Текст книги "Уртак язмыш"

Зөһрә Котлыгилдина
Уртак язмыш
Шигырьләр, поэмалар

© Татарстан китап нәшрияты, 2020

© Котлыгилдина З. С., 2020

© Шәехов Л. М., тәрҗ., 2020

* * *

Бу китапны утыз ел бергә гомер иткән, бергә иҗат утларында янган-көйгән, шигъри җанлы, ихлас күңелле, кадерле тормыш иптәшем, шагыйрь һәм журналист Нияз Бикҗан улы Мәһәдиевнең якты истәлегенә багышлыйм.

Менә шушы була инде безнең уртак язмышлар – шагыйрьләр һәм журналистлар гаиләсе: иптәшем Нияз, улыбыз Азамат һәм мин.

Беренче бүлек

Халкым диеп кычкырмыйча

Халкым диеп кычкырмыйча,

Халкың өчен эшлә көн дә.

Мактау көтмә, бәһа көтмә,

Үзең генә, әйдә, бел дә

Изгелек кыл халкың өчен.

Тарих – терәк бүген өчен,

Онытылган батырларны

Кайтар, яшьләр белсен өчен.

Һәр карышын җирнең сакла,

Килмешәккә аны сатма.

Хәтер, намус торса сакта,

Хәвеф килмәс туган якка.

Халкым диеп кычкырмыйча,

Изге гамәлләрең эшлә.

Үткән белән бүгенгене

Киләчәккә бәйләп яшә.

Бәхет каласы

Яшьлек каласы син, Уфа,

Яшьләр килә төрле яктан.

Тәүге хисләр белән янып,

Сөюләрен монда тапкан.

Бәхет каласы син, Уфа,

Монда күпме пар кавышкан.

«Уфа – сөю каласы» дип,

Алар әйтә бар тавыштан.

Уфа, тарих каласы син,

Тарих сөйли һәрбер ташың.

Үткәннәрдән киләчәккә

Күпер сала һәрбер таңың.

Уфа, дуслык каласы син,

Монда яши күпме милләт.

Син үсәсең, зураясың,

Еллап түгел, айлап, көнләп.

Уфа – киләчәк каласы,

Күпме сабый урамнарда.

Алар белән дәвам итә

Тарих тагын мең елларга.

Имәнкала диләр сине,

Иман каласы син безгә.

Изге нурдан балкып таңнар

Имин тусын мәңге җиргә!

Башкортстан

Җирдә оҗмах булса, ул син, Башкортстан,

Әби-бабам, атам-анам төбәге син.

Урман-таулар, елга-күлләр – бар хәзинәң

Безгә күктән язган Ходай бүләге син.

Әүлиялар төбәге син, Башкортстан,

Изгеләрнең рухы безнең канга күчкән.

Җиде ыру булып, җиде тарафларга

Бал кортыдай таралганбыз җиде күчтән.

Батырларның төбәге син, Башкортстан,

Алар каны ага безнең тамырларда.

Даулы-шанлы еллар үткән республикам

Үз язмышын язып куйган тарихларга.

Дуслык тирмәләрен корып, Башкортстан

Күп милләтне сыендырган үз җиренә.

Гасырлардан-гасырларга сокландырып,

Бер могҗиза булып яшә җир йөзендә.

Ышанып яшә

Мең хәсрәтләр йөрәгеңне телгән чакта,

Йөрәгеңне учта тотып түзгән чакта,

Бу соңгы чик диеп берүк башың имә,

Онытма син, якыннарың көтә өйдә.

Хыянәтнең угы килеп еккан чакта,

Дус дигәнең көтмәгәндә саткан чакта,

Бу соңгы чик дип үрелмә син хәмергә,

Барысы да вакытлыча, түз хәзергә.

Бу дөньяда барыр юлың югалтканда,

Газизләрең мәңгелеккә озатканда,

Соңгы чик дип гомер кылларыңны өзмә,

Якыннарың көтә сине, көтә өйдә.

Алмаш-тилмәш килә көннәр, айлар, еллар,

Кайгыларны алмаштырыр моңлы җырлар.

Хыялларың әйләнерләр чып-чын өнгә,

Тик ышанып яшә иртәгәсе көнгә.

