаси Муҳаммад жим сигарет чекишарди. Ҳамид эса телевизордан кўзини узмас, қайсидир йўлдош каналдан берилаётган спорт мусобақасига маъносиз нигоҳларини тикиб ўтирарди.

Ҳамид ич-ичидан тошиб чиқаётган безовталикдан қандай халос бўлишни билмасди. Ҳар қалай тўғри иш қилмади. Оқибати яхшилик билан тугамаслиги аниқ. Лекин нимадандир хурсанд ҳам эди. Қизиқ, Амина бу можароларга сабабчи эканини билдимикин?

Телефон қўнғироқлари жонга тегиб кетгани учун боя Иқбол тармоқдан узиб қўйганди. Энди эса ўзи телефонни қўшиб, рақам терди.

– Алло, бу администраторми? Ҳа, тўй эгасининг уйиданмиз. Зал тўлди? Менга қаранг, тўй тўхтатилди. Нимасини тушунмайсиз? Йўқ, ҳазил-пазили йўқ. Тўй бўлмайди. Одамларга ҳам айтинг, тўй бўлмайди денг, нима фарқи бор сизга? Қайси пул? Ҳа, тушунаман, пулларни қайтариб олиш ниятимиз ҳам йўқ. – Иқбол чуқур уҳ тортди. – Ўн саккиз минг кетди энасиникига қараб… А, йўқ, сизгамас. Лаббай? Хонандаларни ҳам ўзингиз жавобини бераверинг. А? Ахир тўй бўлмади-ку? «Занят» қилган бўлсак пулини тўлаймиз? Ҳа, майли, лекин улар ҳам сал «скидка» қилишсин… Нима қилайлик, бизам шунақа бўлсин, дебмидик? Хўп, майли, ўзимиз бориб гаплашамиз. Ҳозир, кетяпмиз. – Иқбол шеригига еб қўйгудек ўқрайди ва Муҳаммадга юзланди. – Тур, «Мона Лиза»га кетдик.

Улар чиқиб кетгач, Ҳамид ҳам енгил нафас олди. Туриб ётоқхонага одимлади. Гулноз эса йиғлайвериб кўзлари шишиб кетганди. Онасининг лаблари ниманидир пичирларди.

– Бўлди-да, мунча мотам тутасизлар? Юракка буюриб бўлмайди. Ўзим севмаган қизга қандай қилиб уйлана оламан?

– Ака, ўзингиз рози бўлгандингиз-ку? – яна йиғламсиради Гулноз.

– Ҳа, рози бўлгандим. Лекин хато қилган эканман. Ўша хатойимни тузатмоқчиман, бўлдими?

Онаси ўғлидан юзини терс бурди. Гулноз эса ҳамон кўз ёшини тиёлмасди.

– Нима деган одам бўлдик. Бечора Саби! Уни аҳволи нима кечади? Қандай бош кўтариб юради дўсту душманнинг ичида? Нега уйланаман дедингиз? Сизни нима жин урди?

– Акангни роса жин чалган, қизим. Кўчада қолган Суғронинг киндиги очиқ қизига ишқи тушибди, нима дейсан энди?

Гулноз бир акасига, бир онасига қараб ёқасини ушлади:

– Бўлиши мумкин эмас…

Кутилмаганда она ётган еридан сапчиб ўтирб олди.

– Ўзи ўша суюқоёққа қараб оғзинг сувланганидаёқ юрагим жиғ этувди-я! Қўймайман! Мусичадек беозор, фариштадек покиза Сабинагинамнинг ўрнига ўша фоҳишани олиб келсанг, икки дунё сендан рози эмасман.

– Ойи! – Ҳамиднинг ҳам ғазаби қўзиди. – У қизнинг фоҳишалик қилганини қаерда кўрдингиз? Ўйлаб гапиринг. Бировга туҳмат қилгани Худодан қўрқинг! Кўзингиз билан кўрмаган нарсани нима қиласиз гапириб? У фоҳиша эмас!

– Ўзи бўлмаса, онаси ғар, опаси ғар, билдингми? Бутун маҳалладагилар билади у машинадан тушиб, бунисига миниб юришганини. Бунисиям гўр бўларми-ди? Таппи сигирдан узоққа тушармиди?

Телефон тинимсиз жиринглар, аммо гўшакни кўтариш ҳеч кимнинг хаёлига келмасди. Малак хола энди йиғлай бошлади:

– Сизларни деб бу дунёда кун кўрмадим. Ўзим емай сизларга едирдим, киймай кийдирдим. Бир кун сизнинг ҳузурингизни кўраман деб ўйлагандим. Мана… ҳузур-ҳаловат бунақа бўларкан…

Гулноз ниҳоят телефонни кўтарди.

– Ҳа, хола, уйдамиз, ойим ҳам шу ердалар, ҳозир бераман… – Гулноз гўшакнинг оғзини кафтини тўсиб, акаси ва онасига юзланди:

– Ойи, Заррин холам, сизни сўраяптилар.

Малак хола сўнгги умид учқунлари милтиллаб турган кўзларини ўғлига қадади:

– Жон болам, онагинанг ўргилсин, дарду балойинг менгинага урсин! Майли, тўй қолдирилган бўлса, шунча пул куйган бўлсаям, садқаи сар. Бечора қизни бориб олиб келайлик. Кўзгинаси йўлга термилиб ўтирибди.

Ҳамид бир муддат жим қолди. Она-бола унинг инсофга келишини кутишганди. Бироқ…

– Йўқ, ойи, қарорим қатъий. Мен у қизни олмайман!

* * *

Ҳамид ётоқхонани ичкаридан беркитиб, севимли «ўйинчоғи» – «Макаров» тўппончасини ўйнаб ўтирарди. Бечора онаси! Не куйга тушди экан? Ахир у ҳам нима қилсин? Буни кўнгил дейдилар.

Кутилмаганда эшик тақиллади. Кейин эса шиддат билан гурсиллай бошлади.

– Қанисан, ит эмган? Чиқ бу ёққа!

Ҳамид қиз тарафдагилар эканини дарҳол тушунди. Дарҳол тўппончани чўнтагига беркитиб, эшикни очиши билан икки йигит хонага ўқдек отилиб кирди.

– Ифлос, бу нима қилганинг? – дея Ҳамиднинг ёқасидан олди йигитларнинг бири.