Текст книги "Жавдарзордаги халоскор"

3

Мен ғирт ёлғончиман – мендақа алдоқчини умрингиз бино бўлиб кўрмагансиз. Бу жуда ёмон одат, биламан. Агар журнал сотиб олгани дўконга кетаётган бўлсам-у, йўлда кимдир қаерга кетаётганимни сўраса, опера тинглагани, деб юбораверишим ҳам ҳеч гап эмас. Ўта ярамас одат! Қария Спенсерга спортзалга бориб, анжомларимни олишим кераклиги ҳақида айтган гапим ҳам ғирт ёлғон эди. Аслида мен нарсаларимни спортзалда қолдирмас эдим.

Пенсида янги қурилган ётоқхоналарнинг Оссенбургер деб аталган қисмида яшардим. Бу бинода ўн биринчи ва ўн иккинчи синф ўқувчилари турарди. Мен ўн биринчи синфда ўқирдим. Хонадошим эса битирувчи ўқувчи эди. Бизнинг ётоқхона Пенси мактабини тамомлаган Оссенбургер исмли бир кишининг шарафига шундай номланган. Мактабни битиргач, у гўрковлик бизнесини йўлга қўйиб бойиб кетганди. У бутун мамлакат бўйлаб буюртма олар ва ҳар бир вафот этган яқинингизни дафн этиш учун беш доллар тўлар эдингиз. Жаноб Оссенбургернинг ўзларини бир кўрсангиз эди. У афтидан мурдаларни қопга тиқиб дарёга улоқтирадиганга ўхшарди. Хулласи калом, ўша кимса мактабга талай пул берган ва шунинг учун бизнинг ётоқхонага унинг номи берилганди. Оссенбургер йилнинг илк футбол учрашувига ўзининг баҳайбат лаънати Кадиллакда кириб келганди. Биз эса уни трибунада тик турганча ҳайқириқлар садоси остида (яъни олқишлар билан) қарши олишимизга тўғри келган. Эртаси куни тонгда у ибодатхонада икки соат жавраб нутқ сўзлади. Ўзининг ҳам бизга ўхшаган жайдари одам эканлигини кўрсатиш учун гапини камида элликта сийқаси чиққан латифа билан бошлади. Шунинг ўзи ҳам катта гап эди. Кейин эса у қачонки бошига ташвиш тушса, чўк тушиб тангрига ёлворишдан уялмаганини гапира кетди. Биз қаерда бўлишимиздан қатъи назар, доим Худога илтижо қилишимиз, у билан дардлашмоғимиз кераклигини уқтирди. Айтишича, Исони ўз биродаримиз деб билмоғимиз лозим экан. Ўзи ҳам мудом Исо билан суҳбат қуриб туришини, ҳаттоки рулда ҳам бу ишни канда қилмаслигини айтди. Шу гапига кулгидан ичагим узилаёзди. Ўша бесўнақай муттаҳам ҳаромининг машинасини секинлатиб, Исога юзланганча кўпроқ мурда юборишини сўраётганини бир тасаввур қилинг-а. Бутун нутқнинг пичоққа илинарли ягона жойи унинг ўрталарига келиб содир бўлди. У ўзининг нақадар уддабурон, нақадар абжирлиги ҳақида лоф ураётган маҳал кутилмаганда мендан олдинги қаторда ўтирган йигитча Эдгар Марсалла порт этиб ел чиқариб юборса бўладими! Бу ўтакетган одобсизлик эди, яна камига ибодатхонада, бироқ бир тарафдан бу жуда кулгимизни қистатди. Эҳ Марсалла, Марсалла! Ўзи ҳам томни учириб юборишига бир баҳя қолди-я. Ҳеч ким овоз чиқариб кулмаган ва Оссенбургер ўзини эшитмаганга олган бўлса-да, минбар ёнида ўтирган мактаб мудири жаноб Турмернинг буни эшитганига шубҳа йўқ эди. У шундай бўзариб кетгандики, асти қўяверасиз. Ўша пайт у ҳеч нарса демади, аммо эртаси куни оқшом ўқув биносида мажбурий тарбиявий соат ташкиллаштирди ва келиб ўзи бизга маъруза ўқиди. Айтишича, черковда томоша кўрсатган бола Пенсида таълим олишга ҳақли эмасмиш. У бизни тартибга чақирар экан, биз буёқда Марсаллани яна ўша ишни такрорлашга қистаётгандик. Аммо негадир унинг кайфи жойида эмасди. Қисқаси, Пенсида мен айнан ўша ерда турардим: янги қурилган ётоқхонанинг Оссенбургер қисмида.