Туган авылым – Ялчыкаем

Тәүге аваз салган җирем –

Туган авыл – Ялчыкаем,

Сиңа булган сөюләрем –

Түштә йөрер янчыккаем.

Тәүге тәпи баскан җирем –

Туган авыл – Ялчыкаем.

Балачакта кимереп үстем

Синең ап-ак балчыккаең.

Тәүге сөю тойган җирем –

Туган авыл – Ялчыкаем.

Гомерлек бер сагыш булып,

Синдә калды җан дускаем.

Тәүге югалтуларым да

Төпләнде бит шушы җирдә.

Атам-анам, әби-бабам –

Барысы да ята бергә.

Тәү кат Кызылтауга менгәч,

Офыкларым киңәйделәр.

Биеклектә канатлангач,

Хыялларым күбәйделәр.

Шул хыяллар һаман минем

Күңел кузларын көйрәтә.

Нәни генә Ялчыкаем

Үзем белән гел йөрәктә.

Бәхетле бул!

Оныгыбыз Сафия календарьда билгеләнгән Бәхет көнендә – 20 мартта туды.

Әй балакай, син дөньяга

Тудың Бәхет көнендә.

Илаһи нур булып кайттың

Атаң-анаң өенә.

Ул көн синең белән бергә

Бәхет, кот иңде өйгә.

Хәзер бар дөнья әйләнә

Сәңгелдәк[1]1
  Сәңгелдәк (башк.) – бишек.


[Закрыть] элгән чөйдә.

Бишек җырын тыңлый-тыңлый,

Бишектә атынасың.

Атаң-анаңа, балакай,

Кадерле җангынасың.

Сайланган язмыш язганмы

Сиңа күк тарафыннан?

Көлтә-көлтә нур сибелә

Сабый күз карашыңнан.

Бәхетле бул! Бәхетле ит

Якын газизләреңне.

Гомер елларың тезсен тик

Бәхетле көннәреңне.

Асылларын аңламаган

Бәхетсез – кайчак тормышта

Бәхетле булып уйный.

Ә бит, асылда, төннәрен

Мендәрен кочып елый.

Булдыксыз – кеше алдында

Эшем иясе була.

Буш хәбәрдән таулар өя,

Сүздән сарайлар коя.

Моңсыз – җырчы булам диеп,

Сәхнәләргә омтыла.

Бахыр, батырдан көнләшеп,

Дан үренә ымсына.

Ихлас булмаганнар шулай

Гомер буе кылана.

Үзе булып яшәгәннәр

Булмышына куана.

Асылларын аңламаган

Асылзат була алмас.

Ни дисәң дә, охшаш түгел

Пыяла белән алмаз.

Туганнар каберлеге

Күпме солдат ята икән монда?

Ул мәхшәрдә кем соң санаган?

Мондый каберлекләр илебездә

Дөнья буйлап күпме таралган?

«Хәбәрсез югалды» дип, хатлар алган

Күпме ана килә бу җиргә…

Шунда ята микән газизкәе? –

Кемнән сорарга соң, кем белә?

Кемнәр ятса да бит, илен саклап

Башын салган Җиңү хакына –

Соңгы сәлам туган халкына ла,

Бер әманәт яугир хакында.

Корбаннарга калыккан каберлек –

Һәйкәл-искәртү ул дөньяга.

Монда ята үткән генә түгел,

Тумый калган ничә мең бала.

Кешелекнең хәтерен оныттырмый,

Оныттырмый тарих битләрен.

Утлы тамга сыман каберлекләр

Уттан айый җирнең өсләрен.

Сатылмый яшәп кара

Җир сатыла,

Сер сатыла,

Ил сатыла,

Ир сатыла.

Кан сатыла,

Дан сатыла,

Заң[2]2
  Заң (башк.) – канун.


[Закрыть] сатыла,

Аң сатыла,

Тән сатыла,

Җан сатыла,

Аш сатыла,

Таш сатыла,

Ат сатыла,

Баш сатыла.

Су сатыла,

Ыу[3]3
  Ыу (башк.) – агу.


[Закрыть] сатыла,

Дин сатыла,

Им сатыла,

Сатылган бу дөньяларда

Сатылмыйча яшәп кара.

