Текст книги "Factfulness"

Салбийлик инстинктини қандай бошқариш мумкин?

Ҳамма ҳаёт оғирлашяпти, деб жар солиб турган бир пайтда ҳаёт яхшиланаётганини англаши учун миямизга қандай ёрдам бера оламиз?

Ёмон ва яхшироқ

Муаммонинг ечими барча нохуш янгиликларни яхшироқ янгиликлар билан мувозанатлашда эмас. Бу шунчаки ўзини-ўзи алдаш, тасалли бериш ва бошқа томонга қараб оғиб кетиш хавфини туғдиради. Бу худди ҳаддан ортиқ шакарни ҳаддан ортиқ туз билан мувозанатга келтиришдек гап. Ҳаёт қизиқарлироқ тус олиши мумкин, аммо соғлом мувозанатга эга бўлмайди.

Менга мос келган ечим – миямда бир вақтнинг ўзида иккита фикрни сақлашга ўрганиш бўлди.

Кимдир ҳаммаси яхшиланяпти, деганини эшитсак, худди улар “хавотир олма, хотиржам бўл” ёки ҳатто “аҳа мият берма” деган гапларни ҳам қўшиб қўймоқда, деб ўйлаймиз. Аммо мен ҳаммаси яхшиланяпти десам, умуман бу каби қўшимча гапларни назарда тутмайман. Албатта, дунёдаги даҳшатли муаммоларга эътибор бермасликни тарғиб қилмайман. Айтмоқчиманки, ҳаммаси ёмон ҳам, яхши ҳам бўлиши мумкин.

Дунёни инкубаторда муддатидан илгари туғилган чақалоқ деб тасаввур қилинг. Чақалоқнинг соғлиғи жуда ёмон. Унинг нафас олиши, юрак уриши ва бошқа муҳим белгилар доимий кузатиб борилади. Шунда аҳвол яхши ёки ёмон тарафга кетаётганини тезда кўриш мумкин. Бир ҳафтадан сўнг гўдакнинг аҳволи анча яхшиланди. Барча асосий кўрсаткичлари яхши, аммо чақалоқ ҳали яна инкубаторда яшаши керак, чунки унинг соғлиғи хавф остида. Чақалоқнинг аҳволи яхшиланаётганини айтиш мантиққа тўғри келадими? Ҳа. Албатта. Ҳозир соғлиғи хавф остида дейиш-чи? Ҳа, шубҳасиз. “Вазият яхшиланмоқда” дегани ҳаммаси яхши, биз энди ҳеч нарсадан хавотирланмай, хотиржам бўлишимиз керак деганими? Йўқ, асло. Вазият ёмон ёки яхши деб, фақат биттасини танласак тўғри бўладими? Асло йўқ. Иккиси ҳам. Вазият ҳам ёмон, ҳам яхшиланмоқда. Бир вақтнинг ўзида яхшироқ ва ёмон.

Дунёнинг ҳозирги ҳолати ҳақида ҳам шудай ўйлашимиз даркор.

Нохуш хабарларга тайёр туринг

Салбийлик инстинктини бошқаришга ёрдам берадиган нарсалардан яна бири шум янгиликларга тайёр туришдир.

ОАВ ва фаоллар эътиборингизни тортиш учун воқеликка ҳиссий тус беришини унутманг. Нохуш ҳодисалар нейтрал ва яхши янгиликлардан кўра таъсирлироқ бўлишини эсда тутинг. Узоқ вақт давом этган ривожланиш чизиғида вақтинчалик кичик чўкишдан осонгина инқироз ҳақида ҳикоя ясаш оддий ечим бўлиши ҳам мумкинлиги ёдингизда бўлсин. Одамларнинг азоб-уқубати ҳақида хабар бериш аввалгидан-да осонроқ бўлган, бир-бирига боғлиқ ва шаффоф дунёда яшаётганимизни унутманг.

Даҳшатли хабар эшитганингизда ўзингизни мана бу савол билан тинчлантиринг: “Агар тенг даражада яхши ўзгариш юз берса, у ҳақда ҳам эшитган бўлармидим? Ҳатто юзлаб улкан ривожланишлар бўлганда ҳам, қулоғимга чалинган бўлармиди? Сувга чўкиб кетмаган болалар ҳақида ҳеч эшитармидим? Шундоқ деразадан ташқарига қараб ё янгиликларда, ёки хайрия ташкилотларининг реклама материалларида болаларнинг чўкиши ёинки силдан ўлиши камайганини кўрармидим?” Ёдингизда бўлсин, ижобий ўзгаришлар жуда кўп бўлиши мумкин, аммо улар сизни излаб келмайди. Ўзингиз уларни топишингиз керак. (Статистикага кўз югуртирсангиз, улар ҳамма ерда эканини кўришингиз мумкин.)

Ушбу эслатма сизга ва фарзандларингизга кунлик янгиликларни кузатганда дистопияга берилмаслик учун асосий ҳимоя қалқонини тақдим қилади.

Тарихга цензура қўйманг

Тарихни идеаллаштириб кўрсатганда ўзимизни ва фарзандларимизни ҳақиқатдан маҳрум қиламиз. Даҳшатли ўтмиш ҳақидаги далиллар жуда қўрқинчли, аммо бебаҳо манбадир. У бизга бугунги бор нарсамизни қадрлашимизга ёрдам беради ва келажак авлодлар ҳам аввалги авлодлар сингари қийинчиликларни енгиб, узоқ давом этадиган тинчлик, фаровонлик томон боришига умид беради ҳамда глобал муаммоларимизга ечим топади.