Жаноб Спенсернинг уйидан кейин ўз хонамга келиш бирам ёқимли эди. Сабаби ҳамма стадионда футбол томоша қилаётганди, қолаверса, кўчада изғирин, хонанинг иситиш тизими ёқиб қўйилганди. Ўзимни қулай ҳис эта бошладим. Палтомни ва бўйинбоғни ечиб, кўйлагимнинг юқори тугмаларини бўшатдим. Кейин ўша куни эрталаб Нью-Йоркдан сотиб олган қалпоғимни бошимга қўндириб олдим. У овга кийишга мўлжалланган қизил қалпоқ бўлиб, соябони жуда кенг эди. Метродан чиқиб ўша лаънати рапираларни унутиб қолдирганимни билиб қолганимдан кейин кўп ўтмай спорт дўкони ойнасидан шу қалпоққа кўзим тушди. Атиги бир доллар экан. Қалпоқнинг орқа тарафини олдга қаратиб кийиб олдим. Тўғри, тан оламан, қалпоқларни бундай йўсинда кийиш урфдан қолган. Лекин менга шунақаси маъқул эди. Чунки менга шу ярашарди. Кейин қўлимга ўқиб юрган китобимни олдим-да, ўриндиққа чўкдим. Ётоқхонадаги ҳар бир бўлмада иккитадан ўриндиқ бор эди. Уларнинг бири меники, иккинчиси эса хонадошим Уорд Стредлейтерники эди. Ҳамма айланиб келиб ўриндиқнинг қўл қўйишга мўлжалланган икки ёндаги тутқичларига ўтираверганидан улар қийшайиб, бир аҳволга келиб қолган, шунга қарамай, ўриндиқларнинг ўзи анчайин қулай эди.

Мен ўқимоқчи бўлган китобимни кутубхонадан адашиб кўтариб келган эдим. Хонага қайтиб келгунча улар менга бошқа китобни бериб юборишганини сезмабман ҳам. Бу Исак Динесеннинг “Африкадан ташқарида” номли китоби эди. Бошида бир пулга қиммат деб ўйлагандим, дуруст китоб чиқиб қолди. Унчалик ўқимишли эмасдирман, лекин-чи китоб титишни, ўқишни канда қилмайман. Севимли ёзувчим, биринчи навбатда, акам Д. Б.ни, ундан кейин эса Ринг Ларднерни мириқиб ўқийман. Пенсига келмасимдан бироз аввал акам туғилган кунимга Ринг Ларднернинг китобини совға қилганди. Унда кулгили ва қизиқарли пьесалар, шу билан бирга, нуқул тезликни ошириб юрадиган ёқимтой қиз ва унга ошиқ бўлиб қолган йўл назоратчиси ҳақидаги ҳикоя ҳам бор эди. Лекин ўша назоратчи оилали бўлгани учун севган қизига уйлана олмайди. Кейин эса қиз автоҳалокатда вафот этади. Чунки у доим катта тезликда юрар эди-да. Хуллас, ўша ҳикояни ўқиб маза қилгандим. Энг яхши кўрганим – ҳеч бўлмаса баъзи жойларида кулгили саҳнаси бор китоблар. Классик адабиёт намуналаридан ҳам ўқиб тураман, масалан, “Ватанга қайтиш” романини ўқиганман. Менимча, бунақа асарлар ҳам чакки эмас. Бундан ташқари, уруш ҳақидаги ва детектив асарларни ҳам канда қилмай ўқиб тураман. Лекин, биласизми, уларни ўқиб унчалик ҳам маза қилмайман-да. Ўқиб тугатишинг билан қани энди шу асарнинг муаллифи менинг қадрдон дўстимга айланиб қолса-ю, истаган пайтим унга қўнғироқ қилиб гаплаша олсам, дея хаёлга берилтирадиган китоблар – мана шунақалари ўзига тортади. Бунақаси кўп ҳам учрайвермайди. Масалан, Исак Динесенга қўнғироқ қилишга йўқ демасдим. Ринг Ларднерга ҳам телефон қилган бўлардим-у, лекин акамнинг айтишига қараганда, у ўлган экан. Энди Сомерсет Моемнинг “Инсоний эҳтиросга қуллик”, “Инсоний эҳтирослар залвари” асарини олайлик. Уни мен ўтган ёзда ўқиб чиққандим. Асар чакки эмас, аммо мен Моемга сим қоқишни хоҳламаган бўлар эдим. Негалигини билмадим, шунчаки у мен телефонда гаплашадиган одамлардан эмас эди. Ишқилиб, шунақа. Ундан кўра Томас Ҳардига қўнғироқ қилардим. Чунки унинг Юстасия Вейини жуда яхши кўраман.