Мәңгелек җыр

Ана:

Әчтүкиләп үстермәдем,

Чып-чын егет булсын дидем.

Халкым рухын, затым рухын

Йөрәгеңә салдым синең.

Ул:

Әнкәй, сиңа матур сүзләр

Әйтмимендер, бәлки, көн дә,

Сүздә түгел, эшләремдә

Таянычың күр син миндә.

Ана:

Күңелеңә сөю белән

Мәрхәмәт һәм иман салдым.

Юлларыңда адаштырмас

Изге дога укып калдым.

Ул:

Язмыш синең тормышыңа

Сынауларның салган зурын.

Авыр чакта иңнәремне

Терәк итеп куя улың.

Бергә:

Ана һәм бала йөрәген

Бишек җыры бәйләп тора.

Шуңа җиһан безгә үзе

Мәңгелек җыр көйләп тора.

Ана – бала, бала – ана, —

Яшәвебезнең мәгънәсе.

Кешелекне дәвам итәр

Гомеребез яме, гаме.

Тол хатынга

Ничәнче кат хәтәр хатирәләр

Хәтер сандыгыңны актарды.

Еллар аша яшьлегеңә кайтып,

Тагы алдың саргылт хатларны.

Учларыңда утлы күмермени —

Нигә калтырыйлар кулларың.

Укый-укый ятлап бетергәнсең

Сагыш белән тулган юлларын.

Яу кырыннан килгән бу хатларда

Бөркеп тора сугыш ялкыны.

Тик шуларның берсе сөйгәнеңнән

Соңгы сәлам булып балкыды.

Бәйрәмнәрдә йөрәкләрне өтә

Күз яшь аша синең көлүең.

Ил саклаган яугир солдатыңа

Иң зур һәйкәл – тугры сөюең.

Аклы-каралы тормыш

Бер көн табыш,

Бер көн сагыш –

Аклы-каралы тормыш.

Табышларга сөендереп,

Сагышларга көендереп,

Әй сыный безне язмыш.

Бер көн кояш,

Бер көн буран,

Эссе, суык көннәре.

Кояш нурлары көйдереп,

Бураннары күшектереп,

Сыный тәкъдир җилләре.

Бер бөлдерә,

Бер көлдерә

Өлешкә төшкән гомер.

Хәсрәтләргә, югалтуга,

Шатлыкларга, юатуга

Сабырлар гына түзәр.

Бер көн табыш,

Бер көн сагыш –

Аклы-каралы тормыш.

Табышларга коендырып,

Сагышларга көендереп,

Әй сыный безне язмыш.

Күрше хакы

Күршеләргә кунак килсә,

Син дә казаныңны ас.

Кунак күрсәткәнне көтмә,

Ишегең, капкаңны ач.

Күршеләргә бәла килсә,

Ач күңел ишекләрең.

Иңнәреңне куеп, тарат

Кайгыларын, шикләрен.

Ут алсаң да, кот алсаң да,

Күрше тугандай якын.

Үзең ничек, алар шулай —

Онытма күрше хакын.

Без бит әле юрматылар

(Фёдоровка районы Батыр авылында туган дәү әнием – әтиемнең әнисе Мәрхәбә Низам кызы Котлыгилдинаның әйткәне)

Башкортстан, курай таҗы кебек,

Ырулардан торган илгенәм.

Шул илемдә минем туган ягым –

Юрматылар яшәгән җиргенәм.

Ир-егетләр көрәш мәйданында

Чая батыр булып дан алган.

Йолдыз күзле кызлар бәйгеләрдә

Сылукайлар булып танылган.

Ашказарның суы, җанчишмәдәй,

Көч-куәтен бирә батырга.

Читкә киткән якташларым сагынып,

Ашкынып тора монда кайтырга.

Башкортстан дигән зур илемнең

Бер бизәге – ыру – юрматы.

Җыр-моңга бай, батыр, матур халкым –

Шул төбәкнең якты җир-коты.

Туган ягым Ашказаркай буе –

Сулыш алган гомер юл башы.

Атын-затын саклап, мәңге яшәр

Көчле ыру – безнең юрматы.

Үземә сорау, җавап

– Бу дөньяда иң кадерле нәрсә дисең?

– Туган илем, туган җирем, туган телем.

– Нәрсәләрсез тормыш юктыр бу дөньяда?

– Җирсез, утсыз, су, һавасыз яшәп кара.

– Ниләр юлдаш синең гомер юлларыңда?

– Хезмәт, намус, хаклык минем кулларымда.

– Язмышыңда рәхмәтлесең син кемнәргә?

– Атам-анам, газиз балам, сөйгән ярга.

– Яшәвеңнең асыллары нәрсәләрдә?

– Бу дөньяда кеше булып яшәүләрдә.

Гаилә җыры

Мин – хатын-кыз. Дөнья минем кулларымда.

Мәхәббәт һәм тугрылык бар юлларымда.

Без булганда кот-бәрәкәт куна өйгә,

Барысы да җырлап тора моңлы көйгә.

Мин – ир-егет. Дөнья – минем кулларымда.

Ил саклаучы. Яу коралы – кыннарымда.

Бәйгеләрдә ярсып чапкан узышчы да,

Сөю җырын яңгыратам кураемда.

Без – гаилә. Тату илнең варислары.

Бездә яши халкыбызның тарихлары.

Без бар булсак, дөнья булыр,

                               тормыш булыр,

Мәңге тынмас иминлекнең тавышлары.

Калаларда… Авылларда…

Күрше торып күрешмиләр,

Хәл-әхвәл дә белешмиләр.

Куанычта көлешмиләр,

Бәла килсә бүлешмиләр.

Кемдә – бәйрәм, кемдә – кайгы,

Кемдә – туым, кемдә – үлем,

Белми яши калаларда

Ташка бикләп кеше үзен.

Авылларда кемдә өмә,

Ишеткәне килеп җитәр.

Кемдә бәйрәм – уртасында,

Такмаклап та биеп китәр.

Барысы да уртак монда.

Көн күрмешең күз алдында.

Авылларда яши кеше

Үзенең чын асылында.

Таш калада йөрәкләр дә

Әйләнәме әллә ташка?

Ялан, урман кочагында —

Авылларда яшәү башка.

Калаларда тар бүлмәдә

Күңелләр дә тараямы?

Алай дисәң, кемнең өе

Гел дә патша сарайлары.

Авылларда туганнарга

Табигатьнең күчә көче.

Туган җирнең изгелеген

Тоеп яши монда кеше.

Шуңа аның булмышында

Табигыйлек тумышыннан.

Көнкүрешләр аерылса да

Кыйблаларның тормышыннан,

Барыбер дә авылларда

Бөтенлек бар – гадилектә.

Мин баш иям ихласлыкка,

Кешедәге шул байлыкка.

Курыкма

Бәхетле булудан курыкма,

Бәхетле бул син бүген.

Бәхетлеләр җиңеләйтә

Тормышта барыр йөген.

Рәхмәтле булудан курыкма,

Рәхмәтеңне әйт бүген.

Изгелектән яралган нур

Яктыртыр ихлас йөзең.

Дус бәяләүдән курыкма,

Дустың хөрмәтлә бүген.

Гомер юлларын үткәндә

Тоябыз алар иңен.

Туганың яклаудан курыкма,

Туганың сакла бүген.

Туганнар белән яшәүдән

Балкысын гомер күгең.

Вакыт кадерләүдән курыкма,

Кадерлә аны бүген.

Ул сине кол итмәс борын

Хуҗа бул аңа үзең.

Ир-ат затларына

Сез бит Җиргә җибәрелгән

Тәүге Адәм баласы.

Ә без инде, хатын-кызлар,

Җирнең тугры Һавасы.

Тугры дисәң дә, тыелган

Җимешне татыганбыз.

Бер алманы уртак ашап,

Тәменә сатылганбыз.

Сезнең белән тормыш ямьле,

Тыныч һәм дә матуррак.

Сез булганга, дөнья имин,

Өйләр котлы, яктырак.

Ходай сезне юкка гына

Җибәрмәгәндер Җиргә.

Яшәгез илгә терәк һәм

Таяныч булып безгә.

Битлекләр

Бәхетле битлек киям дә

Чыгып китәм эшемә.