Хуллас, мен янги қалпоғимни кийиб олиб ўриндиққа чўкдим-да, “Африкадан ташқарида” китобини ўқишга киришдим. Аслида бу китобни аллақачон ўқиб тугатган эдим, аммо унинг баъзи саҳифаларини яна қайта ўқиб чиққим келди. Ҳали уч бет ҳам ўқиб улгурмасимдан ваннахона пардалари орасидан кимнингдир юриб чиқаётгани эшитилди. Бошимни китобдан кўтармасам ҳам унинг кимлигини билардим. У қўшни хонада яшовчи Роберт Экли эди. Бизнинг бўлимда ҳар иккита хона учун ўртада биттадан умумий ваннахона қурилганди. Экли эса кунига камида саксон беш мартадан хонамизга бош суқиб асабга тегарди. Мени ҳисобга олмаганда у ўйинни томоша қилгани бормаган бутун бошли ётоқхонадаги ягона кимса эди. Ўзи у деярли ҳеч ерга бормасди. Экли жуда ғалати йигит эди. Ўн иккинчи синф ўқувчиси бўлса ҳам, Пенсида тўрт йилдан бери ўқиётган бўлса ҳам, уни ҳамма фақат Экли деб чақирарди. Ҳатто хонадоши Ҳерб Гейл ҳам унга Боб ёки ҳеч бўлмаганда Эк деб мурожаат қилганини ҳеч эшитган эмасман. Агар мабодо бир кун келиб уйланса, ўз хотини ҳам уни Экли деб чақирса керак. У тирриқ ва новчагина, букчайиб юрадиган йигитлардан эди. Бўйи тахминан бир метр-у тўқсон беш сантиметр эди. Тишлари чирикка ўхшарди. Шунча пайт ёнма-ён хоналарда қўшни турган бўлсак, унинг бир марта ҳам тишини ювганини кўрмадим. Шунинг учун тишлари кир ва қорайиб кетганди. Мабодо уни ошхонада оғзини нўхат ёки пюре билан тўлдириб кавшанаётганини кўрсангиз, кўнглингиз айниб кетарди. Бу ҳам етмагандек, унинг юзини хуснбузар босганди. Бошқа ўспирин йигитларга ўхшаб пешона ёки иягигина эмас, бутун юзи бўжама эди. Боз устига, унинг феъл-атвори ҳам ҳавас қилгулик эмасди. Хуллас, жуда ярамас йигит эди. Очиғини айтсам, уни жиним суймасди.

Уни душхонадан, менинг шундоққина орқамдан Стредлейтер хонада бор-йўқлигини билгани пусиб аланглаётганини сезиб тургандим. Унинг Стредлейтерни кўргани кўзи йўқ эди. У борлигида хонамизга қадамини босмасди. Ўзи Эклига ҳеч ким ёқмасди, ҳа, ҳеч зоғни жини суймасди унинг.

Экли душхонадан чиқиб, хонага кирди ва “Салом” деди. Қачон қарама, у худди ўлгудай зериккан ёки итдай чарчаган одамга ўхшаб сўрашарди. У ўзини сени кўргани эмас, гўёки адашиб кириб қолган деб ўйлашингни истарди. Худо ҳақи, шундай.

– Салом, – дедим мен ҳам китобдан кўз узмай. Эклига ўхшаганлар келса-ю, китобдан бошингни кўтарсанг, тамом бўлдим деявер. Тўғри, барибир қўлга тушасан, лекин дарров эмас. Ўқишдан чалғимасанг бас.

У доимгидек хонада судралиб ивирсишни бошлади, ҳа ишонаверинг. У столим ва шифонеримда турган шахсий буюмларимни титкилашдан ҳам тап тортмасди. Нуқул нарсамни олиб, унга тикилиб қарарди. Баъзида бу шундай асабга ўйнайдики, асти қўяверасиз.