Чып-чын бәхет белән өйгә

Кайтып керәм кич кенә.

Хәсрәт битлекләрен кайчак

Тормыш үзе кидерә.

Кайгы төяп кайтып керәм,

Кайгы җанны кимерә.

Бу тормышның битлекләре

Бигрәк тә күп, уйласаң.

Ялган, сатлык, хыянәтләр –

Һәркем нидер сайлаган.

Тик бу битлек озак вакыт

Тәндә торса янәшә,

Бербөтен булып, җаныңа,

Ул тиреңә ябешә.

Битлеккә күнеккән бәндә

Сала алмый кабаттан.

Үкенечләре азактан

Тик җаннарын канаткан.

Үз йөзләрен хәтерләми,

Чит битлектә яшиләр.

Аларны танымый һичкем,

Хәтта газиз әниләр.

Кирәкми битлекләрегез,

Бәхетлесеннән башка.

Табигатьнең нуры ятсын —

Йөзем борам кояшка.

Кара кар

Булмастай нәрсә хакында

«Кызыл кар яугач» диләр.

Кара кар күргән бабайлар

Әйтерләр иде ниләр?

Инде ничә көн җир өстен

Каплап алды кара кар.

Әйтерсең, күз яше булып,

Өстән ява кайгы, зар.

Ахырызаман дигәннәре

Шушы буламы әллә?

Җиргә күмелгән агулар

Ява да ява янә.

Кыш башы, җирдә кара кар,

Кар түгел бу, кара чаң.

Балык кебек өнсез халык

Йөри, уйлап карасаң.

Агуга алмашка бүген

Җиребезне сатабыз.

Кара карга томаланып,

Гамьсез яшәп ятабыз.

Кызыл кар ул әкияттер,

Кара кар шомландыра.

Җиһан гамәле түгел бу,

Шунысы уйландыра.

Яшәсен гәзит, китаплар!

Гаджетларга исем китми,

Гәзитләр булсын миңа.

Заманнар үзгәрә, бермәл

Матбугат бетәр димә.

Ташка басылган сүз көче

Гасырлар аша күчә.

Бәясе аның кимеми,

Бары тик арта, үсә.

Меңәр ел элек язылган

Коръәннең аятләре.

Халкыбызны рухландырган

Изгелек ниятләре.

Ташка баскан сүз булмаса,

Бик ярлы булыр идек.

Пушкин, Бабич, Тукайларны

Кайдан соң белер идек?!

Үткәнебез, тарихыбыз

Онытылыр иде бит.

Зат-ыруын белмәс юләр,

Маңкорт булыр идек бит.

Ташка басылган сүзләрдә

Таш җимерер көчләр бар.

Кобаер, робагыйларда

Утырып елар хисләр бар.

Кулга тотып укыганда

Гәзит, китап сүзләрен,

Шуны язган кешеләрнең

Күрәм кебек үзләрен.

Гаджетлар да берәр заман

Үткәндә калыр әле.

Гасырлардан килгән тарих

Сүнмичә янар әле.

Яшәсен гәзит, китапка –

Халкыбызның хөрмәте!

Ташка басылган сүзләрнең

Мәңге бетмәс кодрәте!

Гомер

Алай да үтә гомер,

Болай да үтә гомер,

Берәүнең киткән юлыннан

Кала бары көл-күмер.

Төрлечә үтә гомер,

Үкендереп тә үтә.

Берәү дөньяны яшендәй

Балкытып кына китә.

Берәүләр, йолдыз шикелле

Янып, күкләргә аша.

Аларның изге рухлары

Мәңгелеккә тоташа.

Эт булып яшәүче бар,

Йөк булып яшәүче бар.

Байлык артынан куганга

Тоташ дөньялар да тар.

Этләнеп яшәүче бар,

Хисләнеп яшәүче бар.

Үчләнеп яшәүче бар,

Көчәнеп яшәүче бар.

Типтереп яшәүчеләрне

Киткәч сагынучы юк.

«Мин, мин, мин кем» дигәннәрне

Искә алучысы юк.

Була шундый гомерләр:

Авырлыкка түзәрләр.

Ялгызлыкка, язмышына –

Барысына күнәрләр.

Гомер буе туганнарга

Кирәк булучылар бар.

Алардан бервакытта да

Ишетмәссең сагыш-зар.

Алай да үтә гомер,

Үтә бит ул болай да.

Гомер асылы – дөньяда,

Җирдә кирәк булуда.

Шул чагында гомерләр дә

Чиксезлеккә тоташа.

Изгелекле исемнәрне

Беләләр еллар аша.

Кеше сүзе

Кеше сүзе – искән җил ул,

Исә дә үтеп китә.

Кеше сүзе үткәч, сине

Үзеңчә дөньяң көтә.

Кеше сүзе – агымсу ул,

Ага да үтеп китә.

Кеше сүзе үткәч, сине

Чып-чын булмышың көтә.

Кеше сүзе язмыш түгел,

Җилдә очкан чүп кенә.

Кеше сүзе табыш түгел,

Су сеңдергән чүл генә.

Җилләр исә, сулар ага –

Үтә дә китә гомер.

Кеше сүзенең уты юк –

Учакта сүнгән күмер.

Синсез килә…

…Синсез килде язлар –

Шау чәчкәдә бакча.

Сине хәтерләтә

Һәр җир, кайда басма.

Ап-ак болыт япкан

Алмагачлар өстен.

Бар тирә-як сулый

Чәчкәләрнең исен.

Балан, миләш, сирень

Сагынганнар сине.

Көтеп, чәчкәләрен

Җиргә койды инде.

Синең кул җылыңны

Тойган җиләкләрең,

Чәчкәләре гүя

Сөйли теләкләрең.

…Синсез килде җәйләр –

Шау җимештә бакча.

Кызарды ла җиләк,

Кайда гына басма.

Тәмле җиләкнең дә

Быел тәмнәре юк.

Син булмагач янда,

Дөнья ямьнәре юк.

…Синсез килде көзләр –

Шау алмада бакча.

Җир өсләре тулган –

Кайда гына басма.

Алма исе белән

Көз һавасы тулган.

Сыйландылар дуслар,

Барча якын туган.

Оныкларга диеп

Атап утыртканның

Быел тәү җимешен

Ул татып карады.

…Синсез килә кышлар –

Тып-тын калды бакча.

Сагыш-хатирәләр –

Кайда гына басма.

Һәр агачны сыйпап,

Сөеп үстердең бит.

Уңыш шатлыкларын

Бергә кичердең бит.

Үткән гомеребез

Истәлеге – бакча.

Кемдер сарай салды –

Безнең кыйммәт башка.

Оҗмахка тиң итеп

Үстердең син бакча.

Ул безне кайтара

Бергә булган чакка.

Мәңгелек хәтер ул –

Җирдәге иҗатың.

Һичкайчан корымас

Җимешле илһамың.

Тол хатынны рәнҗетмәгез

Тол хатынны рәнҗетмәгез,

Күңеле китек болай да.

Аның ничек яшәгәне

Билгеле тик Ходайга.

Тол хатынга уйламыйча

Әйтмәгез авыр сүзләр.

Табигатьтә яз булса да,

Тормышы – тоташ көзләр.

Тол хатынны кимсетмәгез,

Ким иткән аны язмыш.

Иңен баскан ялгызлыктан

Эчләре тулы сагыш.

Тол хатынга кырын карап,

Җанын, берүк, телмәгез.

Бу дөньяның фанилыгын

Сез дә яхшы беләсез.

Тол хатын мохтаҗ язмышның

Мәрхәмәт, ярдәменә.

Кимсетмәгез, рәнҗетмәгез,

Ул түзәр калганына.

Борын-борын заманнан…

Башкорт моңсыз яшәгәнме

Борын-борын заманнан? –

Яуларда да, Сабантуйда

Җырлый-җырлый дан алган.

Башкорт биюсез яшиме

Борын-борын заманнан? –

Бар тарихын, көнитмешен

Ул биюләргә салган.

Башкорт курайсыз яшиме

Борын-борын заманнан? –

Осталарның уен серен

Яшьләр өйрәнеп алган.

Такмак әйтеп биегән дә

Җырлый-җырлый эшләгән, –

Борын-борын заманнардан

Башкорт шулай яшәгән.