– Қиличбозлик беллашуви қалай ўтди? – луқма ташлади у.

Эклини қиличбозлик қизиқтирмасди. У фақат менинг маза қилиб мутолаа қилаётганимни кўролмаётганди ва бунга халал бериш пайида эди.

– Биз ютдикми ёки йўқ?

– Ҳеч ким ютгани йўқ, – дедим, унга кўз қиримни ҳам ташламай.

– Нима дединг? – деб сўради. У доим бир нарсани икки марта такрорлашга мажбур қиларди.

– Ҳеч ким ютгани йўқ, – дедим яна. Мен унинг шифонеримдан нимани олиб чуқалаётганини кўриш учун ўғринча кўз ташладим. У Нью-Йоркдалик пайтим гаплашиб юрган қизим Салли Ҳейзнинг суратига қараб турарди. Бу ер юткур расм шу ерда пайдо бўлгандан буён лоф бўлмаса минг маротабалаб уни қўлига олиб кўзи тешилгудек қараган бу баччағар. Қараб тўйгач эса ҳар доим расмни олган жойигамас, бошқа ерга қўйиб кетади. Атайин шундай қиларди. Буни сезиш қийинмасди.

– Ҳеч ким ютмади дейсанми? Қанақасига?

– Палакат босиб анави лаънати қиличлар ва аслаҳаларни метрода қолдириб кетибман.

Ҳалиям унга бош кўтариб қараганим йўқ эди.

– Метрода дегин, вой худойим, юкларни йўқотдим демоқчимисан?

– Биз бошқа метрога тушиб кетибмиз. Шуни деб мен бўзчининг мокисидек бориб-келиб девордаги лаънати харитага қараб туришга мажбур бўлдим.

У ёнимга келди-да, ёруғликни тўсганча рўпарамда безрайиб туриб олди.

– Ҳой, сен киргандан бери мана шу битта гапни йигирма марта қайтадан ўқидим.

Эклидан бошқа исталган одамга айтилса, бу гап етиб борарди. Лекин унга эмас.

– Улар энди сенга пулини тўлаттиришармикан, нима дейсан?

– Билмасам, менга нима. Ўтирволсанг бўлмайдими-а, бола пақир, соя қилиб турибсан!

Бола пақир десам Эклининг тепа сочи тикка бўлиб кетарди. Шунда у ўзининг ўн саккиз, менинг эса ўн олти ёшлигимни айтиб аслида мен ёш болалигим тўғрисида вайсарди. Бу сафар ҳам бола пақир деганим учун унинг тоза жини қўзиди.

Рўпарамдан жилмай тураверди. Унга бирор ишни қилишни айтсанг, ўша заҳоти қиладиганлардан эмасди. Тўғри, барибир у четга ўтарди. Лекин агар сен айтсанг, буни пайсалга солиши аниқ эди.

– Нима бало ўқиб ўтирибсан ўзи? – деди у.

– Битта китоб-да.

Китобнинг номини кўриш учун қўли билан китоб муқовасини ўгириб қаради.

– Яхши китобмикан?

– Ҳм, айниқса боядан бери ўқиб турган гапим жуда зўр экан.

Ҳушим келса чақиб-чақиб олишдан ҳам тоймайман. Лекин у хомкалла буни барибир илғаб ололмасди-да, эҳ! У яна хонада ивирсиганча Стредлейтернинг ва менинг буюмларимизни титишни бошлади. Ахийри китобни полга ташладим. Эклига ўхшаган хирапашша ёнингда экан, ҳеч бало миянгга кирмайди. Бу шунчаки иложсиз.

Ўриндиққа маҳкам ўрнашиб олдим-да, худди катта холасиникида ялло қилиб юрган Эклини кузатишга тушдим. Нью-Йоркка қилган сафаримиз роса толиқтирган шекилли, эснаш келаверса денг. Шундан кейин ўзимни жинниликка сола бошладим. Баъзида зерикмайин деб шунақа томошалар ҳам кўрсатиб тураман. Ов қалпоғимни соябонидан тортиб пешонамга, кейин эса бир йўла кўзларимга туширдим. Қарасам, ҳеч балони кўролмай қолдим.

– Менимча кўр бўлиб қолдим! – дедим хириллаган товушда. – Вой, ойижон, ҳеч нарсани кўрмаяпман!

– Ё Худо, томинг кетганга ўхшайди сени.