Курай белән каршы алган

Иң кадерле кунагын, –

Борын-борын заманнардан

Тотып килгән йоласын.

Яуга китсә, угы белән

Алган моңлы кураен, –

Җыр-моң белән ул саклаган

Туган илен, Уралын.

Безнең халык кураен да,

Гармунын да уйната, –

Тормышының һәрбер көнен

Уйнап-көлеп озата.

Сәхнәләрне, сахраларны

Айкый башкорт моңнары.

Шулай җырлап яшәгәндә,

Тыныч атар таңнары.

«Һай-һай!» диеп җырлыйбыз да

Тыпыр-тыпыр басабыз, –

Уйнап-көлеп, җырлап-биеп,

Шулай күңел ачабыз.

Без – фронтовик балалары

Башкортстанның халык язучысы

Таңчулпан Гариповага

Яудан кайткан атайлардан туган

Без бит фронтовиклар балалары.

Бездә яши алар сызлануы,

Онытылмас сугыш яралары.

Әгәр алар исән кайтмасалар,

Тумас идек бит без бу җиргә.

Утны-суны кичкән язмышлары

Сагыш салган безгә гомергә.

Без – аларның йөрәк әрнүләре,

Киләчәккә васыять әйтүләре.

Безгә язган икеләтә яшьнәү,

Атайларның гомерен дә яшәү.

Тормыш безгә – һәрчак алгы сызык,

Алышлардан тора ел, көнебез.

Битарафлык, ялган – безгә дошман,

Гаделлекне яклый моң-көебез.

Мәкер тозакларын корганда да,

Нахакларны җиңә намусыбыз.

Юкка-барга «ура!» кычкырмыйбыз,

Кирәк мәлдә яңгырый тавышыбыз.

Елар чакларда да елмаерга

Көч табабыз – яугир кызлары без.

Атайларның васыятенә тугры

Җир һәм тел ул – саклар кырларыбыз.

Атайлар бит безгә исемне дә

Җиңү йолдызына тиңләп кушкан.

Таң Чулпаны белән төнге Зөһрә

Иминлекне саклап кул тотышкан.

Солдат атайларның рухы белән

Гомер юлларыннан барабыз.

Иңебездә – икеләтә язмыш,

Икеләтә әрни ярабыз.

Икенче бүлек

Гомер

Сабакташлар бермәл очрашты да

Искә алды гамьсез үткәнне:

– Өйләндеңме әле? Туема кил!

– Көтәм менә көзләр җиткәнне.

Тормыш сукмагында елгыр еллар

Очраштырды олпат дусларны:

– Хәлләр ничек?

– Яшәп ятыш әле.

Үстерәбез кызлар-улларны.

Күрештеләр тагын бераздан соң,

Йөзләр уйчан, чәчләр чал инде.

– Кызың ничек? Улың өйләндеме?

– Онык багу – иң шәп ял инде!

Кышкы сукмаклардан килә алар.

Иңгә яуган авыр кар микән?

– Саулык ничек, кордаш?

– Кемне күрдең?

Кемнәр исән, кемнәр бар икән?..

«Хәлләр ничек?» дип сорыйлар…

«Хәлләр ничек?» дип сорыйлар,

Хәлләр ул гөлләр кебек.

Гөлләр бакчада, тугайда

Үсәләр балкып, көлеп.

Җәйге челләдә таҗларын

Кояш өтеп барса да,

Алар тирә-якны ямьләп

Елмаялар барсына.

Көзге салкын җилләр исеп

Җаннарын өшеткәндә,

Карлы яңгырлар астында

Калтырап күшеккәндә,

Барыбер нур чәчә гөлләр,

Сиздерми бирешкәнен.

Күкләр белмиләр бит аның

Үзенә көч биреп торган

Җир белән ярәшкәнен.

«Хәлләр ничек?» дип сорыйлар,

Хәлләр ул гөлләр кебек.

Җирдәге һәр мизгелендә

Гөлләр бит яши көлеп.

…Гөлләр хәлен кем белә?

Белә үзләре генә…

Соңлап килгән куаныч

Соңлап килгән куанычка

Сөенергә хәл калмый.