– Онагинам, қўлингни бер! Нега менга ёрдамга келмайсан?

– Худо ҳақи, ёш бола бўлма.

Мен қўлимни ёзганча, аммо ўрнимдан жилмасдан кўзи ожизлардек пайпаслана бошладим. Тинмай “онажон, қўлимдан тутсанг-чи, онам” деб ингранавердим. Албатта, мен шунчаки унинг асабига тегаётгандим. Бу қилиқдан баъзида бангилардек кайф қилардим. Қолаверса, бу Эклини ўлгудай жаҳлини чиқараётганди. Нима қилай, Эклини кўрсам қитмирлигим тутарди. Кўпинча унинг асабига тегиб роҳат олардим. Охири барибир бас қилдим. Қалпоғимни яна тўғрилаб кийиб олдим-да, тинчландим.

– Бу матоҳ кимники? – деди Экли. У хонадошимнинг тизза ҳимоялагичларини ушлаб турарди. Бу Экли деганларига умуман фарқи йўқ эди. У ҳатто жинсий аъзони ҳимоялаш учун тақиладиган бандажни ҳам олиб кўришдан тоймасди. Ҳимоялагичлар Стредлейтерникилигини айтишим билан Экли қўлидагини унинг каравотига ирғитди. Аслида буни Стреднинг шифонеридан олганди, энди эса ётоғига отиб юборишини қаранг.

Кейин у келиб Стредлейтер ўриндиғининг қўл туткичига ўтирди. У ҳечам ўриндиқнинг ўзига ўтирмасди. Қачон қарама қўл қўйиладиган икки тарафидан бирига ўтирарди.

– Қайси гўрдан топдинг бу қалпоқни? – сўради у.

– Нью-Йоркдан.

– Қанчага олдинг?

– Бир долларга.

– Чув тушибсан-ку.

У гугурт чўпи билан тирноқлари остидаги кирни тозалашга тушди. Экли худонинг берган куни тирноқларини тозалаб юрарди. Бу бир тарафдан кулгингни қистатади. Тишлари чирикдек қорайиб, қулоқлари кирга тўлган бўлса-ю, бу киши тирноғи остини тозалагани-тозалаган эди. Ҳойнаҳой, у шундай қилсам орастагина бола бўламан деб ўйларди. Тирноғи остини ковлар экан, у қалпоғимга яна кўз ташлаб қўйди.

– Уйда биз ҳам кийик овлаганда шундай қалпоқ киямиз, ўлай агар, – деди у. – Бу кийик овлаганда кийиладиган қалпоқ-да ўзи.

– Бекорларнинг бештасини айтибсан.

Қалпоқни бошимдан олдим ва бир кўзимни юмганча худди мўлжалга олаётгандек унга қараб турдим.

– Бу одамларни овлаганда кийиладиган қалпоқ. Уни кийиб мен одам овлайман, – дедим.

– Уйдагиларинг ҳайдалганингни билишдими?

– Йўғ-а.

– Айтганча, Стредлейтер қай гўрда юрибди?

– Футболда. Кейин бугун учрашуви бор, – эснадим мен.

Боядан бери тинмай эснаётгандим. Хона ўлгудай иссиқлигидан уйқум келарди. Пенсида совуқдан тарашадек қотиб қоласан ёки иссиққа чидай олмай асфаласофилинга равона бўласан.

– Вой абжир-ей, ўргилдим, – деди у. – Ҳой, менга қайчингни бир дақиқага бериб турсанг-чи? Қўл етадиган жойдами ўзи?

– Йўқ, нарсаларимга қўшиб йиғиб қўйганман. Жавоннинг тепасида турибди.

– Шундоқ олиб бера қол, – ялинсинди у. – Тирноғим ажралиб қолибди, шуни қирқиб ташламасам бўлмайди.

Нарсаларингни йиғиб қўйганмисан, чамадонингни жавон тепасига қўйганмисан – бу билан унинг бир тийинлик иши йўқ эди. Барибир унга қайчини олиб беришга мажбур бўлдим. Олиб бераётиб, нариги дунёга кетишимга ҳам бир баҳя қолди. Жавоннинг эшигини очганимни биламан, бошимга Стредлейтернинг ёғочдан ясалган теннис ракеткаси тушса бўладими. Кўзимдан ўт чиқиб кетди. Эклининг эса ичаги узилаёзди. У йўғон овозда кула кетди. Чамадонни пастга тушириб, ундан қайчини олиб бергунимча ҳам кулгидан тўхтамади. Шунга ўхшаган нарсалардан, айтайлик, бирор боланинг бошига тош келиб урилса, Эклининг жони кирарди.

– Бирам кулгига ўчсан-да, бола пақир. Шуни биласанми ўзинг? – дедим унга қайчини узата туриб. – Кел, сенинг менежеринг бўлай. Ўзим сени ўша қурғур радиога ишга жойлаб қўярдим.

Мен қайтиб жойимга ўтирдим, у эса косовдек бўлиб кетган бесўнақай тирноқларини олишга киришди.

– Тирноғингни полга туширмасанг бўларди, – дедим мен. – Ҳа, стол устида олсанг бўлмайдими? Тунда турсам кейин косовдек тирноқларинг оёғимга ботиб юрмасин.

У барибир ўз билганидан қолмади. Бунақа безбетни кўрмаганман. Чин сўзим!

– Стредлейтер ким билан учрашувга чиқаркан? – сўради у. Экли Стредлейтерни ёмон кўрса ҳам, уни қайси қизлар билан учрашиб юрганини ҳеч назардан қочирмасди.

– Билмасам. Нега сўраяпсан?

– Шунчаки ўзим. Биласан-ку, ўша ярамасни кўргани кўзим, отгани ўқим йўқ. Ўша ўйнашдан бўлганга тоқатим йўқ.

– Лекин унинг сен ҳақингда фикри жуда яхши. Ҳатто менга сени шаҳзоданинг ғирт ўзгинаси я деб айтган, – дедим мен. Калака қилмоқчи бўлсам кўпинча одамларни “шаҳзода” деб атайман. Зерикканда асқатади-да.

– Қачон қарама бурни осмонда, – деди Экли. – Айтяпман-ку, бирам ёқмайди шу баччағар. Нима, сен уни…

– Ҳой, тирноқ ўлгурни стол устига олсанг нима қиларкан-а?! Ўзи ҳам юз марта…

– Ўзини ҳаммадан зўрман деб ўйлайди, – гапимни бўлди Экли. – Ўша ярамасни ақлли деб ҳам бўлмайди. Лекин у ўзини даҳоман деб ҳисоблайди. Ҳойнаҳой у ўзини энг…

– Экли! Худо ҳақи! Илтимос сендан, тирноқ ўлгурингни стол устига ол! Юз марта айтдим-ку, ахир!

Ниҳоят у тирноғини стол устига ола бошлади. Шунақа, у фақат бақирсанггина айтганингни қиларди.

Бироз уни кузатиб туриб, сўнг гап бошладим.

– Стредлейтер тишингни тозала деб айтгани учун ундан аразлаб юришингни биламан. У сени камситмоқчимасди, неча марта айтиш керак сенга буни. Тўғри, балки ноўрин гапириб қўйгандир. Лекин сени хафа қилмоқчи эмасди. У шунчаки ҳеч бўлмаса онда-сонда тишингни тозалаб турсанг, ҳам чиройли кўринасан, ҳам ўзингни яхши ҳис қиласан демоқчи эди.

– Ким айтди сенларга мени тишини ювмайди деб? Бошни кўп қотирма.

– Қўйсанг-чи, тишингни ювмайсан-ку. Сени ҳеч тиш тозалаганингни кўрмаганман, – дедим мен ҳам бўш келмай. Камситадиган оҳангда айтмадим лекин бу гапларни. Унга ачиндим. Кимдир тишингни нега ювиб юрмайсан деб турса, жуда ўнғайсизланади-да одам, ахир.

– Стредлейтернинг гапида жон бор. У унчалик ҳам ёмон йигит эмас аслида, – дедим. – Фақат сен уни яхши билмайсан. Мана, муаммо нимада!

– Барибир у бориб турган баччағарнинг ўзгинаси. Ўзига бино қўйган баччағар.

– Ҳа, у кеккайгандир, лекин баъзи масалаларда унинг қўли жуда ҳам очиқ. Рости, – дедим. – Қара. Айтайлик, сенга Стредлейтер тақиб юрган бўйинбоғ жуда ёқиб қолди. Агар ўзига сенинг бўйинбоғингга ишқим кетди, деб айтсангми, масалан-да энди. Биласанми, у нима қилган бўларди? Шартта бўйинбоғини ечади-ю, сенга узатади. Тамом. Ҳа, у аниқ шундай қилади. Ёки бўйинбоғни билдирмай ётоғингга қўйиб келармиди. Нима қилиб бўлса ҳам, сенга ўша бўйинбоғ ўлгурни бермасдан қўймасди. Бошқа болалар эса…

– Э, қўйсанг-чи. Бўлмаган гап. Бор-э, – деди Экли. – Мендаям ундагидек соққа бўлгандами, худди шундай қилардим.