Нигә язмыш вакытында

Кирәген учка салмый?

Соңлап килгән куаныч ул –

Чәчкә атмаган гөлдер,

Җылы бирмәгән учактыр,

Кузлары сүнгән көлдер.

Соңлап килгән куанычлар —

Оча алмаган коштыр,

Назлы язлар көткән чакта

Туңдырыр салкын кыштыр.

Соңлап килгән куаныч ул –

Чакырылмаган кунак:

Өстәлдә – табын, тик күңел —

Ачкычсыз, бикле йозак.

Кара тартма, зәңгәр экран

Кара тартма, зәңгәр экран,

Кайда сездә җанга илһам?

Дөньядагы бар кара көч

Әйтерсең лә анда сыйган.

Атышалар, үтерәләр,

Чишенәләр фахишәләр…

Алсу туйлар, зәңгәр туйлар,

Шайтан туе, мәхшәр хәлләр…

Билдән түбән юморларга

Аллергия хәзер бездә.

Яулык бәйләп, күлмәк кигән

Ирләр күптән эргәбездә.

Ничә еллар авыз ачып

Сикерәләр бер үк йөзләр.

Моң дөньясын басып алган

Моңсыз җаннар, көйсез көйләр.

Ашарга да, эчәргә дә,

Киенергә, чишенергә,

Өйләнергә, аерылырга

Өйрәтә ул барыбызга.

Кара тартма, зәңгәр экран,

Күпме зәхмәт сиңа сыйган.

Көн дә күргән бәгырьсезлек

Күпме бала күңелен кыйган!

Кара көчне куар кодрәт

Тартмаларга кайчан кайтыр?

Зәңгәр күкләр биеклеге

Экраннарда кайчан балкыр?

Шаккатырам диеп илне,

Күпме шатлык читтә калган.

Җиһан тулган тартмаларга,

Кеше генә сыялмаган.

Америкаларга барасы юк

Америкаларга барасы юк,

Америка безгә үзе килде.

Беребездән рөхсәт сорап тормый,

Терминатор булып өйгә керде.

Кырып-җимереп салды бар нәрсәне:

Көне-төне атыш, үтереш.

Заманадан артта калу – язык,

Чит илләрчә хәзер көнкүреш.

Өстәлләргә кока-кола кунды,

Табыныбыз хот-дог белән тулды.

Сабыйларга наркотигын сузды –

Бар хәсрәтләр гүя онытылды.

Һәр чат саен – уен автоматы,

Казинолар күзнең явын ала,

Шушы машинаны отам диеп,

Машиналык акчаларың кала.

Урам саен торган фахишәләр

Бүлеп алган шәхси биләмәсен.

Көпә-көндез чишенергә әзер,

Янчыкларың гына жәлләмә син.

Барлык зиннәтләрен дер селкетеп,

Шыр ялангач килеп алга басты.

Нинди җенестән соң ул галәмәт:

Ир-бичәме әллә бу албасты?

Үз телебез юньләп белмәсәк тә,

Инглизчә хәтәр сөйләшәбез.

Куанганда яки сокланганда,

«Йес!», «Вау!» дип кенә эндәшәбез.

Америкаларга барасы юк,

Үзе безгә килде бу гыйбрәт.

Океан аръягына киткәннәрме,

Безме әллә илдә эмигрант?

Әй бу халык…

Уңган чагын күрмәсә дә,

Туңган чагын күрәләр.

Көлгән чагын күрмәсә дә,

Бөлгән чагын күрәләр.

Җырлаганын күрмәсә дә,

Елаганын күрәләр,

Сөенгәнен күрмәсә дә,

Көенгәнен күрәләр.

Сөешкәнен күрмәсә дә,

Төешкәнен күрәләр.

Ярашканын күрмәсә дә,

Талашканын күрәләр.

Сыйлы чагын күрмәсә дә,

Кыйлы[4]4
  Кыйлы (башк.) – чүпле.


[Закрыть] чагын күрәләр.

Яхшы ягын күрмәсә дә,

Шакшы ягын күрәләр.

Шатланганын күрмәсә дә,

Тапланганын күрәләр.

Җиңгән чагын күрмәсә дә,

Үлгән чагын күрәләр.