– Йўқ, ҳеч қачон, – дедим бошимни лиқиллатиб. – Ҳаётда бундай қилмаган бўлардинг, сен бола. Агар шунча пулинг бўлганда сен ҳойнаҳой учига чиққан…

– Бола пақир дейишни бас қиласанми-йўқми, худо ургур. Сендақа чурвақаларнинг отаси тенги ёшга етганман.

– Ҳечам-да.

Вақти келса у асабни шунақа бузардики, асти қўяверасиз. Гап келганда ўзини ўн саккиз, мени эса ўн олти ёшлигимни қистириб ўтмаса кўнгли тўлмасди.

– Ҳаммасидан ҳам сендақа одам билан бир оила бўлишдан ўзи асрасин.

– Майли, майли, унда мени бола пақир деб ат…

Шу пайт тўсатдан эшик очилиб Стредлейтер учиб кирди-ю, гапнинг белига тепди. У нуқул шундай ҳовлиқиб юради. Ҳамма нарса унинг учун ўта муҳим. У олдимга келиб ҳазилнамо йўсинда иккала яноғимга шапатилаб қолса бўладими. Бунча қилиғи совуғ-а.

– Менга қара, – деди у. – Бирор жойга бормоқчимасмидинг бугун кечга?

– Билмасам. Балки борарман. Нима бало, кўчада қор ёғяптими-а? – дедим унинг пальтосидаги қор парчаларини кўриб.

– Ҳа, ёғяпти. Хуллас, гап бундай. Агар кўчада муҳим ишинг бўлмаса, менга катак жакетингни бериб турсангчи-а? Нима дединг?

– Ўйинда ким ютди? – сўрадим мен.

– Тугамади ҳали, энди ярмига келди. Биз охиригача қолмадик, – деди Стредлейтер. – Беҳазил, кечқурун жакетинг керакмасми ўзингга? Мен ўзимнинг кулранг фланнел камзулимга нимадир тўкиб юбориб, расво қилиб қўйгандим-да.

– Йўқ, ўзимга керак эмаску-я, лекин сенга берсам уни буқаникидек елкаларинг билан чўзиб ташлайсан-да, – дедим мен. Аслида икковимизнинг бўйимиз тенг эди, аммо у мендан икки баравар оғир эди. Қолаверса, елкаси ҳам ўлгудай кенг.

– Чўзмайман, ишон.

У шошганча шкаф олдига борди.

– Ишлар қалай, Экли? – деб қўйди орада. Стредлейтер ҳеч бўлмаганда анчайин хушмуомалагина йигит эди. Қисман ясама, зўрма-зўраки хушмуомалалик билан бўлса ҳам, ҳар қалай, у Экли билан сўрашишни канда қилмасди.

Экли эса унга жавобан нимадир деб тўнғиллаб қўйди. Ўзига қолса индамасдиям, лекин ҳатто тўнғиллаб қўймаслик учун ҳам унинг журъати етмасди-да. Кейин менга “мен борақолай, кўришгунча”, – деди.

– Бўпти, – дедим мен ҳам. Унинг ўз хонасига даф бўлиши ҳеч қачон одамни ранжитмасди, аксинча.

Стредлейтер пальтосини ва бўйинбоғини еча бошлади. – Яхшиси, тезда соқолимни қиртишлаб олай, – деди. Унинг соқол-мўйлови жуда ўсиб кетганди. Ҳа, ўзи жуда қуюқ эди-да соқоли.

– Қаерда учрашувинглар?

– У мени янги қурилган кичик бинода кутиб турибди.

Стредлейтер совун-повун, устараларини олиб, сочиғини қўлтиғига қистирганча хонадан чиқиб кетди. Эгнида на кўйлак ва на бошқа нарса бор эди. У қип-яланғоч бўлволиб хонада юраверарди, чунки у қадди-қоматим ўта келишган деб ўйларди-да. Тан олиш керакки, чиндан ҳам шунақа эди.